Saartjie Se Geheim (#3) 1f5b42

Saartjie se geheim

Bettie Naudé

Dokter Jan Baumann se groot dubbelverdiepinghuis teen die kant van die heuwel het ’n pragtige uitsig oor die vallei. Op ’n helder, sonnige dag kan ’n mens vanuit Saartjie se venster op die boonste verdieping Johannesburg se wolkekrabbers sien. Lynnekom word as ’n voorstad van Johannesburg beskou, maar dit is ’n stil plekkie met ’n tipies plattelandse atmosfeer. Al die inwoners ken mekaar en kom goed oor die weg. Op die oomblik is die hele vallei in ’n sagte, rooi skynsel gehul. Dit is skemer – ’n tyd van vrede. Maar skielik word die stilte verbreek deur ’n klavier wat hard in dokter Baumann se huis gespeel word. ’n Opgewekte deuntjie weerklink deur die buurt. Dan begin iemand sing. Dis ’n pragtige, suiwer stem. Menige inwoners se voete begin op maat van die vrolike musiek tik. Hulle glimlag en sê met ’n teer kyk in die oë: “Die Saartjie... Ai, dié Saartjie ...”

Die Saartjie-reeks

1. Saartjie

2. Saartjie se vakansie

3. Saartjie se geheim

4. Saartjie se donkie

5. Saartjie se nuwe maat

6. Saartjie se slim plan

7. Saartjie se papegaai

8. Saartjie se held

9. Saartjie se geveg

10. Saartjie se skatte

11. Saartjie se kliek

12. Saartjie se kêrel

13. Saartjie se dapper daad

14. Saartjie se piekniek

15. Saartjie se prys

16. Saartjie se moleste

17. Saartjie se dagboek

18. Saartjie se gevaar

19. Saartjie se verjaarsdag

20. Saartjie se drome

21. Saartjie se sirkus

22. Saartjie se boetie

23. Saartjie se wedstryd

24. Saartjie se afskeid

Inhoud

Hoofstuk 1

Die Drie Muskiete

Hoofstuk 2

Saartjie se geheim

Hoofstuk 3

Saartjie se nuwe skool

Hoofstuk 4

Pret en plesier

Hoofstuk 5

Galpil vra vir Saartjie

Hoofstuk 6

Die funksie kom nader

Hoofstuk 7

Saartjie se geheim kom uit

Hoofstuk 8

Saartjie vang vir Apie

1

Die Drie Muskiete

Saartjie Baumann is baie besig. Sy sit in haar kamer en staar fronsend by die venster uit. Sy kou aan haar pen en dink diep. Sy is besig om ’n kortverhaal te skryf. Sy sug swaar en vee met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar voorkop weg. Dis moeilik om ’n kortverhaal te skryf. Sy loer skuins oor haar skouer na die kant van die kamer waar die spieël staan. Sy kyk daarin en glimlag. Twee kuiltjies verskyn in haar wange en haar oë vonkel. Sy knik sjarmant met haar kop. Dis hoe daardie beroemde skrywer geglimlag het wat een middag in die boekwinkel gesit en al haar eksemplare van haar boeke geteken het! Saartjie het ook een van die skrywer se boeke gekoop en haar gevra om dit te teken. Die vrou se vriendelikheid het ’n diep indruk op die meisie gemaak. Sy en haar twee boesemvriendinne, Anna en Lina, wat natuurlik saam met haar was, het vir die skrywer baie vrae gevra. Op haar vraag oor hoe ’n mens boeke skryf, het die vrou vir Saartjie gesê: “Dit is die beste om met kortverhale te begin. Later wanneer jy skryf-fiks is, kan jy ’n roman aanpak.” “Maar waaroor moet ’n mens skryf?” wou Saartjie weet. Die skrywer het geamuseerd na die blakend gesonde twaalfjarige meisie met die helderblou oë en donker krulhare gekyk. Toe sê sy: “Skryf oor die liefde! Die hele wêreld stel in liefde belang!” Saartjie is diep ingedagte huis toe. As sy self ’n beroemde skrywer wil word – en

dit is nou haar grootste droom – sal sy ’n kortverhaal moet skryf, en dit moet oor die liefde gaan. Maar ongelukkig weet Saartjie nie hoe om ’n kortverhaal te skryf nie. Wat meer is, sy weet ook niks van die liefde af nie. Sy het ’n paar dae lank in ’n fantasiewêreld van haar eie gelewe en haar verbeel sy is ’n wêreldberoemde skrywer. Met behulp van groot woorde uit die woordeboek het sy vriendelik, maar uit die hoogte, met haar huismense gesels. Sy het gereeld gepraat van “ons skrywers” en “ons kunstenaars”. Haar agtjarige boetie, Apie, het haar vanmiddag na die werklikheid toe teruggebring toe hy reguit sê sy gee hom ’n pyn op die maag as sy so gedurig van “ons kunstenaars” praat. Hy dink sy is sommer simpel. “Mannetjie,” het Saartjie hom toegesnou, “praat oor dinge waarvan jy iets weet! Jy’t nie ’n benul van waaroor boeke – of beter nog, romans en kortverhale – gaan nie.” “En jy weet natuurlik alles van daai wassemiekollits af, nè!” het hy gesis deur die opening waar sy twee voortande was voor hy die dag kastig uit ’n boom geval het. Hy het ook sissend bygevoeg: “Wys my die kastige kortverhale en boeke en goeters wat jy al geskryf het! Jy kan nie, want jy is nie ’n dinges – ’n skrywer – nie! Jy dínk net jy’s een!” En toe voeg hy, net om sy saak te beklink, ’n “Wê!” by. Saartjie het opgestaan en met ’n wipstappie verby die sproetgesig met die grynslag op sy bakkies geloop asof sy hom nie eens raaksien nie. Sy beskou dit as benede haar waardigheid om met mense soos hy wat niks van skryfwerk en kuns af weet nie te argumenteer. In haar kamer het Saartjie egter ernstig gaan sit en dink. Dit help nie veel sy loop soos ’n beroemde skrywer hier rond terwyl sy nog nie ’n enkele woord geskryf het nie! Toe het sy ’n oefeningboek gevat en dit by die eerste skoon bladsy oopgemaak. Sy het die potloodsakkie nader getrek en ’n pen sorgvuldig uitgehaal. Sy het haar pen opgetel en die steel begin kou. En dit is hoe ons nou vir Saartjie Baumann hier in haar kamer aantref. Haar

kakebene is al moeg gekou aan die pen. Sy staar by die venster uit. Sy is nou gereed om ’n kortverhaal te skryf – ’n kortverhaal oor die liefde. Sorgvuldig skryf Saartjie terwyl sy haar tong effens uitsteek: Die liefdesbootjie het gevaar op die See van Geluk na die land van Ewige Sonskyn. Dit is vir haar ’n mooi sin, maar ongelukkig is dit ’n sin wat sy iewers in ’n boek of ’n tydskrif gelees het. Sy sug. ’n Mens mag mos nie ander skrywers se woorde gebruik nie. Teësinnig krap Saartjie die sin dood. Sy sit weer en dink. Al wat sy van die liefde af weet, is dat haar ouer broer, Kris, ’n meisie genaamd Isabel Theron het. Hy is baie verlief op haar, want hy is gedurig by haar. Boonop lyk hy deesdae soos ’n siek hoender – dit is seker hoe die liefde ’n mens aantas. Maar Saartjie is tog nie lus om oor siek hoenders te skryf nie! Om die waarheid te sê, sy is nie lus om oor enigiets te skryf nie! Daar is nog net ’n paar dae vakansie oor, dan begin die skool weer. ’n Mens sit mos nie met ’n pen in die hand as dit vakansie is nie! Die meisie sug en sit die oefeningboek en pen in die laai terug. Sy sal maar daarvan vergeet om ’n beroemde skrywer te word. “Saartjie!” hoor sy haar ma roep. “Ja, Mamma!” Sy gaan vinnig by die deur uit en by die trap af. Sy weet haar ma roep haar om te kom tee drink. Miskien is daar tertjies ook. Saartjie is nou weer die ou Saartjie. Haar aansitterigheid en die hoogdrawende woorde is iets van die verlede. Sy is nie meer ’n beroemde skrywer nie. Sy is maar net Saartjie, ’n doodgewone meisie wat baie lus is vir die heerlike tertjies wat haar ma so gereeld bak. In die sitkamer is mevrou Baumann besig om tee te skink. Apie sit al by die tafel. Sy oë is stip op ’n bord vol tertjies gerig. Toe Saartjie by die tafel kom sit, brom hy net iets van kastige beroemde skrywers wat nog nooit eens ’n boek geskryf het nie. “Vergeet van die simpel skrywery,” sê Saartjie laggend vir hom. “Dis sommer

tydmors. Ek is nie meer ’n skrywer nie.” “So?” “Ja.” Apie lyk mismoedig. Noudat sy suster nie meer so in ’n droomwêreld van haar eie hier rondsweef en praat asof sy ’n woordeboek ingesluk het nie, sal sy natuurlik weer ’n gesonde eetlus hê en dit beteken sy gaan nie haar deel van hul ma se tertjies vir hom gee nie. Die seun se oë is nou weer strak op die bord gerig en sy kop beweeg op en af. “Wat doen jy, Apie?” vra sy ma. “Ek tel die tertjies op die bord, Ma,” sê hy. Hy wil seker maak hy kry sy regmatige deel. “Jy hoef nie bang te wees ek sal meer as jy vat nie,” sê Saartjie vies vir haar boetie. “Ek hét maniere.” Hul ma deel laggend vir hulle ewe veel tertjies uit. Sy sit ’n klompie eenkant. “Vir wie is dit?” wil Apie dadelik weet. “Vir jou pa en Kris,” antwoord sy ma. “Hoekom moet Kris kry as hy nie hier is nie, Ma?” vra die seun. “Hy kry mos daar by sy meisie se huis tertjies.” “Moenie so gulsig wees nie, Abraham,” berispe sy ma hom. Dit is stil in die sitkamer terwyl die tertjies verslind word. Apie is eerste klaar. Sy ma gee hom ’n geamuseerde kyk en stap dan spens toe met die eetgoed vir haar man en Kris. Saartjie en Apie is nou alleen in die sitkamer. Die seun kyk met verlangende oë na die een tertjie wat nog op sy suster se bord lê. “Wat wil jy vir daai tertjie hê?” vra hy en probeer so ongeërg moontlik klink.

“Wat kan jy my aanbied?” vra Saartjie. Apie staan op en begin sy sakke leegmaak. Eers sit hy ’n opgefrommelde stukkie tou op die tafel neer. Hy weet Saartjie sal die tertjie nie daarvoor verruil nie. Hy steek sy hand weer in sy broeksak en kom te voorskyn met ’n uitgedroogde padda. Die dooie padda word langs die tou neergesit. Saartjie skud net haar kop. Sy stel nie belang in ’n stuk tou of ’n padda nie. Apie vroetel weer in sy sakke. Hy sit nou ’n paar droë lemoenskille langs die padda en toutjie neer. “Ek belowe jou,” sê hy vriendelik vir Saartjie, “daar is niks lekkerder as droë lemoenskille nie. Dit los so ’n lekker suur smaak in jou mond.” “O so?” Die meisie se wenkbroue vorm vraagtekens. “Ja – hoe lyk dit? Al hierdie goeters,” en Apie wys na die tou, die uitgedroogde padda en die droë lemoenskille, “vir een ou tertjie”. “Nee,” sê Saartjie beslis en steek haar hand uit na die tertjie. “Wa-... wag!” sê Apie vinnig en vroetel weer in sy sakke. “Hier is nou vir jou iets,” sê hy. “Dié ding is nog splinternuut. Hiervoor wil ek die tertjie hê én vyf rand.” Dit is ’n ballon wat soos ’n vis lyk as ’n mens dit opblaas en tot Saartjie se verbasing sien sy dit is nog so te sê splinternuut. Die ballon was een van Apie se Kersgeskenke. Dis feitlik al wat hy nog van sy presente oor het. Die enigste rede hoekom dit nog nie gebreek is nie is omdat hy nog nie daarmee gespeel het nie. Saartjie begin nou belangstel. “Laat ek sien,” sê sy. Sy neem die ballon en begin blaas. Die vis word groter en vetter. Saartjie druk die gorreltjie toe terwyl sy vinnig asem skep en dan blaas sy

weer. Die vis word nog groter en vetter. Apie se oë rek. Hy hou onwillekeurig asem op. Hy het nog nooit so ’n yslike vis gesien nie. Die stilte word met ’n donderslag verpletter. Die ballon bars! Apie wip soos hy skrik. “Jissie!” skree hy en in ’n oogwink staan hy by die deur. Saartjie het self ook groot geskrik. Sy stamel net verslae: “Dit... het gebars...” “Natuurlik,” sê Apie wat nou beter voel. “Jy wou die ding mos so groot opblaas. Jy skuld my vyf rand – en gee nou vir my daai tertjie!” “Moenie laf wees nie,” sê Saartjie vinnig. “Die ballon het ’n swak plek gehad!” “Dit het nie!” “Dit hét!” Die twee skree nou oor en weer vir mekaar: “Dit het nie!” en: “Dit hét!” Dit is asof hulle dink die een wat die hardste kan skree en die langste kan aanhou, sal die argument wen. Hul ma kom weer by die sitkamer in. “Kinders... kinders,” sê sy paaiend, “moenie so stry en baklei nie. Het julle al van Dirk en Nellie vergeet?” Saartjie en Apie is onmiddellik tjoepstil. Hulle kyk half ongemaklik na mekaar. Dirk en Nellie Botha is ’n tweeling wat ’n paar dae by die Baumanns gebly het nadat Saartjie hulle by die huis ingesmokkel het. Dit was wonderlik om te sien hoe mooi die twee mekaar behandel en hoe lief hulle mekaar het. Saartjie en Apie baklei baie, al het hulle mekaar ook lief. Hulle was skaam toe hulle sien watter mooi verhouding daar tussen Dirk en Nellie is. Hulle het daarna nie meer so baie gestry nie en as hulle dit wel soms gedoen het, het dit nie lank aangehou nie. Die tweeling het regtig vir hulle ’n baie goeie voorbeeld gestel.

Die suster en broer kyk mekaar skuldig aan. “Ag wat,” sê Apie vir Saartjie, “ek het maar sommer ’n grappie gemaak. Jy hoef my nie die vyf rand te betaal nie. Die ballon het seker maar ’n swak plek gehad.” Saartjie glimlag vriendelik, want sy is vasberade om te wys Apie het nie beter maniere as sy nie. Sy kan net so beleefd soos hy wees, en nog baie meer! “Nee, Apie,” sê sy, “ek voel dit is my skuld. Ek sal vir jou die vyf rand gee.” “Dankie,” sê haar boetie hoflik, “maar dis nie nodig nie. Ek wil nie die geld hê nie.” “Maar jy moet dit vat.” “Nee, ek wil dit nie hê nie.” “Kom nou, jy gaan dit vat!” “Ek gaan nie!” “Jy gaan!” “Ek gaan nie!” Hul stemme word skriller en skerper. Mevrou Baumann sug net. Hier gaan die twee al weer. “Onthou vir Dirk en Nellie,” vermaan sy. Die twee is onmiddellik weer stil. Dan bars albei uit van die lag. Saartjie sê grinnikend: “Ag, Mamma, die lewe sal darem baie vervelig wees as ek nie met Apie kan baklei nie.” “Ek sê jou wat, Saartjie,” laat Apie van hom hoor, “jy gee vir my die tertjie, dan vergeet ons van my ballon wat jy gebreek het.” “Ek het nie jou ballon gebreek nie,” sê die meisie vinnig. “Die ding het ’n swak plek gehad!” “Dis wat jy dink!”

