Saartjie Se Held (#8) f6k2g

Saartjie se held

Bettie Naudé

Die Saartjie-reeks

1. Saartjie

2. Saartjie se vakansie

3. Saartjie se geheim

4. Saartjie se donkie

5. Saartjie se nuwe maat

6. Saartjie se slim plan

7. Saartjie se papegaai

8. Saartjie se held

9. Saartjie se geveg

10. Saartjie se skatte

11. Saartjie se kliek

12. Saartjie se kêrel

13. Saartjie se dapper daad

14. Saartjie se piekniek

15. Saartjie se prys

16. Saartjie se moleste

17. Saartjie se dagboek

18. Saartjie se gevaar

19. Saartjie se verjaarsdag

20. Saartjie se drome

21. Saartjie se sirkus

22. Saartjie se boetie

23. Saartjie se wedstryd

24. Saartjie se afskeid

1

Die grap

Saartjie Baumann sit in haar kamer by die venster en uitstaar. Die Baumanns se groot dubbelverdiepinghuis is teen ’n heuwel gebou. Saartjie se kamer is op die boonste verdieping. As sy by die venster uitkyk, sien sy die voorstad Lynnekom voor haar. En as sy na die horison in die verte kyk, kan sy op helder dae Johannesburg se wolkekrabbers sien. Vandag is ’n onbewolkte dag, maar Saartjie sien nie die stad se hoë geboue nie. Sy sien in werklikheid niks raak nie, want sy is diep ingedagte. Die veertienjarige Saartjie frons en vee dan met ’n tipiese gebaar met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar voorkop weg. Dis darem snaaks, dink sy. Die oomblik wat ’n mens aan ’n grap probeer dink, kan jy nie ’n enkele een onthou nie. Sy kyk weer na die tydskrif op die tafel langs haar. Die redaksie betaal lesers vir ’n goeie grap. Saartjie dink nou aan wat sy alles met ’n bietjie ekstra geld sal kan doen. En dis so maklik om in die hande te kry. Sy moet net aan ’n goeie grap dink, dit dan neerskryf en vir die tydskrif pos. Dan het sy binne ’n paar dae ’n hele honderd rand. Saartjie ken net ’n paar grappe, maar selfs hulle het haar nou skoon ontgaan. Sy kan nie eens aan een dink nie. Lusteloos kyk Saartjie weer na die flou grappe op die bladsy waar honderd rand vir ’n goeie grap aangebied word.

“Die goed is maar simpel,” sê Saartjie by haarself. Sy lees een hardop om te sien of dit haar nie miskien dán sal laat lag nie. Maar sy sien niks snaaks in die grap nie. Sy lees nou nóg een en loer na haarself in die groot spieël om te kyk hoe sy lyk wanneer sy dit hardop lees. Selfs dít is ook nie eers snaaks nie. Saartjie se gelaatstrekke is ’n besondere kombinasie: blou oë en donker krulhare. Wanneer sy glimlag, verskyn daar ’n kuiltjie in elke wang en op haar effense wipneusie is daar ’n klompie sproete. Al is Saartjie so ’n mooi meisie, lyk sy op die oomblik maar oes. Sy is besig om ’n suur gesig te trek omdat sy glad nie kan insien hoekom enige van die grappe in die tydskrif kastig so snaaks is nie. Saartjie begin allerhande aaklige gesigte trek. Sy rek haar oë wyd oop en steek haar tong so ver as moontlik uit. Dan trek sy haar wange so ver as moontlik van haar tande af weg terwyl sy haar oë rol. Maar selfs hierdie gesigtrekkery laat haar nie lag nie. Toe sy moeg is om so vir haarself in die spieël te sit en gesigte trek, tel sy die tydskrif weer op. Sy gaan nou op ’n grap konsentreer en regtig probeer om te sien wat so snaaks daaraan is dat die persoon wat dit ingestuur het, honderd rand daarvoor gekry het. Met ’n frons op haar voorkop lees Saartjie die grap hardop: “Ek is ’n honderd-en-een, Dominee, en ek het nie ’n enkele vyand in die wêreld nie. “Maar dis mooi, Broer. Baie mooi! “Ja, Dominee, die ou klomp is almal al dood.” Saartjie glimlag effens. Sy kan nie sien dat die grap so verskriklik snaaks is dat die inskrywer daarvoor betaal is nie. Die grap laat haar glad nie hardop lag nie, wat nog van skaterlag? Saartjie is seker sy ken baie beter grappe as hierdie simpel een, maar sy kan net ongelukkig nie nou eniges onthou nie. Nou dink sy weer ernstig aan ’n grap wat haar én ander mense sal laat lag, én boonop vir haar ekstra geld sal besorg.

Terwyl Saartjie só met ’n gefronste voorkop sit, hoor sy voetstappe by die trap opkom en in die gang afstap. Dis haar boetie wat op pad na sy kamer toe is. “Apie!” roep sy toe hy verby haar kamer stap. “Hè?” “Kom hier.” Abraham, of Apie soos hy alombekend is, is ’n koddige agtjarige sproetgesig. Sy twee voortande skitter in hul afwesigheid. Hy beweer hy het uit ’n boom geval en dis hoe hy die tande verloor het. Maar toe hy die middag sonder hulle by die huis aankom, het hy ook ’n prag van ’n blouoog gehad. Hy het net nors gemompel dat dit ook seker maar van die val uit die boom was. Die ander lede van die Baumann-gesin was oortuig dat Apie in ’n bakleiery betrokke was. Hy het egter koppig volgehou dat hy net uit ’n boom geval het. Niemand kon enigiets verder uit hom kry nie. Apie staan nou in Saartjie se kamerdeur. Sy tongpunt speel deur die opening waar sy twee voortande moes gewees het. “Het jy geroep?” vra hy. “Ja, ek het,” sê Saartjie. “Kom in.” Apie maak so. Hy trek die deur agter hom toe. Hy kom deesdae maar min hier. Vandat hy Saartjie sý kamer belet het, jaag sy hom ook altyd hier by haar uit. “Wat wil jy hê?” vra hy. “Ek wil hê jy moet vir my ’n grap vertel.” “Hè?” “Is jy doof?” Nee, skud Apie sy kop, hy is nie. “Ek sê ek wil hê jy moet vir my ’n grap vertel.” “Ek het gedink dis wat jy sê.” Die sproetgesig loer agterdogtig na haar en dan

voeg hy by: “Hoekom?” “Hoekom wat?” “Hoekom moet ek vir jou ’n grap vertel?” “Omdat ek wil lag.” “Hoekom?” “Sommer.” Saartjie dink nie dit is nie ’n goeie idee om vir Apie te sê hoekom sy wil hê hy moet vir haar ’n grap vertel nie. As sy geld daarvoor kry, sal hy mos die helfte wil hê. “Sommer is nie ’n rede nie,” sê Apie en speel met sy tongpunt deur die opening waar sy voortande was. Saartjie sug. Dan sê sy: “Ek wil hê jy moet vir my ’n grap vertel omdat ek graag wil lag.” Apie kry ewe skielik ’n stout uitdrukking op sy gesig omdat hy aan ’n slim antwoord gedink het. Dis miskien nie ’n grap nie, maar dis baie snaaks! “Hoekom kyk jy nie in die spieël nie?” sê hy vir sy suster. “Dan sal jy genoeg kry om oor te lag!” “Probeer jy snaaks wees?” vra Saartjie kil. “Jy’t gesê jy wil lag en nou sê ek jou mos wat om te doen. Kyk in die spieël.” Saartjie besluit om die skepseltjie te ignoreer. Sy haal haar skouers vies op en sê: “Weg is jy! Jy ken g’n grappe nie.” “Dis wat jy dink!” Apie gluur woes vir sy suster. “Ek ken honderde! Duisende grappe waarvoor mense hulle sal doodlag!” “Vertel my dan een!” “Orraait, ek sal, kos why ek ken honderde duisende goeie grappe.”

“As Ma jou só hoor praat, gee sy jou ’n oorveeg!” “Nevermaaind,” sê Apie. “Wil jy ’n grap hoor, of nie?” “Ek wil, ja.” “Nou luister mooi.” Saartjie luister mooi. “Eendag,” vertel Apie en sy wakker oë blink, “kom die inspekteur by ’n skool aan. Die ou kom om te dinges, jy sien...” “Om te wat?” “Om die kinders te dinges... te... te sien of die ouens mooi leer en al die goete ken wat hulle moet ken...” “Jy bedoel hy kom inspeksie doen?” “Dis mos wat ek sê.” Apie kyk gegrief na haar. “As jy wil hê ek moet die grap vertel, moet jy nou stilbly en luister.” Saartjie besluit om maar so te maak. “Die inspekteur is toe daar in die klas,” gaan Apie voort, “en hy doen toe daai... daai dinges wat jy gesê het hy doen. Hy vra vir die kinders vrae. Die tjokkertjies antwoord alles mooi reg en toe besluit die inspekteur om te kyk hoe wakker hulle is. Die ou vra iemand om vir hom ’n getal te gee. “‘Vier-en-twintig!’ skree ’n tjokkertjie. En raai wat skryf die inspekteur toe op die bord? Nie 24 nie, maar 42. En sowaar, niemand kom niks agter nie!” “En toe?” vra Saartjie belangstellend. “Toe vra hy nog ’n nommer en ’n ander tjokkertjie skree ses-en-veertig. Die inspekteur skryf toe mooi 64 op die bord, nie 46 nie. Hy kyk na die klas, maar niemand kom agter dat hy dit verkeerd geskryf het nie. Maar net toe steek ’n klein tjokkertjie sy hand op. Die inspekteur vra wat hy wil hê en die outjie sê hy wil ook vir die meneer ’n getal gee. ‘Nou goed dan,’ sê die inspekteur en hy

staan reg om die getal neer te skryf. Toe sê die outjie: ‘Ses-en-sestig. Laat ons sien of Meneer van daai getal ook so ’n gemors kan maak!’” Apie hou eintlik sy maag vas, so lekker lag hy. “Is dit nie ’n slim grap nie?” Saartjie lag ook, maar nie so luidrugtig nie. Sy dink glad nie dis ’n slim grap nie, maar nogtans, as sy dit mooi netjies neerskryf en nie so langdradig soos Apie vertel nie, is dit beter as dié wat sy hier in die tydskrif gelees het. “Hoekom lag jy nie?” wil Apie weet. “Hoekom moet ek? Ek dink nie dis so snaaks nie...” “Dis omdat jy nie ’n dinges het nie!” “’n Watse dinges?” “’n Dinges vir humor!” “Jy bedoel ’n sin vir humor?” “Dis reg, ja. Dis wat ek bedoel.” Saartjie gee ’n geforseerde laggie. “Nou toe, nou het ek gelag en vir jou gewys ek het ’n sin vir humor. Weg is jy. Ek het werk om te doen.” Apie is by die deur uit en mompel iets van meisies wat sommer simpel is en nie eens weet wanneer ’n ding snaaks is en wanneer nie... Saartjie is weer alleen in haar kamer. Sy vat haar pen en skryf die grap sorgvuldig op ’n vel skryfblokpapier neer. Onderaan die grap skryf sy haar naam en adres in drukletters. Sy wil seker maak hulle weet waarheen om die beloning te stuur. Toe Saartjie die koevert geadresseer het, plak sy ’n seël op en nael by die trap af, by die huis uit. Sy gaan gou die brief pos. Buite in die tuin loop Saartjie vir Anna en Lina raak. “Haai,” skree sy.

“Haai jouself,” skree hulle tegelyk terug. Dit is hoe Lynnekom se kinders mekaar groet. Saartjie Baumann, Anna Strydom en Lina Rens is al jare lank maats en noem hulself die Drie Muskiete. Saartjie en Anna woon al langs mekaar vandat hulle nog in kinderwaentjies rondgestoot is. Lina het by hulle twee aangesluit toe hulle in graad vier was. Die drie is altyd bymekaar. Hulle is nou saam leerders aan die beroemde Hoërskool Saamwerk in die stad en is natuurlik in dieselfde klas. Anna is effens geset en vriendelik van geaardheid. Sy sal Saartjie altyd blindelings volg. Lina is ’n langbeenmeisie en amper net so ’n rabbedoe soos Saartjie. Die meisies staan nou laggend by die hekkie en gesels. Anna wys vir hulle iets wat in bruinpapier toegedraai is en sê: “Ek het die oulikste affêrinkie hier wat julle nog ooit gesien het!” Saartjie is vreeslik nuuskierig en Lina ook, maar Anna weier volstrek om te sê wat in die pakkie is. “Ek het haar al gesoebat, Saartjie,” sê Lina en kyk vies na Anna, “maar sy wil nie die pakkie oopmaak nie. Toe het ek vir haar gesê ons moet hier na jou toe kom. Miskien kan jy vir haar sê hoe simpel dit is om net te praat van die affêrinkie en dit nie vir ons te wil wys nie.” “Wat is daarin, Anna?” vra Saartjie en wys weer na die pakkie. “Iets baie ouliks.” Anna probeer hard om geheimsinnig lyk. “Ek het daai ou storie nou al hoeveel keer gehoor,” sê Lina vererg. “Ek wed jou daar’s niks in die pakkie nie.” “Wag maar tot ek julle wys,” sê Anna laggend. “Nou wanneer gaan jy ons dan wys?” vra Saartjie. “Oor so ’n dag of twee.”

Saartjie en Lina kyk na mekaar. Hulle brand van nuuskierigheid, maar besluit om dit nie meer te wys nie. “Ag wat,” sê Saartjie en vee met die rugkant van haar hand ’n krul van haar voorkop weg, “ek wil nie rêrig sien wat dit is nie.” “Ek ook nie,” sê Lina kastig ongeërg. “Dis omdat julle nie weet wat dit is nie.” Anna grinnik selfvoldaan. “Dis ’n wonderlike ding. Ek het dit by ’n winkel in die stad gekoop.” “Nou wys dit dan vir ons,” sê Saartjie geïrriteerd. “Ek sál nog, maar nie nou nie. Ek’s bang dit breek voor ons nog pret daarmee gehad het.” Saartjie en Lina kyk peinsend na Anna. Hulle wonder wat in die pakkie kan wees. Anna glimlag breed. Sy hou daarvan om hulle so te laat wonder. Saartjie ruk haar skouers effens op en sê: “Ek dink jy’s reg, Lina. Daar’s niks in die pakkie nie, Anna probeer haar net snaaks hou.” Lina vou haar arms en kyk Anna vermakerig aan. “Kom julle saam?” vra Saartjie wat nou verveeld met hierdie storie is. “Ek gaan gou ’n brief pos.” Anna en Lina stap saam. Anna hou die pakkie styf in haar hand vas. Saartjie en Lina gesels oor netbal. Hulle probeer maak of hulle alle belangstelling in die pakkie verloor het, maar hulle kyk meer as een keer ingedagte daarna. By die tuinhekkie sug Saartjie en sê: “Stap julle maar aan.” Haar maats maak so. Hulle weet mos Saartjie moet nou eers spring. Anna en Lina dink hierdie springery is ’n simpel affêre. Vandat die sypaadjie voor dokter Baumann se huis met betonblokke uitgelê is, is dit Saartjie se selfopgelegde taak om van die een blok na die ander te spring sonder om met haar voete aan ’n gleuf tussenin te raak. As dit gebeur, moet sy van voor af begin.

Saartjie weet self ook nie hoekom sy dit doen nie. Sy weet net sy kul nooit nie, want dit sal wees soos om vir jouself te jok. Anna en Lina wag vir Saartjie aan die einde van die betonplaveisel. Hulle het haar al só baie só gesien spring. “Ek dink dis belaglik,” sê Lina. “Ek dink ook so,” sê Anna. Saartjie spring rats van die een blok na die ander. Sy sorg dat haar voete elke keer in die middel van ’n blok te lande kom, ver van die gleuwe af. Sy wil tog nie weer van voor af begin nie, veral nie noudat Anna en Lina haar dophou nie. Sy weet hulle sal hulle siek lag. Saartjie kom aan die einde van die plaveisel sonder om aan een gleuf te raak. “So ja,” sê sy effens selfbewus en vee ’n krul van haar voorkop weg. “Dis klaar.” Anna en Lina kyk kopskuddend na mekaar. Die drie maats stap na die posbus in die hoofstraat. Saartjie en Lina gesels nou weer oor die netbalseisoen wat binnekort begin, maar hulle loer elke nou en dan na die pakkie wat Anna so styf in haar hand vashou. Anna voel afgehaal. Dit lyk vir haar of Saartjie en Lina regtig alle belangstelling in die pakkie verloor het. Om hulle weer nuuskierig te maak sê sy: “Dis ’n baie oulike affêrinkie wat ek hier het.” Saartjie en Lina maak of hulle haar glad nie hoor nie. Hulle kyk na mekaar en knipoog en gesels verder oor die netbal. “Rêrig baie oulik,” sê Anna nou, maar haar maats ignoreer haar. Hulle is nou by die rooi posbus en Saartjie pos die grap wat vir haar ekstra geld gaan inbring. Lynnekom se park is net oorkant die straat. “Kom ons gaan sit daar en gesels,” sê Saartjie.

“Dit sal lekker wees in die sonnetjie,” meen Lina. Anna sê niks nie, maar sy stap saam. Sy mompel weer iets van die oulike affêrinkie in haar pakkie. Saartjie en Lina brand van nuuskierigheid, maar hulle is vasberade om dit nie meer te wys nie. In die park ontdek hulle iets wat hulle al drie dadelik van die pakkie laat vergeet. Al die banke in die park is geverf en daar is op elkeen ’n kartonkaart wat sê: Nat verf. Maar dit is nie die banke met die kennisgewings op wat die meisies van Anna se pakkie laat vergeet nie. Dis die een bank waarop daar nie ’n kartonkaart is nie! Die Drie Muskiete kyk na mekaar. Dit is asof hulle mekaar se gedagtes kan lees. Hier is mos ’n moontlikheid van groot pret. Al drie begin giggel. “En weet julle wat’s die beste van alles?” vra Saartjie laggend. “Ons is onskuldig. Ons het nie die kennisgewing weggevat nie, so ons is heeltemal onskuldig.” Anna en Lina is net so opgewonde hieroor. Die bank sonder die kartonkaartjie staan naby ’n heining. “Kom ons gaan kruip daaragter weg,” stel Saartjie voor. Die meisies glip vinnig om die heining en net agter die bank kry hulle ’n opening in die blare waardeur hulle kan loer. Die drie gaan sit op die grasperk. So ja, nou moet iemand net op die bank kom sit, dan gaan hulle lekker lag wanneer hulle sien hoe die persoon lyk as hy of sy weer opstaan. Die houtstroke wat die sitplek en leuning uitmaak, is verskillende kleure geverf: rooi, blou, geel en groen. Die persoon wat op die bank kom sit en dan weer opstaan, gaan van agter soos ’n bont sebra lyk. Die Drie Muskiete fluister opgewonde onder mekaar. Hulle wonder wie die eerste slagoffer gaan wees. “Sjuut!” sê Saartjie skielik en sit haar wysvinger op haar lippe. Die ander twee bly stil.

Die meisies luister aandagtig. Hulle hoor voetstappe. Saartjie steek haar kop effens deur die opening in die heining om te loer. Dit is die wewenaar polisiesersant en die weduwee De Klerk aan wie die losieshuis behoort. Die sersant is groot en geset en die weduwee is selfs nóg groter en gesetter. Saartjie se hele gesig straal toe sy haar kop terugtrek. Sy fluister vir Anna en Lina wie dit is. “Die mense sê hulle is so verlief soos twee hoenders. Ek hoop...” Saartjie wou net sê sy hoop hulle is so verlief dat hulle nie die nat verf sien nie en op die bank gaan sit toe die swaar voetstappe skielik by die bank tot stilstand kom. Drie gesigte loer deur die opening in die heining. “Sal ons ’n bietjie sit, Mevrou?” vra die sersant se growwe stem. Die weduwee giggel effens en antwoord: “Ja, Sersant, dit sal lekker wees om ’n bietjie te rus.” Die twee logge lywe gaan sit op die bank, op die nat verf. Dan leun altwee terug en twee breë rûe rus teen die geverfde balke. Saartjie, Anna en Lina sukkel om hul lag te bedwing. Anna hou haar hand styf oor haar mond. Lina prop ’n sakdoek in haar mond en Saartjie byt op haar onderlip. Die sersant het sy blou polisie-uniform aan en die weduwee De Klerk dra ’n donker rok. Saartjie dink die helder kleure behoort mooi duidelik op die uniform en die rok te wys. Die weduwee vertel nou vir die sersant dat sy haar lewe lank al versot op ’n uniform is. Sy het altyd vir haar oorlede man gesê ’n uniform met blink knope slaan haar asem skoon weg. “My arme oorle’ man,” gaan sy giggelend aan, “was altyd vreeslik jaloers op enige man in ’n uniform.” Die sersant vertel haar nou hoe bly hy is dat sy van ’n man in ’n uniform hou. Hy sê, en hy gee ’n skalkse laggie en druk haar plomp hand vinnig, dit gee hom hoop vir die toekoms. Hy sal mos altyd ’n uniform dra en hoewel hy dit nie

eintlik self wil sê nie, wil hy dit darem net noem dat lede van die skoner geslag dikwels vir hom sê hy lyk baie indrukwekkend in sy blou uniform. “Ek stem heelhartig saam,” sê die weduwee en sy gee sy hand ook ’n drukkie, “maar ek hoop net daar is nie te veel dames wat dit vir jou sê nie.” “Hoekom hoop jy so?” Die waardige sersant draai sy snor se punte sodat hulle regop staan. “Haai nee, ek gaan nie vir jou sê nie,” giggel die weduwee. “Ag toe, sê my asseblief.” “Haai nee.” “Ag toe.” Die sersant en die weduwee geniet hierdie speletjie terdeë. Saartjie, Anna en Lina ook. “As ek jou sê, sal jy vir niemand anders sê nie?” Die weduwee fladder haar ooglede vir die sersant. “Ek belowe ek sal vir niemand sê nie.” Die sersant draai sy snor weer so ’n paar keer. Die weduwee gee ’n verleë laggie en sê dan sag: “Ag nee, ek is te skaam...” “Moenie wees nie. Sê vir my. Asseblief!” “Maar dan moet jy regtig waar vir niemand sê nie. En jy moet wegkyk wanneer ek dit vir jou sê.” “Goed... Kyk, ek kyk nou anderpad.” Die weduwee giggel weer en dan sê sy huiwerend: “Dis omdat ek so... so baie van jou hou! Dis hoekom ek nie wil hê die ander dames moet na jou kyk en vir jou allerhande mooi dinge sê nie.” Sy giggel al hoe meer. “Nou’s ek baie skaam. Ek bloos bloedrooi.” “Moenie bloos nie. Wat jy nou net vir my gesê het, is musiek in my ore,” paai

die sersant. “Ek kan jou nie sê hoe bly is ek om dit te hoor nie. Ek kyk al hoe lank na jou, maar ek het gedink jy sien my glad nie raak nie...” “Haai, hoe kan jy dit sê? My oorle’ man het altyd gesê ’n uniform laat my hart bokspring. Maar hy was nie heeltemal reg nie. Dis nie alle mans wat dit aan my doen nie...” “Dis net ek, nè?” Die weduwee giggel nou histeries. “Toe, sê vir my dit is net ek.” “Haai... ons sit nou al te lank hier...” “Sê dis net ek... Toe, sê dit.” Anna se hand is nou nog stywer oor haar mond gedruk, Lina se sakdoek is nog dieper in haar mond geprop en Saartjie byt haar onderlip nog harder vas. Uiteindelik sê die weduwee giggelend wat die sersant so graag wil hoor – dat dit net hý in sý uniform is wat haar hart so laat bokspring. Dan staan sy skielik haastig op en sê sy het ’n losieshuis om na te kyk. Toe die twee wegstap, loer Saartjie-hulle deur die opening in die heining. Die groen, geel, rooi en blou strepe lê oor die gesette lywe se agterkante, van agter die knieë tot bo by die skouers. Wanneer die twee ’n goeie entjie weg is, begin die drie meisies skater van die lag. “Kom ons kyk of hulle van die verf uitvind voor sy by die losieshuis is en hy by die polisiekantoor!” Die Drie Muskiete spring op en nael agter die verliefdes aan. Die twee stap nou in Lynnekom se hoofstraat af. Baie mense sien die helder verfstrepe op hul rûe en bars uit van die lag. ’n Polisieman merk dit ook op en gaan fluister gou in die sersant se oor. Die sersant fluister weer in die weduwee se oor. En toe is hul stappery deur die hoofstraat selfs nog snaakser. Die paartjie loop