“Ja – dis wat ek dink!” Voor hulle kan verder gaan, sê hul ma: “Dit klink vir my na ’n verstandige oplossing, Saartjie. Gee vir hom die tertjie, dan is julle kiets.” Die meisie aarsel ’n oomblik, maar dan gee sy vir Apie die tertjie. Hy loop etend by die vertrek uit en mompel dat hy by sy vriend, Bennie, gaan speel. Daar word sy goeters ten minste nie gebreek nie. Saartjie wil nou ook ’n bietjie uit die huis kom. Sy besluit om vir Anna, wat langs haar woon, te gaan haal. Hulle twee kan dan by hul vriendin, Lina, gaan gesels. Die meisie loop haastig by die dubbelverdiepinghuis teen die hang van die heuwel in die Johannesburgse voorstad Lynnekom uit. Sy hardloop met die tuinpaadjie op. Toe sy by die hekkie uit is, gaan staan sy stil. Sy sug. Nou moet sy weer begin spring. Aan albei kante van die hekkie is die sypaadjie vir ’n hele ent met betonblokke uitgelê. Dit is vir Saartjie ’n saak van eer om van die een blok na die ander te spring sonder dat sy op die gleuwe tussenin trap. Sy begin sommer dadelik en vorder heel goed. Maar dan – by die laaste betonblok – gaan staan sy skielik botstil. Sy kyk af en sug moedeloos. Haar skoen se punt raak effens aan ’n gleuf tussen die twee blokke. Dit is net-net, maar nogtans. Volgens haar eie reëls moet sy nou terug na die hekkie toe gaan en weer van voor af begin. Sy loer vlugtig rond. Daar is niemand wat haar sien nie. As sy haar voet net effens draai, sal die skoenpunt nie meer aan die gleuf raak nie. Dan besef Saartjie dat as sy dit doen, sy niemand behalwe haarself kul nie. Nee, sy het aan ’n gleuf geraak en sy sal maar net weer van voor af moet begin! Die meisie hardloop terug hekkie toe en begin weer spring. Sy spring nou nie so vinnig nie en haar voete land sekuur in die middel van elke blok – ver van die gleuwe af. Sy wil tog nie wéér van voor af begin nie! Hierdie keer verloop alles seepglad en Saartjie is tevrede met haarself.

In die tuin langsaan kry sy haar vriendin, Anna Strydom. Anna sit op ’n rusbank en boek lees. “Hallo,” sê Saartjie. “Hoe gaan dit?” “Nee, alles reg,” sê Anna. “Ek is bly jy het gekom. Dis ’n vervelige boek.” Saartjie kom sit langs haar vriendin. Die twee meisies woon langs mekaar en is al maats vandat hulle mekaar die eerste keer vanuit hul kinderwaentjies beloer en toe hul vet armpies na mekaar uitgesteek het. “Hallo!” hoor die twee iemand by die hekkie roep. Hulle kyk na die skraal langbeenmeisie wat met die paadjie opkom. Dit is Lina Rens, Saartjie en Anna se beste maat. Hulle staan bekend as die Drie Muskiete: Saartjie Baumann, die lewenslustige, bruingebrande krulkop wat altyd die voorbok is wanneer dit by kattekwaad kom; Anna Strydom met haar goedige, ronde gesig en kalm houding, wat altyd gedwee saamstem met enige voorstel wat Saartjie maak en Lina Rens met haar twee lang vlegsels, wat altyd die gevaartekens sien en beswaar maak. Die maats sit nou op die tuinbankie in die koelte van ’n boom en nadink oor Saartjie se vraag: “Wat gaan ons doen?” “Ons kan gaan swem,” stel Lina na ’n paar oomblikke voor. “Nee, jong,” sê Saartjie met ’n glimlag. “Ek kan dit nie waag om só gou weer soontoe te gaan nie.” Die drie dink aan wat die vorige week by die swembad gebeur het en hulle begin hard lag. Hulle het in die vlakkant van die swembad afgeduik en mekaar aan die voete gegryp en omgepluk. Saartjie het Anna beetgepak en haar behoorlik onder die water gedruk, maar ongelukkig vir haar was dit nie Anna nie. Dit was ’n vet tannie! Toe die vrou uiteindelik van haar verbasing en skok herstel, moes Saartjie kleedkamers toe vlug. Die meisie het nog nooit so vinnig aangetrek nie. Sy het nét voor die woedende vrou haar kon gryp by die draaihekkie uitgespring. Al wat gekeer het dat die

logge tante haar agternasit, was dat sy nie in haar baaikostuum op straat gesien wou word nie. Sy het gegil watter verskriklike dinge sy alles met Saartjie sal doen as sy haar eendag in die hande kry. Nee, Saartjie wil dit nie waag om nou al weer swembad toe te gaan nie. Sê nou die tannie is daar en voer al haar aaklige dreigemente uit? “Volgende week wanneer ons hoërskool toe gaan,” sê Saartjie, “word daar glo vir die nuwelinge ’n sportbyeenkoms gehou. Hulle doen dit elke jaar. Kom ons gaan oefen daarvoor.” Saartjie is ’n uitstekende atleet, maar Anna en Lina nie. Hulle voel nie lus om nou atletiek te gaan oefen nie, maar hulle kan nie met ’n beter voorstel kom nie. “Daar’s ’n stuk omgespitte grond in die agterplaas,” sê Anna. “Ons kan daar hoogspring en verspring oefen.” Net toe die drie meisies opstaan, hoor hulle ’n piepstemmetjie agter hulle. “En waarheen gaan julle?” Die Drie Muskiete kyk moedeloos na mekaar. Dan kyk hulle na Muggie, Anna se sesjarige sussie. Muggie maak die lewe altyd vir hulle baie moeilik. Sy is (volgens hulle) ’n astrante skepseltjie wat geen respek vir hulle het nie. Hulle is per slot van sake twee keer so oud soos sy. Sy wil altyd alles doen wat hulle doen en as hulle êrens heen gaan, moet Muggie en haar pop, Trienkie, altyd saamgekarwei word. “Wat wil jy maak as jy weet waarheen ons gaan?” vra Anna. “Ek wil saamgaan,” sê Muggie en voeg beslis by: “Ek en Trienkie gaan mos oral waar julle gaan.” “By my huis versuur Apie ons lewens,” sê Saartjie, “en hier by Anna se huis is dit Muggie.” “En Trienkie,” brom Lina.

“Die enigste plek waar ons rustig ons gang kan gaan,” sê Saartjie, “is by jou huis, Lina. Maar ons mag nie meer in julle tuin speel nie.” “Jy weet goed hoekom,” sê Lina. “Ja,” sug Saartjie. Lina-hulle het die pragtigste perskeboord met die lieflikste perskes. Saartjie, Anna en Lina het eendag toe Lina se ouers nie daar was nie in die bome geklim en hulle trommeldik geëet. Maar hulle het ongelukkig só erg te kere gegaan dat ’n hele paar takke gebreek het. Toe is die drie belet om weer in die tuin te speel. “Nou kom ons gaan oefen,” stel Anna voor. “As die skepseltjie wil saamdrentel, moet sy maar.” Die Drie Muskiete het nie eintlik ’n keuse nie. Muggie sal tog in elk geval saamkom – of hulle dit wil hê, of nie. “Jy bly net uit ons pad uit terwyl ons atletiek oefen,” sê Saartjie vir haar. Muggie stap ’n paar treë agter die drie aan. Hulle hoor duidelik hoe sy vir haar pop sê hulle gaan hulle doodlag vir hoe die groter meisies gekke van hulself maak wanneer hulle hardloop en spring en goeters doen. Die wasgoeddraad is in die agterplaas en ongelukkig vir die Drie Muskiete is dit vol wasgoed. Maar langs die draad is daar ’n stuk grond wat Anna se pa laat omspit het om groente in te plant. “Ons kan só hardloop dat ons nie aan die wasgoed raak nie,” meen Saartjie. “Ons moet net baie versigtig wees,” sê Anna effens huiwerig. Hulle trek ’n streep op die grond. Hulle hardloop, trap op die streep en kyk dan wie die verste in die omgespitte grond kan spring. Anna en Lina probeer hard, maar hulle kan nie vir Saartjie uitstof nie. Sy spring lag-lag die verste. “Dis glad nie so wonderlik nie,” sê Muggie. “Ek kan verder spring.”

“Nou wys vir ons,” daag Anna haar uit. Muggie sit haar pop versigtig neer. Dan staan sy reg om hulle te wys. Sy hardloop, trap vas en spring. Sy kom nie eens tot op die omgespitte grond nie. “Dis ’n simpel speletjie,” mompel Muggie toe sy opstaan en haar afstof. Nou wil die meisies hoogspring oefen. Saartjie kyk ingedagte na die wasgoeddraad. Dit is darem te hoog. “Kom ons maak ’n tou aan die paal vas,” stel sy voor. “Dan hou een van ons die tou vas terwyl die ander spring.” Anna gaan haal gou tou in die motorhuis. Die drie bind die tou aan die wasgoedpaal vas en dan begin hulle spring. Elkeen kry ’n beurt. Wanneer almal oor die een hoogte gespring het, skuif hulle die tou ’n bietjie hoër op. “Dis te maklik.” Saartjie skuif die tou sommer baie hoër op as wat dit was toe hulle die laaste keer oorgespring het. Dit is nou só hoog dat Anna en Lina nie eens wil probeer nie. “Jy sal nooit oorkom nie,” sê Anna wat die tou se een punt vashou. “Ek het laas jaar by die laerskool se sportdag hoër as dit gespring,” sê Saartjie. Sy staan reg. Anna trek die tou styf. “Hier kom ek!” roep Saartjie en sy hardloop. Sy trap vas en spring – teen die tou vas! Die wasgoedpaal skiet rakelings by Anna se kop verby en kletter op die grond neer. Die drie meisies staan sprakeloos. Anna kry eerste iets gesê: “En... wat nou...?” stotter sy bewerig. Die meisies kyk verslae na die wit wasgoed wat op die stowwerige grond lê. “My ma trek ons velle van ons lywe af,” sê Anna benoud.

Die gedagte hieraan laat almal nóg bleker word. “Gelukkig het die paal nie op jou kop geval nie, Anna. Dan was jy so dood soos ’n mossie,” meen Lina. Anna besef ook dis ’n geluk dat sy nog in lewende lywe is. “Ons moet iets doen,” sê Saartjie. “Dit help nie ons bly so lamgeskrik hier staan nie. Kom ons kyk hoe vuil is die goed.” Hulle ondersoek die wasgoed wat op die grond lê. Dit is bruin van die stof en hul vuil hande maak dit nog vuiler. “Nee,” sê Saartjie mismoedig, “ons kan die paal nie net weer oplig en die wasgoed op die draad hang nie.” “Nou wat gaan ons doen?” vra Anna bang. “Kophou,” sê Saartjie. “En hard dink.” Sy sit gehurk met ’n frons op haar voorkop. Sy dink diep. “Julle weet,” sê sy uiteindelik, “die paal kon nie te stewig geplant gewees het as dit sommer so maklik omval nie...” “Dit was nie,” sê Anna. “My ma het al meer as een keer vir my pa gesê om dit stewiger vas te pak. ’n Rukwind het dit eenkeer omgewaai en die wasgoed het alles op die grond beland.” “Ek het ’n plan!” sê Saartjie opgewonde. “Ons laat alles net so lê. As die wind die paal al een keer omgewaai het, sal jou ma dink dis wat nou weer gebeur het.” Anna en Lina dink hieroor na. “Dis ’n goeie plan,” sê Lina droog. “Net jammer die wind waai nie vanoggend nie.” “Anna se ma is in die stad. Sy sal nie weet of die wind hier gewaai het nie,” sê Saartjie. Daar is niks anders wat die meisies kan doen nie. Dit gaan onmoontlik wees om

al die wasgoed te probeer was. Hulle moet alles maar net so laat lê en hoop Anna se ma dink dit is die wind se werk. Terwyl hulle so gehurk langs die stofbesmeerde wasgoed sit en gesels, is daar skielik iets wat hulle pla. Dieselfde gedagte skiet deur elkeen se kop: Wat van Muggie? Die kleintjie sit nog die hele tyd met Trienkie in haar arms en hou alles belangstellend dop. Sy het nog nie van haar laat hoor nie. Die meisies maak die tou los van die paal en vee hul voetspore dood. Saartjie sê hulle doen nie juis iets verkeerd nie. Hulle gaan net stilbly oor die feit dat hulle die paal laat omval het toe hulle hoogspring geoefen het. Hulle moet maar net hoop niemand sal lastige vrae vra nie. Maar as mevrou Strydom dink die wind het die paal omgewaai, sal sy mos nie vra of hulle hier naby was nie. Toe hulle klaar is, besluit Muggie dit is tyd dat sy van haar moet laat hoor. “Haai, jy het die paal darem lekker omgespring, nè, Saartjie? Ek het dit met my eie oë gesien!” Die drie meisies kyk na mekaar. Hier is die swak plek in hul plan. “Praat jý met haar,” fluister Saartjie vir Anna. “Probeer haar ompraat om niks te sê nie.” “Kyk Muggie,” sê Anna vriendelik, “dit is nie nodig om vir Mamma te sê ons was hier nie. As Mamma sê: ‘Die wind het die paal weer omgewaai,’ bly jy net stil. Dis al.” Die Drie Muskiete staan voor Muggie. Al drie glimlag vriendelik. Saartjie gaan selfs sover om te sê: “Trienkie is darem ’n baie mooi pop, Muggie. Jy en sy moet eendag by my kom speel, hoor.” Lina sê vir Muggie: “As jy vir my kom kuier, dan gee ek vir jou ’n paar van daai lekker perskes in ons tuin.” Dit lyk egter nie of hierdie skielike vriendelikheid enige indruk op die koddige Muggie maak nie. Sy sê net bot: “Hoeveel geld het julle?”

“Wat wil jy met geld maak?” vra Anna. “Gaan lekkers koop by die kafee – suiglekkers,” sê Muggie. Saartjie, Anna en Lina kyk vir mekaar. Een ding is duidelik: Hulle sal Muggie se stilswye moet koop. Die drie bespreek hul finansiële posisie fluisterend. Muggie kom staan nader sodat sy kan hoor wat hulle sê. Hulle stop elkeen ’n munstuk in Muggie se gretige handjie en nou is sy doodtevrede. “As Mamma van die wind praat en niks sê van stout kinders wat die paal omgespring het nie, sal ek ook niks sê nie.” Sy maak vinnig spore met Trienkie in haar arms – reguit kafee toe. Anna gaan bêre die tou weer netjies in die motorhuis. Saartjie en Lina is by haar. Net dan hoor hulle die kombuisdeur oopgaan! Die drie staan doodstil. Dan loer hulle versigtig om die deur. Anna se ma staan op die agterstoep. “Ag nee,” hoor hulle haar duidelik sê, “die wind het al weer die paal omgewaai!” Die huishulp wat die hele tyd in die was- en strykkamer besig was en niks vermoed het van wat in die agterplaas aangaan nie, staan nou ook na die wasgoed op die grond en kyk. Sy skud haar kop meewarig en maak klapgeluidjies met haar tong. “Jy sal alles maar gou weer moet uitspoel, Klara,” sê mevrou Strydom. “Ek sal vir Meneer vra om die paal vanmiddag stewig in die grond te plant.” Saartjie, Anna en Lina knipoog verlig vir mekaar. Alles het toe darem goed afgeloop. Dis net jammer Muggie weet van die affêre. Hulle hoop maar sy gaan hulle nie aanhoudend hiermee afpers nie. Toe daar niemand in die agterplaas is nie glip die drie versigtig by die motorhuis se deur uit. Hulle nael tussen die bome deur na die ou waenhuis onder in die een hoek van die werf.

Hulle wil nie hê Anna se ma moet hulle sien met die wasgoed-gedoente nog so vars in haar gedagtes nie. Sy kan dalk net lastige vrae begin vra. In die vervalle waenhuis sit die Drie Muskiete en gesels oor die nuwe skool waarheen hulle gaan. “Ek wonder of almal van ons laerskoolklas weer saam in dieselfde klas gaan wees,” sê Saartjie. “Ek hoop so,” sê Lina laggend. “Die klas sal nie dieselfde wees as Galpil nie daar is om met sy growwe stem onnosel vrae te vra nie...” “Sjuut!” fluister Saartjie skielik en hou haar wysvinger op haar lippe. Anna en Lina bly stil. Hulle luister aandagtig. Agter die waenhuis is daar ’n oop erf waar die seuns gewoonlik kom speel. Hulle hoor hoe die seuns hul fietse teen die muur neergooi. Bó die meisies se koppe is ’n opening. Hier was daar jare gelede ’n venster in die muur. Hulle hoor Galpil se growwe stem duidelik: “Ons moet ons planne mooi uitwerk, pêrre. Niemand moet ons ooit verdink nie.” Die meisies kyk vinnig na mekaar. Die seuns weet nie hulle sit hier en kan elke woord hoor nie. Die Drie Muskiete wonder wat Galpil in die mou voer. Wat gaan die ouens doen? En hoekom wil hulle seker maak niemand sal hulle ooit daarvan verdink nie?

2

Saartjie se geheim

Volgens die stemme is Galpil se twee maats, Gert Bakker en Piet Heyns, by hom. En natuurlik ook die kleiner seuns, Apie en sy maat, Bennie. Galpil se volle name is Lodewyk le Fras de Waal, en hy en sy twee maats het in die laerskool net agter die Drie Muskiete gesit. Anna en Lina meen Galpil het ’n sagte plekkie in sy hart vir Saartjie, maar sy het dit nog altyd heftig ontken. Apie was hierdie lang somervakansie gedurig by Galpil en sy maats. Lina het eenkeer daaroor gepraat en gesê Galpil is net maats met Apie omdat hy Saartjie se boetie is. Dis mos die perfekte manier om alles van Saartjie te hoor en vir haar boodskappies te stuur. Saartjie het maar net haar skouers opgehaal en gesê dis so ’n belaglike idee dat dit nie eens die moeite werd is om dit te ontken nie. Sy het toe egter bygevoeg dat sy dink Apie en Bennie is sulke groot maats met Galpil omdat hy ’n bootjie het waarmee hulle almal op die rivier rondvaar. Apie en Bennie is mos mal oor bote en water. Dis maar al. Die Drie Muskiete glimlag toe hulle Galpil hoor sê: “Pêrre – ons moet mooi dink. Elke perd moet weet wat hy doen. Ons moenie die ding halsoorkop aanpak en oor mekaar se voete val nie.” Dit is tipies van Galpil om almal altyd as “ou perd” of “pêrre” aan te spreek. Die meisies luister met gespitste ore. Hul gewetens is heeltemal skoon. Hulle het mos eerste hier gesit.

“Apie, ou perd,” hoor hulle Galpil se basstem, “waar gaan Saartjie vanaand wees? By Anna of Lina, of gaan hulle by haar wees? Ons móét weet waar daai nuuskierige agies gaan wees.” “Ek het gehoor my ma sê Saartjie kan na Anna toe gaan,” sê Apie. “En as Saartjie by Anna is, dan sal Lina ook daar wees.” “Dis reg, ou perd, hulle drie is mos altyd saam. So ons hoef nie oor hulle te bekommer nie. Al wat grootmens is, gaan vanaand in die kerksaal wees om daai toneelstuk te sien waarby kinders nie toegelaat word nie. Dit sal veilig wees. Kan julle pêrre almal wegkom en agtuur by my huis wees?” Die meisies hoor hoe die “pêrre” hom verseker hulle kan. “Bring elkeen ’n lemoensakkie saam,” sê Galpil. “Ons moet genoeg perskes pluk sodat ons dae aaneen kan eet.” “Ons gaan ons doodeet,” sê Apie laggend. “Dis reg, ou perd,” kom Galpil se basstem. “Lina se pa is mos so suinig met sy kastige wonderlike perskes. Ons sal hom wys!” Lina kyk met groot oë na Saartjie en Anna. Hulle sukkel om nie hardop te lag nie. Die Drie Muskiete luister nou aandagtig hoe die seuns hul planne mooi agtermekaar sit. “Daar sal vanaand niemand by Lina se huis wees nie, maar ons moet nog steeds versigtig wees. Moet niks vir niemand sê nie. Net ons vyf moet weet. Môre gaan Lina se pa die wêreld platsoek om uit te vind waar sy perskes is!” “En dan is die meeste van hulle al in ons mae!” grinnik Apie vrolik. “Net so!” lag Galpil. “Hy sal nooit weet dit was ons nie.” Die meisies hoor hoe die seuns weer hul fietse vat en wegry. Dit is ’n tydjie lank doodstil. Wanneer hulle seker is die ouens is ver weg, begin die Drie Muskiete opgewonde praat.

“O, daai Galpil is ’n... ’n dinges!” sê Lina verontwaardig. “Hy noem my pa sowaar suinig! Ons moet hom laat boet hiervoor!” “Ek dink ook ons moet iets doen,” sê Saartjie. “Galpil raak gans te astrant. Hoe durf hy ons nuuskierige agies noem?” “Wat te erg is, is te erg,” stem Anna saam. Die drie vriendinne sit nou ernstig en nadink oor wat hulle te doen staan. “Dink julle nie ek moet vir my pa sê nie?” vra Lina. “Dan kan hy hulle mos inwag en op heter daad betrap.” “Nee!” sê Saartjie ferm en Anna stem soos gewoonlik volkome met haar saam. Saartjie verduidelik dat dit onregverdig sal wees as hulle so iets doen. “Buitendien, dan sal ons mos niks pret hê nie,” voeg sy by. En dis wat hulle wil hê – vet pret. Dit is ’n rukkie stil in die ou waenhuis. Dan sê Saartjie skielik: “Ek sê julle wat ons doen...” “Wat?” vra Anna en Lina gelyktydig. “Ons jaag hulle só die skrik op die lyf dat hulle nooit weer naby die vrugteboord sal kom nie. Ons sorg dat hulle nog vir maande die ritteltits kry as hulle aan vanaand dink!” Lina en Anna dink hieroor na. Saartjie se blou oë vonkel ondeund. Met ’n vinnige beweging vee sy ’n weerbarstige krul van haar voorkop af weg. Anna vra die vraag waarvoor Saartjie wag: “Hoe gaan ons dit regkry?” Dit is duidelik dat Lina ook graag wil weet. Saartjie antwoord in ’n lae stem: “Ons maak of ons spoke is! Geeste wat in die nag oral oor die aardbol ronddwaal!” Lina en Anna gaap Saartjie oopmond aan. Sy is bekend daarvoor dat sy allerhande stemme kan namaak en sy praat nou met ’n swaar, hol stem soos

iemand wat van die doderyk af teruggekeer het. Haar vriendinne kry so ’n kriewelrige gevoel langs die ruggraat af. “En wat gaan ons ‘spoke’ doen?” vra Anna. “Ons dwaal daar in die perskeboord rond en verwilder die vrugtediewe! Ek sê vir julle,” gaan Saartjie laggend verder, “ons gaan ons siek lag wanneer die ouens ore in die nek daar weghardloop!” Anna en Lina lag ook. Dit gaan beslis pret wees. “Maar hoe gaan ons dit doen?” vra Lina. “Ons moet mooi dink, pêrre,” aap Saartjie Galpil se growwe stem na. “Elke perd moet weet wat hy doen.” Anna en Lina lê soos hulle lag. Saartjie boots hom skitterend na. “Vanaand gaan daai ouens wat hulle so grootmeneer hou, skrik soos nog nooit in hul lewens nie,” sê Saartjie selfvoldaan. Die drie gaan uitmekaar om te gaan eet. Saartjie sal alles intussen haarfyn uitwerk. Heelwat later die middag hardloop sy na Anna toe en hulle gaan kuier by Lina. Saartjie se plan is heel eenvoudig. Al wat elkeen nodig het, is ’n wit laken en ’n wit kussingsloop waarin daar gate vir die mond, neus en oë gesny is. Die laken kom oor die lyf en die kussingsloop oor die kop. “En onthou,” sê Saartjie, “ons moet swart skoene en swart kouse dra. Dit moet lyk of ons oor die aarde sweef. Spoke loop mos nie. Hulle sweef.” Anna en Lina stem met alles saam. Hulle sien uit na die avontuur. “Jy doen natuurlik die praatwerk,” sê Lina vir Saartjie. “Met plesier. Ek sal met so ’n lae, hol stem praat. Hulle sal nooit weet dis ek nie. Al wat julle twee moet doen, is net om doodstil te staan en soos spoke te lyk.” Dié aand aan tafel gesels Saartjie nie veel nie. Die meisies se planne is goed

agtermekaar. Haar kostuum is onder haar bed weggesteek. Die seuns se planne is ook goed agtermekaar. Hulle gaan meneer Rens se perskeboord stroop en hulle trommeldik eet. Apie wens dit is al tyd om te gaan sodat die pret kan begin. “Wat gaan jy vanaand doen?” vra Saartjie kastig onskuldig vir hom. Ongeërg antwoord hy: “Ek en Bennie gaan sommer bietjie by Galpil kuier. Bietjie gesels, jy weet.” Dokter Jan Baumann en sy vrou gesels oor die toneelstuk wat hulle gaan sien. Toe dit weer stil is, vra Apie: “En jy, Saartjie? Wat gaan jy vanaand doen?” “Ek en Lina gaan by Anna kuier. Bietjie gesels, jy weet.” “Dit sal beter wees dat jy tot ná die konsert by Anna bly. Dan kom ons jou daar haal, Saartjie,” sê hul pa. “En Apie, jy bly by Galpil...” “Jan,” sê sy vrou en kyk gemaak kwaai na hom. “Ekskuus, Martha,” sê hy laggend. “Ek begin al nes die kinders praat. Jy bly by... by Lodewyk le Fras de Waal,” sê dokter Baumann en knik effens met sy kop na sy vrou, “tot ons jou ná die konsert daar kom oplaai. Verstaan, seun?” “Ja, Pa.” Dit pas Apie. Hulle sal lekker lank daar in Galpil se kamer kan sit en perskes eet en lag oor hoe hulle meneer Rens se perskeboord bygedam het en hoe hy môre die wêreld vol na die kwajongens gaan soek. Die seun glimlag onwillekeurig. “Wat is so snaaks?” vra Saartjie. “Niks,” sê Apie bot. “Dis my saak.” Die meisie glimlag ook. Sy wonder of hy nog gaan glimlag wanneer die drie spoke vanaand voor hom staan. Nadat haar ouers weg is, haal Saartjie die wit laken en kussingsloop met die gate daarin onder die bed uit. Sy trek lang, swart winterkouse aan.

Apie is al weg na Galpil toe. Kris het dadelik ná ete by sy meisie gaan kuier. Met die bondeltjie onder haar arm stap Saartjie versigtig by die gang af en met die trap onder toe. Sy wil nie hê Lizzie, die huishulp wat hier gaan bly tot almal terug is, moet haar sien nie. Toe Saartjie verby Kris se kamer loop, gaan staan sy skielik stil. Sy dink aan iets. Haar oë glinster van genot. Verlede jaar – Kris se laaste jaar in die hoërskool – het die matrieks ’n gemaskerde bal gehou. Kris het as ’n ou boemelaar gegaan. Hy het iets in die stad gekoop wat hom vreeslik koddig laat lyk het – ’n groot rooi neus wat mens met ’n rekkie om jou kop sit. Saartjie is seker Apie het die neus nog nooit gesien nie. Anna en Lina ook nie! Sy gaan hulle twee ook verras! Sy glip vinnig by Kris se kamer in. Sy soek in die laaie. Haar hart klop vinnig. As hy nou hier inkom, is sy in groot moeilikheid! Maar sy wil mos maar net sy rooi neus leen. Wanneer sy daarmee klaar is, sal sy dit weer netjies terugsit. Saartjie kry die rooi neus in die onderste laai van Kris se kas. Sy kyk aandagtig daarna. Dit is opgefrommel. Sy stryk dit met haar hande reg en dan sien sy ’n mens kan dit opblaas. Sy blaas en blaas, en die rooi neus word al groter en rooier. Dan sit sy die ding oor haar neus en kyk in die spieël. Die meisie skrik haar amper boeglam! Sy staar oopmond na haarself. Sy lyk baie eienaardig. Dan begin sy glimlag en knipoog. Sy draai haar kop van kant tot kant. Die groot rooi neus oorheers haar hele gesig. Dit is omtrent al wat ’n mens sien. Saartjie is hoog in haar skik. As sý so skrik, hoe gaan die ander nie reageer nie! Sy haal die neus af en laat die wind uit. Dan vou sy dit netjies op en sit dit in haar broek se sak. Sy voel amper lus om vir Lizzie in die kombuis te gaan bangmaak, maar sê nou Lizzie kry die stuipe, of iets? Saartjie hardloop vinnig na die huis langsaan toe. Sy maak die deur versigtig oop en stap op haar tone na Anna se kamer toe. Dit sal vreeslik wees as sy Muggie

wakker maak. Hulle sal mos nooit van die kleintjie kan ontslae raak nie. Toe Saartjie by Anna se kamer inkom, sit Lina al daar. “Sjuut,” fluister Anna. “Moenie hard praat nie.” “Slaap sy al?” vra Saartjie. “Ek dink so. Klara is daar by haar in die kamer.” Die drie meisies kyk na hul kostuums. Hulle giggel. Hulle gaan vanaand baie pret hê. “Bring jou pa se flits saam,” fluister Saartjie vir Anna. “Dalk kry ons dit nodig.” Anna gaan haal die flits en toe sy terugkom, sê sy Muggie slaap vas en dat sy vir Klara gesê het hulle gaan ’n rukkie na Saartjie se huis toe. “Nou kom,” sê Saartjie. “Weg is ons.” Die meisies, geklee in swart skoene, lang kouse en rokke, dra die lakens en wit kussingslope onder hul arms. Die rooi neus is in Saartjie se sak. Sy het Anna en Lina nog nie daarvan vertel nie. Sy wil hulle mos ook verras. Saartjie dra die flits. Sy gaan dit op haar gesig laat skyn wanneer sy die rooi neus aan het. Die Drie Muskiete sluip by die huis uit en nael na Lina se huis toe. Hulle kan nie by die huis ingaan nie, want Lina se ouers het die sleutel saam. Hulle kom Lina na die konsert by Anna haal. Die meisies sit op die agterstoep. Dit is stikdonker. “Onthou nou,” sê Saartjie, “hulle gaan tien teen een oor die agterste draad klim. Dan sal hulle met die voetpaadjie langs boord toe stap. Ons gaan agter die struike aan weerskante van die paadjie sit. Lina, jy en Anna sit aan die een kant en ek aan die ander kant. Ons wag net tot hulle in die eerste boom daar amper teen die heining is, dan staan ons op. Ek sal praat. As ek na hulle toe beweeg, kom julle ook vorentoe.” Anna en Lina skud van die lag.

“Hulle gaan só groot skrik dat hulle uit die bome gaan val!” sê Lina. “Ek hoop net nie iemand breek ’n been of ’n arm of iets nie,” sê Anna effens bekommerd. “Ag, Anna, hulle sal niks oorkom nie,” paai Saartjie. “Hulle gaan net baie groot skrik. En dis hulle verdiende loon. Hulle het ons nuuskierige agies genoem.” Die meisies bind die wit lakens om hul lywe tot by die nek. Dan sit hulle die wit kussingslope oor hul koppe. Saartjie stap ’n entjie weg en vra vir die ander hoe sy lyk. “Net soos ’n wit gedaante wat sweef,” sê Anna. “Jy lyk so baie na ’n spook dat ek sommer koue rillings kry,” sê Lina. “Wag tot ek met ’n hol stem begin praat,” lag Saartjie. En wag tot ek die rooi neus aanhet en die flits se lig op my gesig laat skyn, dink sy. Dan gaan julle ’n ding sien. Die meisies stap – of soos Anna gesê het, sweef! – deur die tuin en neem posisie agter die struike in. Die vrugteboord se eerste boom is net langs Saartjie. Dit is ’n groot boom vol heerlike, groot perskes. Die meisie is seker die seuns sal nie by hierdie boom verbystap nie. Terwyl hulle in die stikdonker sit en wag – sy agter ’n struik duskant die paadjie en Anna en Lina aan die ander kant – haal Saartjie die rooi neus uit haar sak. Sy blaas dit op, maak die kleppie vooraan toe, sit die rek oor haar kop en skuif die neus in posisie oor die wit kussingsloop. Dit is doodstil en pikdonker in die tuin. Saartjie kan amper nie haar hand voor haar oë sien nie. Sy wonder wat Anna en Lina aanvang. Sy het hulle gewaarsku om nie te gesels nie. Skielik sit Saartjie regop. Sy hoor iets by die draad! “Spring oor, pêrre!” kom Galpil se stem grof. Hy dink natuurlik hy hoef nie sag te praat nie, want hier is mos niemand nie!