nou baie vinnig. Elke keer as hulle iemand ontmoet, knik hulle vinnig om te groet en sodra hulle verby die persoon is, swaai hulle om en stap agteruit sodat die een nie hul agterkante kan sien nie. Wanneer hulle ’n goeie entjie verby is, swaai hulle om en stap weer vinnig verder tot hulle weer by iemand kom. Dan word die proses weer herhaal: verbystap, vinnig omswaai en dan agteruit stap tot hulle ’n goeie entjie weg is. By die losieshuis groet die weduwee en gaan by haar voordeur in. Die sersant sit op ’n drafstap af na sy huis langs die polisiekantoor. Die trane loop uit Saartjie, Anna en Lina se oë soos wat hulle lag. Anna kom eerste tot bedaring en sê: “Ek hoop net hulle het ons nie gesien nie.” “Natuurlik het hulle ons nie gesien nie,” sê Saartjie. “En al het hulle ook maak dit nie saak nie. Ons het mos niks gedoen nie. Dis nie ons wat die bank geverf het nie.” “En ons het ook nie die ‘nat verf’-kaartjie afgehaal nie,” sê Lina. Die drie voel heeltemal tevrede. Hulle het niks verkeerd gedoen nie. Hulle kon die sersant en die weduwee miskien gewaarsku het om nie op die bank te sit nie, maar die twee is so verlief dat hulle die meisies tog nie sou geglo het nie. Toe hulle huis toe stap, begin Anna weer gesels oor die pakkie wat sy nog heeltyd styf in haar een hand vashou. “Dis nou te laat om pret daarmee hê,” sê sy. “Ek sal julle môre voor skool wys. Dan sal julle sien wat ’n oulike affêrinkie dit is.” Saartjie en Lina moet maar tevrede wees hiermee. Die aand voor sy aan die slaap raak, dink Saartjie weer aan Anna se pakkie. Sy wonder wat dit kan wees. Lomerig lê Saartjie in haar bed. Haar oë is toe. Die maanlig deur die venster val sag op haar. Daar speel ’n glimlag om haar mondhoeke. Hulle het groot pret met die sersant en die weduwee gehad, en dit alles omdat sy die grap vir die tydskrif gaan pos het. Sy wonder of hulle die grap gaan publiseer en haar honderd rand

daarvoor gaan gee. As hulle dit nie doen nie sal dit darem bitter onregverdig wees. Die grap is nie watwonders nie, maar dis beter as daardie ander een wat sy in die tydskrif gelees het. Saartjie wens die nag wil nou gou verbygaan. Sy sien uit na môre se skool. Hulle gaan haar span se netbalkaptein kies. Sy wonder of sy ’n kans het... Boonop gaan sy môre uitvind watse affêrinkie Anna het wat kastig so oulik is. As sy nou net vinnig aan die slaap kan raak en môre wakker word... Saartjie se asemhaling word reëlmatig en al dieper. Daar is nog steeds ’n soet glimlag om haar mondhoeke. Sy wonder nou nie meer of sy as netbalkaptein gekies gaan word nie. Nee, sy droom sy is al klaar die kaptein. Almal het net vir haar gestem en hulle drom nou om haar saam om haar geluk te wens. Dit voel goed om as kaptein verkies te word!

2

Die affêrinkie

Die volgende oggend is Saartjie vroeg op. Sy voel opgewek en trek singend aan. Sy sien uit na hierdie dag. Aan die ontbyttafel eet sy vinnig. “Hoekom so haastig?” vra haar ma. “Ek is sommer net opgewonde, Mamma. Ons netbal-kaptein word vandag gekies.” “En hoe raak dit jou?” vra haar ouer broer, Kris, grinnikend. “Miskien... ’n mens weet nooit... word ek as kaptein gekies,” sê Saartjie en haal haar skouers op. Sy probeer die indruk skep dat dit nie juis aan haar sal saak maak as sy nie gekies word nie. Apie brom iets van dat die span besimpeld sal wees as hulle haar kies. “Dis wat jy dink. Het jy my al ooit gesien speel, hè?” Nee, skud Apie sy kop en voeg ewe sedig by dat hy ook geen begeerte het om haar te sien speel nie. “Jy weet niks van sport af nie,” snou Saartjie hom toe. “Jy neem aan niks deel nie. Al wat jy en Bennie kan doen, is om altyd langs die kant te staan en simpel aanmerkings te maak.” “Netbal is in elk geval nie ’n sport nie,” sê Apie. Hy maak ’n paar sisgeluide deur die opening waar sy twee voortande eers was om haar goed te laat verstaan

wat hy van netbal dink. “En los my pêl uit,” voeg hy by. “Abraham!” sê sy ma streng. “Ekskuus, Ma,” mompel Apie, “maar Bennie is mos my pêl...” “Jy bedoel hy’s jou vriend.” “Ja, Ma, en Saartjie moet hom uitlos... en vir my ook.” “Wie’t eerste begin, hè?” wil Saartjie nou weet. “Jy, natuurlik.” “Is nie.” “Is.” Skielik kom dokter Baumann se stem kwaai: “Stil, julle twee!” Saartjie en Apie is vir ’n rukkie tjoepstil. Hulle eet nou weer hul ontbyt. Ná ’n paar minute kondig Saartjie aan dat ás sy as kaptein gekies word sy hoop die japsnoet hier in die huis – sy wil nie name noem nie – meer respek teenoor haar sal betoon. Apie mompel iets van as wat verbrande hout is, maar dan sien hulle hoe streng kyk hul pa hulle aan en is weer tjoepstil. Wanneer Saartjie klaar geëet het, maak sy verskoning en staan op. Sy gee haar ouers elkeen ’n piksoen en loop vinnig voorportaal toe. Sy sit haar blou baret voor die spieël op. Die hoërskool se blou skooluniform pas pragtig by haar blou oë. Die baret word effens skeef op die donker krulhare gesit. Sy trek ’n skewe gesig, knipoog vir haarself in die spieël, glimlag en sê: “Saartjie Baumann, vandag word jy kaptein van die beroemde Hoërskool Saamwerk se onder-14-netbalspan!” Sy tik nog ’n slag met haar vingers aan die baret en swaai dan vinnig om. Sy raap haar tas op en mik voordeur toe.

Maar Saartjie struikel oor Apie se boeksak wat op die vloer lê en val teen ’n stoel wat hard op die vloer omval. “Wat was dit?” roep haar ma van die eetkamer af. “Ek het oor ’n stoel geval, Mamma!” roep Saartjie terug. “Ek wens Apie wil nie sy sak so op die vloer gooi nie!” Saartjie tel die stoel op en vlieg vervaard by die huis uit. Aan tafel is daar ’n teer glans in Martha Baumann se oë wanneer sy sag sê: “Ai, dié Saartjie tog...” Kris lag en sê: “Waar Saartjie is, gebeur daar altyd iets.” ’n Glimlag speel om Jan Baumann se mondhoeke. Hy sê: “Ek hoop sy word as netbalkaptein gekies. Toe ek haar ouderdom was, was ek kaptein van my skool se onder-14-rugbyspan.” Apie sê niks nie, maar hy hoop ook Saartjie word gekies. Hy sal selfs vandag ’n bietjie vir haar duim vashou. Dit sal mos lekker wees om by die laerskool met sy suster te kan spog. Dit is eienaardig, maar al stry Saartjie en Apie so baie en al raak hulle soms selfs handgemeen, is hulle nogtans baie lief vir mekaar. As die een in iets presteer het, is die ander een altyd baie trots daarop, al word dit nie noodwendig gewys nie. Apie het dit een keer goed uitgedruk toe hy gesê het al sit hulle ook hoe erg vas, staan hulle twee altyd saam teen die wêreld daarbuite. By die betonblokke op die sypaadjie gaan staan Saartjie ’n oomblik voor sy van die een na die ander begin spring. Sy maak seker sy doen dit versigtig. Sy wil tog nie aan ’n gleuf raak en weer van voor af begin nie. Sy is haastig om by Anna te kom sodat sy kan uitvind wat die kastige “oulike affêrinkie” is wat haar maat in die stad gekoop het. Anna het gesê hulle gaan baie pret daarmee hê, en sy wat Saartjie is, hou mos van pret. Saartjie gaan by Anna-hulle se hekkie in en hardloop met die tuinpaadjie op na die huis toe.

Anna, Muggie en hul pa kom net toe op die stoep uit. “Môre, oom Louis,” groet Saartjie vriendelik en sy glimlag vir Anna en Muggie. Hulle glimlag terug en Saartjie sien hoe Anna vinnig haar wysvinger op haar lippe sit. Saartjie besef dadelik dit beteken sy moet niks van die affêrinkie sê nie. Anna se mense weet natuurlik nie daarvan nie. Die groepie stap al geselsende na die motorhuis toe. Anna se pa sê hy gaan vandag vroeër as gewoonlik werk toe en hulle kan saam met hom ry. Hy sal die twee ouer meisies by die bushalte aflaai en vir Muggie by die laerskool. Johanna Catherina Strydom, oftewel Muggie soos almal haar noem, is Anna se sesjarige sussie. Sy het twee lang vlegsels en is ’n koddige klein dogtertjie met ’n wil van haar eie. Die Drie Muskiete beskou Muggie as ’n oorlas. Sy is altyd in die pad. Waar hulle ook al gaan, wil Muggie altyd saamgaan, natuurlik saam met haar pop, Trienkie. As hulle weier, sit sy só ’n keel op dat hul ore dit nie kan hou nie. Dan gee hulle maar in en Muggie draf saam. Grootmense dink nogal Muggie is oulik en soet. Saartjie is oortuig dis omdat hulle die kleintjie nie ken soos sy, Anna en Lina haar ken nie. As daar volwassenes by is, hou Muggie haar altyd onskuldig en lyk of botter nie in haar mond kan smelt nie. Op die oomblik, hier in die motor, is sy besig om te vertel hoe “lief” sy vir skool is en hoe “mooi” alles is: hoe “mooi” dit vir haar is as al die “mooi” seuntjies en dogtertjies in haar klas so “mooi” saamwerk en -leer en -speel. Muggie praat aanhoudend. Saartjie en Anna sê nie veel nie. Hulle luister ook nie juis nie. Hulle sit en dink. Anna dink aan hoe verras Saartjie en Lina gaan wees wanneer sy vir hulle wys wat sy in die stad gekoop het. Saartjie sit en dink dat as die ding wat Anna het iets is waarmee ’n mens baie pret kan hê, maar dis die soort pret waarmee jy in die moeilikheid kan beland, dan sal sy wat Saartjie is baie versigtig moet wees. Miskien sal dit dan beter wees om die ding te gebruik vóór die netbalkaptein gekies word. As die span haar eers gekies het, sal sy nie iets kan doen wat moeilikheid veroorsaak nie, al is dit ook hoeveel pret. Dit sal nie mooi en verantwoordelik lyk nie, en ’n

kaptein moet mos ’n voorbeeld vir ander stel. Maar aan die ander kant, dink Saartjie fronsend, sal dit miskien beter wees om die ding wat soveel pret verskaf te gebruik nádat sy as kaptein gekies is, want as sy vóór die tyd daarmee uitgevang word, mag die onnies dalk sê sy is te onverantwoordelik. Skielik glimlag Saartjie en skud haar kop. Wat op aarde sit sy alles en dink? Sy weet nie eers wat die “affêrinkie” is wat Anna het nie! Sy het mos maar net gehóór ’n mens kan baie pret daarmee hê. En dit is belaglik om haarself nou al as die netbalkaptein te sien. Miskien word sy glad nie eens gekies nie. Saartjie en Anna word by die bushalte afgelaai. Muggie waai vriendelik vir hulle totsiens. “Nou toe,” sê Saartjie toe die motor wegtrek, “laat ek sien wat is dit wat kastig so oulik is.” “Kom ons gaan kry eers vir Lina,” stel Anna voor, “sodat ek dit vir julle saam kan wys.” Saartjie kan nie hierteen beswaar maak nie. Die twee meisies stap oor die straat en om die hoek. Hulle is nou in Lynnekom se hooftraat en sien Lina vinnig aangestap kom. Die Drie Muskiete groet mekaar en dan is die drie koppe met die drie blou barette op, teenaan mekaar. Anna haal die pakkie uit haar tas. Sy maak dit oop. Saartjie en Lina is die ene oë. Anna het die kastige oulike affêrinkie nou in haar hand. Saartjie en Lina sien dit is ’n houtvoorwerp waaraan klein metaalstafies vasgemaak is. Aan die voorwerp is ’n etiket en waarop daar gedruk staan: FOOL ALL YOUR FRIENDS!

Saartjie en Lina voel aan die ding en dan skud hulle kop. Hulle het nie die vaagste benul wat dit is nie. Hoe “fool” jy jou vriende met so iets?

“Kom ek vertel vir julle,” sê Anna en haar oë blink. Die drie blou barette is nou weer teenaan mekaar. Anna verduidelik en Saartjie en Lina luister fronsend. Anna sê sy het die affêrinkie gekoop by ’n winkel in die stad wat spesialiseer in allerhande soorte toestelletjies waarmee jy mense poetse kan bak. “Jy kap met hierdie ding teen ’n muur,” sê Anna, “dan kap die metaalstafies teen mekaar en weet julle wat se geluid maak dit dan?” Saartjie en Lina kyk dronkgeslaan na Anna. “Die geluid van glas!” sê hul maat opgewonde. Saartjie en Lina lyk nou nog meer dronkgeslaan. “Glas?” sê Saartjie fronsend. “Ja, glas wat breek!” Saartjie en Lina stel nou ewe skielik baie belang. Anna vertel nog meer. As ’n mens die ding hard teen ’n muur kap, klink dit soos ’n venster wat breek, en as jy dit net saggies tik, klink dit weer soos die getingel van vallende glasstukkies. Saartjie en Lina se gesigte straal. Daar is baie wat hulle met so ’n slim toestelletjie kan doen. “Kom ons probeer dit gou,” sê Saartjie opgewonde. “Probeer jy,” sê Anna. “Die geluid is so natuurlik; dit maak my skoon bang.” Saartjie is nie bang nie. Sy het die affêrinkie in haar hand. Sy kyk rond en soek ’n muur waar daar ’n venster is. Die drie staan langs ’n oop erf. Langs die erf is ou oom Costas se kafee. Saartjie sien daar is hoog in die kafee se symuur ’n venster. Sy stap nader. Anna en Lina volg haar, maar sorg dat hulle ’n goeie entjie agter Saartjie is. Hulle staan reg om te laat spat. Hulle het voor die Griekse kafee-eienaar

grootgeword en weet hoe briesend kwaad die oubaas soms kan word. Saartjie is nou by die muur. Sy hou die toestelletjie met die dun metaalstafies styf in haar hand. Haar hart klop vinnig. Sy wonder wat gaan gebeur. Dan haak Saartjie af en kap hard met die affêrinkie teen die muur. Sy staan vir oomblik versteen. Dan kyk sy onwillekeurig op. Jy hoor net glas breek. Saartjie druk die toestelletjie styf vas en dis dadelik weer stil. Die venster makeer niks nie. Saartjie glimlag van oor tot oor. Dit is ’n wonderlike ding. Nou tik sy die toestelletjie weer liggies teen die muur en dit maak so tingeling-tingeling soos glasskerwe wat val. Sy hoor voetstappe aangehardloop kom en steek die toestel vinnig by haar bloes in. Die Griekse kafee-eienaar kom op volle vaart om die hoek. “Hoekom het jy my venster gebreek?” skree hy kwaad. “Watter venster, Oom?” vra Saartjie ewe onskuldig. “Daardie een!” Die kwaai ou man met die welige snor wat wip van woede wys na die venstertjie bo teen die muur. Saartjie kyk op. “Ek weet niks van ’n venster wat gebreek het nie, en ek sien ook nie ’n gebreekte venster nie. Is oom Costas seker Oom het nie gedroom nie?” Die ou Griek se snor tril nou nog meer. Hy kyk op. Dan val sy onderste kakebeen en sy mond is wawyd oop van verbasing. Hy was agter in die kafee en het duidelik gehoor hoe die venster breek en die glasskerwe val. En hier kyk hy nou na die venster en die venster makeer niks! “Oom Costas?” Saartjie glimlag soet. “Ja?” “Oom moenie sommer so helder oordag droom nie.” Die oubaas kyk weer na die venster en krap sy kop.

Hy kan dit nie begryp nie. Het hy sowaar daar agter in sy kafee gesit en dut en toe gedroom hy hoor die venster breek? “Ekskuus dat ek jou sommer beskuldig het,” sê die Griek goedig. “My ou kop werk partykeer nie meer so lekker nie.” Saartjie maak simpatieke klikgeluidjies en sê: “Toemaar, ek weet, Oom. As ’n mens oud word, verbeel jy jou allerhande goed.” “Ja, dis waar,” sê die ou man met ’n swaar sug. “Daar kom die bus, Saartjie!” skree Lina. Sy en Anna het die hele tyd buite trefafstand gebly. “Tot siens, oom Costas! Gaan slaap vanaand vroeër, hoor!” Saartjie nael bushalte toe. Die Griek kyk weer peinsend na die venster. Dan skud hy sy kop heen en weer. Ja-nee, hy sal Saartjie se advies moet volg en vroeër gaan slaap. Sy besigheid sal heeltemal tot niet gaan as hy helder oordag sit en droom dat hy vensters hoor breek. Agter in die bus sit Saartjie, Anna en Lina en giggel. Hulle sien nog steeds die stomme verbasing op oom Costas se gesig toe hy opkyk en besef die venster makeer niks nie. Die Drie Muskiete is hoog in hul skik met hierdie affêrinkie waarmee hulle mense sulke lekker poetse kan bak. “Sien julle nou,” sê Anna meer as een keer, “ek het julle mos gesê ons gaan baie pret hê.” Saartjie en Lina stem volkome saam. Hulle weet op hierdie oomblik natuurlik nie wat die uiteinde van die “baie pret” gaan wees nie, maar dit is miskien beter so! Voor in die bus sit drie seuns wat ook in Saartjie-hulle se klas is. Hulle was al die jare saam met die meisies in Laerskool Lynnekom.

Die seuns is Lodewyk le Fras de Waal (of Galpil, soos almal hom ken) en sy maats, Gert Bakker en Piet Heyns. Galpil is die drie se leier. Saartjie-hulle hou nogal van hierdie seuns, al sit hulle ook baie met Galpil vas oor sy nare gewoonte om ’n ieder en elk as “ou perd” of “pêrre” aan te spreek. Op die oomblik is Galpil besig om met sy growwe stem vir al die “pêrre” in die bus te vertel hoe hy sy plek as die onder-14-rugbyspan se heelagter losgespeel het. “Dis ’n groot eer, pêrre. ’n Hengse groot eer!” sê Galpil ernstig. “Nie net vir my nie, maar vir ons almal hier in die bus.” “Ek wonder hoe kom hy daarby uit,” mompel Saartjie. “Vir wat sal dit nou vir ons ’n groot eer wees dat hy as heelagter gekies is?” Miskien, dink Saartjie, kan sy vir Galpil en sy twee vriende ’n poets bak met die toestelletjie wat nou in haar tas is. “Ons moet vir niemand van die affêrinkie vertel nie,” sê Saartjie vir Anna en Lina. “Net ons drie mag daarvan weet.” Anna en Lina stem saam. By die skool kondig die gimnastiek-onderwyseres af dat die skool se netbalspanne se name teen huistoegaantyd op die kennisgewingbord sal wees. Intussen moet die onder-15’s en al die ouer meisies pouse in die saal bymekaarkom om kapteins vir die onder-15’s en die eerste en tweede span te kies. Op Saartjie en baie ander van die onder-14’s se gesigte is die vraag duidelik te lees: Wat van hulle span? Voor iemand dit hardop kan vra, sê die onderwyseres: “Ons het besluit die onder-14’s is nog te jonk en weet te min van die spel af om ’n kaptein te kies. Die onderwysers wat netbal afrig, sal vanoggend vergader en ’n kaptein aanstel.” Die meisies loop na hul klasse toe. Saartjie wonder hoe die feit dat die personeel ’n kaptein gaan aanstel en die spanlede nie een wil laat kies nie haar kanse gaan beïnvloed.

Saartjie is glad nie gelukkig nie. Sy is baie gewild onder die kinders, maar sy was al baie in die moeilikheid by die onderwysers. “Ek dink dis onregverdig,” fluister sy later in die klas vir Anna. Anna sit langs haar en Lina sit net agter haar. Anna meen ook dis nie reg nie. Lina wil weet waaroor hulle twee fluister en toe Anna haar sê, meen Lina ook dis onregverdig. Hulle is albei skrikkerig dat Saartjie dalk nie as kaptein aangewys gaan word nie. “Dis baie onregverdig,” sê Saartjie weer en dié keer vergeet sy om te fluister, want in ’n demokratiese land het elkeen mos die reg om sy of haar sê te sê... “Stil daar!” sê die onderwyser kwaai. Demokratiese land ofte nie, Saartjie is tjoepstil. Sy het geskrik. Meneer Burger het ’n geweldige humeur. Die kinders noem hom nie verniet Ou Grompot nie. Saartjie sit nou stil en probeer op haar werk konsentreer. Sy besluit om nie weer te sê dit is onregverdig om ’n kaptein aan te stel nie. Miskien stel die juffrouens wat netbal afrig haar aan. Dan sal dit mos nie mooi lyk as sy gesê het dis onregverdig nie. Die poetsding lê onder Saartjie se bank. Sy brand om dit te gebruik. Sy dink egter dit sal te gevaarlik wees om dit hier in die klas te doen. Die onderwyser en die kinders sal ondersoek instel en as hulle uitvind daar het nêrens ’n venster gebreek nie gaan die gort gaar wees. Dan sal Ou Grompot wil weet wie hulle ’n poets gebak het. Nee, besluit Saartjie wyslik, sy sal tot pouse wag om ’n bietjie pret met die ding te hê. Toe die klok uiteindelik vir pouse lui, loop Saartjie met die affêrinkie styf in haar hand by die klas uit. Saartjie, Anna en Lina staan en eet hul toebroodjies langs die kant van die skool. Naby hulle is Galpil en ’n klomp maats besig om ’n rugbybal rond te skop. Saartjie se helderblou oë vonkel ondeund en sy wink haar twee maats nader.

“Nes iemand die bal teen die muur skop,” sê sy grinnikend, “gaan ek die affêrinkie hard teen die muur kap. Dan moet julle sien hoe laat die ouens spat! Hulle gaan só hardloop dat hulle nie eens sal agterkom die venster makeer niks nie!” Anna en Lina begin al klaar lag. Dit gaan groot pret wees. Galpil het nou die bal. Die meisies hoor sy growwe stem duidelik: “Hou my dop, pêrre. Ek sal julle wys hoe ’n mens die bal hoog skop en onder hom inhol en hom vang!” Galpil haak af en gee ’n harde skop. Die bal trek hoog die lug in, in die rigting van die skoolgebou se muur. Galpil nael. Sy kop is op sy bors. Hy besef hy moet vinnig hardloop om onder die bal te kom as hy die ding wil vang. Al is Galpil rats, trek die bal vinniger as hy. Die bal kom af, reguit na die muur toe. Toe dit die muur ’n entjie van ’n venster af tref, kap Saartjie hard met die poets- affêrinkie teen die muur. Daar is ’n gekletter soos ’n ruit wat breek... en toe die getingeling van glasstukkies wat val. Arme Galpil se kop ruk van die skrik en hy skree benoud: “Jissie! Hol, pêrre!” Dan swaai hy om en laat spat. Die ander seuns lê ook oop. Twee jong onderwysers wat gehoor het hoe ’n venster breek, kom by ’n sydeur uitgestorm. Hulle sien die seuns nael. Galpil is heel agter. “Stop!” skree albei onderwysers tegelyk. Die seuns stop nie. Galpil hardloop met sy kop op sy bors. Hy hoop hulle herken hom nie, maar dan hoor hy die een onderwyser skree: “Stop, Lodewyk!” Lodewyk le Fras de Waal, alias Galpil, steek in sy vier spore vas. As ’n onderwyser vir jou skree om te stop en hy weet wie jy is, help dit nie om koppig te wees nie. Galpil staan. “Kom hier!” Druipstert kom Galpil nader. Saartjie, Anna, Lina en die ander meisies wat daar rondgestaan het, kom nou ook nader. Saartjie het die toestelletjie by haar bloes ingedruk.