Die meisies hoor hoe die seuns oor die draad tuimel. Hulle kom met die voetpaadjie opgestap. Naby die Drie Muskiete gaan staan hulle stil. Saartjie se hart klop met hamerslae. Sy hoop maar net die seuns kan dit nie hoor nie! “Elke perd kies ’n boom,” hoor sy Galpil sê. “Moenie haastig wees nie en sorg dat julle lemoensakke propvol is.” “Reg, Galpil,” kom die ander seuns se stemme. Hulle sak op die perskebome toe. Galpil dam die een naby Saartjie en haar maats by en begin in hom opklim. “Ek wou hierdie een gehad het!” kla Apie. “Klim maar, ou perd,” sê Galpil. “Hier’s genoeg vir ons al twee.” Die meisies hoor takke breek. “Jissie,” sê Apie, “dis vir jou donker, hoor!” Saartjie is teleurgesteld. Sy het gehoop almal bly by hierdie eerste boom. Nou lyk dit of hulle net vir Galpil en Apie in die hande gaan kry. Sy klem die flits in haar hand vas. Sy voel of die groot rooi neus goed vassit. Dan staan sy stadig op. Soos hulle afgespreek het, kom Anna en Lina nou ook geluidloos regop. Die drie wit gedaantes kyk reguit na die boom, maar hulle kan niks sien nie. Dit is te donker. Hulle hoor net hoe takke in die boom breek soos wat Apie en Galpil hulle lemoensakke volmaak. Die meisies staan doodstil. Vroeër of later moet die twee seuns hulle sien – dan gaan die pret begin. En toe hoor hulle Apie se bewende stemmetjie: “G-G-Galpil?”

“Wat’s dit?” “S-s-sien jy wat ek sien?” “Wat sien jy?” “Dis ’n... ’n w-wit ding... drié... drié wit goeters...” Galpil stel duidelik nie belang in wat Apie sê nie, want hy antwoord: “Moenie simpel wees nie, ou perd, gooi in – maak jou sak vol!” Maar Apie gooi nie in nie. Sy oë bly strak op die wit gedaantes. Saartjie begin stadig vorentoe beweeg. Anna en Lina volg haar. “Galpil!” Apie se stemmetjie is paniekerig. “Wat’s dit, ou perd?” “Die... die wit goete beweeg...” “Jy verbeel jou, man,” sê Galpil vies. “Maak jou sak vol!” Maar Apie maak nie vol nie. Sy oë staan stokstyf in sy kop. Hy wys met ’n bewerige vinger na die drie gedaantes wat na die boom toe aangesweef kom. “Kyk... kyk... Galpil... kyk daar...” stamel hy. “Waar?” “D-d-daar!” Galpil hou op perskes pluk en kyk na die plek waar Apie wys. Dan val sy mond wawyd oop en sy oë rek groot. Hy sluk-sluk, maar kry nie beheer oor sy stembande nie. Uiteindelik kry hy net ’n soort kreet uit. Apie stamel: “W-w-watse goete... is dit?” Galpil kan nie antwoord nie, al wil hy ook. Sy stem is nog steeds weggeskrik. Saartjie, Anna en Lina kom al nader aangesweef. Die twee seuns sit versteen

tussen die takke. Naby die boom kom die drie wit gedaantes tot stilstand. Apie en Galpil sit nog steeds roerloos in die boom. Al wat in die stilte hoorbaar is, is die seuns wat so klappertand. Met ’n swaar, hol stem sê Saartjie: “Ons is dwalende geeste van die oertyd! Daar is twee seuns in die boom. As hulle nie afklim en voor ons kom staan nie, gaan ons by die boom invlieg en hulle daar uithaal!” Apie en Galpil is só verskrik dat hulle sommer alles los en uit die boom val! Die seuns lê voor die drie “dwalende geeste” se voete. Saartjie, Anna en Lina byt op hul onderlippe om nie uit te bars van die lag nie. Die twee seuns lê doodstil. Hulle loer kort-kort net so effens of die wit gedaantes nog daar is en dan knyp hulle hul oë weer styf toe. Gert, Piet en Bennie wat dieper in die boord was, het die lawaai gehoor en hulle kom nou ondersoek instel! Saartjie-hulle staan doodstil voor die twee bewende seuns op die grond. Omtrent twintig treë van die drie gedaantes af steek die ander seuns skielik in hul spore vas. “Dis... dis spoke!” sê Bennie hees. Gert en Piet sluk. “Hulle... hulle het vir Galpil en Apie gevang,” sê Gert angsbevange en dan skree hy: “Hol, ouens! Voor hulle ons ook vang!” Die drie seuns laat val sommer hul sakke met die perskes en laat spaander voorhekkie toe asof daar baie meer as net sewe duiwels agter hulle is. Saartjie, Anna en Lina staan roerloos stil. Dit help nie om die drie te jaag nie, want dan sal hierdie twee ontsnap. Galpil wens hy was net ’n entjie verder van die spoke af weg. Dan sou hy ook oopgelê het. Maar nou kan hy nie. Dit voel vir hom ’n brandende hand gaan hom nou enige oomblik aan sy skouers oppluk.

Apie lê ineengekrimp met sy oë styf toe asof hy dood is. Hy haal skaars asem. Miskien dink die spoke hy is dood en laat hom dan met rus. “Komaan, op julle knieë!” sê Saartjie met ’n stem soos wat sy vermoed ’n besoeker uit die doderyk sal hê. Die twee seuns gehoorsaam onmiddellik. As ’n spook vir ’n mens sê om iets te doen, speel jy nie grootmeneer en weier nie. “Hoekom steel julle perskes?” kom die hol spookstem weer. “Ons het nie gesteel nie, omie Spook,” soebat Apie. “Ons het maar net so ’n paar persketjies gedeps...” “Deps is steel!” Apie is tjoepstil. Sy hele lyf bewe. Hy besluit dit sal nie help om teë te praat nie. Galpil se tande klap nog steeds. Ná baie mislukte pogings kry hy darem weer beheer oor sy stembande en stamel: “Ek het vir die pêrre gesê dis ’n verkeerde ding hierdie... Ons moenie kom perskes steel nie.” “Bly stil!” Galpil is tjoepstil. Saartjie besluit om nou met die groot pret te begin. “Julle name is Dood!” sê sy met ’n krakende stem. “Asseblief, omie Spook,” soebat Apie. “Ek sal nooit weer perskes steel nie... Nooit weer so lank as wat ek lewe nie...” “Ek ook nie, Omie,” pleit Galpil. “Ek het vir die pêrre gesê...” “Stil!” sny Saartjie in. Albei swyg soos die dood. “Kyk na my! Kyk na die gesig van die Groot Gees.”

Apie en Galpil loer op. Anna en Lina kyk ook na Saartjie. Sy hou die flits op haar bors. Dan skakel sy dit aan. Die ligstraal val vol op haar gesig. Die seuns én die meisies snak na asem! Saartjie lyk aaklig met die wit gesig en die groot rooi neus wat ver uitsteek. Dit is ’n aaklige gevreet – definitief nie iets van hierdie wêreld nie. Die twee seuns bibber en bewe voor haar, en Anna en Lina is ook boeglam geskrik. Toe gebeur daar iets wat Saartjie nie verwag het nie. Galpil gee ’n bloedstollende gil, vlieg op en nael vir die vale! Dit gee Apie moed – hy gaan sowaar nie alleen hier by die spoke agterbly nie – en hy vlieg ook op en laat spat na die voorhekkie toe. “Staan stil!” skree Saartjie, maar dit help nie. Galpil en Apie wil hier wegkom, so vinnig en so ver as moontlik. “Jaag hulle!” fluister Saartjie. Sy skakel die flits af en hardloop agter die seuns aan. In die hardloop pluk sy gou die rooi neus af, laat die wind uit, frommel dit op en steek dit in haar broek se sak. Selfs ’n wêreldkampioen naelloper sou die twee seuns nie kon vang nie! Hulle vlieg soos die wind oor die aarde na Galpil se huis toe. Saartjie probeer ook nie regtig om hulle in te haal nie. Sy het maar net ’n kans gesoek om die neus af te pluk. Sy stap laggend na Anna en Lina toe. “Julle weet,” sê sy, “dit was die snaaksste ding wat ek nog ooit in my lewe gesien het. Apie en Galpil wat so smekend voor ons kniel.” Anna en Lina lag saam met Saartjie, maar nie so hartlik soos sy nie. Daar is iets wat hulle bekommer. Hulle probeer Saartjie se gesig sien, maar dit is te donker. “Waar het jy daai grillerige neus vandaan gekry?” vra Lina. “Hoekom het jy ons nie gesê jy gaan dit aansit nie?” brom Anna. “Ek het my

amper doodgeskrik.” “Van wat op aarde praat julle?” vra Saartjie kastig verbaas. “Van daai groot rooi neus!” antwoord Lina. “Maar ek het nie ’n groot rooi neus nie,” sê Saartjie. Anna en Lina kyk vinnig na mekaar. Hulle is dronkgeslaan. “Daar is nie nou tyd om oor ’n neus te staan en stry nie,” sê Saartjie saaklik. “Ons moet hier wegkom. Dit lyk my julle het ook ’n spook hier in die donker gesien.” Die meisies haal die wit lakens en kussingslope af en hardloop vinnig na Anna se huis toe. Anna en Lina lag saam met Saartjie oor die pret wat hulle gehad het, maar hulle kyk kort-kort fronsend na haar. Hulle kan dit eenvoudig nie verstaan nie. Wat het van die groot rooi neus geword? In Anna se kamer trek die meisies gou hul lang, swart kouse uit sodat hul ouers dit nie moet sien nie. Saartjie staan aan die ander kant van die bed as haar maats. Sy haal die opgefrommelde rooi neus ongemerk uit haar sak en sit dit in haar skoen. Dan trek sy haar skoene weer aan. Die lang kouse en lakens en kussingslope word in Anna se kas weggesteek. Saartjie en Lina sal hulle s’n môre kom haal. “Nou toe,” sê Lina vir Saartjie wanneer hulle klaar is en gemaklik sit, “vertel vir ons alles van die groot rooi neus.” “Waarvan praat jy?” vra Saartjie. Sy speel skitterend toneel. Haar helderblou oë vonkel nie eens ondeund nie. Sy lyk regtig verbaas. Anna en Lina kyk vir die soveelste keer fronsend na mekaar. Hulle kan dit nie verstaan nie. Hulle het die neus mos met hul eie oë gesien. “Toe jy gesê het: ‘Kyk na die gesig van die Groot Gees’ en die flits se lig op jou gesig laat skyn het, het jy nie toe ’n groot rooi neus aangehad nie?” vra Lina. Sy

en Anna hou Saartjie fyn dop. “Maar is julle nou besimpeld?” Saartjie se gesig is die ene verbasing. “Ek het nie ’n groot neus aangehad nie en ek het nooit gesê Apie en Galpil moet na die Groot Gees se gesig kyk nie. Ek het net die flits aangeskakel en niks gesê nie. Al wat julle en die ouens kon gesien het, was die wit kussingsloop oor my gesig. Dis al wat daar was. Hou nou op om met my te spot oor daai kastige neus.” Anna en Lina kyk verslae na mekaar. Hulle kan die affêre glad nie verstaan nie. Hulle begin nou bang word. Was dit miskien ’n regte gees? Sê nou net die regte spook met die groot neus het Saartjie vir daardie paar oomblikke laat verdwyn en toe gesê hulle moet na sy gesig kyk – en toe verdwyn hy weer en toe is Saartjie weer daar! Maar dis mos onmoontlik! Of is dit? “Saartjie, sal jy omgee as ons jou deursoek?” vra Anna. “Hoekom? Wat is dit met julle?” hou Saartjie haar verbaas. “Julle sit my en aankyk asof ek sowaar ’n spook is!” Anna en Lina deins terug by hierdie laaste sin. Hulle oë is groot. “Nou toe,” sê Saartjie, “deursoek my dan. Maar as julle my sê waarna julle soek, kan ek dalk help.” “Ons soek die groot rooi neus...” sê Lina. “Al weer daai belaglike neus.” Saartjie kyk na hulle. “Ek kan nie verstaan wat dit met julle is nie.” Die meisies deursoek Saartjie se klere, maar kry niks nie. Hulle dink nie daaraan om in haar skoene te kyk nie. Dan sê Anna vir Lina dat die neus so groot was dat Saartjie dit nie eintlik sou kon wegsteek nie. “Ek sê julle mos, dis belaglik,” brom hul maat en maak of sy vies is. “Kyk na my neus,” sê Saartjie en wys na haar effense wipneusie met die paar sproete op. “Is hy groot?” Anna en Lina kyk aandagtig na haar neus. Nee, hy is nie groot nie. “Is hy rooi?”

Nee, hy is beslis nie rooi nie. “Voel hom.” Effens huiwerig voel hulle aan Saartjie se wipneusie. Dit is maar net haar gewone neus. Anna en Lina kyk met groot oë na mekaar. Hulle is heeltemal verbyster. Saartjie sukkel om haar lag in te hou. “Vertel vir my presies wat gebeur het,” sê sy ernstig, “sodat ek kan probeer verstaan.” Die twee vertel weer vir haar hoe sy gesê het Apie en Galpil moet na haar gesig kyk, en toe skyn die flits op ’n vieslike wit gesig met ’n enorme rooi neus! Saartjie ontken alles. “Julle moes julle dit verbeel het.” “Ons het nie!” sê albei verontwaardig. “Miskien is jy een van daardie mense wat half-gees en half-mens is, en toe neem die gees met die groot neus ’n paar oomblikke jou plek in,” sê Anna terwyl haar oë al hoe groter rek. “Waar was ek dan en waarvandaan het ek terug gekom?” wil Saartjie weet. Hulle kan hierdie vraag natuurlik nie beantwoord nie. Saartjie sien hoe Anna en Lina nou met eerbied en ontsag na haar staar, amper asof sy iemand uit ’n ander wêreld is. Sy besluit om hulle nog lank in spanning te hou en te laat gis. Sy gaan haar geheim beslis nie nou al verklap nie. “Weet julle,” sê sy en probeer soos ’n digter klink, “ek kry soms so ’n eienaardige gevoel – asof ek ’n paar oomblikke in eindelose ruimtes sweef – en dan is alles skielik net so ’n vae mistigheid en daar is ’n gesuis in my ore... en dan kom ek weer terug aarde toe.”

Saartjie kyk peinsend voor haar uit, maar loer vinnig om te sien watter uitwerking hierdie woorde op haar maats het. Hulle staar haar oopmond aan. “Haai sjoe,” sê Anna, “ek het nog altyd gedink jy is anders as ons.” “Ag, wat,” sê Saartjie nederig, “dis sommer niks. Kom ons gesels oor iets anders.” Anna is heeltemal oorbluf, maar Lina is nog effens skepties. Saartjie is seker Lina gaan baie vroeg môreoggend daar in die perskeboord by hul huis na ’n groot rooi neus soek. Toe Lina en Saartjie se ouers in die motor voor die huis toet, sê Saartjie: “Ons sê nie ’n woord oor wat vanaand gebeur het nie. Die seuns moet nooit weet dit was ons wat hulle so bang gemaak het nie. En van daai ander eienaardige ding – my gedaanteverandering – mag niemand ook weet nie. Maar ek sê nog, julle het julle dit verbeel.” Haar maats verseker haar weer dat hulle dit definitief gesien het... Sy het ’n groot rooi neus gehad! Toe Saartjie in die motor klim, kan sy haar lag nie meer inhou nie. Eers het Apie en Galpil hulle boeglam geskrik en toe is Anna en Lina só dronkgeslaan dat hulle nie weet wat om te glo nie. “Wat is so snaaks?” vra Apie wat stil en gedwee eenkant in die motor sit. “Ek lag sommer oor al die pret wat ons vanaand in Anna-hulle se sitkamer gehad het,” sê Saartjie. Apie snork verontwaardig. “Hoekom lyk jy so bleek?” vra Saartjie vir haar boetie toe hulle by die huis instap. “Ek voel nie lekker nie,” mompel hy. Hy het nog glad nie van die skok herstel nie – en die ander seuns ook nie. Toe hulle uiteindelik in Galpil se kamer kom, moes hy en Apie vir Bennie, Gert

en Piet alles vertel van die spoke wat hulle daar op die grond vasgedruk het, en dit was nou skielik nie drie nie, maar ’n hele horde! “En pêrre, ek sê vir julle,” het Galpil elke keer herhaal, “daai een spook, die kwaaie met die groot rooi neus, wou die laaste bietjie asem uit my en Apie druk met sy groot ysterhande!” Apie het net asvaal gesit en kop knik. Hy was nog steeds te geskok om iets te sê. Galpil het ook meer as een keer gesê die ou met die rooi neus het seker in sy lewe baie gedrink, want hy het sowaar ’n bielie van ’n neus. Saartjie en Apie is intussen kombuis toe om iets te ete te soek. “Wat het jy en Galpil-hulle vanaand gedoen?” vra die meisie met ’n onskuldige gesig terwyl sy ’n glas melk ingooi. “Niks – eintlik nie.” Apie speel met die punt van sy tong deur die opening waar sy twee voortande vroeër was. Hy lyk nog bleek, maar sy brein werk nou oortyd. Daar was drie spoke en hulle was nie vreeslik groot nie. Hulle was omtrent Saartjie, Anna en Lina se grootte. “Het jy geweet dit spook by Lina se huis?” vra hy skielik. Saartjie se oë is groot van verbasing. “Wie sê so?” Apie wou net sê: “Ek sê so!” toe hy homself bedwing. Die seuns het besluit niemand mag weet hoe die spoke hulle vanaand daar in meneer Rens se perskeboord die skrik op die lyf gejaag het nie. “Ek het maar net so gehoor,” mompel Apie. Sy oë is op skrefies getrek soos hy Saartjie dophou om te sien of sy toneelspeel, of nie. “Maar as dit waar is, is dit snaaks dat Lina-hulle nog daar bly. Wie bly nou in ’n huis waar dit spook?” “As dit waar is, sou ek ook sê dis snaaks, ja,” sê Saartjie ongeërg. Die meisie neem haar melk en ’n sny brood kamer toe. Apie bly fronsend in die kombuis agter. Nee, besluit hy, dit kon nie Saartjie-hulle gewees het nie. Dis onmoontlik. Niemand op aarde het ’n neus soos daardie

hoofspook s’n nie. Apie sny vir hom ook ’n sny brood en terwyl hy melk ingooi, besluit hy hy gaan nooit weer perskes steel nie! Saartjie het die neus gou weer netjies in Kris se laai gaan wegbêre. Later lê sy in haar bed en lag. Dit was ’n aand vol pret. Die vyf seuns – en natuurlik ook Anna en Lina – gaan nog dae lank hieroor gis. Maar niemand sal die hele affêre ooit in die openbaar kan bespreek nie. Die meisies sal dit nie doen nie en die seuns sal ook te bang wees om ’n woord te rep, want dan sal die mense mos wil weet wat hulle daar in Lina-hulle se boord gesoek het. Vakerig besluit Saartjie sy sal darem eendag ’n einde maak aan Anna en Lina se wroeging en hulle van die groot rooi neus vertel. Maar sy gaan dit nie nou al doen nie. Dit bly vir eers haar geheim.

3

Saartjie se nuwe skool

Soos wat Saartjie voorspel het, word daar die volgende paar dae baie op Lynnekom gegis oor die gebeure in meneer Rens se perskeboord. Lina het vroeg die volgende oggend na die neus gaan soek, maar sy kon natuurlik niks kry nie. Sy glo nou ook vas Saartjie beskik oor magte waarvan gewone mensies soos sy en Anna geen benul het nie. Nóg iemand wat aanhoudend oor die hele storie nadink, maar geen antwoorde op sy vrae kry nie, is Lina se pa. Hy kan nie dink wie sy boord so probeer stroop het nie. Wat die saak vir hom nog duisterder maak, is die feit dat hy lemoensakke vol perskes oral in die tuin opgetel het. Wat het die boewe laat skrik? Hoekom het hulle alles net so neergesmyt en laat spat? Galpil en Apie geniet deesdae groot aansien onder Bennie, Gert en Piet. Hulle het mos van aangesig tot aangesig met die spoke gesels en die goeters het hulle toe so amper vermoor. Maar, soos alle dinge, raak die spookvoorval ook vergete. Die lang somervakansie is iets van die verlede en Lynnekom se kinders maak gereed vir die nuwe skooljaar. Die aand voor die skole begin, lê Saartjie lank in haar bed en dink. Van môre af is sy ’n leerder aan die beroemde Hoërskool Saamwerk in die stad. Haar nuwe skooldrag hang gereed teen haar kasdeur. Dit is ’n blou somersrokkie met die skoolwapen op. Die baret is ook blou, met die skoolwapen se arend voorop. Saartjie hou van blou. Dit pas haar. Sy sien hoe sy in haar pragtige skooldrag daar by die beroemde skool aankom...

Sy sien hoe leerders na haar wys en vra: “Wie is sy?” en hoe ander dan sê: “Dis die beroemde Saartjie Baumann. Het jy nog nie van haar gehoor nie?” Haar soete gedagtes meng met haar drome. ’n Glimlag speel om haar mondhoeke. Saartjie slaap. Saartjie het die wekker vir sesuur gestel. Sy wil tog nie die eerste dag op hoërskool laat wees nie. Om doodseker te maak dit gebeur nie het sy Kris se wekker geleen en dit ook gestel om sesuur te lui. Die wekkers staan nou op die tafel langs haar bed en tik. Skielik lui die een hard en toe begin die tweede een ook. Die twee wekkers se skril gelui verpletter die nagstilte in die huis. Die meisie draai om. Sy druk haar ore toe. Sy wens die geraas wil nou weggaan. Sy is te moeg en te vaak om uit die bed te spring en die wekkers af te skakel. Sy hoor voetstappe vinnig by die gang afkom. Haar deur word oopgeruk en die lig aangeskakel. “Wat gaan hier aan?” vra haar pa in die deur. Sy gaap en loer oor die komberse. Haar ouers staan in die deur. Kris is by hulle, en daar loer Apie nou ook agter hulle uit. Haar pa kom haastig by die kamer in en maak die wekkers stil. Saartjie knip haar oë in die sterk elektriese lig. “Hoekom het jy die wekkers vir so vroeg gestel?” Dokter Baumann lyk kwaai. Hy het vas geslaap en hom boeglam geskrik toe die goed afgaan. “Ek moet mos vroeg opstaan, Pappa,” sê Saartjie en kom regop. “Die vakansie is verby. Die skool begin vandag.” “Moenie simpel wees nie!” snou Apie haar toe. “Wie gaan in die nag skool toe?” “Dis sesuur...” “Issie!”

“Vir hoe laat het jy die wekkers gestel?” vra haar pa. “Vir sesuur, want ek het nog baie goedjies om te doen voor...” “Dis nie vir sesuur gestel nie! Kyk self!” Saartjie kyk. Albei wekkers is op twee-uur gestel. Sy kan nie glo sy was so dom nie. “Hoe laat is dit?” vra sy net om iets te sê. Sy hou nie van die kwaai manier waarop haar huismense na haar kyk nie. “Dis nou ’n paar minute oor twee, my kind,” sê haar ma sag. “Jammer,” sê Saartjie sag en glimlag soet vir almal. “Maar gelukkig kan ons nou weer lekker verder slaap!” Jan Baumann stel dié keer self die wekker. Half-sewe is vroeg genoeg. En een wekker sal doen. Hy gee Kris s’n vir hom terug. “Nag, Saartjie,” sê haar ma. “Nag, Mamma; nag, Pappa; nag, Kris; nag, Apie. Lekker slaap, hoor.” Haar pa skakel die lig af. Hy glimlag. Dat Saartjie nou só ’n fout kon begaan en hulle almal in die middel van die nag laat opvlieg! Sy kan ook nie verstaan hoe sy dit kon gedoen het nie. Maar dit help nie om nou daaroor te dink nie. Sy draai om en maak haar gemaklik. Binne ’n paar sekondes is sy weer vas aan die slaap. Die volgende oggend is Saartjie bly om al haar vriende van Lynnekom, wat nou saam met haar vir die eerste keer na Hoërskool Saamwerk toe gaan, by die bushalte te sien. Galpil lyk nogal heel aantreklik in sy blou kleurbaadjie met die arendwapen op die sak. Hy en sy maats, Piet en Gert, staan ’n entjie van die bushalte af. Saartjie onthou weer die spookvoorval en sê glimlaggend vir Anna en Lina: “Elke keer wat ek Galpil sien, dink ek aan hoe hy daar in die perskeboord op sy

knieë voor ons gepleit het...” Haar maats lag ook, maar nie so hartlik soos Saartjie nie. Hulle wil daardie aand liewer heeltemal vergeet! By die skool staan die seuns en meisies in groepies en gesels terwyl hulle wag dat die klok moet lui. Hoërskool Saamwerk is ’n yslike dubbelverdieping-gebou met ’n groot speelgrond en pragtige tuin. Dit is een van die beroemdste Afrikaanse skole en leerders uit alle dele van die land kom hierheen. Die nuwe groepie van Lynnekom bly maar in ’n bondel by mekaar staan. Hulle voel effens verlore tussen die honderde kinders in die blou skooldrag. Wanneer die klok lui, beduie ’n prefek vir die Saartjie-hulle waar om in te val en hulle stap saam met die ander by die saal in. Die Drie Muskiete kyk met groot oë na die reusesaal met die baie foto’s van beroemde volkshelde teen die mure. Die skoolhoof maak eers ’n toespraak, en dan praat ’n predikant. “Dis nie ons dominee nie,” sê Saartjie vir Anna en Lina. “Stilte!” sis die onderwyseres wat naby hulle staan en kyk Saartjie kwaai aan. “Leerders mag nie in die saal praat nie!” “Ekskuus, Juffrou,” mompel die meisie. Sy wonder of sy van dié skool gaan hou as hier soveel reëls en goeters is wat mens moet onthou. Saartjie sug en staar weemoedig voor haar. Op laerskool was alles so anders. Daar was sy kaatjie van die baan. Sy was die beste atleet, die kaptein van die netbalspan en die een wat altyd in die saal klavier gespeel het wanneer die kinders in- en uitkom. Sy was ’n prefek en die slimste leerder in die skool. Maar hier in die hoërskool is sy niks nie. Dit is net die paar kinders van Lynnekom wat haar ken, en dit lyk nie of die ander juis in haar belangstel nie. Saartjie sug weer. Sy vee onwillekeurig met die agterkant van haar hand ’n

weerbarstige krul van haar voorkop af weg. Sy wonder of haar baret nog mooi sit. Sy voel-voel daaraan om seker te maak. “Staan stil!” sis die onderwyseres van netnou sowaar weer. Die meisie kan nie glo die juffrou pik so op haar nie, maar sê nogtans vinnig: “Ekskuus, Juffrou.” Sy staan nou doodstil en luister na die dominee. Net een keer loer sy vlugtig na die onderwyseres. Nee wat, sy hou niks van die kwaai vrou met die groot bril nie. Saartjie hoop maar net sy gee nie vir hulle graadagts klas nie. Die dominee verwelkom nou al die nuwe leerders. Saartjie wil vir Anna langs haar fluister sy voel nie baie welkom hier nie, want ’n mens doen skaars iets, dan klim daai juffrou in jou keel af. Sy besluit egter om liewer niks te sê nie. Sy wil nie sommer die eerste dag op hoërskool al in die moeilikheid kom nie. Die verrigtinge word afgesluit en die hoof kondig aan dat al die graadagts in die saal moet agterbly. Die hoër klasse stap in rye uit. Saartjie-hulle staan stil. Dan sê die onderwyseres met die donker bril hulle moet vorentoe stap en teen die verhoog gaan staan. Hulle gehoorsaam so gedwee soos skape. Die kwaai juffrou stap uit en daar is nou geen personeellede of prefekte in die saal nie, net die nuwelinge. Die groep praat nie. Hulle is almal skrikkerig in hierdie vreemde omgewing. Hulle wag maar net stil en geduldig. Saartjie, Anna en Lina staan in die hoek heel voor. Langs hulle is daar ’n klavier. Galpil, Piet en Gert staan net agter hulle. Die kinders kyk mekaar deur. Behalwe vir groepies wat van dieselfde laerskole af kom, ken niemand mekaar nie. Hulle wag en wag. Later word hulle moeg om so stil te staan en wonder wat met hulle gaan gebeur. Hulle begin onder mekaar fluister en dan al harder gesels. ’n Mens kan darem nie só lank tjoepstil staan nie. “Saartjie!” klink Galpil se basstem skielik op. “Speel bietjie vir die pêrre iets op die klavier. Wys vir hulle hoe ’n Lynnekommer die note kan kielie.” “Moenie simpel wees nie!” snou Saartjie hom toe.

’n Hele paar ander kinders soebat nou ook dat sy vir hulle iets moet speel. ’n Gesette seun (wat vroeër moes gedruip het) sê dis al sy derde hoërskool, so hy is ’n deskundige op hierdie gebied. Hy verseker almal daar gaan nie nou gou ’n onderwyser hier opdaag nie. Hy praat uit ondervinding. Hy sê die onderwysers hou nou vergadering in die personeelkamer terwyl die groter kinders almal in hul klaskamers wag. Dit sal nog ’n hele ruk wees voor iemand saal toe kom om te sê waarheen hulle moet gaan. Saartjie kan maar met ’n geruste hart vir hulle klavier speel. Sy is egter nie so seker of sy hierdie “deskundige” kan glo nie. “Jy kan nie rêrig so goed speel nie,” sê ’n meisie ’n entjie van haar af skielik. Saartjie kyk haar stip aan. Die meisie met die ligte krulhare en bruin oë deins nie vir haar terug nie. Hulle kan aanvoel hulle gaan nog baie bots. Altwee het ’n sterk persoonlikheid. “Wys haar!” por Galpil aan. Hy draai om en sê: “Saartjie het al honderde diplomas en goete by groot kunswedstryde gewen. Sy’s die beste speler van haar ouderdom – nie net in Johannesburg nie, maar in die hele land!” “Nou hoekom speel sy dan nie vir ons as sy kastig so wonderlik is nie?” Die bruinoogmeisie kyk Saartjie nog steeds uitdagend aan en die meisies om haar staan en grinnik. Anna en Lina wys pleitend na die klavier toe. “Komaan, Saartjie!” sê Galpil. “Jy’s mos nie bang nie!” “Natuurlik nie!” “Nou wys haar dan, ou perd. Speel vir ons iets!” Die koddige “deskundige” sê weer sy het niks om voor bang te wees nie. Soos hy hoërskoolonderwysers ken, sit hulle nou en tee drink en gesels oor wat hulle in die vakansie gedoen het. “Oukei,” sê Saartjie uiteindelik, “maar ek gaan nie hard speel nie.”

Sy gaan sit voor die klavier. “Kom nader, pêrre, kom nader,” nooi Galpil tevrede en wink die leerders met albei arms nader. Die groep staan nie meer in rye nie. Hulle drom nou almal om die klavier saam. Anna en Lina staan langs Saartjie. Hulle glimlag trots. Sy is hul vriendin – en as daar een ding is wat sy kan doen, dan is dit om klavier te speel. Saartjie kies “Heimwee”, ’n stuk deur ’n wêreldberoemde klassieke komponis wat spesifiek sag gespeel moet word. Sy speel pragtig. Die kinders luister en kyk aandagtig na hierdie meisie met die donker krulhare en helderblou oë en die twee kuiltjies in die wange wanneer sy glimlag. Haar hande fladder soos vlinders oor die klawers. Die melodie is vol weemoed en verlange. Wanneer Saartjie klaar gespeel het, sterf die note se klanke stadig weg... “Sjuut!” sê Galpil en lig albei sy hande om die leerders wat begin applous gee stil te maak. “Netnou hoor die onnies ons.” Saartjie glimlag. Die kinders klap miskien nie hande nie, maar hulle kyk glimlaggend na haar en beduie sy moet nog speel. “Genoeg van kuns!” sê Galpil. “Gee nou bietjie vet. Wys vir hulle hoe kan jy laat waai!” En dit is presies wat Saartjie doen! Sy speel die een opgewekte deuntjie na die ander. Die kinders hou só van die vrolike musiek dat hulle heerlik begin saamsing. Die vrolike graadagts het heeltemal vergeet hoe vreemd hulle voel in hierdie nuwe skool waar niemand juis notisie van hulle neem nie. Hulle geniet die singery nou gate uit. Saartjie speel die opgeruimde liedjie “Hasie, hoekom is jou stert so kort?” en sing uit volle bors saam terwyl sy haar oë rol en allerhande snaakse gesigte trek. Haar gehoor aap haar laggend na. Hulle sien nie hoe die skoolhoof en die onderwyseres met die donkerbril by die

saal inkom en nader stap nie. “Die nuwe leerders lyk na ’n jolige klomp,” sê die hoof droogweg. “Ek sal hulle dadelik stilmaak!” sê die onderwyseres. “Wag!” keer die hoof. “Ek hou nie daarvan om hulle die eerste dag die skrik op die lyf te jaag nie. Hulle moet nog eers aan hierdie nuwe omgewing gewoond raak.” Die hoof tik-tik met sy voet op die maat van die vrolike musiek. “Nóg ’n snaakse een!” sê Galpil toe Saartjie klaar is. Die meisie val dadelik met die volgende liedjie weg en gaan soos ’n wafferse hanswors te kere. Die kinders hou eintlik hul mae vas soos hulle lag. Agter in die saal sukkel die hoof om sy lag te bedwing. “Sy is voorwaar talentvol,” sê hy vir die onderwyseres wat nou ook met haar voet tydhou. Nadat hy nog ’n rukkie geluister het, stap die hoof nader. Hy het baie werk en kan darem nie heeldag hier rondstaan nie. Hy baan sy weg tussen die kinders deur. Hulle raak almal tjoepstil wanneer hulle hom sien. Saartjie speel en sing eenstryk deur. Sy het die hoof nog nie gesien nie. Voor Anna haar kan waarsku, is die hoof by haar. Hy gaan staan reg agter Saartjie. Die kinders is bleek en stil. “Sing!” skree Saartjie vir hulle. “Moenie soos ’n klomp houtpoppe daar staan nie!” Die meisie se hande vlieg oor die klawers. Dan besef sy skielik dit is te stil. Sy kyk vir die kinders om haar en besef iets is verkeerd. Wanneer sy bewus word van die hoof agter haar spring sy vervaard op. Sy is rooi van skrik en skaamte. Die skoolhoof kom staan voor Saartjie en kyk reguit in haar blou oë. “Wat is jou naam?” vra die waardige man met die grys hare teen die slape. Daar speel ’n glimlag om sy mondhoeke.