“Het jy die venster gebreek, Lodewyk?” vra die onderwyser kwaai. Galpil besef dit sal nie help om doekies om te draai nie. Hy kan maar net sowel skuld erken. “Ja, Meneer,” sê hy, “maar dit was ’n ongeluk, Meneer... Meneer sien, ek het bietjie te hoog geskop...” “Die hoof het al hoeveel keer gesê julle mag nie hier bal skop nie!” “Ja, Meneer,” sê Galpil gedwee. Saartjie, Anna en Lina staan en giggel. Hulle wonder wat die twee onderwysers gaan sê as hulle nêrens ’n gebreekte venster kan kry nie! “Stap jy maar kantoor toe, mannetjie.” Galpil sug. Saartjie begin effens bekommerd raak. Sê nou die hoof gee vir Galpil detensie en dan vind hy daarna uit daar is nie ’n venster gebreek nie? Dan het sy wat Saartjie is vir Galpil én die skoolhoof soos gekke laat lyk. Sy weet darem nie of sy so ’n groot kans wil vat nie. Saartjie hoes effens en sê hard sodat die onderwysers kan hoor: “Ek wonder hoeveel ruite is gebreek?” Anna en Lina praat ook harder as gewoonlik. Hulle wonder ook hoeveel ruite in die slag gebly het. “Kom ons kyk eers na die venster,” sê die een onderwyser. Sy kollega stem saam. Hulle moet eers ondersoek instel. Saartjie knipoog vir haar twee maats. Die onderwysers stap na die venster toe. Galpil volg druipstert ’n paar tree agter hulle en Saartjie-hulle kom ’n entjie agter hom aan. Die groepie is by die venster. Die twee onderwysers kyk verbaas daarna. Galpil is nog meer verstom as hulle. Sy mond hang wawyd oop. Daar is nie ’n enkele ruit in die venster gebreek nie. Die rugbybal lê langs die

muur. “Dis snaaks,” sê die een onderwyser peinsend. “Dis die enigste venster aan hierdie kant van die gebou,” sê die ander meneer en skud sy kop. “Dit móés hierdie venster gewees het.” “Ons het dit gehoor breek, en nou is dit weer heel,” sê die eerste onderwyser. “En Lodewyk het erken hy het die venster gebreek.” Die tweede onderwyser draai na Galpil en sê kwaai: “Hoekom erken jy jy’t ’n venster gebreek as daar nie een gebreek is nie?” “Hè?... Ag, ekskuus.... ekskuus, Meneer?” Galpil is so oorbluf dat hy nog onnoseler as gewoonlik lyk. “Nee, Meneer,” sê hy uiteindelik kopskuddend, “ek kan dit nie verstaan nie...” “Het jy die venster gesien breek?” “Nee, Meneer, ek het dit nie gesien nie. Ek het dit net gehoor.” Galpil vertel nou hoe hy genael het toe die bal deur die lug trek. Toe hoor hy net skielik hoe ’n ruit aan skerwe spat. En toe het hy weer genael, maar dié keer in die teenoorgestelde rigting. Die twee onderwysers vind die hele gebeurtenis onverklaarbaar. Hulle is maar dankbaar hulle het eers na die venster kom kyk voor hulle Galpil kantoor toe geneem het. “Jy speel nie weer hier met die bal nie, verstaan?” “Ek verstaan, Meneer,” sê Galpil. “Ek sal nooit weer hier speel nie, nie eers sonder ’n bal nie!” Hy mompel iets van dat dit vir hom lyk of dit helder oordag aan hierdie kant van die skool spook. En hy is nie ’n perd wat saam met spoke speel nie. Nog steeds kopskuddend stap die twee onderwysers terug na die skoolgebou toe. Galpil tel die bal op en loop sugtend weg. Saartjie-hulle hoor hoe hy vir sy maats wat nou naderkom, vertel van die vreemde ding wat gebeur het. Hy kyk meer as

een keer verbaas op na die venster en sê: “Pêrre, ek sê vir julle, dis ’n gespokery. Ek speel nooit weer aan hierdie kant van die skool nie.” Saartjie, Anna en Lina loop vinnig om die hoek en bars uit van die lag. Saartjie meen as hulle drie nie ’n woord oor die poetsding rep nie sal niemand ooit uitvind wat werklik gebeur het nie. Galpil se storie sal versprei en baie jare later sal hierdie kant van die skool nog steeds bekend staan as die plek waar die spoke speel. Vir die res van die dag gebruik Saartjie glad nie weer die toestelltjie nie. Baie van die jonger kinders gis oor die venster wat gebreek het en toe op die ou end nie regtig gebreek was nie. Saartjie en haar maats vertel hoe hulle daar gestaan en kyk het hoe Galpil skop en met hul eie oë gesien het hoe die ruit aan “duisende” skerwe spat. Daar word allerhande stertjies by hul storie aangelas en naderhand gaan ’n graadagt selfs so ver om te sê sy is feitlik doodseker sy het so ’n vreemde wit ding daar sien rondsweef... Die hele affêre is natuurlik belaglik en die groter kinders lag heerlik daaroor. Nogtans speel daar die volgende pouse opmerklik minder kinders aan die “spookvenster” se kant van die gebou. Toe die skool die middag uitkom, hardloop baie meisies reguit na die hoofingang waar die kennisgewingbord is om te sien wie die volgende middag in die eerste wedstryde van die seisoen gaan speel. Almal wil natuurlik ook sien wie die kapteins is. Saartjie, Anna en Lina kom uitasem by die kennisgewingbord aan en daar drom al klaar ’n klomp meisies wie se klaskamers op die onderste verdieping is saam. Wanneer hulle Saartjie gewaar, skree ’n hele paar: “Geluk! Jy’s kaptein!” “Haai nee,” sê Saartjie en dit voel of haar bene lam word, “julle jok!” Maar almal klop haar op die skouer en wens haar geluk terwyl hulle plek maak dat sy kan naderkom om self te sien. Saartjie staan voor die bord. Die meisies om haar lawaai só dat hulle haar nie sag hoor “Dankie tog” sê nie. Daar voor haar staan die sewe name van die meisies wat teen Hoërskool Werda gaan speel. Met ’n soet glimlag om haar mondhoeke kyk Saartjie nóg ’n keer na haar eie naam. Daar staan:

Saartjie Baumann – Doel (Kaptein) “Geluk, Kaptein!” Anna en Lina slaan Saartjie op haar rug dat sy so hik. Saartjie lag en vee ’n krul van haar voorkop af. Op die oomblik is “kaptein” vir haar die mooiste woord in die Afrikaanse taal. Anna is só in haar skik dat haar maat as kaptein aangewys is dat sy sommer vir Saartjie die poetsding wat in elk geval heeldag by haar was present gee. “Dankie, Anna,” sê Saartjie. Toe die drie bushalte toe stap, vertel Saartjie dat sy dink dis goed dat die personeel die onder-14’s se kaptein aangestel het. “Julle weet,” sê sy, “dis waar dat ons klomp nog nie genoeg weet om self ’n kaptein te kies nie. Ek dink dis beter dat die netbalafrigters dit moet doen.” Anna en Lina stem met haar saam. “Ek wonder darem net,” sê Lina droogweg, “of ons so sou gevoel het as die juffrouens nie vir Saartjie gekies het nie?” Anna en Saartjie dink hieroor na en bars dan uit van die lag. Hulle moet eerlik wees. Hulle sou dae lank te kere gegaan het oor hoe onregverdig dit is. Saartjie loop met ’n huppel. Sy is haar netbalspan se kaptein en sy het boonop iets waarmee hulle nog baie pret gaan hê. Sy het nie die vaagste benul van watter groot moeilikheid die poetsding nog in die Baumanns se huis gaan veroorsaak nie.

3

Moeilikheid

By die huis wens Saartjie se gesin haar ook hartlik geluk dat sy as kaptein aangewys is. “Die onderwysers moet ’n hoë dunk van jou hê,” sê haar Pa en daar is meer as net ’n tikkie trots in sy stem. “Lyk my so, Pappa,” sê nederig, maar voeg dan selfvoldaan by terwyl sy reguit na Apie kyk: “Ek hoop sekere mense besef nou hoe belangrik ek is en hoeveel respek ek verdien.” Al reaksie wat hierdie woorde uitlok, is dat Apie sisgeluide maak deur die opening waar sy twee voortande moes gewees het. Daardie aand net voor ete besluit Saartjie om haar huismense te verras met die toestelletjie wat Anna vir haar gegee het. Kris en Apie is albei in hul kamers. Haar ma is in die kombuis besig en haar pa werk in sy studeerkamer. Dit is stil in die Baumanns se huis. Martha Baumann se werkkamer is langs die studeerkamer. Die werkkamer het ’n groot venster. Saartjie besluit sy gaan die poetsding teen hierdie vertrek se buitemuur kap. Almal in die huis sal die gekletter van brekende glas hoor en na die werkkamer toe storm. Sy sal dan vinnig om die hoek van die huis hardloop en ook soontoe nael. Sy sal goed moet toneelspeel. Sy moet net so verbaas soos die ander lyk as sy daar instorm en uitvind die venster is nie gebreek nie. Saartjie se planne is goed agtermekaar. Sy onthou vir ’n oomblik dat haar ma gesê het hulle moet stil wees, want hul pa doen die volgende oggend ’n ernstige operasie doen en hy lees nog daaroor op. Ag wat, dink Saartjie, hy sit nou al lank

genoeg daar in die studeerkamer met sy mediese boeke. Dit sal hom goed doen om op te spring en te kyk wat gebeur het, vertel sy vir haarself. Dan ontspan hy ’n bietjie en dis goed vir iemand wat so hard werk. Saartjie sluip op haar tone by die huis uit. Sy hardloop om die hoek na die venster by die werkkamer. Sy het die toestelletjie in haar hand. Daar is nie ’n lig in die werkkamer aan nie. Saartjie staan reg. Sy giggel. Nou gaan sy baie pret hê. In die kombuis is mevrou Baumann en Lizzie, die huishulp wat al jare by die Baumanns werk en voor wie die kinders grootgeword het, besig om die kos op te skep. Die negentienjarige Kris sit in sy kamer en skryf ’n brief vir sy meisie, Isabel Theron. Hy glimlag tevrede. Hy meen hy skryf uitstekende liefdesbriewe. Apie lê half skuins op sy bed in sy kamer en lees strokiesprente. Sy ouers hou nie daarvan dat hy dit doen nie en nou steek hy die goed in sy kamer weg en lees dit net wanneer niemand in die omtrek is nie. Dokter Baumann sit met ’n dik mediese boek voor hom. Hy kyk egter nie in die boek nie. Hy staar peinsend voor hom uit. Voor sy geestesoog sien hy elke stap van die moeilike operasie wat hy môre moet uitvoer. Saartjie staan buite gereed. “Dis darem stil vanaand,” mompel sy en trek haar hand terug om die toestelletjie hard teen die muur te kap. Die stilte word verbreek deur die harde gekletter van brekende glas. Dit klink of ’n yslike klip die venster getref het. Die ruit spat aan duisende skerwe. Saartjie skrik haar self ook boeglam. “Jissie,” sê sy verbaas, “ek het nie gedink die ding sal so ’n groot lawaai maak nie!” Kris vlieg op toe hy die gekletter hoor en stamp ’n koppie koffie oor sy mooi

liefdesbrief om. Apie lees net mooi hoe ’n atoombom langs Superman bars toe hy die gekletter hoor. Hy skrik só dat hy van die bed af rol. Mevrou Baumann is besig om ’n bak aartappels uit die oond te haal toe sy die geweldige slag hoor. Die skottel val uit haar hande en breek aan stukkies op die vloer. ’n Paar aartappels rol oor die vloer. Lizzie gooi haar arms in die lug op, rol haar oë en sê net aanhoudend: “Dis die tsotsi’s... Eish!” Dokter Baumann het in sy gedagtes net mooi by die moeilikste deel van die operasie gekom toe die geknal deur die huis weergalm. Hy sit vir ’n oomblik verstar. Die draad van sy gedagtegang is heeltemal onderbreek. Dan vlieg hy op en stamp die swaar mediese boek in die proses van die lessenaar af. Dit val hard op die vloer. Daar is vir ’n paar oomblikke doodse stilte ná al hierdie geluide – die skril gekletter van die brekende glas, die dowwe slag soos Apie van sy bed af rol, die harde geknal soos die bak aartappels in die kombuis val en die geplof van die swaar mediese boek op die vloer – en dan kom almal in beweging. Hulle nael na die werkkamer vanwaar die geluid van brekende glas gekom het. Saartjie sê net: “Oepsie!” Dan nael sy ook. Sy prop die toestelletjie in haar sak. Jan Baumann is eerste by die werkkamer en hy skakel die lig aan. Kort op sy hakke is sy vrou en Lizzie wat nog steeds kerm oor die tsotsi’s. Feitlik gelyktydig met hulle storm Kris en Apie in. En net ’n paar sekondes ná hulle maak Saartjie haar opwagting. Almal kyk verbaas na die groot venster. Dit is toe en die ruit is glad nie gebreek nie. “Vreemd,” sê dokter Baumann fronsend. “Die geluid het beslis hier van die werkkamer af gekom.” “Is wat ek ook sê, Pa.” Apie se hele sproetgesig is geplooi om te wys hoe diep hy hieroor nadink. Mevrou Baumann, Lizzie en Kris is ook seker die geluid van ’n brekende ruit het hier uit die werkkamer gekom. Dit móét hierdie venster wees.

Saartjie sê niks nie, maar knik sedig met haar kop om te wys sy stem saam met wat hulle sê. Dokter Baumann stuur vir Kris, Apie en Saartjie om na al die ander vensters in die huis te gaan kyk. Saartjie is alleen in die sitkamer en sy kyk natuurlik nie eers na die vensters nie. Sy staan en lag oor die verbaasde uitdrukkings op haar ouers, Lizzie, Kris en Apie se gesigte. Lizzie het intussen opgehou “Eish!” sê en van die tsotsi’s praat. Noudat die ruit nie stukkend is nie glo sy dit was “geeste”. Toe Saartjie meen daar is nou genoeg tyd verby waarin sy die vensters deeglik kon ondersoek het, stap sy terug werkkamer toe. Haar gesig is onskuldig. Dit lyk of ’n engeltjie se stralekrans nou perfek op haar kop sal pas. Apie en Kris kom ook daar aan. Daar is nêrens in die huis ’n ruit gebreek nie. “Ek moet seker maar gaan opskep,” sê mevrou Baumann. “Vanaand gaan ons nie aartappels by ons kos hê nie.” Saartjie gee nie juis om nie. Sy hou nie van aartappels nie. Dokter Baumann is omgekrap en frons diep. “Ek hoop dit gaan nou stil wees,” sê hy. “Ek is besig en ek kan glad nie dink nie.” Hy stap vinnig studeerkamer toe. Maar daar gekom, dink hy nie aan môre se ernstige operasie nie. Nee, hy dink aan die onverklaarbare voorval: almal wat ’n ruit hoor breek, maar dan is daar niks stukkend nie. Dit bekommer hom. Daar moet ’n logiese verklaring voor wees. Hy moet tog vir Apie en Saartjie vra waar hulle was en wat hulle gedoen het toe die harde gekletter die stilte so verbreek het. Apie is weer na sy kamer besig om verder te lees van Superman se avonture. Hy kan egter nie nou op die strokiesprent konsentreer nie. Dit is asof Superman se avonture maar flou is in vergelyking met die vreemde ding wat nou hier by hulle gebeur het. In sy kamer sit Kris moedeloos na sy pragtige liefdesbrief en kyk. Dit is vol koffievlekke.

Hy sien die frase waarop hy so trots was – “jou lang, leliewit nek” – is nou glad nie eens meer leesbaar nie. Met ’n sug besluit hy om die brief maar weer oor te skryf. Saartjie lê in haar kamer en giggel. Sy wens net Anna en Lina kon die petalje ook gesien het. Hulle drie sou hulle half siek gelag het. Toe haar ma almal vir ete roep, gaan Saartjie vinnig by die trap af. Sy is honger. Die toestelletjie met die dun ysterstafies is nog steeds in haar baadjiesak. Aan tafel is dit maar stil. Saartjie eet heerlik. Dokter Baumann praat nie veel nie. Mevrou Baumann ken haar man as hy bekommerd oor ’n operasie is. Dan is hy maar so stil. Sy praat ook nie veel nie. Kris sit en dink aan die brief wat hy nou weer oorskryf. Hy hoop hy kan al daardie soet liefdes woordjies wat hy in die eerste brief gebruik het weer onthou. Apie is die enigste een wat praat, maar ook net tot sy pa vir hom sê om stil te bly. Apie meen die ding van die venster is miskien goëlery. Hy het eenkeer gelees van ’n huis waar daar allerhande snaakse goed gebeur het. Toe die pa gedank het, staan die Baumanns op. Dokter Baumann sê skielik streng: “Sit julle twee daar!” Hy wys vir Saartjie en Apie na die rusbank. Hul pa kom sit in die leunstoel voor hulle. Hy kyk peinsend na die twee terwyl hy sy pyp stop. Apie lyk verbaas. Sy tongpunt speel deur die opening waar sy twee voortande eers was. “Abraham.” “Ja, Pa?” “Sal jy ophou om jou tong se punt so vir almal te wys!” “Ja, Pa.” Die tong verdwyn blitsvinnig. Dokter Baumann steek sy pyp tydsaam aan. Hy gee ’n paar tevrede trekke en dan kyk hy weer na die twee wat so ongemaklik op die punt van die rusbank sit. Saartjie vee met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar

voorkop weg. Sy voel verbouereerd en skrikkerig. Hoekom lyk haar pa so kwaai? Hoekom frons hy so? Hoe kon hy uitgevind het dat sy hulle ’n poets gebak het? “Daardie geluid soos ’n venster wat breek,” begin Jan Baumann en hy suig weer aan sy pyp, “kon net ’n mens se werk gewees het.” Saartjie byt effens op haar onderlip. Sy sit penregop. Haar oë is groot. “Apie, waar was jy toe die geluid ons almal so laat skrik het?” “Ek was in my kamer, Pa.” Apie knik heftig kop. Dis mos waar. “Wat het jy daar gedoen?” “Ek?” “Ja, jy!” Die pa kyk streng na die koddige sproetgesig. “Ek het sommer so ’n bietjie op my bed gelê, Pa,” begin Apie verduidelik. “Ek het sommer so ’n bietjie gelees, Pa weet.” Dis alles mos waar. Apie hoop maar net sy pa gaan hom nie vra wát hy gelees het nie. Die dokter gee weer ’n paar trekke aan sy pyp. Saartjie byt op haar onderlip. Nou gaan sy aan die beurt kom en wat op aarde gaan sy sê? Sy besluit om gemakliker te sit en leun eenkant toe totdat sy aan die bank se houtleuning raak. Maar toe stamp die toestelletjie in haar sak daarteen! Trieng... rieng... trieng... kom die geluid soos die dun stafies teen mekaar kap. “Wat was dit?” vra Apie verbaas. Dokter Baumann kyk kwaai na Saartjie. Kris en haar ma staan nader. Saartjie gee ’n gemaakte laggie, kyk kastig in die vertrek rond en sê ewe onskuldig: “Ja, ek wonder ook wat was dit?” “Ek glo nie jy hoef te wonder nie, Saartjie,” sê haar pa. “Kom hier!” Saartjie staan op en kom voor haar pa staan. Sy glimlag moedig. Sy probeer lyk

soos ’n martelaar wat onskuldig is, maar besluit in die stilligheid om haar straf soos ’n heldin te dra. Dokter Baumann kyk na sy dogter. Hy sien die donker krulhare, die helderblou oë en die effense wipneusie met die paar sproetjies op. Saartjie glimlag weer en twee kuiltjies verskyn in haar wange. Dit lyk of botter nie in haar mond sal smelt nie. Daar plooi ’n glimlag om haar pa se mondhoeke. Hy tik met sy hand teen Saartjie se skoolbaadjie se sak. Hy voel niks en niks gebeur nie. Dan tik hy weer, hierdie keer ’n bietjie harder, teen die ander kant se sak. Triengtrieng kom die geluid soos die toestelletjie se dun metaalstafies teen mekaar kap. Saartjie staan daar met groot oë, asof sy ook verbaas is dat daar so ’n geluid uit haar sak kan kom. Dokter Baumann steek sy hand in die sak en haal die poetsding uit. Hy kyk aandagtig daarna. Die ander is nou ook om hom en verwonder hulle daaraan. Apie grinnik. Dit lyk vir hom na ’n wonderlike ding. Saartjie kyk nog steeds in stomme verbasing daarna, asof sy eenvoudig nie kan verstaan hoe die ding in haar sak kon beland het nie. Jan Baumann lig sy hand en kap met die toestelletjie teen die kant van die stoel. Daar is ’n harde gekletter, presies soos ’n ruit wat aan duisende skerwe spat. Apie grinnik nou nog meer. Hierdie affêrinkie is vir hom nou nóg wonderliker. Saartjie glimlag huiwerig. Sy het wyslik besluit dit sal nie nou meer help om te probeer lyk of sy niks van die ding af weet nie. Sy moet nou maar skuld erken. “Anna het dit vir my gegee,” sê sy in haar soetste stem. “Dis darem ’n oulike affêrinkie, nè, Pappa?” “Dit is nogal,” sê dokter Baumann droogweg. “Hoekom het jy ons so laat skrik, Saartjie?” “Ek het nie geweet almal sou só groot skrik nie, Pappa...” “Ek het ’n bak aartappels laat val,” sê haar ma kwaai, “en die stomme Lizzie is

nou so behep met geeste dat sy nagte lank nie behoorlik gaan kan slaap nie!” “Ek moet ’n hele brief oorskryf,” sê Kris en kyk Saartjie vies aan, “omdat ek as gevolg van jou simpelgeid koffie daarop gemors het.” Saartjie wil net bitsig sê dat dit nie haar skuld is dat hy so lomp is nie, maar dan bedink sy haar. Miskien sal dit die beste wees as sy nou so min moontlik sê. Saartjie probeer maar net so berouvol moontlik lyk. Dokter Baumann vertel hoe die geluid van glas wat breek sy gedagtegang in die studeerkamer versteur het en hoe belangrik en ingewikkeld môre se operasie is. Apie vertel hoe hy stil en soet op sy bed gelê en lees het, want dis mos goed om te lees sodat ’n mens weet wat in die wêreld aangaan, en dat hy toe so groot geskrik het dat hy van die bed afgeval en amper sy nek gebreek het. Saartjie byt op haar onderlip. Sy wil sê: “Dit sou miskien ’n goeie ding gewees het,” maar sy bly liewer stil. “Jy moet gestraf word,” sê haar pa. “Ja, Pappa.” Saartjie sug swaar. Die lewe is maar moeilik. Dokter Baumann kyk weer na die toestelletjie en dit lyk of hy self lus het om dit op die proef te stel. “Ek gaan hierdie ‘affêrinkie’ konfiskeer.” “Wat’s dít, Pappa?” vra Saartjie. “Ek gaan die ding hier in die laai sit.” Haar pa trek ’n laai in die buffet langs hom oop en gooi die toestelletjie daarin. Tieng... tieng... kom die geluid soos ’n ruit wat breek uit die laai. “Dit bly daar en jy kan dit oor twee weke weer kry, mits jy jou goed gedra. Verstaan ons mekaar?” Saartjie knik, maar sy is glad nie ingenome hiermee nie. Sy, Anna en Lina het planne om vir baie mense poetse daarmee te bak, en nou moet die affêrinkie vir twee weke hier in die laai lê. Apie kyk ook met verlangende oë na die laai. Hy sal wát gee om daardie ding in

die hande te kry. Dink net hoeveel pret sal hy kan hê! “En nou maak niemand weer ’n geraas nie,” sê dokter Baumann streng en stap na sy studeerkamer. Martha Baumann wys vir Saartjie en Apie vinger en gaan na haar werkkamer toe. Kris mik met die trap op. Hy wil sy liefdesbrief klaar gaan oorskryf. Saartjie en Apie sit alleen in die eetkamer. “Hoeveel kos daai ding?” vra Apie. “Wat?” “Hoeveel het jy daarvoor betaal?” “Ek het dit by Anna present gekry. Maar ek dink nie dis te duur nie.” Apie dink hieroor na. Hy het sy sakgeld al weke vooruit by sy ma geleen. Dit gaan vir hom moeilik wees om geld vir so ’n toestelletjie bymekaar te maak. Hy kyk weer met verlangende oë na die laai. Saartjie sug en staan op. Sy sal maar kamer toe gaan en huiswerk doen. Sy moet vir twee weke van daardie oulike affêrinkie vergeet. Apie is nou alleen in die eetkamer. Hy besluit daar is tog niks daarmee verkeerd as hy net die laai oopmaak en na die ding kýk nie. En dis presies wat hy nou doen. Apie trek die laai oop en loer na die toestelletjie. Dit is net ’n stewige houtbasis waaraan die dun metaalstafies styf vasgemaak is. So as die ding teen iets gekap word, slaan die stafies teen mekaar en dan maak dit ’n geluid wat klink soos ’n ruit wat breek. Apie dink nou dat dit darem ook seker nie verkeerd sal wees as hy die ding uit die laai haal en net versigtig daaraan voel nie. Hierna besluit Apie hy sal net ’n entjie met die ding in sy hande rondloop. Hy stap uit tuin toe. In die hoek van die groot tuin is daar ’n ou stoorkamer.