“Saartjie, Meneer... Saartjie Baumann.” Die hoof verwonder hom aan haar helder, oop gesig. “Is jy familie van Kris Baumann wat verlede jaar hier was?” “Hy is my broer, Meneer.” “Kris was ’n uitstekende leerder en een van ons beste prefekte. Ek hoop jy gaan in sy voetspore volg, Saartjie.” “Dankie, Meneer. Ek sal my bes probeer, Meneer.” Die hoof en die onderwyseres gaan sit by ’n tafeltjie op die verhoog. Hy lees die leerders se name uit en dan moet hulle by verskillende rye vir die verskillende klasse inval. Saartjie, Anna en Lina is tot hul groot vreugde in dieselfde ry. Hulle gaan in dieselfde klas wees! Hulle is nogal bly – al wys hulle dit natuurlik nie! – toe Galpil, Piet en Gert ook by hul klas ingedeel word. Daar is nog ’n paar ander kinders van Lynnekom ook in hul ry. Die hoof lees: “Amanda Goosen” en die meisie wat gesê het sy glo nie Saartjie kan klavier speel nie val ook by die Lynnekommers se ry in. Toe sy verby Saartjie stap, trek sy haar skouers effens op. Saartjie gee haar ’n kwaai kyk en fluister dan vir Anna en Lina: “Ek dink nie ek hou van haar nie.” “Ek ook nie,” sê Anna. “Ek ook nie,” sê Lina. Die rye loop nou na die verskillende klaskamers toe. Saartjie en haar maats is in die 8A-klas. Saartjie en Anna sit langs mekaar en Lina en ’n ander meisie van Lynnekom, Matilda Nielsen, sit net agter hulle. In die ry langs Saartjie s’n sit Galpil, met Gert langs hom. Agter hulle sit Piet en die seun met die ronde gesig, die “deskundige” op die gebied van skole.

Saartjie kyk belangstellend in die klas rond. Daar is nog nie ’n onderwyser by hulle nie. Almal wonder wie hul klasonderwyser gaan wees. Teen die muur aan die ander kant van die klas sien Saartjie vir Amanda Goosen. Sy lag en gesels met ’n klomp meisies om haar. “Hulle is glo almal in die koshuis,” sê Anna. Saartjie kyk na die seun langs Piet. “Wie’s hy?” vra sy. “Hy sê sy naam is Hannes Van Wyk.” Piet kyk vies na die seun langs hom wat so baie praat. “Jy’s g’n ’n deskundige nie,” sê Saartjie vir Hannes. “Jy’t gesê dis veilig vir my om klavier te speel – en kyk wat gebeur toe.” “Man, ek was al in skole in die Vrystaat, die Kaap en Natal, maar nog nie hier in die Gauteng nie,” antwoord die seun gladdebek. “Dit lyk my hier is dinge anders.” Hy sug swaar. Saartjie-hulle bespreek nou wie hul klasonderwyser gaan wees. Hulle hoop almal dit is nie daardie juffrou met die donkerbril nie. “Sy lyk nes ’n kat,” sê Saartjie, en Anna en Lina stem volkome saam. Die deur gaan oop en Saartjie sien ’n sterkgeboude man met breë skouers inkom. Hy het krulhare en vriendelike oë. Hy sit sy tas op die tafel neer. Saartjie kan haar oë nie van hom afhou nie. Ná wat soos ’n ewigheid voel, tik sy Anna wat met Lina sit en gesels op die skouer en sê: “Kyk daar!” Haar twee maats snak saam na asem. Die kinders raak stil. “Goeiemôre,” sê die man. “Ek is meneer Stegmann. Ek is julle klasonderwyser en gaan ook vir julle geskiedenis en Afrikaans gee.” Terwyl hy die regkry om hul name neer te skryf, hou die leerders hom

aandagtig dop. “Wat ’n beeld van ’n man!” fluister Saartjie vir Anna. “Hy lyk soos ’n filmster!” Anna antwoord nie. Saartjie loer vlugtig na haar. Sy sit oopmond na die onderwyser en staar. “Wat’s dit met jou?” fluister Saartjie en pomp haar maat in die ribbes. “Hy’s mooier as mooi,” snak Anna. “Hy’s beeldskoon!” Saartjie vies haar vir Anna. “Moenie laf wees nie,” sê sy ferm. Maar Anna steur haar nie hieraan nie. Sy staar die onderwyser oopmond aan. Saartjie kyk nou ook weer met dromerige oë na die vriendelike man met die sterk, wit tande wat so mooi teen sy bruingebrande gesig afsteek wanneer hy glimlag. Lina gaap hom ook aan. Eintlik doen al die meisies in die klas dit. Almal is bly en verlig dat meneer Stegmann hul klasonderwyser is. Hy is so vriendelik en gaaf! Hulle is jammer hy neem hulle nie vir ál die vakke nie. Pouse vertel kinders van Lynnekom wat al ’n paar jaar hier op hoërskool is vir die Drie Muskiete stories oor al die onderwysers – en natuurlik ook wat hul byname is. “Wat is meneer Stegmann s’n?” vra Saartjie. “Almal noem hom op sy naam,” sê die een meisie glimlaggend. “Dis Theo. Hy is ’n bekende rugbyspeler en kaptein van die Goue Leeus se span. Hoekom vra jy?” “Ag, sommer oor hy ons klasonderwyser is.” Saartjie doen haar bes om ongeërg te lyk. ’n Klomp graadelfs giggel. “Wat’s so snaaks?” wil Saartjie weet. “Al die meisies in die skool is so effens been-af op Ou Theo.”

“Julle’s laf,” mompel Saartjie, maar haar hart klop vinnig. Die eerste dag op hoërskool vlieg verby. By die huis vertel Saartjie vir haar ouers, Kris en Apie wat alles die dag gebeur het. Hulle lag lekker oor die klavier-voorval. “Die hoof dink regtig baie van jou,” sê Saartjie half ongelowig vir haar ouer broer. “Ja-nee,” antwoord Kris trots, “jy gaan sukkel om in my voetspore te volg.” Saartjie vra Kris uit oor Theo Stegmann en hoor hy is een van die gewildste onderwysers in die skool. “Hy is verlede jaar met ’n onderwyseres, juffrou Minnaar, getroud. Sy was net so gewild soos hy.” “Ou Theo is getroud?” vra Saartjie verbaas. “Natuurlik,” lag Kris. “Hy maak al die vrouens se knieë lam en hy’s boonop ’n beroemde rugbyspeler.” Maar dit pla Saartjie nie eintlik nie. Dit gaan nie haar “verhouding” met hierdie meneer Stegmann beïnvloed nie. Sy weet sy en haar vriendinne gaan nog baie wonderlike drome oor hom droom en sy gaan doodseker maak hy kom vinnig agter sy wat Saartjie is, is net so spesiaal soos hy.

4

Pret en plesier

Die eerste paar dae op hoërskool werk die leerders nie veel nie. Daar word boeke uitgedeel en roosters opgestel. Die graadagts kry kans om behoorlik aan die nuwe stelsel gewoond te raak. Saartjie ken al die meeste kinders in haar klas en sy is besonder gewild – veral onder die dagleerders. Die koshuiskinders sit almal in die ry aan die teenoorgestelde muur van waar die Drie Muskiete sit en Amanda Goosen is duidelik die groot haan – of liewer hen – onder hulle. Saartjie en Amanda het nog nie veel met mekaar gesels nie. Dit is amper asof hulle mekaar opsetlik vermy. Nogtans loer hulle onderlangs na mekaar wanneer die een dink die ander een kom dit nie agter nie. Hulle kan aanvoel hulle gaan nog lelik bots. Hierdie botsing kom gouer as wat hulle vermoed het. Die eerste paar dae sien die klas – tot die meisies se groot spyt – nie veel van Theo Stegmann gesien nie. Hy is in beheer van die boekuitdelery vir die verskillende klasse. ’n Prefek kom by hulle sit en durf die onmoontlike taak aan om hulle sover te kry om te werk. Die hele klas, en veral Saartjie, maak die wêreld vir haar moeilik. Saartjie kry tog te lekker om elke keer wat die matriekmeisie vir haar ’n eenvoudige vraag vra ewe ernstig te sê: “Ek weet nie, Juffrou. Ons het nooit daai goete op laerskool geleer nie.” Wanneer Saartjie dit sê, skud sy haar kop sedig en rek haar oë groot. Die arme matriekmeisie kners elke slag op haar tande en sê kwaai: “Hoeveel

keer moet ek nóg sê jy moenie my ‘Juffrou’ noem nie?” Dan sê Saartjie telkens met ’n onskuldige uitdrukking op haar gesig: “Ekskuus – maar hulle’t ons nie op laerskool van daai goete geleer nie... Juffrou...” Ten einde raad beveel die meisie Saartjie dan maar om te sit. Sy gehoorsaam met ’n dom uitdrukking op haar gesig asof sy hoegenaamd niks verstaan van wat aangaan nie. Die res van die klas proes van die lag. Die eerste oggend wat meneer Stegmann sy klas waarneem, is die graadagts egter tjoepstil. Hy is vriendelik, maar die leerders weet sommer hy sal nie enige gekskeerdery duld nie. Hy is beslis nie die matriekmeisie met wie hulle so gespot het nie! Die onderwyser praat oor die geskiedenisleerplan wat hulle vanjaar gaan deurwerk. Dan skets hy in breë trekke wat hulle hierdie eerste kwartaal gaan behandel. Die Drie Muskiete en die meeste van die meisies in die klas sit aandagtig na hom en kyk, maar hulle luister nie juis nie. Hulle vergaap hulle aan die bruingebrande gesig, die vriendelike glimlag, die krulhare en die manier waarop sy hande beweeg soos hy verduidelik. “Hy is ongelooflik,” fluister Anna vir die soveelste keer. Saartjie weet nie hoekom nie, maar dit irriteer haar dat haar maat so baie van Ou Theo hou. Anna moet goed verstaan sy wat Saartjie is, het hom eerste gesien! Sý was die een wat Anna op die skouer getik en gesê het: “Kyk daar!” toe die onderwyser die eerste dag by hul klas instap. Anna moet dit nie vergeet nie! “Sê my, meisie,” sê meneer Stegmann vriendelik terwyl hy reguit na Saartjie kyk, “wat noem ons die groot sosiale ommekeer wat destyds in Frankryk plaasgevind het?” Saartjie se mond val oop. Sy sluk. Sy was te droomverlore – hy het te onverwags met haar gepraat! “Hè?” stamel sy. “Jy bedoel seker ‘ekskuus’.”

“Ekskuus, Meneer.” Saartjie voel hoe die warm bloed na haar wange opstoot. Sy staan op en sê: “Ekskuus, Meneer. Ek het die vraag nie mooi gehoor nie.” Hy herhaal dit. “Dis die Franse Rewolusie, Meneer.” “Mooi so,” sê hy. “Wat is jou naam?” “Saartjie, Meneer, Saartjie Baumann.” “Dankie. Jy kan maar sit.” Dit voel vir Saartjie of sy sweef. Ou Theo het vir haar ’n vraag gevra en sy het reg geantwoord en hy het gesê: “Mooi so!” Sy sal hierdie oomblik nooit vergeet nie! Nadat meneer Stegmann verder oor die Franse Rewolusie uitgebrei het, sê hy: “Voor ek na die ander klas toe gaan en juffrou Necker vir julle kom Engels gee, wil ek eers ’n klaskaptein aanstel. Hierdie kwartaal gaan dit ’n meisie wees en volgende kwartaal is dit weer ’n seun se beurt.” Saartjie se hart klop vinnig. Sê nou hy kies haar! Sê nou sy kan sy regterhand wees! Al die meisies sit gespanne en wag terwyl die onderwyser se oë oor die klas dwaal. Dan sê hy: “Ek dink dit sal regverdiger wees as die meisies self vir die klaskaptein stem. Julle het mekaar al deurgekyk en ek ken julle nog nie so goed nie. Die meisies kyk na mekaar. “Enige voorstelle?” vra die onderwyser. Die meisies kyk nog steeds na mekaar. Niemand stel iemand voor nie. Elkeen hoop met haar hele hart sý gaan die klaskaptein wees. Galpil kyk na Lina en fluister hees: “Wat’s dit met jou? Stel vir Saartjie voor!”

Saartjie hou albei haar duime styf vas. Sy kyk strak voor haar. Skielik staan Lina op: “Ek stel Saartjie Baumann voor, Meneer.” “Reg.” Die onderwyser skryf Saartjie se naam op die bord. ’n Lang, skraal meisie agter in die hoek van die ry koshuismeisies staan op en sê: “Amanda Goosen, Meneer.” Haar naam word ook op die bord geskryf. Saartjie byt op haar onderlip. Sy vee met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg. Hier kom ’n ding. “Nou goed,” sê die onderwyser, “dan stem die meisies tussen dié twee. Die seuns bly buite stemming. Ek dink dit sal beter wees as Saartjie en Amanda die klas verlaat terwyl daar gestem word.” Saartjie en Amanda stap by die klas uit. Hulle gaan staan buite in die gang. Saartjie hoop vurig sy word gekies, maar sy sê nogtans: “Ek hoop jy wen, Amanda.” Amanda hoop net so vurig sy gaan die klaskaptein wees, maar sy sê nogtans: “Ek hoop jý wen, Saartjie.” Die twee meisies glimlag vriendelik vir mekaar. Hulle speel albei goed toneel. Dit is maar goed hulle kan nie mekaar se gedagtes lees nie! In die klas is Anna en Lina nou besig met organisasiewerk. Saartjie móét die koshuismeisie klop. Dit is ’n saak van eer. Galpil is ook besig om al die meisies wat lyk of hulle nie juis omgee wie wen nie te bearbei en vir hulle te vertel hoe ’n uitstekende klaskaptein Saartjie op laerskool was en hoe uitstekend sy klavier speel en hoe wonderlik dit sal wees as hulle kan spog met so ’n uitstekende klaskaptein... “Stil nou!” sê die onderwyser en die orde word herstel. “Ons stem eerste vir die laaste naam – Amanda Goosen. Wie wil Amanda as klaskaptein hê?”