Niemand sal hom hier hoor nie. Hy doen mos niks verkeerd as niemand hom eens kan hoor nie. Apie kap die toestelletjie teen die stoorkamer se muur. Die geklink van brekende glas is soos musiek in sy ore. Naderhand word die knapie moeg om so alleen in die donker te staan en na brekende vensters te luister. Hy stap terug huis toe. Toe Apie naby die huis kom, dink hy daaraan dat as hy die toestelletjie nou in die laai terugsit hy dit nooit weer sal kan uithaal nie. Dit sal te gevaarlik wees. Sy pa sal hom sommer ’n loesing gee. En aangesien hy vir ’n lang tyd nie weer die geluid gaan hoor nie, besluit Apie wil hy dit net gou nog een laaste keer hoor. Sonder om aan die gevolge te dink, staan hy op die stoep en kap die toestelletjie hard teen die muur! Daar is ’n skril gekletter soos ’n ruit wat breek. Apie skrik hom boeglam. In die huis spring dokter Baumann op. Hy kan sy ore nie glo nie. Hoe durf Saartjie sy bevele so verontagsaam? In haar kamer spring Saartjie verwilderd op waar sy by haar tafel sit en werk. Sy is heeltemal verward. Was dit hierdie keer regtig ’n ruit wat aan skerwe gespat het? Kris is in sy kamer en mompel net: “Saartjie, as Pa jou nie vanaand looi nie, doen ek dit!” Hy staar moedeloos na die tweede liefdesbrief wat hy vir sy meisie geskryf het. Hy het so pas weer koffie daarop gemors! In die werkkamer sit mevrou Baumann versteen. Sy kan dit nie verstaan nie. Saartjie is mos nooit ongehoorsaam nie. Wat is dit vanaand met die kind? Sy weet mos haar pa werk en wil stilte hê. Die hele huis kom in beweging toe dokter Baumann bulder: “Saartjie!” Hy storm by sy studeerkamer uit. “Ja, Pappa!” skree Saartjie verskrik en hardloop by die trap af.

Apie wou net vinnig by die huis inglip om die toestelletjie soos ’n warm patat in die laai te los toe almal op die buffet in die eetkamer afstorm. “Hoe durf jy dit weer doen?” Saartjie se pa klink nou regtig ontstoke. “Ek het niks gedoen nie, Pappa,” sê sy. Apie staan by die deur en staar met groot oë na die toneeltjie. Dokter Baumann pluk die laai oop. “Waar is die ding?” “Ek weet nie, Pappa. Regtig, Pappa, ek het niks gedoen nie.” Mevrou Baumann kyk na haar man. Sy kan sien hy is bloedig kwaad. Môre se operasie werk regtig op hom. Almal kyk nou na die laai. Die toestelletjie is nie daar nie. Dan bulder Jan Baumann die vraag wat in almal se oë te lees is: “Waar’s Apie?!” Daar heers ’n doodse stilte. Dan sê Apie met ’n fyn stemmetjie agter hulle: “Hier, Pa.” Almal swaai om. Apie staan in die deur. Hy het die toestelletjie in sy hand. Sy knieknoppe bewe. Dan stap hy vorentoe en sê vir Saartjie: “Dè, dis joune.” Hy hou die poetsding voor hom uit en gee dit vir Saartjie. Sy kry haar boetie skielik bitter jammer. Hy lyk so verskrik en pateties. Saartjie vat die toestelletjie, sit dit weer in die laai en stoot die laai toe. “Wie het jou die reg gegee om die ding te vat en weer ’n lawaai daarmee te maak?” vra dokter Baumann vir Apie. “Ek het nie bedoel om dit te vat nie, Pa, maar toe ek weer sien, toe het ek dit gevat sonder om dit te wil vat. Toe kap ek dit vir oulaas weer teen die muur hierbuite, kos why ek wou net weer hoor...” “Bly stil!”

“Ja, Pa.” Apie is tjoepstil. Dokter Baumann is bleek. Dit is asof Apie se “kos why” hom nog net kwater gemaak het. “Ek gaan jou ’n loesing gee,” sê die pa beslis. “Jy was ongehoorsaam, Apie. Jy het duidelik gehoor ek sê niemand mag die ding weer gebruik nie. Maar jy het dit nogtans gedoen. Jy kort ’n goeie pak slae.” Apie is bleek. Saartjie en haar ma lyk ook bleek. “Waar’s die plak, vrou?” Mevrou Baumann sluk. Die plak is baie lanklaas in hierdie huis gebruik. “In... die werkkamer.” “Bring dit asseblief vir my. En jy, mannetjie,” sê dokter Baumann en kyk na Apie, “kom saam met my studeerkamer toe.” Mevrou Baumann gaan haal die plak. Apie stap agter sy pa aan. Sy skouers hang en hy sug swaar. “Pappa,” sê Saartjie skielik en sy stap vinnig na haar pa toe. Hy draai om. “Ja?” “Ek het die ding hier aangedra.” Saartjie klem haar hande styf vas. “As Pappa vir Apie slaan, moet Pappa my ook slaan.” Haar ma verskyn met die plak. Haar pa vat dit. “Oppas dat ek dit nie doen nie!” sê hy vir Saartjie. Hy stap verby haar studeerkamer toe. Apie kyk met ’n patetiese uitdrukking op sy gesig na sy ma om te sien of sy nie miskien sal help nie. Martha Baumann sluk, maar sê niks nie. Apie sug en volg sy pa by die studeerkamer in. Toe die eerste hou val en Apie hard gil, is Saartjie dankbaar haar pa het besluit om haar oor te sien.

Sy en haar ma en Kris wag in die sitkamer. “Pappa slaan darem te hard,” sê Saartjie en haar oë swem in die trane. “Apie het hiervoor gesoek,” sê haar ma. “Hy is gans te ongehoorsaam.” Maar elke keer wanneer daar ’n hou val, deins sy effens terug. Dit is asof die houe haar seerder maak as vir haar seun. Apie kry vier houe – vier van die bestes. Die knapie huil, maar probeer dapper om sy trane in te hou toe hy by die studeerkamer uitkom. Hy gaan sit op die rusbank, maar hang ’n bietjie in die lug. Sy sitvlak brand. Hy snik. Niemand sê ’n woord nie. Dokter Baumann verskyn in die deur en sê saaklik: “Wel, dis verby.” Hy lyk bleek. Dit was vir hom nog nooit maklik om sy seuns lyfstraf te gee nie. “Hoe lyk dit met koffie, Martha?” vra hy. “Ek gaan gou maak,” sê sy en glimlag. “Ek wil hê jy moet daardie ding vir Anna teruggee, Saartjie,” sê haar pa. “Dit maak ’n mens se senuwees gedaan. En dan sal jy en Apie ook nie weer in die versoeking kom nie.” Kris stap by die vertrek uit. Hy sê hy wil nie nóg koffie hê nie. Hy gaan nou vir die derde keer probeer om daardie liefdesbrief te skryf en hy wil nie weer koffie daarop uitmors nie. Saartjie en Apie praat nie veel terwyl hulle koeldrank en hul ouers koffie drink nie. Jan Baumann gesels met sy vrou oor ditjies en datjies. Die loesing is iets van die verlede. Toe die dokter weer studeerkamer toe stap, steek hy by Apie vas. Hy sit sy hand op die seun se skouer en sy stem is teer toe hy sê: “Seer, ou seun?” “Nogal, Pa.” Apie se oë blink van die trane, maar hy glimlag. Hy besef hy het die pak slae verdien. Saartjie is besonder gaaf met Apie. Sy voel baie skuldig. As sy nie die

toestelletjie hier aangebring het nie, sou hy mos nooit pak gekry het nie. Sy gee vir haar boetie ’n klomp albasters wat sy in haar kamer het. Hy het haar al baie daarvoor gevra, maar sy het nog altyd botweg geweier. Nadat sy vir hom die albasters gegee het, voel sy nie meer skuldig nie. Saartjie dink daaraan dat dit miskien maar ’n goeie ding sal wees as sy die poetsaffêrinkie vir Anna teruggee. Die ding veroorsaak te veel moeilikheid. Anna sal dit ook nie wil gebruik nie, want sy is te veel van ’n bangbroek. Miskien, dink Saartjie, moet hulle die ding aan iemand by die skool verkoop. Dan kan hulle mos by daardie poetswinkel gaan kyk of hulle iets anders met die geld kan koop – iets wat hulle net soveel pret sal verskaf. Saartjie rek haar gapend uit. Sy moet nou van die toestelletjie vergeet en gaan slaap. Sy moet ’n goeie nagrus inkry, want môre speel sy haar eerste netbalwedstryd. En sy is boonop die kaptein! Sy sien al hoe haar span op die baan draf met haar wat Saartjie is heel voor... Sy sien al hoe die toeskouers haar en haar span toejuig!

4

Saartjie die kaptein

Die volgende oggend gee Saartjie die poets-affêrinkie vir Anna terug. ’n Rukkie later verkoop Saartjie, Anna en Lina die ding toe aan ’n koshuismeisie. Anna maak boonop nog wins daarop. “Nou gaan ons as ons kan na daai winkeltjie waarvan jy gepraat het,” sê Saartjie vir Anna, “en ons koop vir ons ’n ander poetsding.” Anna stem saam, maar later die oggend word die Drie Muskiete lus vir lekkers en gaan spandeer die helfte van Anna se geld by die snoepwinkel. Terwyl hulle heerlik sit en kou, verseker hulle mekaar dat hulle die res van die geld sal gebruik om ’n poetsding mee te gaan koop. Maar teen kort pouse kyk hulle weer met verlangende oë na die snoepie en besluit om die ander helfte van Anna se geld ook op lekkers te spandeer. Ná skool stroom die meisies na die netbalbaan vir die wedstryde. Saartjie voel glad nie lekker nie. Sy het te veel lekkers geëet. Hoërskool Saamwerk se meisies staan in groepies en kyk na Hoërskool Werda se meisies. “Hulle is vir jou groot, hoor,” sê meer as een van Saartjie se maats. Werda se meisies het weer net ná hulle uit die busse geklim het na Hoërskool Saamwerk se meisies gekyk en gesê: “Hulle is darem vir jou groot, hoor.” Ja-nee, albei skole se spelers is maar skrikkerig vir mekaar.

Daar staan ’n hele groep meisies om Saartjie. Sy probeer wegsteek dat sy senuweeagtig is. Toe die fluitjie blaas, vee sy met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop weg. Sy kyk na die afrigter om te sien wat sy nou moet doen. Sy was mos nog nooit voorheen kaptein nie! Die juffrou wink vir haar en die kaptein van Werda se onder-14-span om nader te kom. Saartjie dra soos haar ander spanmaats ’n netbalrokkie en tekkies. Hul spanteken is aan die netbalrokkie vasgewerk. Die juffrou groet die twee meisies vriendelik. Hulle groet haar net so vriendelik terug en dan draai hulle na mekaar. “Hallo, ek is Saartjie Baumann.” “Hallo,” antwoord Werda se kaptein. “Ek is Lisbet van Graan.” Die twee meisies kyk agterdogtig na mekaar. Dis asof hulle mekaar opsom. Albei se harte klop vinnig. “Kruis of munt?” vra die juffrou en sy kyk na Werda se kaptein. “Kruis, Juffrou.” Die muntstuk word opgeskiet en dit is munt. “Jy kan kies aan watter kant om te begin speel, Saartjie.” “Dankie, Juffrou.” Saartjie kyk aandagtig na die baan, na die wit strepe en toe in die lug op. Sy weet self nie waarna ’n mens moet oplet as jy kies aan watter kant om te speel nie. Maar sy voel hierdie ernstige bepeinsing en gekyk maak ’n goeie indruk. Die groep meisies om die twee kapteins hou Saartjie noukeurig dop. Lisbet van Graan se oë is groot. Sy sien nou wat ’n regte kaptein moet doen! “Ek kies dié kant,” sê Saartjie en wys met haar hand. Nugter alleen weet hoekom, maar haar besluit word met toejuiging begroet.

Miskien dink die meisies sy het toe sy so ernstig staan en peins het, belangrike dinge soos winddruk, windstiltes en die invalshoek van die sonstrale in ag geneem. Net Saartjie weet sy het maar net toneel gespeel. Die twee spanne draf op die baan. Saartjie draf voor. Die meisies om die baan klap almal hande. Die spelers neem posisie in. Die skeidsregter neem die bal na die middel van die baan. Dan blaas die fluitjie en die senter gooi die bal af. Die wedstryd begin. Saartjie se span beweeg rats. Die bal trek vinnig van die een meisie na die ander. By die paal kry Saartjie die bal. Sy is hoofdoel. Sy staan stil en mik na die net bo-aan die paal. Dit is doodstil. Tydens die oefeninge het sy die bal vanuit hierdie posisie al baie keer netjies deur die doelring gegooi, maar sy kry dit nie nou reg nie. Die bal rol om die doelring en val terug op die baan. Hoërskool Saamwerk se ondersteuners sug teleurgesteld. “Ek het te veel vervlakste lekkers geëet,” mompel Saartjie. Die spel is vinnig en lewendig en die bal skiet van een speler na die ander. In die eerste helfte kry Saartjie drie kanse om na die net te gooi, maar sy behaal nie een doel nie. Sy is heeltemal van stryk af. Werda kry twee kanse om punte aan te teken en die langbeenmeisie wat hul hoofdoel is, wip die bal netjies deur die doelring. Rustyd breek aan en Werda loop voor met 2 doele teen nul. “Ons moet iets doen,” sê Saartjie angstig vir haar spanmaats toe hulle staan en lemoenskyfies uitsuig. “Ons doen ons bes,” sê een koshuismeisie. “Ons kort net iemand wat doele kan gooi, dan sal ons wen.” Saartjie wil bitsig antwoord dat sy nie kan help as die vervlakste bal nie deur die net wil val nie, maar dan bedink sy haar. Sy is die kaptein. ’n Kaptein moet taktvol wees en sorg dat daar nie onmin tussen die spanlede kom nie.

Daarom sê Saartjie net gedwee: “Ek weet ek gooi vandag vrot, maar ek sal nou harder probeer...” ’n Hele paar meisies sê dadelik: “Toemaar Saartjie, ons blameer jou nie. Ons gaan Werda nog wen!” Die fluitjie blaas. Saartjie en haar spanmaats draf vasberade op die baan. Saartjie byt op haar onderlip. Sy vee ’n krul met die agterkant van haar hand van haar voorkop weg. Haar oë vlam. Nou gaan sy hulle wys! Die senter gooi af. Saamwerk se aanvallende vleuel kry die bal en gee aan vir Saartjie. Sy is net binne die doelkring, maar dis nogal ver van die paal af. Saartjie besluit om te probeer. Sy staan reg. Dis stil. Sy mik. Asems word opgehou. Dan gooi Saartjie. Die bal trek hoog deur die lug en val netjies deur die net. Die omstanders juig. Saartjie se spanmaats is om haar en sy word hard op die rug geslaan soos hulle haar gelukwens. Sy glimlag breed. Saartjie is nou vol selfvertroue. Die lekkers in haar gestel pla haar nie meer nie. “Nou gaan ons hulle opdons!” lag sy. En dit is wat Saamwerk se meisies toe ook doen. Hulle werk pragtig saam en Werda se spelers kan nie deur hul verdediging dring nie. Saartjie flous die opposisie telkens en spring hoog vir die bal. Sy is nou behoorlik op stryk. Elke keer wat sy na die doelring mik, is dit ’n kolskoot. Sy gooi die bal nog vier keer netjies deur die net. Toe die eindfluitjie blaas, omhels Saartjie se spanmaats haar en Werda se spelers wens haar ook almal geluk. Sy het skitterend gespeel. Saamwerk se onder-14’s het Werda met vyf doele teen twee geklop. Dié middag by die huis praat Saartjie sonder ophou van wat sy haar span se “roemryke oorwinning” noem. Dit lyk of Apie sy pak slae en die albasters wat Saartjie vir hom gegee het lankal vergeet het. Hy is net lus vir stry en baklei.

“Ek sal nie so wintie wees oor so ’n simpel sportsoort nie,” sê hy en maak sisgeluide deur die opening waar sy twee voortande moes gewees het om sy minagting vir netbal te kenne te gee. “Dis die beste sport in die wêreld,” sê Saartjie entoesiasties. “Julle seuns is net te sleg om dit te speel...” “Wat?!” Apie staan dreigend nader. “Ons speel nie netbal nie omdat dit ’n simpel speletjie vir meisies is. Maar ás ons dit speel, sal ons julle ver wen!” “Dink jy rêrig julle ouens sal ons meisies met netbal klop?” “Natuurlik!” Saartjie glimlag. Sy dink dit sal nogal pret wees om ’n wedstryd teen Lynnekom se seuns te speel. Hulle is mos ’n klomp lomp lummels wat heeltyd op die baan in mekaar se pad sal beland en kort-kort in mekaar sal vashardloop. Buitendien sal nie een van hulle die bal ooit in die mandjie kan gooi nie. “Ek sê jou wat doen ons,” sê Saartjie vriendelik vir Apie. “Jy kry ’n span ouens bymekaar en dan speel julle een middag op die laerskoolbaan teen ’n klomp meisies wat ek bymekaar sal kry. Dan kyk ons of julle ons kan wen!” Apie se tongpunt speel deur die opening waar sy twee voortande skitter in hul afwesigheid. Sy voorkop is geplooi. Hy dink ernstig oor hierdie voorstel na. Hy dink só lank dat Saartjie uiteindelik sê: “Is jy bang?” “Bang se voet,” sê hy vies. “Ek wil net ’n bietjie meer goete van netbal af weet.” “Wat wil jy weet?” “Hoeveel spelers is daar in ’n span?” “Sewe.” Apie dink hieroor na. As daar sewe spelers is, dan móét sy maats hom ook laat speel. En buitendien, hy’s mos die ou wat alles reël. Hy behoort die kaptein te wees!

“Wat van ouderdom?” vra hy nou. “Hoe oud moet die ouens wees?” “Nie ouer as veertien nie.” Apie besluit hy gaan met Galpil en sy pêrre praat. Hulle moet net goed verstaan dat hy ook gaan speel, al is hy maar agt – en hy gaan boonop die kaptein wees. “Orraait,” sê Apie, “ons sal julle aanvat!” Die volgende dag vertel Apie sy maats van die wedstryd. Hulle is vuur en vlam. Galpil sê: “Ons pêrre gaan vir Saartjie en daai kliek van haar wys hoe speel ’n mens nou eintlik netbal.” Die ander seuns stem volkome hiermee saam. Die stryery begin eers toe Galpil verder sê: “Ek sal alles reël en die span kies,” en dan vervolg met: “Wie’s die beste rugbyspeler in ons skoolspan?” Sy twee boesemvriende, Gert en Piet, asook Apie en sy maat, Bennie, stem dadelik saam dat dit hy is. Galpil is ’n doring van ’n heelagter. Almal weet dit. “Nou wel, pêrre, dan moet ek mos die kaptein wees.” Gert en Piet knik. Dis heeltemal reg. Apie en Bennie kyk na mekaar. Dan sê Apie: “Aikôna!” “Aikôna, wat?” vra Galpil. Die drie groot seuns kyk verbaas na die twee koddige knapies. Bennie staan nou langs Apie om vir hulle te wys hy ondersteun hom, al is hy ook die enigste een. Apie vertel nou dat rugby mos niks met netbal te doen het nie. As ’n ou ’n goeie rugbyspeler is, is dit nie te sê dat hy ook ’n goeie netbalspeler sal wees nie. “En dit was alles my idee hierdie,” hou hy vol. “Ek en Bennie moet in die span wees en ek’s die kaptein!” “Luister, ou perd,” sê Galpil goedig: “Dis ’n onder-14-span, so ons moet ouens kies wat groot en sterk en vinnig is en ’n bal kan hanteer!”

“Ek’s miskien nie groot nie, maar ek’s sterk en vinnig en ek skrik nie vir ’n bal nie,” sê Apie en kyk Galpil en sy twee vriende uitdagend aan. “En laat ek julle nog ’n ding sê,” gaan hy voort, “Bennie moet ook speel kos why hy het die wassemiekollit!” Galpil, Gert en Piet kyk fronsend na mekaar. Hulle verstaan nie. “Watse wassemiekollit het Bennie?” vra Galpil. Apie speel sy troefkaart: “Hy’s die enigste een van al Lynnekom se kinders – meisies en ouens – wat vir ons die regte bal het! Dis nou wel ’n sokkerbal, maar dis mos amper dieselfde as wat hulle vir netbal gebruik.” En dit is waar. Galpil, Gert en Piet besef dit. Die laerskool sal hulle toelaat om op die baan te speel, maar sal nie vir hulle ’n bal gee nie. Daar is niemand anders behalwe Bennie wat ’n bal het nie. Galpil, Piet en Gert fluister onder mekaar. Hulle bepreek hierdie verwikkeling. Apie en Bennie staan met hul koppe skeef soos hulle probeer hoor wat daar gesê word. Uiteindelik draai die drie groot seuns na die kleintjies toe. “Oukei dan,” sê Galpil vieserig, “julle twee speel in die span.” “En ek’s die kaptein?” vra Apie vinnig. Ná nóg ’n lang fluistergesprek tussen Galpil, Gert en Piet word Apie meegedeel dat hy maar die kaptein kan wees. Galpil sal egter die span kies. Apie is heel tevrede met hierdie reëling. “Ons moet groot, fris pêrre kies,” sê Galpil vir sy maats, “om op te maak vir hierdie twee asiers.” Hy wys na Apie en Bennie. Maar dié twee gee glad nie om wat Galpil nou sê nie. Hulle is in die span en klaar. Lynnekom se meisies is net so geesdriftig oor die wedstryd teen die seuns. Saartjie is die selfaangestelde kaptein en sy kies ’n goeie span. Die beste spelers in haar span is sy self, Anna, Lina en Gail Smith, die Engelse meisie van oorkant die straat. Die ander meisies in Lynnekom speel nie netbal nie, maar hulle ken

die spel. Hulle behoort die seuns maklik te klop. Voor die groot wedstryd kan plaasvind, is daar egter een probleempie wat uit die weg geruim moet word. Wie gaan die skeidsregter wees? Die meisies dink ernstig hieroor na en besluit dan dat Saartjie die aangewese persoon is. Sy ken die reëls mos goed. Sy is dan kaptein van die beroemde Hoërskool Saamwerk se puik onder-14-span! En volgens hulle sal dit mos nie moeilik wees om te speel én te blaas nie. Toe Saartjie vir Galpil en sy maats van hierdie reëling vertel, is hulle glad nie ingenome daarmee nie. “Maar sal jy regverdig wees?” brom Galpil. “Wat bedoel jy daarmee?” vra Saartjie en gooi haar kop effens terug. Haar oë vlam. “Dink jy miskien ek sal kroek?” Nee, verseker Galpil haar vinnig, hy dink glad nie so nie. Hy weet mos hoe ’n regverdige soort mens sy is. Hy het maar net gewonder of sy kan speel en terselfdertyd die fluitjie blaas. “Natuurlik kan ek! Dit sal maklik wees!” Galpil-hulle stem toe maar in. Soos Galpil vir sy maats sê: “Dit maak nie juis saak wie die skeidsregter is nie. Ons ouens ken nie die reëls nie, so die fluitjie gaan baie geblaas word.” Die dag van die groot wedstryd breek uiteindelik aan. Saartjie stap trots met haar span in Lynnekom se hoofstraat af na die laerskool toe. Sy dra ’n kniebroek en ’n wit netbalhempie. Daar is tekkies aan haar voete en ’n bofbalpet sit effens skeef op haar donker krulhare. Haar blou oë skitter. “Wag maar,” sê sy vrolik vir haar span, “vandag gaan ons daai klomp verwaande ouens wys.” Langs Saartjie stap Anna se sesjarige sussie, Muggie. Sy het haar pop, Trienkie, by haar. Muggie stem met alles wat Saartjie sê saam. Saartjie is die kaptein en

dis mos ’n groot eer om langs die kaptein te stap. Toe Muggie van die wedstryd hoor, het sy ’n keel opgesit dat sy ook wou speel. Haar geskree het dié keer egter nie gehelp nie. Sy kan nie speel nie, en dit is finaal. Sy sal mos seerkry in ’n wedstryd teen rowwe spelers soos Galpil en sy vriende. Muggie besef haar geskree gaan niks help nie en hou op te kere gaan. Sy besluit om maar die beste van die saak te maak. Sy sal oral saam met die kaptein wees en wanneer die wedstryd aan die gang is, sal sy vir die meisies skree. Toe die meisies by die laerskool se netbalbaan opdaag, is die seuns al daar. Maar hulle oefen nie netbal nie. Nee, hulle speel op die grasperk langs die netbalbaan rugby met die sokkerbal. Saartjie het ’n fluitjie wat aan ’n toutjie om haar nek hang. Sy blaas hard daarop. Die seuns kom nader. Behalwe die seuns en meisies wat aan hierdie belangrike wedstryd gaan deelneem, is daar ook ’n hele klomp ander kinders van Lynnekom wat na die kragmeting kom kyk het. “Jy moet eers vir ons die reëls verduidelik,” sê Apie die kaptein vir Saartjie. “Kom, manne,” roep hy ewe belangrik, “kom staan nader!” Saartjie beduie wat hulle mag doen en wat nie. Sy praat ook van die verskillende posisies in netbal: van senters, vleuels, verdedigers, doelgooiers en hoofdoelgooiers. Galpil-hulle verstaan nie veel hiervan nie. Hulle stel ook nie juis belang nie. Al waarvan hulle seker is, en dis mos genoeg om te weet, is dat dit ’n doel is as hulle die bal in die net bo-aan die paal gooi. Dis mos eenvoudig. Die span wat die meeste doele aanteken, wen. Die twee kapteins, Saartjie en Apie, gooi ’n muntstuk op en Saartjie wen die loot. Ná ernstige bepeinsing en diepe oorweging kies sy aan watter kant haar span gaan speel. Apie is spyt hy het nie gewen nie. Hy sou ook graag so fronsend wou gestaan en kyk het na die pale, die wit strepe en die lug voor hy besluit het watter kant om te kies. Die meisies en seuns staan reg en dan blaas Saartjie die fluitjie. Die seuns trek met ’n woeste vaart weg. Hulle skree soos ’n klomp barbare. Apie gryp die bal

en soos in rugby klits hy dit met die voet netjies by die kantlyn uit. “Hoe’s daai?” skree hy opgewonde. “Ons het veld gewen!” Saartjie blaas die fluitjie hard. “Die bal mag nie geskop word nie,” sê sy. “Julle word gestraf. Ons kry ’n vrygooi.” Die seuns kyk vies na haar en hulle lyk nog vieser toe hulle sien wat ’n vrygooi beteken. Saartjie loop met die bal tot voor hul paal en maak reg om ’n doel te gooi. Apie mompel iets van “kroekery”. Galpil praat hard om Saartjie van stryk te probeer bring en die ander seuns gaan ook te kere. Saartjie steur haar nie aan die lawaai nie. Sy mik koel en kalm en dan gooi sy. “Mis! Mis!” skree ’n klomp seuns, maar dit help nie. Die bal val netjies deur die net. Die meisies juig. Muggie se skril stemmetjie klink helder bo die lawaai op: “Mooi so, Saartjie. Dons hulle op!” Die seuns is lelik vies. Wanneer die spel weer begin, speel hulle sommer openlik rof om hul agterstand in te haal. Maar hoe rowwer hulle speel, hoe meer en hoe harder blaas Saartjie die fluitjie. Sy neem die een vrygooi na die ander waar, en elke slag is die bal deur die doelring en die net. Die telling is later 6-0 in die meisies se guns. Die seuns is al lelik omgekrap en toe Saartjie die fluitjie weer hard blaas omdat Galpil die bal met ’n moedelose uitdrukking op sy gesig hard skop soos ’n sokkerspeler, besluit hulle almal hulle het genoeg gehad. Hulle speel nie meer verder nie. Die seuns gaan sit soos een man op die baan. “Dis ’n sitstaking.” “Hoekom?” vra Saartjie nadat sy die bal weer deur die doelring gegooi het. “Jy blaas die fluitjie te veel,” sê Galpil. “Al wat ’n mens hoor, is daai simpel fluitjie,” sê Apie en maak sisgeluide. Die ander seuns brom ook vies.

“Die telling is nou 7-0,” sê Saartjie. “Is julle te bang om verder te speel?” Nee, sê Galpil, hulle is net siek en sat vir die fluitjie. Apie mompel iets vir Bennie wat naby hom sit. Dan sê Bennie: “Dis my bal en as ons verder speel, maak ek nou die reëls...” “En wat’s jou reëls?” “Niks!” “Niks wat?” “Niks reëls nie. Ons speel nes ons wil, solank ons net die bal deur daai ding aan die paal kan kry.” Bennie kyk selfvoldaan vir Saartjie. Ja-nee, Bennie is vandag ’n belangrike persoon. Niks kan sonder hom gebeur nie. As hulle nie wil speel soos hy wil hê hulle moet speel nie, dan vat hy net eenvoudig sy bal. Hy is beslis die belangrikste persoon op hierdie netbalbaan. Apie voel sommer ook belangrik. Bennie is mos sy boesemvriend. Die seuns hou van Bennie se voorstel. Saartjie bespreek dit eers met haar spanmaats en hulle besluit uiteindelik om dan maar sonder reëls te speel. “Onthou net,” sê sy toe sy die seuns van die besluit verwittig, “die telling bly staan. Ons is met 7 doele voor.” Galpil en sy manne spring op en neem weer posisie in. Hulle sien uit hierna. Nou kan die fluitjie nie meer blaas of vir hulle voorskryf wat om te doen nie. “Bly net kalm,” sê Saartjie vir haar maats, “en hou julle posisies. Hulle gaan almal soos ’n klomp dol honde agter die bal aan hardloop. As ons in ons posisies bly en die bal vinnig vir mekaar aangee, sal hulle nie besit daarvan kry nie.” En dit is ook presies wat gebeur. Al nege die seuns sit die bal met bloedstollende gille agterna. Anna kry die bal naby haar doelpaal en gooi vinnig uit na die verdedigende vleuel. Dié gee vinnig uit na Lina en Lina gooi oor die klomp aanstormende seuns se koppe na Saartjie. Die seuns swaai weer om en pyl op

Saartjie af, maar sy wip die bal doodluiters deur die net. Dis nog ’n doel! En só hou dit aan. Die meisies se posisionele spel maak dit vir die seuns amper onmoontlik om besit van die bal te kry. Hulle het nie die verstand om te sien dat dit beter sal wees as elkeen langs ’n meisie posisie inneem nie. Nee, hulle hardloop almal op dolle vaart agter die bal aan – van die een kant van die baan na die ander – en naderhand is hulle pootuit. Die paar kere wat die seuns die bal wél in die hande kry, baklei hulle oor wie moet probeer om ’n doel te gooi. Die een wat die bal styf vashou en weier om te los omdat hý wil gooi, gooi dan. Die ander is só vies vir hom dat hulle hom uitjou en dan gooi hy ver mis. Saartjie-hulle is met 12 doele teen nul voor toe die seuns besef hulle kan onmoontlik nie meer wen nie. Galpil raap die bal teenaan sy eie doelpaal op en skree met sy growwe stem: “Kom ons speel rugby, pêrre!” Hy nael met die bal onder sy arm na die meisies se doelpaal toe. ’n Paar meisies naby hom is so verbaas dat hulle niks doen om hom te keer nie. Toe Galpil egter verby Lina hardloop, kom sy vinnig in beweging. Sy skiet vorentoe, swaai wild met haar arm en slaan teen die ronde bal onder Galpil se arm. Die bal glip uit en rol op die grond. Galpil roep vererg: “Dis onregverdig! ’n Mens speel nie só rugby nie!” en raap die bal op. Die bal is terug onder sy arm en hy pyl nou weer op die meisies se doelpaal af. Lina het sy spoed egter gebreek en dit gee Saartjie kans om by te kom. “As julle wil rugby speel, goed dan!” skree Saartjie toe sy Galpil op volle vaart stormloop. Saartjie is langs hom. Sy wil-wil na hom gryp, maar hy hardloop te vinnig. Sy skiet haar voet uit en Galpil skuif oor die baan. Dit was ’n perfekte pootjie. Galpil kyk met ’n verbaasde uitdrukking op sy gesig na haar toe op. Saartjie gryp die rollende bal, swaai om en lê oop na die seuns se doellyn toe. “Keer haar!” skree Galpil beangs vanwaar hy nog op die baan sit.

Die seuns se aanval moet nou in verdediging omskep word. Toe Apie en Bennie na Saartjie duik, stamp sy hulle weg dat hulle soos tolletjies deur die lug draai. Sy flous twee ander seuns wat woes na haar enkels duik met ’n pragtige systappie. Hulle hik soos hulle op die harde baan neerploeg. Saartjie die kaptein glip pragtig deur ’n gaping tussen Gert en Piet, hardloop om die seun wat naby die doelpaal staan om haar te probeer keer en plant die bal agter die paal. “Hoe’s daai?” sê sy laggend en sit haar pet nog skewer op haar donker krulhare. Die seuns staar haar verstom aan. Dié wat nog staan, sak nou ook nou op die baan neer en sit. Hulle is almal gedaan. “Heng,” sê Galpil hard en sy oë is vol bewondering, “ek wens Saartjie kon vir ons rugbyspan vleuel gespeel het!” Die meisies juig en drom om Saartjie saam. Met ’n blos op haar wange sê sy vir die seuns wat nou almal sit: “Ons het julle geklop met gewone netbal, met netbal sonder reëls én met rugby. Wat sê julle nou?” Die seuns sê niks nie. Hulle is te moeg. Saartjie stap laggend saam met haar spanlede en ondersteuners weg. Hulle loop vinnig, voor die seuns ophou hyg na asem en skree hulle moet verder speel. Die meisies is in die wolke. Hulle het die seuns behoorlik op hul plek gesit.

5

Saartjie se drome

Toe Saartjie een middag van die skool af kom sê haar ma: “Hier’s ’n brief vir jou.” Apie het net voor haar by die huis aangekom en hy sit nou en eet. Hy hou haar onderlangs dop. Sy kry mos nooit pos nie. Hy wonder watse brief dit is en van wie dit kom. Saartjie se ma wonder ook en kyk haar dogter belangstellend aan. Saartjie skeur die koevert ongeërg oop, asof dit vir haar iets alledaags is om ’n getikte brief te kry. Wanneer sy die brief uitgehaal het, lees sy egter vinnig. Sy is nou baie nuuskierig. Daar is ’n tjek aan die brief vasgeheg! Saartjie se hele gesig straal toe sy lees sy kry honderd rand vir die grap wat sy na die tydskrif toe ingestuur het. “Kyk, Mamma,” sê sy opgewonde, “ek het honderd rand gewen.” Apie kyk ook. Hy stel nou baie belang. Dit is mos baie geld. Hy wonder wat sy moes doen om dit te wen. “Waarvoor het jy dit gewen?” vra hul ma belangstellend. “Ek het maar net ’n...’n...” Saartjie dink skielik daaraan dat Apie die grap vir haar vertel het. As hy weet sy het die prys met sý grap gewen, sal hy mos nou die helfte of miskien nog meer as die helfte van die geld wil hê. “Ja, Saartjie?” vra haar ma weer. Apie staan nou nog nader om mooi te kan hoor.

“Ek... ek het dit maar sommer gewen, Mamma.” Saartjie glimlag floutjies. Martha Baumann se wenkbroue is nou vraagtekens. Apie sis deur die opening waar sy twee voortande was. “Waarvoor? Kos why jy moes iets gedoen het, kos why niemand gee honderd rand sommerso vir ’n present weg nie...” Saartjie besluit dit sal nie help om die waarheid te probeer wegsteek nie. Sy sal alles moet vertel, maar sy gaan sowaar nie vir Apie die helfte van die prysgeld gee nie. Sy sal vir hom so ’n ietsie afknyp, maar dis al. “Ek het vir ’n tydskrif ’n grap ingestuur, Mamma,” sê sy. “En toe is dit so ’n goeie grap dat hulle vir my ’n tjek vir honderd rand daarvoor stuur.” “Ag, maar dis gaaf.” Haar ma glimlag. “En wat gaan jy met die geld maak?” “Ek sal nog moet sien, Mamma.” Terwyl Saartjie en haar ma gesels, is Apie se sproetgesig die ene plooie. Hy dink hard en ernstig. Hy het mos eendag vir sy suster ’n grap vertel. Hy is seker dís die grap wat sy ingestuur het en waarvoor sy nou sowaar honderd rand gekry het. Dit beteken die helfte daarvan, of miskien nog meer, behoort dan mos eintlik aan hom! Saartjie loer kort-kort vlugtig na Apie. Sy sien hoe ernstig hy sit en dink, maar hy het nog nie ’n woord gerep oor die grap wat hy vir haar vertel het nie. Sy hoop maar hy het daarvan vergeet. “Ek sal Pappa vanmiddag vra om die tjek vir my te wissel,” sê Saartjie doodluiters. Sy staan op, mompel iets van baie huiswerk en stap dan so ongeërg moontlik na die deur toe. Apie se oë is op skrefies soos hy haar agterdogtig dophou. Saartjie is naby die deur en sy begin net glimlag en haarself gelukwens dat haar boetie vergeet het van die grap toe sy hom hard hoor sê: “Haai!” Saartjie staan stil. Sy byt effens op haar onderlip. Sy het haarself dalk te gou gelukgewens.

“Ek sê haai!” kom Apie se stem weer. Saartjie draai om en met ’n kastig verbaasde uitdrukking op haar gesig kyk sy na Apie wat haar nou woes aangluur. “Praat jy met my?” vra sy kil. “Natuurlik.” Apie se tongpunt speel deur die opening in sy ry voortande. Met ’n effense frons op haar voorkop kyk hul ma nou ook na haar seun. Sy wonder wat aan die gang is. “Wat wil jy hê?” vra Saartjie. Dit lyk of dit die vraag is waarvoor Apie gewag het. Hy wikkel sy neus op en af om sy suster goed te laat verstaan dat hy nou dik die joos in is en sê: “Geld!” En om seker te maak dat sy hom nie miskien verkeerd verstaan nie, voeg hy by: “Mali!” Hy was sy hande in die lug en verduidelik verder: “Mali beteken geld. Dís wat ek wil hê!” Apie maak seker dat daar nie enige misverstand kan wees nie. “En hoekom wil jy geld by my hê?” Saartjie probeer om te lyk asof sy dit glad nie kan verstaan nie. “Omdat jy daai honderd rand met mý grap gewen het!” spoeg Apie dit behoorlik uit. Saartjie ontken dit nie, want wat sal dit tog help? Hy sal die tydskrif mos in die hande kry en die grap wat hy vir haar vertel het daarin lees. Sy gee net ’n verbouereerde laggie en mompel dat dit niks met die saak te doen het nie. “Dit het álles daarmee te doen!” Apie wikkel sy neus nog meer om vir haar te wys dat hy nou gevaarlik kwaad is. Hy dreig om hierdie saak verder te neem, tot by die hoogste hof as hy moet. Dis wat hy sal doen as sy nie opdok nie. Saartjie byt op haar onderlip. Sy kyk peinsend na haar boetie wat nou sit en sisgeluide maak. Sy sal seker maar vir hom iets moet gee. Hy is miskien reg – as

hy nie vir haar die grap vertel het nie, sou sy nie die tjek gekry het nie. “Hoeveel wil jy hê?” vra Saartjie nonchalant. “Jy bedoel van die geld?” “Wat anders dink jy bedoel ek?” Martha Baumann sit en luister. Daar plooi ’n glimlag om haar mondhoeke. Apie sit nou ernstig op sy vingers en tel. Hy werk uit wat die helfte van honderd rand is. Saartjie hou hom bekommerd dop. Uiteindelik is hy klaar met die som. “Vyftig is die helfte van honderd, nè?” vra hy en kyk na Saartjie. “Dit kon ek jou lankal gesê het,” sê sy. “Nou wel, jy moet vir my vyftig rand gee.” “Hoekom soveel?” Saartjie is nou ook omgekrap. Sy vee onwillekeurig met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop weg. “Want ek het vir jou die grap vertel. So ek verdien die helfte van die geld.” “Die helfte minus die posgeld,” sê Saartjie. “En die prys van die skryfpapier en die koevert.” “Se voet!” sê Apie beslis. “Jy moet dit alles uit jou helfte betaal, want sonder my grap sou jy nie een sent gekry het nie.” “Sê wie?” kap Saartjie terug. “Sê ek! Jy was te dom om self aan ’n grap te dink!” Saartjie se ma kyk vir haar en knik sedig kop om te wys sy stem saam met Apie. “Nou maar goed dan,” sê Saartjie ten einde raad vir Apie, “ek sal vir jou vyftig rand gee sodra Pappa die tjek gewissel het.” Apie glimlag van oor tot oor en Saartjie stap vinnig na haar kamer toe voor hy vir nog meer geld kan vra.

“Hoe’s daai, Ma?” spog Apie en sy ondeunde oë skitter van genot. “Ek vertel net ’n grappie en ek kry sowaar vyftig rand daarvoor. Jissou, ek wonder wat ek met al die geld gaan maak?” In haar kamer glimlag Saartjie. Sy is ook heeltemal tevrede. Apie verdien die helfte van die geld. Dis niks minder as reg nie. Saartjie besluit om na haar plakboek met die filmsterre in te kyk. Sy gaan sit met die boek op haar bed en begin daardeur blaai. Sy het baie foto’s van baie sterre, maar een is haar gunsteling. Hy is haar held. As daar ’n fliek is waarin hy speel, gee Saartjie enigiets prys om dit te sien. Hy is vir haar die aantreklikste man wat sy nog ooit gesien het. Saartjie kyk lank na die filmster met die welige bos krulhare, die oë wat so vriendelik lag, die perfekte wit tande. Sy sug en wonder of sy ooit eendag die kans sal kry om hom in lewende lywe te ontmoet. Dis nie lank nie of Saartjie lê heerlik en lugkastele bou. Sy sien hoe sy in Amerika aankom. Sy het die lotto gewen en geld is nie vir haar ’n kwessie nie. In Hollywood is die mense in die filmbedryf stom van verbasing wanneer hulle die wonderskone en begaafde Saartjie Baumann van Suid-Afrika ontmoet. Nadat hulle haar klavier hoor speel het, val die filmmaatskappye en regisseurs oor hul voete om eerste by haar uit te kom. Almal bied vir haar kontrakte aan. Sy kan omtrent vra wat sy wil, solank sy net in hul films sal verskyn. Maar Saartjie waai haar hand ongeërg deur die lug. Sy stel nie belang nie. Sy gaan terug na haar sonnige Suid-Afrika toe. Geld, of “mali” soos Apie sou sê, beteken niks in haar lewe nie. Die Hollywoodse filmbase is geskok. Dit is vir hulle onbegryplik dat sy nie in hul films wil speel nie. Saartjie glimlag net goedig en sê vriendelik: “Ek weet julle verstaan nie, maar dis omdat julle mý nie verstaan nie.” Dan sug sy en tuur peinsend oor hul koppe in die verte en voeg sag by: “Niemand in die hele, wye wêreld verstaan my nie.”

Haar bewonderaars staar met bewondering in hul oë na haar. Dan sê Saartjie: – en sy fluister die woorde ook nou waar sy hier in haar kamer op die bed lê – “Daar is egter een klein gunsie wat julle vir my kan doen...” Almal praat gelyktydig soos hulle haar verseker dat sy enigiets denkbaar kan vra en hulle maar te bly sal wees om dit vir haar te doen. “Ek wil graag die man van my drome ontmoet. Die filmster wat al my held was toe ek nog ’n klein rabbedoe in Lynnekom was.” Ná wat skaars soos drie minute voel, wys iemand na die deur van die yslike vertrek waarin die filmbase Saartjie onthaal. En daar staan hy. Die man van haar drome. Hy begin deur die vertrek na haar toe stap. Sy oë is stip op haar en hare is stip op hom gerig. Hy kom al hoe nader. Sy kan die bewondering duidelik in sy blou oë lees. Hy gaan staan ’n tree voor haar daar ver in Amerika en hier in haar kamer in Suid-Afrika bons Saartjie se hart nou geweldig. Haar held kyk na haar en sy kyk na hom. Dan sê hy in daardie sagte, melodieuse stem van hom: “Ek het altyd geweet... gevoel... daar is iewers op aarde iemand soos jy.” Daar is natuurlik innige liefde in sy oë wanneer hy dit sê. Sy gee haar hand vir hom. Hy neem dit teer. Sy sien hoe hy eers ’n elegante buiginkie maak en haar hand dan na sy lippe bring. Haar hand kom al nader aan sy lippe. Hierdie wêreldberoemde filmster gaan haar hand soen! Onwillekeurig lig Saartjie haar hand ook nou hier in haar kamer. Sy wonder of haar held se snor haar gaan kielie. Sy mond kom al hoe nader. Sy sien sy pragtige krulhare. Sy gaan sy lippe gaan nou enige oomblik op haar hand voel... Skielik wip Saartjie soos sy skrik. Sy spring van die bed af op. “Saartjie!” hoor sy Apie skree. Sy het só gesit en droom dat hy twee keer moes skree om haar na die werklikheid terug te ruk.