’n Klomp hande skiet in die lug op. Al die koshuismeisies stem vir haar. Die onderwyser tel. Galpil ook. Hy brom vir Gert langs hom dat die perd daar voor dalk ’n fout kan maak. Anna fluister vir Lina sy is lus om albei haar hande op te steek. Lina fluister terug sy moenie laf wees nie, want netnou sien Ou Theo dit en dan word Saartjie gediskwalifiseer. “Elf stemme,” sê die onderwyser en skryf die getal op die bord. Anna en Lina is in hul skik. Hulle het gou getel en weet hoeveel meisies daar in die klas is. “Dié wat vir Saartjie Baumann stem, steek op julle hande.” Meneer Stegmann tel. “Dertien. Saartjie Baumann is vir die eerste kwartaal klaskaptein. Sê vir die twee hulle kan maar inkom.” Soos blits pyl Anna op die deur af. Buite het Saartjie en Amanda niks meer vir mekaar te sê nie. Hulle staar net stil voor hulle uit. Albei kyk vinnig op toe die deur oopgaan. Saartjie slaak ’n sug van verligting wanneer sy Anna se opgewonde gesig sien. “Jy’t gewen, Saartjie. Net met twee stemme – maar jy’t gewen!” Saartjie glimlag van oor tot oor. Sy kan dit nie help nie. Dan bedwing sy haar en sê vir Amanda wat haar afgehaal aankyk: “Jammer, maar ek sou regtig nie omgegee het as jy gewen het nie.” Amanda kyk na Saartjie en Anna se stralende gesigte en sê katterig: “Dis wat jy sê, ja, maar ek weet jy bedoel dit nie. Ek gee nie om nie. Jy kan maar by die onnies inkruip. Ek doen dit nie. En in elk geval, ek weet tog daar is baie dinge waarin ek baie beter as jy is!”

Met ’n wipstappie loop sy verby die twee. Saartjie kyk haar verslae aan. Sy het nie gedink Amanda sal dit só ernstig opneem nie. As sy wat Saartjie is verloor het, sou sy net geglimlag en Amanda van harte gelukwens het, daarvan voel sy seker. “Haai,” sê Anna skielik en gryp Amanda aan die skouer, “wat bedoel jy, daar’s baie dinge waarin jy beter as Saartjie is?” “Ek is ’n baie beter atleet as sy!” sê Amanda kompleet asof sy gif spoeg. “Ons sal volgende week sien wie is die kampioen onder die nuwe meisies.” In die klas word Saartjie gelukgewens. Sy voel half ontsteld oor Amanda se houding, maar daar is niks wat sy daaraan kan doen nie. “Ja, Meneer. Seker, Meneer. Ek verstaan, Meneer,” sê Saartjie terwyl Theo Stegmann haar pligte aan haar verduidelik. Sy probeer so ’n goeie indruk as moontlik te maak. Sy moes soos ’n onnosel skaap gelyk het toe hy vir haar oor die Franse Rewolusie gevra het en al wat sy kon sê, was: “Hè?” Sy wil hierdie slegte indruk vinnig uit sy geheue wis. Die seuns hou ook van meneer Stegmann. Hy het ’n slag met hulle. Die meisies hou natuurlik nie net van hierdie onderwyser nie; hulle is heeltemal gek oor hom. Hulle wil soveel as moontlik by hom wees, langs hom loop en om hom saamdrom wanneer hy pouses op speelgrond aan diens is. Die meisies wedywer selfs onder mekaar oor wie sy tas aan die einde van die periode na sy volgende klas gaan dra. Maar die graadagts hou nie van juffrou Necker wat vir hulle Engels gee nie. Hulle dink haar bynaam, Ou Nukke, pas perfek by haar. Sy is altyd vol draadwerk. Sy is die onderwyseres wat die eerste oggend ’n donkerbril opgehad en twee keer vir Saartjie gesê het sy moet stilbly toe hulle in die saal was. Saartjie voel juffrou Necker pik onnodig op haar. Een oggend is die klas besig met ’n Engelse leesles. Saartjie moet lees. Sy is besonder goed in Engels en maak nie ’n enkele fout nie. Wanneer sy gaan sit, brom Ou Nukke: “Hm, nie sleg nie.”

Saartjie fluister vir Anna: “Nie sleg nie? Ga! Dit was perfek!” “Saartjie!” “Ja, Juffrou?” “Het jy iets gesê?” Saartjie sluk. Dan stamel sy: “Ja... ja... Juffrou.” “Wat?” Die meisie voel amper lus om te vra: “Wat wát, Juffrou?” maar sy bedink haar en sê nederig: “Ek het net gesê ek dink ook dis nie sleg nie. Dis maar al, Juffrou.” “Dis nie vir jou om ’n mening oor jou leesvaardigheid uit te spreek nie, Saartjie. Dis my werk.” “Ja, Juffrou,” sê die meisie sag. Die lesery gaan voort. Later fluister Anna vinnig vir Saartjie dat Ou Nukke vandag nog meer nukke as gewoonlik het. Die volgende leesles gaan oor spoke. Toe Saartjie die opskrif “The Three Ghosts” sien, wil sy sommer begin lag. Sy loer onderlangs na Galpil en sy twee maats. Die seuns volg die storie aandagtig in hul boeke. Hulle stel duidelik intens belang in spoke. Hulle onthou daardie aand in die perskeboord toe die drie spoke vir Galpil en Apie gevang het nog baie goed. Hulle lees hoe drie wit gedaantes in die mistigheid van ’n Skotse vallei oor die aarde aangesweef kom en Saartjie moet styf op haar onderlip byt om haar lag te bedwing. Sy kyk na Anna en knipoog. Hulle sal nooit vergeet hoe Galpil en Apie vir “Omie Spook” gesoebat het om hulle nog ’n kans te gee nie! Hulle hoor hoe Lina nou ook agter hulle grinnik. Saartjie kry ekstra lag omdat sy nou nog nie vir haar twee maats vertel het hoe daardie lelike rooi neus die aand op haar gesig beland het nie. Hulle dink nog steeds ’n regte spook het vir daardie paar minute Saartjie se plek ingeneem – hoe

belaglik so iets ook al mag klink. Die meisie giggel amper hardop wanneer sy dink hoe totaal en al dronkgeslaan Lina en Anna was en nog steeds is. Sy gaan haar geheim nie nou al met hulle deel nie. “Saartjie!” sê juffrou Necker kwaai. “Ja, Juffrou?” Sy skrik haar lag skoon weg. “Wat vind jy so snaaks in hierdie verhaal? Sê vir ons sodat ons saam met jou kan lag.” “Niks, Juffrou. Niks is eintlik snaaks nie...” “Nou hoekom sit jy so en giggel?” “Ek weet nie, Juffrou,” sê Saartjie sag. “Dis eienaardig – jy lag, maar jy weet nie hoekom nie. Baie eienaardig!” Saartjie weet nie wat om te antwoord nie. “Wat my betref, is dit ’n grillerige verhaal,” gaan Ou Nukke voort, “maar doen ons ’n guns en sê vir ons wanneer iets daarin weer jou lagspiere prikkel, dan kan ons saam met jou lag.” “Reg, Juffrou,” mompel Saartjie en wonder hoekom is die juffrou so sarkasties. “Sit!” Die meisie maak dadelik so. Die leesles gaan voort. Saartjie is nou doodstil. Sy hou die boek voor haar gesig. ’n Rukkie later draai sy haar kop na Anna en sis sag: “Kat!” Anna knik. Sy voel nes haar maat oor Ou Nukke. In die middae is daar groot bedrywigheid op die skool se atletiekbaan. Die nuwelinge se atletiekbyeenkoms is binnekort en die kinders oefen hard. Hierdie byeenkoms is nie Hoërskool Saamwerk se groot jaarlikse een wat op ’n

Saterdag gehou word en duisende ouers en skoliere lok nie. Dit vind sommer een middag ná skool plaas. Saartjie was nog altyd ’n goeie atleet, maar sy oefen ekstra hard. Sy het gehoor Amanda Goosen het nie net grootgepraat toe sy gesê het sy gaan haar in atletiek klop nie. Amanda was verlede jaar glo die Vrystaatse laerskoolkampioen! Amanda bring ook ure op die atletiekbaan deur. Dit is vir almal duidelik die een wat die beker vir die beste nuweling in die meisiesafdeling gaan kry, sal óf sy óf Saartjie wees. Hierdie beker word toegeken aan die meisie wat die meeste items van die naelloop, hoogspring, sakresies, hindernis en aartappelresies wen. Daar is tien nuwelinge wat ingeskryf het. Die dag van die byeenkoms is Saartjie opgewonde, maar ook skrikkerig. Sy wil baie graag net vir Amanda uitstof – al wen sy ook nie die beker nie. Amanda is gans te vol van haarself. Toe die laaste skoolklok lui, storm die kinders af atletiekbaan toe. Die matriekseuns en -meisies het alles gedurende die laaste periode gereed gekry. Die sportveld is vol wit strepe en vlaggies wat wapper in die windjie. Galpil het vir die seuns se bekerkompetisie ingeskryf. Hy sit gemaklik op die gras terwyl Gert en Piet sy bene masseer. Toe hy die Drie Muskiete sien, skree hy: “Hei, Saartjie, ons twee pêrre gaan hulle wys! Wen jy die beker vir die meisies en ek die een vir die seuns! Saartjie glimlag flou. Die kinders kan nie wag om te sien wie die beste meisiesatleet gaan wees nie. Die dagleerders gee hul volle ondersteuning aan Saartjie. Die koshuisgangers sit reg om Amanda luidkeels aan te spoor om te wen. Die eerste item vir die tien meisies is die naelloop. ’n Onderwyser kondig oor die luidspreker aan dat hulle na die wegspringplek toe moet gaan. “Laat waai!” en “Wys hulle!” skree ’n klomp kinders toe Saartjie oor die veld

stap. Anna en Lina wys vir haar hulle hou styf duim vas. Die meisies trek lootjies om te bepaal in watter bane hulle moet hardloop. ’n Onderwyser met ’n wit oorjas kry sy pistool gereed. Dan sê hy: “Neem julle plekke in!” Saartjie en Amanda is langs mekaar. Amanda sê smalend: “Nou sal ons sien wie van ons is die beste atleet!” Saartjie byt op haar onderlip. Sy antwoord nie. “Op julle merke!” skree die afsitter. Hy staan wydsbeen en hou die rewolwer in sy hand hoog bo sy kop. Die meisies kry hulle reg. Saartjie se hart klop met hamerslae. Op laerskool het die afsitter nooit ’n pistool gebruik nie, maar ’n wit kussingsloop. Sy hoop maar net sy skrik haar nie boeglam wanneer die pistool knal nie! “Gereed!” Die meisies kom vooroor – en dan skiet Amanda Goosen soos ’n weerligstraal weg. “Nee!” sê die onderwyser. “Jy moet wag tot jy die skoot hoor. Almal, staan weer terug.” Die meisies kom regop. Hulle kyk vies na Amanda. Saartjie voel nou nóg meer oorgehaal om te wen. Sy staan en trippel. “Op julle merke!” kom die afsitter se stem weer. Die meisies sak af. Saartjie het ’n groot blou lint in haar krulhare. Sy voel vinnig of die lint reg sit. Die afsitter skree: “Gereed!” Dit is so stil dat ’n mens ’n speld kan hoor val. Die pistool knal. Nes sy verwag het, laat die dawerende geluid Saartjie skrik en sy kom eers na ’n paar sekondes in beweging. Sy is ’n goeie drie treë agter die ander!

Amanda het vinnig weggespring en sy trek al verder en verder van die ander hardlopers af weg. Byna halfpad is Amanda veilig voor – maar Saartjie is nou by die ander klomp. Die kinders skree en juig op die pawiljoen. Die koshuisgangers juig Amanda toe. Sy gaan wen – sommer maklik wen! Maar dan skiet Saartjie tussen die bondel uit en dis nie lank nie of sy is kort op Amanda se hakke. Dit dreun soos wat die kinders Saartjie se naam skree. Sy gaan Amanda inhaal! Nee, sy gaan nie! Ja, sy gaan! Die twee hardloop kop aan kop! Dis Amanda! Dis Saartjie! Amanda! Saartjie! Nog net ’n paar treë – en Saartjie met die blou lint in haar hare steek Amanda verby en hardloop eerste oor die wenstreep! Saartjie se ondersteuners is histeries van opwinding. Die twee meisies staan uitasem langs mekaar. “Ek het nie gedink ek gaan jou inhaal nie,” sê Saartjie hygend. “Jy’t nog lank nie die beker gewen nie! Daar is nog vier items oor!” kap Amanda terug en stap vinnig weg. Die kinders drom om Saartjie saam en sy word van alle kante af gelukgewens. “Ag wat, dis niks,” sê sy met ’n skouerophaling, maar haar hart huppel van vreugde en sy geniet die aandag. Die tweede item is die hoogspring. Hier wen Amanda maklik. Saartjie probeer moedig, maar sy kan nie naastenby so hoog soos Amanda oor die dwarsbalk seil nie. Sy en Amanda het nou elkeen een van die vyf items gewen. “Jy weet,” sê Anna terwyl hulle op die gras sit en na die seuns se items kyk, “Amanda het ook maar net gewen omdat jy nie genoeg vir die hoogspring geoefen het nie.” Saartjie stem saam met haar maat. Vandat hulle daai dag gedurende die vakansie die wasgoedpaal by Anna-hulle se huis omgeruk en al die wasgoed op die grond

laat beland het, het sy nog nooit weer hoog gespring nie. Galpil verloor hopeloos in die naelloop en verspring. Hy het nie meer ’n kans om die seunsafdeling te wen nie. Toe hy by die groepie Lynnekommers aansluit, mompel hy net: “Pêrre, die kompetisie is sterk. Daai perd van die Bosveld... Jissou... Hy kan vir jou hárdloop!” Die “perd” van die Bosveld is Herkules Momberg. Hy is ook in graadagt, maar nie in Saartjie-hulle se klas nie. Herkules bly in die koshuis en oorheers die seunsitems. Hy gaan die beker vir die seunsafdeling maklik verower. Saartjie is nou die dagleerders se enigste hoop. Dit sal darem te vreeslik wees as die beste seuns- én meisiesatleet albei in die koshuis is! Die volgende item in die meisies se kompetisie is die sakresies. Toe hul bene in die sakke vasgemaak is en hulle reg staan om te begin, sê Amanda smalend: “Jy weet natuurlik ek het verlede jaar in Bloemfontein die sakresies gewen – en ál die laerskole in die Vrystaat het deelgeneem!” “Dis nie die Vrystaat dié nie,” brom Saartjie, maar sy is goed benoud. Gelukkig word die pistool nie met hierdie wedren gebruik nie. Die sakdoek val en die meisies spring weg. Hulle spring soos wafferse paddas – maar daar is een wat soos ’n vlieënde padda lyk. Sy verstaan duidelik die kuns om met ’n sak om die bene te spring. Dit lyk amper of die ander klomp stilstaan. Sy beweeg al verder en verder voor hulle uit. Ja, dit is Amanda. Saartjie en die ander kan maar vergeet om haar in te haal. Die meisie wen met meer as twintig treë! Saartjie is tweede, omtrent ’n tree voor die derde meisie. Die koshuiskinders juig Amanda luidkeels toe. “Waarvoor gaan hulle so te kere?” brom Anna toe Saartjie by hulle kom sit. “Dis niks om oor trots te wees as jy soos ’n padda kan spring nie. Dis sommer simpelgeid.” Lina stem volkome met Anna saam.

Saartjie glimlag. As sý gewen het, sou haar twee maats nie gedink het die sakresies is “sommer simpelgeid” nie. Hulle sou hoog in hul skik gewees het. Amanda het nou twee items gewen en Saartjie een. Daar lê nog twee voor! Die hinderniswedloop is volgende. Saartjie stap vol vertroue na die plek waar hulle gaan wegspring. ’n Baanbeampte beduie vir die tien meisies hoe hulle moet hardloop en wat hulle moet doen. Hulle moet oor ’n tou spring, tussen pale wat na aan mekaar is deur hardloop sonder om aan een te raak, oor ’n stuk omgespitte grond spring sonder om in die grond te lande te kom, onder ’n groot seil deurkruip, dan weer ’n entjie hardloop, deur hoepels klouter en dan ooplê wenpaal toe. Dit is ’n veeleisende wedloop wat ’n mens se spoed, wilskrag en uithouvermoë toets. Saartjie sien uit daarna. Hier gaan sy vir Amanda wys! As ’n meisie ’n boetie soos Apie het wat jy gedurig moet probeer vang of van wie jy aanhoudend moet probeer wegkom, leer sy vinnig om deur drade te kruip, in ’n boom te klim en weg te kruip en vinnig weer af te spring voor die klein klits jou onverhoeds betrap en met kluite bestook. Saartjie is met hierdie hinderniswedren in haar element. Sy hardloop, spring, klouter en kruip vir die vale – en sy laat die ander al verder en verder agter! Die blou lint het met die gekruip onderdeur die seil afgeval. Haar hare waai los in die wind soos wat sy na die wenpaal toe nael. Amanda is tweede. Die spanning bereik nou breekpunt. Daar is nog net een item oor en dít gaan beslis wie van Saartjie en Amanda die beker kry. Hierdie laaste item is die aartappelresies. Saartjie het wel een keer op laerskool ’n aartappelresies gewen, maar sy is glad nie so seker sy gaan dit vandag weer regkry nie. Anna en Lina praat haar moed in terwyl hulle haar masseer. “Ek sê vir jou,” verseker Anna haar, “vandag vat ons daai mooi blink beker in die bus huis toe. Ek gaan hom vir jou dra.”