“Ja? Wat is dit?” vra sy verbouereerd. “Pa is hier. Kom gee vir hom die tjek. Hy’t gesê hy sal die ding môre gaan wissel, maar solank vir ons die geld gee. Ek wil my mali hê.” Saartjie kyk in vervoering na haar held se foto in die album. Dan sug sy sag, maak die plakboek toe en bêre dit in haar laai. Sy het haar só in haar fantasiewêreld ingeleef dat die tyd verbygevlieg het. “Saartjie!’ skree Apie weer. “Ja?” “Bring die tjek!” Saartjie raap die tjek op en is vinnig by die kamer uit. Sy sit net eers haar pet op sodat sy na Anna en Lina toe kan gaan wanneer sy die geld by haar pa gekry het. Sy en haar twee maats gaan reguit kafee toe om elke sent daarvan uit te gee. Saartjie nael by die trap af. By die agtste trap van onder af gaan staan sy stil. Sy kyk na die mat op die vloer in die portaal. Sy maak reg om te spring. Haar rekord is die sewende trap. Sy spring al maklik van daar af tot onder op die vloer, maar as sy van die agtste trap af probeer, beland sy altyd op die onderste trap. Saartjie besluit dit sal miskien beter wees as sy ’n paar trappe teruggaan en dan hardloop om hier van die agtste een af te spring. Dan het sy mos spoed. Sy beweeg ’n paar trappe terug. Dan staan sy weer reg. Sy druk haar pet stywer op haar kop en kom in beweging. By die agtste trap sy vas en spring. Sy kry dit vir die eerste keer reg om tot onder te spring, maar dan haak haar voete aan die los mat vas! Die ding skuif saam met haar oor die blink vloer. Saartjie probeer rem aandraai, maar sy en die mat gly al verder en sy stamp haar kop hard teen die sitkamerdeur se kosyn. “Au!” sê Saartjie en skud haar kop. Sy kyk op. In die sitkamer sit haar pa en ma, en Dominee en mevrou Dominee met verbaasde uitdrukkings op hul gesigte. Apie staan by die tafel. Sy oë is ook groot.

“Sjoe, nè! Dis nou te sê.” Saartjie gee ’n verbaasde laggie. Haar pet is nog op haar kop, maar hy sit nou baie skewer. Sy sluk net een keer swaar en dan besluit sy dis seker maar die beste om die kuiermense te groet. “Middag, Dominee. Middag, Mevrou,” sê sy en glimlag onseker. Dominee knik styf. Mevrou Dominee verwerdig haar nie eens om te knik nie. Sy loer net oor haar bril na die meisie. “Het jy seergekry?” vra haar ma. “Nee, Mamma.” Saartjie kom kreunend regop. “Ek het net gekyk of ek van die agtste trap af kan spring en toe haak my voete vas en die mat gly met my oor die vloer. Dis maar al.” “Lekker gery?” vra Apie smalend. “Lekker, ja.” Saartjie kyk vies na hom terwyl sy haar een been vryf. “Ek het vir jou gesê jy moet dit nie doen nie,” sê haar pa. “Ek sal nie weer, Pappa. Nooit weer nie,” belowe Saartjie ernstig. Dokter Baumann kan nie help om te glimlag nie. Saartjie lyk altyd vir hom baie snaaks wanneer sy so ’n vroom gesiggie opsit. Sy kyk glad nie na mevrou Dominee nie. Sy bly sover moontlik uit haar pad. Saartjie het een keer ’n papegaai gehad en wanneer hy die gesette predikantsvrou gewaar het, het hy altyd geskree: “Hiert, jou perdebylyfie!” Mevrou Dominee wou later al die papegaai én Saartjie se nekke omdraai. Alfonso die papegaai is intussen dood, maar Saartjie is nog steeds skrikkerig vir mevrou Dominee. ’n Mens weet nooit, en sy wat Saartjie is, wil tog nie hê haar nek moet omgedraai word nie. “Waar’s die tjek?” vra Apie. Saartjie hou dit nog styf in haar hand vas. “Apie sê Pappa sal dit vir ons wissel,” sê sy en gee die tjek vir haar pa. Die

dokter gee vir haar honderd rand, vier twintigrandnote en twee tienrandnote. Saartjie huiwer net ’n oomblik, dan gee sy vir Apie sy helfte. Hy gryp dit gretig en verdamp sonder om eers te groet. Saartjie klem haar helfte van die geld styf in haar hand vas. Sy retireer terwyl sy senuweeagtig glimlag. “Tot siens, Dominee. Tot siens, Mevrou,” sê sy en stap só vinnig agteruit dat sy nie besef sy is al by die deur nie. Sy stamp hard met haar rug teen die kosyn. “Au!” sê sy weer soos voorheen en gee weer ’n verskonende laggie. Dan nael sy by die huis uit. Dit is beter om net so gou moontlik hier weg te kom. Martha Baumann skud glimlaggend kop en sê: “Ai, dié Saartjie tog...” Daar is ’n teer glans in haar oë. Saartjie loop effens mank in die tuinpaadjie af. Sy het vinniger oor die vloer geskuif en harder teen die kosyn gestamp as wat sy gedink het. Haar lyf voel gekneus. By die hek kyk Saartjie moedeloos na die sypaadjie wat met betonblokke geplavei is. Haar bene is seer, maar sy begin spring. Sy wip van die een blok na die ander. Sy sorg dat sy elke keer in die middel van ’n blok te lande kom, weg van die gleuwe af. Sy spring nie so vinnig soos gewoonlik nie, want sy is baie versigtig. Sy wil tog nie weer van voor af begin nie. Sy is nou haastig om haar geld te gaan spandeer. In die tuin net langsaan Saartjie-hulle se huis sit Anna en lees. Die twee groet mekaar en dan sê Saartjie: “Raai wat gaan ons nou doen?” Nee, Anna kan nie raai nie en lyk ook nie of lus is om te probeeer nie. Sy lees ’n moordverhaal en is nou net by die gedeelte waar die skurk die held en heldin met ’n rewolwer aanhou. Sy kan nie wag om verder te lees nie. “Sit die boek neer en kyk hier, Anna.” Saartjie se maat gehoorsaam traag, maar dan sien sy die geld.

“’n Hele vyftig rand,” sê Saartjie in haar noppies. Anna skuif die boek dadelik opsy. Sy stel nou belang in wat hulle gaan doen. Sy sal later lees hoe die held die skurk met die rewolwer uitoorlê en uiteindelik vir die beeldskone heldin vra om met hom te trou. “Wil jy nou raai wat ons gaan doen?” vra Saartjie laggend. Anna se ronde gesiggie plooi soos sy lag. Haar maat het geld en Saartjie is mos nooit snoep nie. Anna raai hulle is op pad kafee toe om roomys te gaan eet. “En lekkers te koop,” sê Saartjie. “Kom ons gaan haal vir Lina.” “Weg is ons!” sê Anna. Sy hou van roomys en lekkers. Haar moordverhaal is nou heeltemal vergete. Net toe die twee meisies wegstap, hoor hulle ’n skril stemmetjie: “Ek gaan saam!” Saartjie en Anna gaan staan. Hulle kyk na mekaar. Albei sug tegelyk. Die sesjarige Muggie verskyn van agter die groot boom naby die bankie waarop Anna gesit en lees het. Sy hou haar pop, Trienkie, in haar arms vas. Muggie loop vinnig tot by hulle en sê dan vriendelik: “So ja, nou kan ons maar gaan roomys en lekkers en goete koop.” Saartjie en Anna voel glad nie lus om Muggie saam te neem nie, maar wat kan hulle doen? As hulle weier, sal sy so ’n keel opsit dat hulle haar in elk geval sal moet saamvat. Al hardloop hulle ook vir haar weg – hulle het dit al vantevore probeer doen – sal sy net huilend agter hulle aankom. En sy weet mos nou waarheen hulle gaan. Sy sal ’n rukkie ná hulle tjankend daar by oom Costas se kafee instorm. “Nou kom dan,” sê Saartjie vies. “Maar jy kry net een roomys, hoor?” “Natuurlik!” sê Muggie verontwaardig. “Ek ken mos my maniere. Maar...” Muggie swyg. “Maar wat?” vra Saartjie.

“Maar wat van Trienkie? Kan sy ook ’n roomys kry?” Die twee ouer meisies kyk na mekaar en dan bars hulle uit van die lag. Dié Muggie is darem maar ’n koddige skepseltjie! Die pop kan natuurlik nie roomys eet nie, maar dis Muggie se slim manier om twee te kry. “Ons sal sien as ons daar is,” sê Saartjie net. Saartjie en Anna stap vinnig. Muggie hardloop ’n paar treë agter hulle aan. Sy vertel opgewonde vir haar pop hoe gaaf dit van Saartjie is om vir hulle roomys te gaan koop en hoe lekker hulle dit daar in die kafee gaan sit en eet. Die drie stap eers by Lina langs en sy het natuurlik ook nie enige beswaar daarteen om saam met Saartjie-hulle roomys te gaan eet nie. Die Drie Muskiete en Muggie sit nou in die kafee en smul aan hul roomys. Saartjie wou eers al haar geld spandeer, maar toe het die meisies besluit om van dit oor te hou sodat hulle môre ná skool gou by daardie winkel met die poetsgoed vir hulle iets kan gaan koop waarmee hulle baie pret kan hê sonder om in die moeilikheid te kom. Op die stoep langs die tafeltjie waar die meisies sit, lê daar ’n tydskrif. Saartjie sien dit is een met nuus en foto’s van filmsterre in. Sy tel dit op en blaai daardeur terwyl sy haar roomys eet. Sy kan haar geluk nie glo nie. Daar is sowaar ’n foto van haar filmheld in die tydskrif. Saartjie lees onderaan dat sy nuwe film genaamd Captain Blood die einde van die week vrygestel word. “Ons moet Saterdag gaan,” sê sy opgewonde en wys vir Anna en Lina die foto van hom. Hulle dink ook sy nuwe fliek klink interessant, maar die meisies sal by hul ouers moet geld kry om dit te kan gaan sien. Saartjie sal ook ’n plan moet maak. Ná vanmiddag en môre by die poetswinkel gaan daar nie meer ’n sent van haar prysgeld oorbly nie. “Julle weet,” sê Saartjie en kyk weer aandagtig na die kleurfoto van haar held, “hy is die aantreklikste man in die hele wêreld!”

Anna en Lina snork geamuseerd. Saartjie se held is nie sleg nie, maar daar is wat hulle betref baie ander mans wat baie aantrekliker as hy is. Muggie sê niks nie. Sy eet en sy eet vinnig. Hoe vinniger sy eet, hoe meer kans het sy om nog ’n roomys te kry. Saartjie het mos nog baie geld. Saartjie sit die tydskrif só neer dat sy haar roomys kan eet terwyl sy na haar held se foto kyk. Sy besef dit natuurlik nie nou nie, maar daar gaan ’n dag kom wat sy hom in lewende lywe sal ontmoet – en daardie dag is glad nie meer so ver in die toekoms soos in haar drome nie!

6

Die kermende kat

Die volgende middag ná skool vat Anna gou vir Saartjie en Lina na die poetswinkel in die stad. Daar is baie snaakse en eienaardige goed waarmee ’n mens baie pret kan hê, maar dit is alles duur. Die drie meisies moet iets koop wat hulle, of in hierdie geval eintlik Saartjie, kan bekostig. Sy koop op die ou end net ’n klein rubbertoetertjie. Die ou man agter die toonbank beduie vir hulle hoe die ding werk. As ’n mens hierdie toetertjie druk, maak dit ’n geluid soos ’n kat wat vreesbevange miaau. Die idee is dat die toetertjie op ’n stoel onder ’n kussing gesit word en as iemand dan daarop gaan sit, sal hy of sy baie vinnig weer opspring om nie die kastige katjie seer te maak nie. Saartjie betaal en die meisies stap uit. Hulle is in hul noppies. Miskien, dink Saartjie, sal hulle net so baie pret met hierdie toetertjie hê soos met daardie poets-affêrinkie wat klink soos glas wat breek. “Ag, nou ja,” sê Saartjie toe hulle by die bushalte kom, “ons sal sien wat ons sal sien.” Toe hulle ’n rukkie later in die bus sit, besluit die drie om sommer hier en nou te sien wat hulle sal sien. Hulle sit voor, naby die bestuurder. Saartjie fluister dat hulle nie die toeter op ’n bank kan neersit met die hoop dat iemand daarop sal gaan sit nie. Die een sal die ding mos daar sien lê. “Wat sal gebeur as jy dit net hard tussen jou twee hande druk?” vra Anna. “Dan sal ons seker ook die gemiaau hoor,” sê Saartjie.

“Nou kom ons probeer dit dan,” stel Lina voor. Die drie sit en giggel. Hulle wag hul kans af. By die skool klim Galpil, Gert en Piet en ’n klomp ander kinders in die bus. Hulle het agtergebly vir ’n rugby-oefening. Galpil-hulle groet die meisies luidrugtig en gaan sit ’n paar banke agter hulle. Galpil praat opsetlik hard sodat Saartjie hom moet hoor en vertel vir al die “pêrre” hoe hy vanmiddag een keer sommer van sy eie doellyn af regdeur die teenstanders gehardloop en die bal agter die pale gaan plant het. “Ek sê vir julle pêrre, ek wil nie vol van myself wees nie, maar dit was ’n knap stukkie werk.” Net toe Galpil dit sê, druk Saartjie die toeter hard onder die bank. “Miaau-miaau!” Dit klink soos ’n kat wat baie seerkry. Galpil is tjoepstil. Almal in die bus is tjoepstil. Galpil kyk agterdogtig na sy twee maats, Gert en Piet, en dan na ’n klomp ander kinders agter in die bus. “Wie’t daai geluid gemaak?” vra hy. “Sal daai perd opstaan!” Galpil lyk omgekrap. Hy meen iemand het die katgeluid gemaak omdat hy miskien ’n bietjie té veel grootgepraat het. Dit het vir hom geklink soos ’n geluid van minagting. Niemand staan op nie. Galpil gluur woes na die ander kinders en dan begin hy weer vir die “pêrre” van die wonderlike drie vertel. Saartjie laat nie op haar wag nie en druk die rubbertoetertjie weer. “Miaau! Miaau! Miaau!” hoor almal duidelik bo die bus se lawaai. Galpil is weer tjoepstil, maar hy besef nou dit is nie iemand wat hom koggel nie. “Dis ’n kat!” sê hy. “Wie’t ’n kat hier?” Almal het die kat gehoor en almal spring nou op en soek na die kat.

Saartjie, Anna en Lina soek ook. Hulle is dik van die lag. Saartjie het die toetertjie vinnig in haar tas gebêre. Die kinders soek, maar niemand kry ’n kat in die bus nie. Toe die bestuurder by ’n bushalte stilhou, kyk hy kwaai na die kinders. “Ek mag nie katte oplaai nie,” sê hy. “Die een wat die kat het, moet afklim.” Die kinders kyk hom kopskuddend aan. “Ons het oral gesoek, Oom,” sê Galpil, “maar ons kan die kat nie kry nie.” Die busbestuurder se oë dwaal oor die kinders. Wanneer sy oë op Saartjie, Anna en Lina rus, knik hulle heftig kop om hom laat verstaan dat hulle ook oral gesoek het, maar die kat nêrens kon kry nie. “Wel,” sê die man uiteindelik, “laat ek net weer ’n gemiaau hoor.” Dis vir ’n rukkie stil in die bus. Almal sit en wonder oor die geluid wat hulle gehoor het. Almal behalwe Saartjie, Anna en Lina. Hulle kyk na mekaar en byt op hul lippe om nie hardop uit te bars van die lag nie. Saartjie knipoog vir haar maats en fluister: “Ek dink dis nou weer tyd.” Hulle knik. Saartjie haal die toetertjie versigtig uit haar tas. Dan dink sy aan ’n beter plan. In plaas daarvan om die ding met haar hande te druk sal sy dit met haar knieë doen. As iemand agterdogtig word, kan sy mos wys haar hande is leeg sodat hulle kan sien sy is onskuldig. Sy sit die toetertjie tussen haar knieë en trek haar skoolrok daaroor af. So ja, nou sal niemand weet waar die katgeluide vandaan kom nie. Anna en Lina het gesien wat sy doen. Hulle knipoog vir haar. Hulle meen ook dis ’n uitstekende plan. Die bus kom by ’n afdraand en sy enjin loop betreklik stil toe Saartjie haar knieë styf teen mekaar druk. “Miaau! Miaau! Miaau!” Die geluid is nou baie harder as voorheen. ’n Klomp kinders spring op en skree: “Daar’s dit weer! Dit ís ’n kat!” Die busbestuurder kyk vlugtig oor sy skouer. Hy lyk baie kwaad. “Vang die kat, pêrre!” skree Galpil. Almal staan reg om dit te doen, maar daar is

geen teken van ’n kat nie. Terwyl almal soek, druk Saartjie haar knieë weer vinnig teen mekaar en die kinders hoor weer die harde gemiaau van ’n kat wat baie seer kry. Galpil vertel nou dat hy een nag daardie selfde geluid onder sy bed gehoor het en sowaar, die volgende oggend toe hy onder sy bed kyk, kry hy hulle kat daar – met vyf kleintjies! Hierdie storie van Galpil laat die kinders nou naarstiglik soek. Almal kyk deur hul boeksakke en tasse. Hulle wil tog nie met ’n kat en ’n klomp kleintjies by die huis aankom nie. Saartjie, Anna en Lina soek kastig ook in hul tasse. Die busbestuurder kyk telkens oor sy skouer. Hy het gehoor wat Galpil sê en is nou ook bekommerd. Hy mag nie eens een kat in sy bus oplaai nie, wat nog te sê van een met ’n klomp kleintjies? Saartjie druk haar knieë weer vinnig teen mekaar en daar kom die gekerm weer. “Ek sê julle, ons kat het daai nag presies dieselfde geluid gemaak!” skree Galpil en vroetel nou selfs in sy rugbytrui en -stewels wat langs hom op die bankie lê. Die busbestuurder voel hy moet iets doen. Hy trek van die pad af en hou stil. Hy draai om en kyk kwaai na sy asiers. “Iemand het ’n kat hier!” bulder hy. “’n Kat wat kleintjies het, Oom,” help Galpil hom reg. “My senuwees is klaar!” skree die busbestuurder. “Ek haat ’n gemiaau! Ek hou nie van katte nie!” Saartjie sien hy kyk nou reguit na haar. “Ek hou van katte, Oom,” sê sy sonder om te blik of te bloos. Die bestuurder staan op en stap tussen die rye af. “Ons moet die vervlakste kat kry,” sê hy. “Staan op, almal van julle.”

Almal staan op, behalwe Saartjie. Sy kan nie, want dan sal die toetertjie op die vloer val. Die kinders en die busbestuurder soek nou almal na die kat. Saartjie besef sy moet vinnig ’n plan maak. Daar is nie nou genoeg tyd om die toetertjie te gryp en in haar tas te sit nie. Saartjie sit en kyk bewoë voor haar uit. “Hoekom staan jy nie op nie?” vra die busbestuurder toe hy by haar kom. Saartjie kyk na hom met ’n patetiese uitdrukking op haar gesig. “My heup is verskriklik seer, Oom. Ek het gister hard geval en nou kan ek amper nie loop nie...” Sy kan skitterend toneel speel. Daar blink selfs trane in haar groot blou oë. Anna en Lina skud simpatiek kop en hulle vertel nou dat Saartjie regtig sukkel met die pyn in haar heup. Die busbestuurder se hart smelt. “Bly maar sit, meisie,” sê hy vriendelik. Die man skuif sy pet terug en krap sy kop. Hy kan dit nie kleinkry nie. Hy het duidelik gehoor hoe miaau ’n kat, maar nou is daar geen teken van een nie. Hy neem weer sy plek agter die stuurwiel in. “Laat ek net weer ’n gemiaau hoor,” sê hy kwaai, “dan is daar groot moeilikheid!” Dit is duidelik dat die busbestuurder glad nie van katte hou nie. Hy trek vinnig weg. Hy is agter skedule. Dit is nou stil in die bus. Almal dink aan die gemiaau en wonder wat van die kat, én die kleintjies soos Galpil hulle verseker, kon geword het. Saartjie, Anna en Lina sit en giggel. “Sal ek dit weer doen?” fluister Saartjie vir haar maats.

“Nee,” fluister albei tegelyk. Hulle is te bang. Die busbestuurder is regtig baie kwaad en hy hou só min van katte dat ’n mens nie weet wat hy kan aanvang nie. Netnou deel hy sommer links en regs klappe uit. Saartjie haal die toetertjie tussen haar knieë uit en sit dit gou in haar tas. So ja, nou voel sy beter. Sy was ook maar skrikkerig. By die bushalte in Lynnekom borrel die kinders by die bus uit. Saartjie-hulle stap vinnig weg, maar toe sy ’n paar treë van die bus af is, onthou sy skielik dat sy mos kastig ’n seer heup het. Anna en Lina dink terselfdertyd ook daaraan. Toe Saartjie kreun, is hulle langs haar en sit hul arms om haar skouers. Die drie stap voetjie vir voetjie verder. Saartjie loer oor haar skouer en sien hoe die busbestuurder hulle agterdogtig dophou. Sy stap nou sommer nog manker. Net voor hulle om die hoek gaan, kyk hulle al drie gou oor hul skouers. Die busbestuurder is nog steeds besig om na hulle te staar terwyl hy sy kop sit en krap. Dit lyk of hy heeltemal dronkgeslaan is. Die drie maats is nou om die hoek en hulle skater soos hulle lag. Hulle hardloop huis toe. Al vermoed die busbestuurder ook dat hulle op een of ander manier vir die katgeluide verantwoordelik was en sit hulle agterna sal hy hulle nie nou meer kan vang nie. Dié middag by die huis het Saartjie baie pret met die poets-affêrinkie wat sy gekoop het. Die eerste een wat sy uitvang, is haar broer Kris. Sy gaan sit die toetertjie dadelik onder die kussing op die stoel waar Kris gewoonlik sit. Toe hy van sy lesings by die universiteit af terugkom, sit sy soet op die rusbank en wag vir die pret om te begin. Kris kla oor hoe moeg hy is en val lui in die stoel neer, maar vlieg dan net so vinnig weer op en skree: “Hiert! Jou vullis!” “Ek dag ek het ’n kat doodgesit,” sê hy verbaas toe Saartjie die toetertjie onder die kussing uithaal. Sy wys laggend vir hom hoe die toetertjie werk en Kris kan nie help om maar saam te lag nie. Toe Saartjie by die vertrek uit is, tel hy die kussing egter eers weer op om

doodseker te maak daar is nie dalk nóg snaakse goed op die stoel nie. Hy ken mos vir Saartjie; daar is nooit einde aan haar streke nie. Apie gaan sit later ook op ’n stoel met die toetertjie onder die kussing, maar dit is nie eintlik so ’n sukses nie en Saartjie lag nie so lekker soos sy gedink het sy sou nie. Haar boetie is nog maar lig en daar kom net ’n klein piepgeluidjie toe hy gaan sit. Hy kyk agterdogtig rond en sê dan: “Het ek ’n kat gehoor?” “Jy weet mos ons het nie ’n kat in die huis nie,” sê Saartjie. “Ek het my seker maar verbeel,” sê Apie. Hy staan op en stap ongeërg uit. Dit is toe wat Saartjie dink as ’n mens baie pret wil hê, moet jy sorg dat iemand wat swaar is op die toetertjie gaan sit. Dit moet ’n lekker mollige persoon wees. Dan sal die toetertjie kerm en skree soos ’n kat wat baie seer kry. En dit sal natuurlik ook baie snaakser wees om te sien hoe ’n gesette persoon wat dink dat hy of sy ’n kat doodsit vinnig uit ’n stoel opspring. Saartjie dink dadelik aan Anna se ma, die goedige mevrou Strydom. Sy is ’n lywige tannie. Die kat se gekerm sal skerper en skriller as ooit wees as die tannie op die toetertjie gaan sit. Toe Anna vyf minute later van Saartjie se plan hoor, is sy hoog in haar skik. Sy ken mos haar ma. Die oomblik wat sy van die skok herstel en beter voel omdat sy nie ’n kat doodgesit het nie sal sy ook heerlik saamlag. Haar ma hou altyd van ’n grappie. Die twee maats sit die toetertjie onder die kussing in die groot leunstoel waarop Anna se ma altyd sit. Dan wag hulle geduldig. Mevrou Strydom is in die kombuis doenig. “Kan jy haar nie roep nie?” vra Saartjie naderhand. Sy is nou moeg om so te sit en wag dat die pret moet begin. “Ma!” skree Anna. “Ja, my kind?”

“Saartjie is hier.” “Dis goed so. Speel julle maar lekker.” Anna haal haar skouers op. “Probeer weer,” sê Saartjie. Anna maak so. “Ma-ha!” “Ja, Anna?” “Wil Ma nie bietjie hier by ons kom sit en rus nie?” “Ek sal nou-nou.” Die twee maats moet maar net eenvoudig wag. Saartjie spring een keer op en kyk gou onder die kussing op mevrou Strydom se stoel om seker te maak die toetertjie lê nog mooi reg. Sy sit skaars weer toe sy en Anna hoor hoe iemand van die kombuis af sitkamer toe aangestap kom. Die meisies knipoog vir mekaar. Mevrou Strydom kom by die sitkamer in. Laggend sê sy: “En toe, hoekom sit julle twee so stil hier? Watse kattekwaad het julle nou weer aangevang?” “Ons doen mos nooit kattekwaad nie, Tannie,” sê Saartjie met ’n sedige gesig. Haar blou oë skitter van opgewondenheid. Mevrou Strydom stap na haar man se stoel toe. Saartjie se hart sak in haar skoene. Anna spring egter vinnig op en sê: “Nee, Mamma, sit hier.” Sy wys na die groot gemakstoel. “Dis mos altyd Mamma se stoel.” Anna se ma kyk fronsend na die twee meisies. Albei lyk so soet en onskuldig asof daar engele-kransies op hul koppe hoort en dit maak haar baie agterdogtig. Sy ken hulle mos. Maar sy stap nogtans na die groot leunstoel. Sy is nou by die stoel. Saartjie en Anna kyk met groot afwagting na haar. Sy gaan sit. Maar geen kat kerm nie.

Mevrou Strydom kyk glimlaggend na die twee verbaasde meisies. “Wat makeer?” vra sy. “Hoekom lyk julle so uit die veld geslaan?” Die twee glimlag net floutjies. Hulle kyk na mekaar. Hulle verstaan dit nie. Wat kon gebeur het? Die toetertjie het nie ’n skerp, skril miaau gemaak nie; die ding het nie eens ’n piepgeluid gemaak nie. So gretig soos hulle was dat Anna se ma hier in die leunstoel moes kom sit, so gretig is hulle nou dat sy weer moet opstaan en by die sitkamer uitgaan. Hulle wil ondersoek instel. Mevrou Strydom sit en gesels heerlik met die twee. Hulle praat nie veel nie. Hulle luister ook nie eintlik juis nie. Hulle knik net so af en toe hul koppe en hoop maar dit is op die regte plekke. Een keer ruik-ruik Anna met haar neus in die lug en sê: “Dink Mamma nie daar brand iets in die kombuis nie?” Mevrou Strydom snuif ook in die lug en sê: “Nee, ek ruik niks nie.” Sy gesels weer lustig verder. Hulle het haar mos gevra om hier by hulle te kom sit en rus. Einde ten laaste staan die vrou op en sê: “Haai wag, ek kan nie die hele tyd hier sit en ginnegaap nie. Ek het werk om te doen.” Toe sy by die vertrek uit is, sit Saartjie en Anna vir ’n paar sekondes doodstil en dan vlieg hulle albei op en lig die gemakstoel se warmgesitte kussing op. Hulle is verslae. Die ronde toetertjie is nou plat. Sy gô is uit. Hy sal nooit weer katgeluide maak nie. Die rubber het gebars. Mevrou Strydom het die toetertjie stukkend gesit en haar gewig is so geweldig dat dit met die barsslag nie eens ’n piepgeluidjie kon maak nie. “Al my geld na die maan,” sê Saartjie mismoedig. “Ons het darem pret in die bus gehad,” troos Anna haar. Saartjie wonder of die pret in die bus soveel geld werd was. Sy kon dit eerder

gebruik het om haar filmheld se nuwe fliek mee te gaan sien. Sy is nogal bekommerd dat as sy by haar ouers geld vir die fliek vra, hulle dalk nie vir haar enigiets sal wil gee nie. Sê nou hulle vra wat het geword van al haar geld wat sy by die tydskrif gekry het? As sy sê sy het dit uitgegee op roomys en lekkers vir haar maats en ’n toeter wat toet soos ’n kat wat kerm, sal hulle mos vies wees en sê sy het haar geld gemors. Saartjie gedra haar die volgende paar dae baie voorbeeldig as deel van haar taktiek om geld vir die fliek te kry. Sy help oral in die huis en is die ene glimlaggies. Sy maak ook ’n punt daarvan om gedurig te praat van die uitstekende nuwe film, Captain Blood, waarin haar gunstelingster die hoofrol speel. “Hy is wonderlik, Mamma,” sê sy meer as een keer. “En ek mis nooit een van sy flieks nie.” Wat die deurslag gegee het dat haar ouers vir haar geld vir die bus, ’n fliekkaartjie én roomys gee toe Saartjie hulle uiteindelik reguit daarvoor vra, is waarskynlik die feit dat sy die laaste paar dae ook gedurig gepraat het van al die ander kinders in Lynnekom wat na die “ongelooflike” prent gaan kyk. Die hele Lynnekom gaan daar wees. Die ander meisies se ouers het al klaar belowe om vir hulle geld te gee om te gaan. Saartjie se taktiek het skitterend geslaag. Dié Saterdag is Saartjie, Anna, Lina en Gail Smith, die Engelse meisie wat nou al baie goed Afrikaans praat, vroeg by die bushalte in Lynnekom. Almal is op hul heel mooiste aangetrek. Dit is vir hulle nogal ’n spesiale geleentheid om in die stad te gaan fliek. Hulle gaan fliek gewoonlik in Lindfort, die voorstad net langs Lynnekom. Maar vandag ry hulle verby Lindfort stad toe. Saartjie se blou oë vonkel. Sy voel soos sy een keer in ’n Engelse tydskrif gelees het en nou vir haar maats sê: “a thrill of anticipation.” Lina vra lakoniek: “Waar?” “In my ruggraat, natuurlik,” antwoord Saartjie laggend. “Want ek sien vandag

mos my held.” Die meisies lag oor Saartjie se entoesiasme. Dan sê Anna: “En hier kom jou ander held aan.” “Wie? Waar?” Saartjie swaai om. In die verte sien sy Galpil aangestap kom. Sy twee maats, Gert en Piet, is by hom. “Probeer jy snaaks wees, Anna?” berispe Saartjie kastig kwaad, maar haar oë blink nogtans. “Ek wonder of hulle ook Captain Blood gaan kyk?” sê Lina. “As hulle gaan,” sê Saartjie met ’n grinnik, “moet julle nou sien hoe maak hulle of hulle ons nie raaksien nie. Die arme skepsels is mos altyd bang ons sal verwag dat hulle vir ons moet betaal.” Die meisies staan en gesels, maar hulle hou die seuns dop. Dan bars Saartjie en haar maats skielik uit van die lag. Die oomblik toe Galpil en sy maats hulle hier by die bushalte gewaar, gaan staan die seuns botstil en begin fluister. Toe gaan kyk hulle kastig na iets in ’n winkelvenster. Galpil, Gert en Piet is nie net bang dat hulle vir die meisies se fliekkaartjies sal moet betaal nie, maar ook dat hulle vir die busgeld sal moet opdok. Wanneer Saartjie-hulle in die bus sit, sal hulle gou hardloop en inspring. Dan sal hulle die meisies verbaas groet en maak of hulle hul glad nie by die bushalte gesien het nie. By die fliek sal hulle sorg dat hulle nie langs Saartjie-hulle in die tou staan nie. Maar as hulle eers by die flieksaal ingaan, gee hulle nie om om by die meisies te gaan sit nie, want dan hoef hulle mos nie meer bang te wees dat hulle vir iets sal moet betaal nie. Saartjie en haar maats steur hulle glad nie aan Galpil-hulle nie. Die seuns is sommer laf. Hulle sal mos nooit verwag dat die ouens vir hulle moet betaal nie. Hulle weet mos geld is vir die seuns, net soos vir hulle meisies ook, ’n skaars ding. Saartjie sien die bus om die draai kom en sê opgewonde: “Nou gaan ons my held

se nuwe fliek sien!”

7

Saartjie se held

Saartjie-hulle klim in die bus en betaal die bestuurder. Toe Saartjie haar geld gee, sien sy dis die man wat nie van katte hou nie. Sy loop skielik mank na haar sitplek toe. Die bus wil net wegtrek toe Galpil, Gert en Piet daar aangehardloop kom. Hulle spring vinnig in en lyk kastig verbaas toe hulle die meisies sien. “O, is julle ook hier?” vra Galpil asof hy hulle glad nie by die bushalte gesien het nie. Die meisies giggel. Die seuns kom sit naby hulle. Die gevaar dat hulle vir die meisies se busgeld sal moet betaal, is mos nou verby. Die Lynnekommers skerts en lag die heel pad tot in die stad. Toe die bus voor die fliek stilhou, borrel hulle opgewonde uit. Galpil fluister vir Gert en Piet: “Wag, pêrre, wag.” Die drie seuns wag. Die meisies moet mos eerste uitklim. Toe almal uit die bus is, klim Galpil en sy maats uit. Saartjie-hulle het sommer dadelik by die tou voor die fliek se kaartjieskantoor ingeval. Teen die tyd dat Galpil-hulle daar kom, staan daar al ’n hele paar mense tussen hulle en Saartjie, Anna en Lina. Die seuns is tevrede. Dis presies hoe hulle dit wil hê. Toe Galpil-hulle by die fliek inkom, gaan sit hulle agter die meisies. Dis mos nou veilig. Die meisies het vir hul eie kaartjies betaal. Saartjie en haar maats grinnik geamuseerd. Hulle ken se seuns se streke. “Hulle is darem ’n simpel klomp,” sê Saartjie laggend.

Dit is ’n pragtige teater en die kinders in die gehoor is nie so rumoerig soos gewoonlik met ’n middagvertoning in Lindfort se fliek nie. Die groepie van Lynnekom is verveeld met die voorprente. Hulle kyk meer na die nagemaakte blou lug met die skitterende sterre bo teen die dak. Toe Captain Blood uiteindelik begin, fluister Saartjie opgewonde: “Nou gaan julle hom sien!” “Wie?” vra Galpil met sy basstem. Hy sit net agter haar en hoor elke woord wat sy sê. “My held, natuurlik!” sê Saartjie. “Hy is die aantreklikste man op aarde!” “Huh,” is al wat Galpil antwoord. Hy weet nie hoekom nie, maar hy is vies. Hy weet sommer nou al hy gaan niks van die fliek hou nie – en dit net omdat Saartjie se kastige held die hoofrol daarin speel. Saartjie geniet elke oomblik van die fliek. Die meisies is in vervoering oor die tonele waarin haar held, wat nou skielik almal se held is, met liefde in sy oë na die beeldskone heldin kyk. Die seuns hou meer van die aksietonele waar daar baie bakleiery is. Hulle juig en skree sommer hardop toe “kaptein Bloed” (Galpil het sy naam so vertaal) se roekelose manne met swaarde in die hand op die skurke se skip spring en teen die ander “pêrre” begin veg. Saartjie sit met groot oë en gebalde vuiste. Sy hoop net haar held wat so dapper vooraan veg, kry nie seer nie. As hy iets moet oorkom en doodgaan, gaan sy sowaar begin huil, al is dit net ’n fliek. Sy hou net niks van ’n hartseer einde nie. Maar Saartjie kan ontspan. Alles eindig goed en gelukkig. Haar held en sy dapper manne wen die bloedige seegeveg en reg op die laaste oomblik verklaar die beeldskone heldin haar liefde aan hom. Saartjie se held sit sy arms om sy geliefde se skouers en sê met ’n teer uitdrukking in sy oë: “Van nou af sal ons twee die oseane saam bevaar.” Terwyl hy dit sê, sak die son in die weste en die see en lug is een magtige rooi gewelf. Saartjie staar droomverlore voor haar uit en toe die laaste titels en die musiek ophou, sê sy: “O, wat ’n pragtige prent!”

Anna, Lina en Gail stem saam met haar. Galpil brom agter hulle: “Dit was glad nie so watwonders nie. Daar moes meer bakleiery gewees het en minder liefdesgoeters.” Saartjie swaai om. Sy is lelik vies. Hoe durf enigiemand sê dis nie ’n wonderlike fliek nie? “Jy weet, Galpil,” sê sy kil, “jy weet niks!” “Niks waarvan nie?” “Niks van niks nie.” Galpil probeer fronsend uitpluis was sy bedoel. Saartjie dink vinnig aan ’n rede en sê dan hooghartig: “Jy weet niks van kuns nie! Hierdie fliek is kuns!” “As dit kuns is,” sê Galpil vies, “is dit ook maar goed ek weet niks van sulke goete af nie. Daai perd – ou kaptein Bloed – is orraait as hy baklei, maar as hy met sulke skaapoë na daardie vroumens kyk, gee hy my ’n pyn op die maag!” Gert en Piet knik om te wys hulle stem saam met Galpil. “Kom,” sê Saartjie vir haar maats. “Dit help nie om met sulke... sulke barbare te probeer praat nie.” Saartjie loop met ’n wipstappie weg, haar skouers opgeruk. Anna, Lina en Gail stap ook verby die seuns met hul neuse in die lug. In die bus terug Lynnekom toe is die atmosfeer maar kil. Die meisies praat nie met die seuns nie en die seuns praat nie met die meisies nie. Saartjie-hulle kan egter alles hoor wat die seuns sê en Galpil-hulle kan alles hoor wat die meisies sê. Saartjie en haar maats gesels opgewonde oor hoe wonderlik haar held in hierdie fliek is. Galpil weet nie hoekom nie, maar hoe geesdriftiger Saartjie word, hoe minder hou hy van daai dekselse filmster. Elke keer as een van die meisies, veral Saartjie, van die vent praat, sê Galpil

hardop die ou gee hom ’n pyn op die maag. Dit word naderhand só erg dat die meisies almal saam aanhoudend sê: “Ons dink hy’s wonderlik!” Die seuns laat nie op hulle wag nie en sê almal saam aanhoudend: “Hy’s ’n pyn!” Hierdie geskree is nogal baie pret. Hulle vergeet later dat hulle kwaad vir mekaar is en begin die sinne sing. Met hoë, skril stemmetjies sing die meisies: “Ons dink hy’s wonderlik!” Die “wonderlik” word lank uitgerek. Die seuns sing met skor, lae stemme: “Hy’s ’n pyn!” en rek die “pyn” só lank uit dat dit naderhand regtig klink of hulle pyn op die maag het. Die seuns en meisies skater soos hulle lag. Hulle is weer vriende.

’n Paar dae later gebeur daar iets wat Saartjie regtig “a thrill of anticipation” laat voel. Sy lees op die koerant se voorblad dat haar filmheld Suid-Afrika toe kom! Hoe verder Saartjie lees, hoe meer opgewonde raak sy. Die wêreldberoemde ster gaan ’n paar dae in Johannesburg deurbring voor hy verder na die Ooste vlieg waar hy glo ’n film gaan maak. Daar gaan baie onthale vir hom gereël word en hy sal ook die Saterdag in ’n oop motor deur Eloffstraat ry sodat al sy bewonderaars hom kan sien. Saartjie kan dit amper nie glo nie. Sy gaan haar held in lewende lywe sien! Sy besef sy sal onmoontlik nie na een van die onthale kan gaan nie, want dit sal seker net vir grootmense wees, maar sy sal hom kan sien wanneer hy in die oop motor deur die stad ry. Lynnekom se kinders is geweldig opgewonde oor die nuus, veral die meisies natuurlik. Galpil sê, en sy maats stem soos gewoonlik met hom saam, hy wil die “ou perd” nie eintlik sien nie, maar hy sal darem ook graag wil sien of die ou lyk soos in die films. So hy sal ook maar na die simpel optog gaan kyk. Die volgende week is die koerante vol foto’s van Saartjie se held. Sy knip elke enkele een uit en plak dit dan sorgvuldig in haar plakboek van filmsterre.

Vroeg die Saterdagoggend drom daar hordes mense in Eloffstraat saam om die beroemde akteur te sien. Saartjie het haar mooiste klere aangetrek en sy lyk pragtig. Toe Galpil haar sien, hang sy mond oop van verbasing. Hy sê vir Gert en Piet sy lyk vir hom soos ’n model, maar vir Saartjie sê hy net bot: “Hoekom het jy jou so opgetof? Dink jy miskien jou held sal jou tussen al daai mense raaksien?” “Ek trek altyd mooi aan wanneer ek stad toe gaan,” sê Saartjie hooghartig, want sy weet sy lyk ekstra spesiaal. Toe die kinders in Eloffstraat tussen die menigtes staan, loer Galpil meer as een keer na Saartjie. Sy lyk vir hom vandag so anders. Skielik is daar ’n oorverdowende gejuig en dit word al harder en harder soos wat die oop motor met Saartjie se held in al nader kom aan die plek waar sy en haar maats staan. Saartjie se hart klop wild van opgewondenheid. “Nou!” sê sy skoon uitasem vir Anna en Lina. “Ons gaan hom nóú sien!” Maar net toe die motor by die meisies kom, beweeg twee yslike groot jong ouens voor Saartjie in. “Weg voor my!” skree sy angstig. “Ek kan niks sien nie!” Daar is so ’n geskree en gejuig dat die ouens Saartjie glad nie eens hoor nie. Sy word so verbouereerd dat sy hulle sommer met haar vuiste in die ribbes pomp, maar dit help ook nie. Die skare stamp en druk so teen mekaar dat die mans haar nie eens voel nie. Almal juig en klap hande – net Saartjie nie. Sy kan niks sien nie. Sy staan op haar tone. Sy slaan die twee mans nou op die rug. Sy word teen hulle vasgedruk soos die skare vorentoe beur om die beroemde ster beter te kan sien. In ’n wanhopige laaste poging om haar held te sien, slaan Saartjie die een ou so hard soos sy kan in die ribbes. Nou voel hy dit. Hy draai om en kyk af na die meisie met die vlammende blou oë.

“Haai,” sê hy, “hoekom slaan jy my?” “Gee pad voor my!” “Kan jy nie op ’n ordentlike manier vra nie?” sê hy. “Is dit nodig om my te slaan?” Saartjie staan sprakeloos. Sy voel of sy wil soebat en smeek en skree en skel, alles tegelyk. Die jong man voor haar gee Saartjie ’n vuil kyk en beweeg teësinnig voor haar weg. Sy het nou ’n baie beter uitsig, maar al wat sy sien, is die agterkant van haar held soos hy vir die skare staan en waai. Anna en Lina gesels opgewonde oor hoe duidelik hulle hom gesien het. Anna meen selfs hy het reguit na haar gekyk en vir haar geglimlag. Saartjie is baie afgehaal. Sy glimlag floutjies en probeer saampraat, maar sy is bitter teleurgesteld. Sy het net haar held se agterkant gesien. Selfs Galpil wat niks van Saartjie se held hou nie en sê die filmster gee hom ’n pyn op die maag het hom duidelik gesien. Galpil sê dieselfde as Anna – die man het reguit na hom gekyk en vir hom gewaai. By die huis trek Saartjie haar beste klere uit. Sy trek ou klere aan en sit ’n bofbalpet op haar kop. Saartjie sit haar mooi klere teleurgesteld terug in die kas. Sy het haar verniet so uitgevat. Haar held het haar nie gesien nie – en sy het hom ook nie gesien nie. Sy het in die koerant gelees hy vlieg die volgende oggend na die Ooste toe. Daar is nie ’n manier wat sy hom nou ooit in lewende lywe sal sien nie. Maar dis net waar Saartjie verkeerd is. Sy dwaal die middag ná ete doelloos in die huis rond en besluit dan om maar vir haar te gaan lekkers koop. Miskien sal sy dan nie meer so aaklig voel omdat sy haar held nie gesien het nie. Saartjie stap met die tuinpaadjie af hek toe. By die hek vee sy met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop weg en dan begin sy van die een

betonblok na die ander op die sypaadjie spring. Naby die einde van die betonplaveisel konsentreer Saartjie nie meer so hard nie. Sy dink aan die twee jong ouens wat voor haar kom indruk het. “Ek moes harder geslaan het!” sê sy vies. As hulle nie daar voor haar kom indruk het nie, sou sy haar held gesien het. Sy is doodseker hy sou haar ook gesien het. En wie weet, droom die springende Saartjie nou heerlik, miskien sou hy vir die bestuurder van die motor gesê het om stil te hou en dan daar voor al die duisende mense met haar gesels het! Dit ís mos moontlik en dit kón miskien gebeur het as daardie twee orangoetangs nie voor haar kom indruk het nie! Saartjie is so ingedagte dat sy nie meer in die middel van die betonblokke spring nie maar nader aan die kant. Sy kom skielik tot stilstand en loer angstig af na haar regtervoet se skoenpunt. Dit lyk of dit aan ’n gleuf raak. Saartjie sug en buk om seker te maak. Dit lyk darem vir haar, en sy probeer nie om haarself te kul nie, of die skoenpunt net-net nie aan die gleuf raak nie. “Ek moet nou van my held en daai twee orangoetangs vergeet,” mompel sy toe sy weer regop kom. Saartjie het só ernstig gesit en meet en pas voor sy besluit het dit gaan darem nie nodig wees om van voor af te begin spring nie dat sy nooit die groot oop luukse motor langs haar sien stilhou het nie. Sy besluit net dat sy nou maar moet vergeet van vanoggend se teleurstelling en wil verder begin spring toe sy ’n man met ’n sterk Amerikaanse aksent hoor sê: “Hi there. Could you please come here for a moment?” Saartjie swaai om. En toe, toe sy die oop motor langs haar sien en die man wat agter sit en vriendelik vir haar glimlag, val haar mond oop van verbasing. Dis haar held – die wêreldberoemde filmster! Saartjie knyp haar oë toe. Sy gaap soos ’n vis op droë grond. Sy maak haar oë weer oop. Haar held is nog steeds daar. Die filmster kyk fronsend na haar. Haar groot oë wat so knip-knip en haar mond wat so wyd oophang, laat hom wonder of sy dalk bietjie dom is. Sal sy vir hom die inligting kan gee waarna hy soek?

“Please come here,” sê die Hollywoodse ster weer in sy Amerikaanse aksent. “I want to ask you something.” Saartjie is lam van verbasing. Sy skud haar kop heen en weer. Sy is seker sy droom. Dit kan mos nie wees dat haar held regtig op so ’n stil Saterdagmiddag hier in Lynnekom is nie. Wat sal hy hier maak? Sy loop soos ’n slaapwandelaar na die motor. Haar mond hang nog steeds oop. Sy staan nou langs die man van wie daar so baie foto’s in haar plakboek is. Haar oë peul amper uit haar kop. “Can you speak English?” “Hè?” Die filmster kyk glimlaggend na Saartjie. Daar is ook bejammering in sy oë te bespeur. Hy is oortuig dat daar iets met hierdie mooi meisietjie verkeerd is. “Can you speak English?” probeer hy darem weer. Saartjie se Engels is natuurlik uitstekend, maar al wat sy nou uitkry, is ’n skor: “Yes.” “Could you tell me where Mr Rens lives?” En toe verhelder Saartjie se gesig skielik soos sy glimlag. Dis nie ’n droom nie. Sy onthou nou sy het in die koerant gelees dat haar held ’n entoesiastiese radioamateur is – ’n “ham” soos dit in Engels genoem word. En Lina se pa is mos een van Suid-Afrika se bekendste radio-omroepers! “Yes, I know Mr Rens well,” sê Saartjie vinnig voor die beroemde filmster miskien dink sy’s simpel. “I’ll take you to his house.” Haar hele gesig straal. “That’s very nice of you,” sê haar held glimlaggend. Hy maak die deur oop sodat Saartjie langs hom kan inklim. Sy wens sy het nog haar mooi klere van vanoggend aan, maar sy kan nou niks daaraan doen nie. Sy stoot haar pet effens reg en dan klim sy in die motor asof sy ook ’n beroemde ster is. Sy kyk vinnig in die straat op en af. O, as die mense – veral haar maats – haar tog net nou kon sien!

Skielik dink Saartjie daaraan dat sy haar held mos nie direk na Lina-hulle toe hoef te neem nie. Hy en die bestuurder weet mos nie waar die huis is nie. Sy sal só beduie dat hulle aan die onderpunt van Lynnekom inkom en al met die hoofstraat moet opry. Sy hoop maar net daar is baie mense op straat. Saartjie gee vir die bestuurder instruksies oor hoe om te ry en dan sit sy gemaklik terug om met haar held te gesels. Hy verduidelik hy het deur die radio-amateursklub waaraan hy behoort, kontak met meneer Rens gemaak en hulle het ’n afspraak om oor hul gemeenskaplike stokperdjie te gesels. Hy het egter vir meneer Rens gevra om niemand daarvan te vertel nie, want anders sal duisende mense hom in motors hier na Lynnekom toe volg. Saartjie verstaan nou hoekom Lina vir haar niks gesê het nie. Lina se pa het haar natuurlik nie hiervan vertel nie. Saartjie glimlag wanneer sy dink aan Lina se gesig wanneer die wêreldberoemde filmster en sy wat Saartjie Baumann is in ’n luukse motor voor die Rense se huis stilhou. Die luukse motor is nou aan die onderpunt van die hoofstraat. “Tell him to go slower,” sê Saartjie vir haar held. Glimlaggend sê die filmster vir die bestuurder om so te maak. Saartjie kyk in die lang hoofstraat af. Sy glimlag en twee kuiltjies verskyn in haar wange. Met die agterkant van haar hand stoot sy haar hare uit haar oë. Dan skuif sy haar pet ook effens reg. Sy is tevrede wanneer sy sien hoe baie mense daar op straat is. In die verte sien sy vir Galpil en ’n klomp seuns op die sypaadjie aangestap kom. Saartjie se hart bons. Met ’n vriendelike glimlag vra sy die beroemde filmster of hy nie ’n bietjie regopper sal sit nie. Hy doen dit ewe geamuseerd. Saartjie sit nou ook penregop. Sy is gereed om soos ’n ster vriendelik kop te knik en elegant met haar hand na links en regs te waai as die verbaasde Lynnekommers besef dit is die wêreldberoemde akteur en hul eie Saartjie Baumann.

Die opgewonde geskree en gejuig sal soos musiek in haar ore klink.

8

Saartjie se vriend

Die oop motor ry stadig met Lynnekom se hoofstraat langs. Toe hulle by die sakesentrum kom, sien Saartjie haar broer, Kris, saam met sy meisie en ’n klomp ander jongmense. “Haai!” roep sy opgewonde en waai vir hulle. Hulle kyk verbaas na die motor. Dan skree Kris: “Dis Saartjie!” Een van die meisies gil opgewonde: “En kyk wie’s by haar – daai filmster!” Galpil, Gert en Piet kom aangestap en dan gewaar hulle ook die motor en die bohaai. Hulle gaap die toneel vir ’n oomblik oopmond aan. Dan skree Galpil: “Dis kaptein Bloed!” Die nuus versprei soos ’n veldbrand. Die beroemde Hollywoodse ster is hier in Lynnekom! Kinders en grootmense kom van alle kante af aangehardloop. Saartjie is in die sewende hemel. Sy knik en waai vir die mense wat nou almal begin juig. ’n Mens sou sê sy is ook ’n ster! Haar held kyk peinsend na Saartjie. Hy het ’n idee sy het hom om die bos gelei en met opset hier met die hoofstraat langs gebring. Maar wanneer hy haar entoesiasme sien en sy boonop vinnig vir hom vinnig sê: “Wave! Wave to the people!” begin hy ook maar waai. Almal skree en klap hande en vra vir mekaar: “Maar hoe kom Saartjie daar by hom?” Saartjie sit in die motor asof sy so iets gewoond is. Sy knik elegant met haar kop

en waai goedig vir die mense. Toe sy verby Galpil-hulle kom, kan sy die versoeking nie weerstaan nie. Sy steek vir hulle tong uit en sê duidelik en hard: “Whê!” Dis vir Saartjie ’n triomftog. Die skare staan nie net en waai en juig nie. Hulle hardloop nou ook agter die stadig bewegende motor aan. By die Griek se kafee kom Anna, Muggie en hul ma net uit om te kom kyk wat die lawaai is toe die motor verbyry. Anna kan haar oë nie glo toe sy haar maat by die akteur in die motor sien nie. “Saartjie!” gil sy. Saartjie kyk glimlaggend na haar vriendin en maak ’n elegante buiginkie met haar kop na Anna se kant toe. Dan draai sy weer en waai vir die ander mense. Sy moet regverdig wees. Sy moet vir almal waai. Muggie skree skielik: “Saartjie! Ek wil saamry!” Saartjie maak of sy die skril stemmetjie glad nie hoor nie. Sy sal nie dat die kleintjie haar oomblik van glorie bederf nie. Anna en Muggie nael nou ook tussen die skare agter die motor aan. Apie en sy maat, Bennie, wat alles verbaas staan en aangaap het, sit die spulletjie agterna. Saartjie sê vir die bestuurder waar om af te draai en na ’n rukkie hou die motor voor die Rense se huis stil. Gail Smith kuier by Lina en hulle snak behoorlik na asem toe hulle uithardloop en vir Saartjie saam met die filmster in die motor sien. Meneer en mevrou Rens kom ook uit om te sien waaroor die lawaai gaan. Saartjie se held klim uit die motor en die skare drom om hom saam. Saartjie hou haar hand in die lug en sê: “Stil, mense! Ek wil my vriend, die wêreldberoemde filmster, aan Lina se pa voorstel.”

Die skare is stil. Saartjie sê in Engels: “Mr Rens, meet my friend, the worldfamous Hollywood star.” Saartjie voel tog so belangrik en haar held vind dit moeilik om sy lag te bedwing. Meneer Rens is dronkgeslaan. Hy verstaan nie hoe die skare kon geweet het die filmster kom vanmiddag hierheen nie. Hy het belowe om vir niemand daarvan te sê nie en hy het dit selfs vir sy vrou en dogter weggesteek. “I am sorry,” sê hy en hy wys na die mense wat belangstellend om hulle staan en luister, “but I never told a soul.” “It’s this little lady,” sê Saartjie se held en hy kyk na haar. Hy sien die donker krulhare en die helderblou oë wat nou vonkel van opwinding. Sy herinner hom aan sy dogter in Amerika. “She’s my good friend,” voeg hy by. Trots kyk Saartjie rond. Vir Anna, Lina en Gail wat die affêre met oop monde staan en aangaap, sê sy: “Hoor julle? Julle moet luister!” Meneer en mevrou Rens nooi die filmster in die huis in. Saartjie stap saam. ’n Paar treë agter hulle volg Lina, Anna, Muggie en Gail. Hulle kan mos saam ingaan, want hulle is Lina se maats. “Lina is ’n pêl van my suster,” sis Apie deur die opening waar sy twee voortande behoort te wees en hy en Bennie stap ook na die huis toe. Galpil, Gert en Piet voel as Apie en Bennie kan ingaan, kan hulle ook en stap ewe belangrik agter die groepie aan. Saartjie gaan saam met die volwassenes by die huis in. Die ander kinders loer almal deur die stoepvenster. In die huis bekyk Saartjie haar held peinsend. Sy is effens teleurgesteld. Hy het sy cowboy-hoed nou afgehaal en sit in ’n leunstoel. Sy hare is grys langs die slape en sy oë lyk moeg. Hy lyk glad nie soos die hartebreker wat sy altyd in die fliek en op foto’s sien nie. “Hy is oud,” flits dit deur Saartjie se brein. “Selfs ouer as Pappa!”

Maar dis niks, want hy is so vriendelik en gaaf! Die Amerikaner kyk na haar en sê glimlaggend: “Thank you very much for bringing me to the right place.” Hy maak asof hy nie weet sy het hom met ’n yslike ompad hierheen gebring nie. “That’s okay,” sê Saartjie. “I’ll wait for you and show you the way out of Lynnekom again.” “That’s kind of you,” sê hy en glimlag weer. “By the way, what’s your name?” “Saartjie. Saartjie Baumann.” “Thank you, Saartjie,” sê die filmster vriendelik. Dan gaan hy saam met meneer Rens studeerkamer toe waar hy Lina se pa se radiostel bewonder en die twee mans oor hul stokperdjie gesels. Maar voor dit hoor Saartjie hoe haar held laggend vir meneer Rens sê dat hy van haar hou, want sy herinner hom aan sy dogter. Saartjie is hoog in haar skik. Sy sien die klomp gesigte en platgedrukte neuse teen die stoepvenster. Sy stap nonchalant buitentoe. Op die stoep drom haar maats om haar saam en bestook haar met vrae. Saartjie probeer eers om effens afsydig te wees, want hulle moet goed verstaan dat sy iemand is wat ver saam met die wêreldberoemde filmster in ’n motor gery het, maar hulle is so entoesiasties en sy is self ook so opgewonde dat sy sommer dadelik alles begin uitblaker. Sy vertel vir hulle hoe sy van die een betonblok na die ander gespring het, en toe skielik hou die luukse motor daar langs haar stil. “Ek sê vir julle, ek dog ek droom. Ek moes myself knyp om seker te maak ek is wakker.” Saartjie vertel hulle hoe sy die bestuurder met opset ’n ompad laat ry het sodat sy saam met haar held deur die hoofstraat kon ry. Haar maats staan met groot oë na haar en luister. Buite is daar nog ’n groot skare wat by die motor wag dat die filmster weer moet uitkom. “Hy het my gevra om weer vir hom die pad uit Lynnekom te wys,” sê Saartjie, maar dan dink sy daaraan dink dat dit darem nie heeltemal die waarheid is nie en

sê: “of liewer, ek het aangebied om dit te doen en hy’t gesê dis baie gaaf van my.” Dieselfde gedagte flits deur almal om Saartjie se koppe. Hulle sal dolgraag saam met die beroemde filmster in daardie luukse motor wil ry! “Asseblief, Saartjie,” smeek Anna, “gebruik jou invloed en vra of ons almal kan saamry. Toe, asseblief!” Die ander pleit nou ook almal. “Hy sal dit mos vir jou doen,” sê Lina en voeg by: “Hy is mos jou vriend.” Saartjie kyk effens agterdogtig na Lina. Sy is nie seker nie, maar dit voel vir haar of haar maat hierdie laaste sin half sarkasties gesê het. Haar oë dwaal oor die klomp. Anna, Lina, Gail, Muggie, Galpil, Gert, Piet, Apie en Bennie staan daar om haar. Almal kyk haar smekend aan. Sy kan sien hoe belangrik dit vir hulle is. Saartjie glimlag. Dit is haar maats hierdie – haar vriende. “Oukei,” sê sy nonchalant. “Ek sal vra of ons almal maar saam met hom kan ry.” Saartjie word van harte bedank. Die seuns slaan haar só hard op die rug dat sy hik. Lina se ma kom uit. Sy is net so opgewonde oor die beroemde filmster se besoek aan haar huis. “Kom sit binne,” sê sy vir die kinders op die stoep, “dan kan julle ’n rukkie met hom gesels wanneer hy en Lina se pa uit die studeerkamer kom.” Die klomp laat hulle nie twee keer nooi nie. Hulle storm behoorlik by die voordeur in. Dan gaan sit hulle sedig op die stoele in die sitkamer en wag. Saartjie wens sy kan gou huis toe hardloop en haar mooi gaan aantrek, maar daar is nie nou tyd vir so iets nie. Mevrou Rens sê die ster en haar man sal binnekort klaar wees. Die kinders wag geduldig. “Ek gaan julle almal aan my vriend voorstel,” sê Saartjie, “maar onthou, hy kan net Engels praat. Moet my nie in die skande steek nie.”

Almal, veral die seuns, sit nou ernstig aan hul Engels en dink. Hulle moet reg praat en nie foute maak nie. Galpil brom dat hy maar net vir die ou perd “Hi” sal sê. Dis mos goed genoeg. Gert en Piet knik kop. Hulle reken ook dis goed genoeg. Dit ís mos Engels. Die kinders sit en gesels met die beroemde filmster. Hulle neem hul kans waar en bestook hom met vrae oor sy gesin, flieks, Hollywood en ander filmsterre. Hy is gaaf en gesels laggend met hulle. Dit lyk of hy dit net so baie soos hulle geniet. Galpil sê meer as een keer met sy growwe stem vir die ander: “Die ou perd is rêrig gaaf.” Ja-nee, “kaptein Bloed” gee hom glad nie meer ’n pyn op die maag nie. Toe die man vir hulle vertel van sy dogter wat omtrent Saartjie se ouderdom is en so ’n goeie pianis is, sê almal sommer tegelyk dat Saartjie ook baie mooi klavier speel. “My sister,” sê Apie, “has won thousands of medals already, man.” Galpil kyk ook trots na Saartjie en hy wil net sê: “Saartjie kan vir jou ’n klavier laat praat, hoor!” toe hy onthou dat die man mos nie Afrikaans verstaan nie. Galpil vertaal die sin gou in Engels en sê met sy growwe stem: “Saartjie can let a piano speak, you know!” Ingenome kyk Galpil rond. Ja-nee, hy het daardie sin briljant in Engels vertaal. So dink hy in elk geval. Toe die gelag bedaar, vra die ster vir Saartjie om iets te speel. Hy sê dit sal vir hom ’n eer wees om na haar te kan luister. As daar een ding is waarmee Saartjie uitstekend is, dan is dit om musiek te maak. Sy kan werklik, soos Galpil sê: “’n klavier laat praat”. Saartjie sit voor die klavier. Sy vee met haar hand oor haar hare. Dan begin sy speel. Haar hande vlieg oor die klawers. Dit is ’n lied vol heimwee en verlange. Sy speel skitterend. Toe die laaste note sag wegsterf, is dit vir ’n paar oomblikke stil in die sitkamer.

Saartjie draai om op die draaistoeltjie en kyk reguit na haar held. Dan klap hy hande en sê entoesiasties: “Bravo! Bravo!” Die meeste van Lynnekom se kinders het hierdie woord nog nooit gehoor nie, maar hulle almal hou daarvan en die hele klomp gil: “Bravo! Bravo!” Toe die geskree en handgeklap bedaar, draai Saartjie weer na die klavier. “Sing saam, ouens!” sê sy en val weg met ’n opgewekte Afrikaanse liedjie. Die kinders sing almal hartlik saam. Galpil se basstem is effens te hard en Apie se piepstemmetjie is effens vals, maar al die stemme harmonieer nogtans pragtig. Die Amerikaner neurie later saam met hulle. Die een liedjie volg op ’n ander. Die mense wat buite op die sypaadjie wag om die beroemde filmster te sien, hoor die opgewekte gesing en hulle val ook in. Lynnekom was nog nooit op ’n stil Saterdagmiddag so opgeruimd soos nou nie. Die vrolike gesing weerklink deur die straat. Toe Saartjie uiteindelik met ’n swierige swaai van vingers op die klawers eindig, skree die kinders nog voor die filmster dit dan doen: “Bravo! Bravo!” Hulle het ’n nuwe woord geleer en hulle gebruik dit nou entoesiasties. Die Amerikaner staan op. Hy bedank Saartjie hoflik en sê hy het lanklaas so heerlik ontspan, maar hy moet ongelukkig nou gaan. Hy het nog ’n hele paar ander afsprake. “We’ll all go with you and show you the way,” sê Saartjie en haar oë blink. Haar held knik sy kop en sê sjarmant: “It will be an honour to have you all with me – even if it is only for a short way.” Die klomp borrel by die deur uit motor toe. “Onthou net,” sê Saartjie. “Ek sit langs hom!” Die filmster bedank meneer en mevrou Rens vir hul vriendelikheid en gasvryheid en dan stap hy ook na die motor. Hy glimlag en waai vir die skare

wat vir hom staan en handeklap en juig. Dan kyk hy fronsend na die motor en grinnik geamuseerd. Saartjie se maats is reeds in die luukse motor en dié wat nie kon inkom nie hang aan die kante. Saartjie het vir haar held plek langs haar oopgehou. Hy klim in en dan waai hulle twee saam vir die omstanders. Die nuus dat die filmster in Lynnekom is, het vinnig versprei en daar kom nou baie motors van ander woonbuurte aangejaag. Daar is ook ’n koerantfotograaf. Hy vra of hy foto’s van die ster saam met Lynnekom se kinders mag neem. Saartjie se held glimlag en knik. “Staan weg, pêrre,” sê Galpil opgewonde en met die hand waarmee hy nie aan die kant van die motor vashou nie, stoot hy sy kuif vinnig reg. Die meisies in die motor is ook besig om hul hare reg te druk. Muggie klim op die bestuurder se skouers sodat sy darem ook in die foto kan kom. Saartjie stoot haar bofbalpet reg op haar kop. Sy wens sy het ’n spieël gehad sodat sy kon sien hoe sy lyk. En toe sit die beroemde filmster boonop nog sy hand op Saartjie se skouer. Sy loop oor van trots, maar waai vir die skare asof sy so iets gewoond is. Die foto’s is geneem en die motor trek onder dawerende toejuiging weg. Galpil, Gert en Piet hang soos vinke aan die kante. Die fotograaf neem sommer nog ’n paar foto’s. In die hoofstraat waai die kinders vir die mense wat so na hulle staar. Hulle geniet hierdie rit saam met die filmster terdeë. Muggie sit nou langs die bestuurder en waai ook vir die mense. ’n Entjie buite Lynnekom vra Saartjie se held die bestuurder om stil te hou. “You’ll have to go back now,” sê hy. “Otherwise it’ll be a very long walk.” Die kinders stem saam, maar hulle wil so graag nog ’n entjie verder saamry. Die groepie staan langs die motor. Dit is tyd om te groet. Die trane blink in

Saartjie se oë. Sy weet sy sal hierdie wêreldberoemde filmster wat so vriendelik en gaaf is nooit weer in lewende lywe sien nie. Die Amerikaner groet elkeen van die kinders met die hand. Toe hy Saartjie se hand in syne neem, sê hy: “Thanks, Saartjie, for a most enjoyable afternoon.” Hy nooi hulle almal vriendelik om hom en sy gesin op te soek as hulle ooit eendag in Hollywood sou kom. Wanneer die motor wegtrek, skree Galpil: “Drie hoera’s vir ons held!” Die kinders en al die ander toeskouers wat die ster se motor in hul voertuie gevolg het, skree uit volle bors drie hoera’s. Die beroemde filmster kyk glimlaggend na die groepie kinders en waai vir hulle. Hulle waai vrolik terug. Voor die motor om ’n hoek verdwyn, kyk hy weer om en waai vir oulaas vir hulle. Toe kan hulle hom nie meer sien nie. Vir ’n rukkie staan die maats doodstil. Dit was ’n ongelooflike ondervinding wat hulle nooit sal vergeet nie. Saartjie gee uiting aan almal se gevoelens wanneer sy uiteindelik sê: “O, maar hy’s gaaf! ’n Mens sal nooit sê hy’s so ’n beroemde man nie!” Die kinders draai om en stap terug Lynnekom toe. Saartjie, Anna, Lina en Gail stap effens voor. Dan kom Galpil, Gert en Piet en kort op hul hakke Apie en Bennie. ’n Paar treë agter hulle volg Muggie op ’n drafstappie. Die maats begin sommer spontaan sing – al die liedjies wat Saartjie gespeel en wat hulle vir die Amerikaner gesing het. So tussendeur skree Galpil elke keer: “Bravo! Bravo!” Dit was ’n baie spesiale dag. Dié aand praat almal in Lynnekom van die wonderlike filmster en die volgende oggend word daar in baie huise – nie net in Lynnekom nie, maar regoor die land – gekyk na ’n foto op die koerant se voorblad. Dit is van die Hollywood-ster saam met die jongklomp in sy motor. Die akteur sit glimlaggend tussen die kinders. Saartjie sit langs hom. Sy glimlag

soet. Haar pet sit skeef op haar donker hare en sy is duidelik baie trots dat die filmster se hand op haar skouer rus. Muggie sit met ’n sedige gesiggie op die deftige bestuurder se skouers en waai vriendelik. Saartjie sit lank in haar kamer na die foto en tuur. Daar is sy en haar held. En daar is Anna en Lina en Gail. Galpil hang met sy een hand aan die motor en dit lyk of hy enige oomblik gaan afval. Apie is besig om te sien hoe ver hy sy tongpunt kan uitsteek by die opening waar sy twee voortande moes gewees het. Saartjie grinnik. Hy moet mos altyd probeer om snaaks te wees. Bennie lyk heeltemal verwilderd en ’n mens kan Gert en Piet se gesigte nie goed sien nie. Hulle is besig om vir lewe en dood aan die motor te klou. Saartjie besluit sy gaan vandag sommer baie koerante koop. Daar is ’n teer glimlag om haar mondhoeke toe sy weer na haar held kyk en sien hoe sy hand op haar skouer rus. Sy dink aan hoe vreeslik gaaf hy is, al is hy in die regte lewe nie heeltemal so aantreklik soos in sy flieks nie. Hy is na dese miskien nie meer haar romantiese held nie, maar eerder iemand wat sy nooit sal vergeet nie. Die akteur het ’n geweldige indruk op Saartjie gemaak met sy vriendelikheid en hoflike maniere. Sy sal nogal nie omgee as Galpil hom só kan gedra nie. Sy hoop hy het meer as net die woord “Bravo!” by die Amerikaner geleer. Sy hoop Galpil het gesien hoe ’n galante heer hy is en hoe hy nie van mense as “ou perd” of “pêrre” praat nie. Sy wonder hoe Galpil gaan lyk wanneer hy eendag ’n groot man is. Sy wonder of... Saartjie skud haar kop. Dit help nie om nou sulke dinge te sit en dink nie, veral nie van iemand soos Galpil nie. Sy kyk weer na die foto op die koerant se voorblad en lees trots, seker vir die honderdste keer, wat onderaan staan: Beroemde filmster kuier by Saartjie Baumann en haar maats.

Sy kry ’n skêr en begin die foto uitknip. Hierdie een gaan ’n ereplek in haar album kry. Saartjie se held is nou haar vriend.

Die einde

Dokter Jan Baumann se groot dubbelverdiepinghuis teen die kant van die heuwel het ’n pragtige uitsig oor die vallei. Op ’n helder, sonnige dag kan ’n mens vanuit Saartjie se venster op die boonste verdieping Johannesburg se wolkekrabbers sien. Lynnekom word as ’n voorstad van Johannesburg beskou, maar dit is ’n stil plekkie met ’n tipies plattelandse atmosfeer. Al die inwoners ken mekaar en kom goed oor die weg. Op die oomblik is die hele vallei in ’n sagte, rooi skynsel gehul. Dit is skemer – ’n tyd van vrede. Maar skielik word die stilte verbreek deur ’n klavier wat hard in dokter Baumann se huis gespeel word. ’n Opgewekte deuntjie weerklink deur die buurt. Dan begin iemand sing. Dis ’n pragtige, suiwer stem. Menige inwoner se voete begin op maat van die vrolike musiek tik. Hulle glimlag en sê met ’n teer kyk in die oë: “Die Saartjie... Ai, dié Saartjie ...”

Human & Rousseau, ’n afdeling van NB-Uitgewers, ’n afdeling van Media24 Boeke (Edms) Bpk, Heerengracht 40, Kaapstad 8001 Posbus 5050, Kaapstad, 8000 www.humanrousseau.com

Oorspronklik uitgegee as Saartjie se held (Afrikaanse Pers-Boekhandel, 1954)

Kopiereg © 2007 die skrywer

Alle regte voorbehou

Geen gedeelte van hierdie elektroniese boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur die fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting.

E-boekontwerp: Trace Digital Services

Ook beskikbaar in druk:

Eerste uitgawe in 2007 ISBN: 978-0-7981-4737-8

Epub-uitgawe: ISBN: 978-0-7981-5447-5 (epub)

Mobi-uitgawe: ISBN: 978-0-7981-6041-4 (mobi)