“O nee,” sê Lina, “ek gaan!” “Wag, julle twee!” keer Saartjie laggend. “Ek moet die ding nog eers wen.” Twee onderwysers roep ’n paar kinders om te help om die aartappels op die wit kolle in die bane te sit. Anna en Lina is ook by. Hulle berei die twee buitebane voor. Dit is waar Saartjie en Amanda gaan hardloop. Die aartappels word so tien treë van mekaar af neergesit. Alles is nou gereed. Die deelnemers staan gereed. Elkeen het ’n mandjie en ’n lepel. Hulle moet hardloop en die aartappels met ’n lepel opskep en in die mandjie gooi. As ’n aartappel val, moet hulle dit weer opskep. Die toeskouers is doodstil. Daar hang baie van hierdie wedren af! Saartjie het die mandjie in haar linkerhand en die lepel in haar regterhand. Haar oë is só strak op die eerste aartappel gerig dat sy skoon van die mandjie vergeet en dit laat val. Sy moet dit eers optel en spring nou eers ’n goeie paar treë ná die ander weg! Sy skep die eerste aartappel op en nael verder. By die tweede aartappel haal sy die ander klomp in. Die meisies is almal nogal behendig daarmee om die aartappels op te skep en in die sak te gooi, maar Saartjie en Amanda is vinniger as die ander en loop nou ’n goeie entjie voor. By die derde laaste aartappel is Saartjie en Amanda kop aan kop. Die kinders op die pawiljoen juig opgewonde. Die twee meisies buk feitlik gelyktydig en skep die aartappel op – maar Amanda skep mis! Sy moet weer probeer. Saartjie is nou los voor. Die dagleerders skree histeries. Saartjie gaan maklik wen! En toe gebeur dit. Saartjie is oorhaastig met die laaste aartappel en skep dit

heeltemal mis. Haar ondersteuners kreun van ontsteltenis. Saartjie vlieg vinnig om en probeer weer – maar sy skep die aartappel wéér mis! Wild skep sy weer. Sy raak die aartappel, maar stamp dit vorentoe. Sy skep-skep vir die soveelste keer, maar die aartappel bly vorentoe rol. Sy kry dit eenvoudig nie op die lepel nie. Saartjie is lus en tel hierdie dekselse ding wat tussen haar en oorwinning staan sommer met haar hande op. Amanda is nou ook by die laaste aartappel. Op die pawiljoen hou Anna en Lina styf duim vas dat sy ook haar aartappel moet misskep, maar dit gebeur nie. Amanda skep raak, gooi die laaste aartappel in haar mandjie en nael wenpaal toe. Saartjie maak ’n hele paar tellings later eers klaar terwyl Amanda luidkeels toegejuig word. Amanda wen die beker vir die beste meisiesatleet onder die nuwelinge. Saartjie glimlag, al blink daar trane in haar oë. Sy stap na Amanda toe en sê: “Baie geluk. Jy het verdien om te wen.” Amanda kyk na haar teenstander se uitgestrekte hand. Sy aarsel net ’n oomblik, dan steek sy hare ook uit en sê: “Dankie, Saartjie. Dis gaaf van jou om dit te sê. Ons twee gaan nog saam teen die ander skole meeding... Ons sal hulle wys.” Saartjie glimlag vriendelik en knik haar kop. Sy is bitter teleurgestel, maar sy wys dit nie. Almal simpatiseer met haar. As dit nie vir daai vervlakste laaste aartappel was nie... Daardie aand sê dokter Baumann vir sy vrou: “Dis miskien goed Saartjie het verloor. Sy het op laerskool te veel gewen.” Apie is by toe sy pa dit sê. “Dit sal haar leer,” sis hy deur die opening waar sy twee voortande eers was. “Sy dink verniet sy’s so wonderlik.” Bo in haar kamer lê Saartjie op haar bed en dink aan daardie laaste aartappel. Sy wil nooit, ooit in haar lewe weer ’n aartappel sien of eet nie!

Sy dink aan Amanda. Nadat sy haar gelukgewens het, was Amanda nogal heel vriendelik. Dalk is sy een van daardie mense wat dit nie kan hanteer om te verloor nie. Maar as sy wen, is sy gaaf. Maar wie weet, dink Saartjie, miskien word sy en Amanda eendag nog groot maats. Miskien... ’n mens weet mos nooit...

5

Galpil vra vir Saartjie

Een middag staan mevrou Baumann en Anna se ma, mevrou Strydom, by die tuinhekkie en gesels. Saartjie, Anna en Lina is ook daar by hulle en gesels saam. Alles is rustig en stil. Maar dan kom Apie en Bennie daar aan! Hulle is verveeld en begin die meisies terg. As ’n meisie iets sê, herhaal die seuns dit in ’n fyn piepstemmetjie. Saartjie-hulle ignoreer die twee eers, maar toe dit naderhand te erg word, sê Saartjie: “Kom ons vang hulle!” Die Drie Muskiete pyl op hulle af, maar Apie en Bennie het so iets verwag. Hulle vlieg soos die wind by die tuin in. Die seuns spring en hardloop oor die grasperk. Die meisies kan hulle nie vang nie. “Wê!” skree Apie toe die meisies ’n goeie twintig treë van hom en Bennie af tot stilstand kom. “Julle kan ons nie vang nie! Julle’s te sleg! Wê! Julle kan nie eers julle ouma se siek kat vang nie!” Met bloedstollende krete sit Saartjie, Anna en Lina die twee weer agterna. Nou gaan hulle die japsnoete vang en met hulle afreken! Die lawaai is oorverdowend – Apie en Bennie koggel die meisies uit en die drie (wat nou kort op die seuns se hakke is) skree wat hulle gaan doen wanneer hulle die twee vang! “Sal julle kinders stilbly!” sê mevrou Baumann toe die klomp gillend verby die vrouens hardloop. “Kom dadelik hier, almal van julle!” Saartjie, Anna, Lina, Apie en Bennie – die jaery vir ’n oomblik vergete – staan

voor die ma’s wat kwaai na hulle kyk. “Julle behoort julle te skaam,” sê mevrou Baumann. “Hulle het eerste begin, Mamma,” sê Saartjie en wys na Apie en Bennie wat nou met onskuldige gesigte daar staan. “Bly stil, Saartjie.” Haar ma lyk baie omgekrap. “Julle skree en gaan so te kere dat ek en mevrou Strydom nie eens behoorlik kan gesels nie. Dis onbeleefd...” “Ja, dis onbeskof!” sê Anna se ma en kyk kwaai na die drie meisies. “Julle drie is amper dertien, maar julle gaan nog steeds soos rabbedoes te kere!” “Maar wat moet ons doen as die seuns ons so koggel, Ma?” vra Anna. “Ignoreer hulle!” Die meisies besluit om hierdie raad te volg, maar dit is nogal moeilik. Die seuns koggel hulle nou nie meer hardop nie; hulle staan net en gesigte trek. Die een probeer sy gesig aakliger as die ander trek. Apie se oë is amper toe, sy neus wikkel heen en weer en hy druk sy tong sover moontlik uit by die opening waar sy twee voortande eers was. Die Drie Muskiete maak of hulle die twee nie raaksien nie. Saartjie mompel net dat as sy so ’n lelike bakkies soos hulle het sy nie lelike gesigte sal probeer trek nie, want dit is onnodig. Hulle kan nie leliker wees as wat hulle in elk geval is nie. Toe mevrou Strydom loop, stap Anna saam met haar. “Tot siens, julle,” sê sy vir Saartjie en Lina. “Tot siens,” sê hulle en hardloop skielik nader, raak aan Anna, skree: “Vrot!” en laat spaander. Anna sit hulle agterna. Die seuns is ook by. Almal skree: “Vrot!” en probeer aan

mekaar raak en dan huis toe hardloop. Hulle skree nou nog erger as barbare. Elkeen probeer om te wen deur vir oulaas aan die ander een te raak. Dit gaan woes in die tuin tussen die Baumanns se rose. “Vrot!” kom die skril stemme. “Vrot!” “Sal julle stilbly!” sê mevrou Baumann woedend. “Kom,” sê mevrou Strydom vies vir Anna. “Hou dadelik op en kom huis toe. Jy weet glad nie hoe om jou te gedra nie.” Lina en Bennie maak hulle gou uit die voete. Saartjie en Apie stap voor hul ma aan huis toe. Sy wil hulle spreek! In die sitkamer sit mevrou Baumann in die groot leunstoel. Sy kyk vies na Saartjie en Apie wat voor haar staan. “Julle gedrag is skandelik!” sê sy ontsteld. “Ek skaam my vir julle.” “Ons het maar net ‘vrot’ gespeel, Ma,” sê Apie gedwee. “Saartjie, jy behoort van beter te weet. Jy is al op hoërskool en jy hardloop en skree nog steeds soos ’n wilde barbaar! Wanneer gaan jy leer om jou soos ’n dame te gedra?” Die meisie is effens bleek. Sy het haar ma lanklaas so kwaad gesien. “As jy jou nie meer stigtelik begin gedra nie, sal ons jou na ’n kosskool toe moet stuur. Miskien sal hulle vir jou ordentlike maniere kan leer.” Saartjie weet haar ouers sal nooit so iets doen nie, maar sy voel nogtans verskriklik. “Jammer, Mamma,” sê sy opreg. “Ek sal nie weer so to kere gaan nie.” Mevrou Baumann kyk na haar bruingebrande dogter met die gesonde blos op die wange. Sy sien hoe Saartjie vinnig met die agterkant van haar hand ’n weerbarstige krul van haar voorkop af wegvee. Hierdie gewoonte van Saartjie was ook ’n tipiese gebaar van háár toe sy nog ’n jong meisie was. Daar speel ’n glimlag om haar mondhoeke. Sy onthou hoe ’n rabbedoe sy was – nie een seun kon soos sy boomklim nie!

“Goed, Saartjie,” sê Martha Baumann sag. “Ons vergeet nou maar daarvan.” “Ek vra ook dinges, Ma,” mompel Apie. “Wat se ‘dinges’?” vra sy ma glimlaggend. “Om verskoning?” “Ja, Ma, dis wat ek bedoel. Ek sal ook nie weer so skree nie...” “Ek gee glad nie om as jy skree wanneer julle alleen speel nie, Apie,” sê sy ma, “maar julle moet julle inhou wanneer daar grootmense by is. Julle het só ’n bohaai opgeskop dat ek en mevrou Strydom mekaar glad nie kon hoor nie.” “Reg, Ma,” sê Apie weer. “Ek het mos dinges gevra.” “Nou ja,” sê hul ma en staan op, “dan is hierdie saak afgehandel.” Sy stap kombuis toe. Die oomblik wat sy by die vertrek uit is, raak Apie aan Saartjie se arm en sê: “Vrot!” Hy hardloop vinnig by die huis uit. Saartjie sit hom agterna. Op die voorstoep slaan sy hom op die rug – “Vrot!” – en vlieg om en hardloop met die trap op kamer toe. Sy sluit haar deur toe. Wê, sy het tog gewen. Die volgende paar dae gedra Saartjie haar nogal stil en gedwee. Sy is mos nou ’n sjarmante, goedgemanierde jong dame. Hierdie stywe houdinkie kom een middag skielik tot ’n einde. Saartjie sit op die rusbank in die tuin en lees. Apie en Bennie gewaar haar daar. Hulle stap nader totdat hulle binne hoorafstand is. Dan begin hulle hard gesels. “Sy dink seker sy’s ’n prinses wat vir ’n prins op ’n wit perd wag,” sê Apie. “As ’n prinses só lyk,” sê Bennie, “wil ek nie ’n prins wees nie.” “Hoe lyk sy?” vra Apie. Albei praat met opset nog harder om seker te maak Saartjie hoor elke woord. “Oes, ou Apie, oes,” sê Bennie. “Wat dink jy?”

Apie verbeter nog hierop deur “vrek lelik” by te voeg. Saartjie maak of sy hulle nie hoor nie. “Kyk net die ou wit handjies,” begin Apie weer. “Blaai die bladsye kastig so fyntjies om.” Nog steeds geen reaksie van Saartjie nie. “Dink jy sy kan lees?” vra Bennie. “Nee, sy maak net of sy kan,” sê Apie. “Sy verstaan nie ’n woord nie. Sy sit eintlik net hier en wag.” “Jy bedoel die prinsessie...” “Dis reg, Bennie, sy wag vir haar droomprins – haar geliefde.” “Dis seker Galpil,” sê Bennie ekstra hard. Saartjie byt op haar onderlip. Sy is skielik woedend. Sy kan nie ’n woord op die bladsy uitmaak nie. Apie en Bennie kom versigtig nog ’n bietjie nader. “Haai, jy!” sê Apie en hy staan reg om vinnig weg te vlieg as sy dalk opspring. “Ek sê – haai, jy!” kom dit nóg harder. Maar Saartjie kyk nie op nie. Sy maak of sy lees. “Lyk my sy’s doof,” sê Bennie. “Kom ons peper haar met klippe!” Apie dink dit is ’n briljante voorstel. Hulle buk dadelik af en begin klippe optel. Saartjie sit haar boek versigtig neer. Dan vlieg sy met ’n verwoede kreet op! “Weg is ons!” skree Apie en hy en Bennie lê oop. Die meisie is kort op hul hakke. Die wind waai deur haar hare. Sy is nie meer ’n elegante jong dame nie.

Die seuns skiet om die huis. Die buitekamer is oop. Hulle vlieg daar in, slaan die deur net betyds voor Saartjie toe – en sluit dit van binne. Saartjie draai laggend om. Sy weet die kamer is vol steenkool. Hulle gaan lekker bemors daar uitkom. In die kamer sit die twee seuns op die steenkool. Hulle hande is pikswart. “Jissie – sy’t ons amper gevang,” sê Apie. Saartjie kom sit op ’n stomp voor die buitekamer en lees. Hoe langer hulle daar bly, hoe vuiler gaan hulle word. Die seuns maak die deur kort-kort op ’n skrefie oop, maar wanneer hulle Saartjie sien, trek hulle dit vinnig toe. Dan gaan sit hulle maar weer mismoedig op die steenkool. Later is Saartjie stilletjies in huis toe, maar dit neem nog ’n hele rukkie voor Apie en Bennie seker is sy is nie meer daar nie. Toe sluip die twee swart figuurtjies versigtig by die kamer uit. En só kom Saartjie se kortstondige tydjie as ’n besadigde dame tot ’n einde. Sy besluit sy loop gans te veel pret en plesier mis. Sy wil liewer saam met Anna en Lina hardloop, swem en boomklim – en die seuns terg of hulle jaag as hulle haar terg. Dit is baie lekkerder as om so sedig en gedwee hier rond te sit. Een oggend in die saal kondig die hoof af daar gaan die Vrydagaand ’n funksie gehou word om die skoolfonds ’n hupstoot te gee. Daar sal stalletjies wees waar allerhande lekkernye verkoop word en daar gaan oorgenoeg braaivleis vir al die leerders, oudleerders, ouers en ander besoekers wees. “Ek wil hê al ons leerders moet die aand teenwoordig wees,” sê die hoof. “Ons is ’n gemengde skool en dit sal mooi wees as ons seuns en meisies saam na die funksie toe kom. Ek wil graag sien dat die seuns die meisies vra om hulle te vergesel.” Die meisies in die saal giggel. Die seuns kyk na die vloer, die plafon en by die venster uit. Saartjie, Anna en Lina kyk vinnig na mekaar. Dan kyk hulle na die ry skuins

agter hulle waar Galpil, Piet en Gert staan. Die drie seuns staar stip voor hulle uit. Die Drie Muskiete is die hele dag stil. Saartjie wonder wie haar gaan vra en óf sy ooit gevra gaan word. Sy wil nie eintlik saam met ’n seun gaan nie, want dis sommer ’n simpel besigheid, maar sy sal darem baie sleg voel as niemand haar vra nie! Dis nie lank nie of die eerste Muskiet word funksie toe genooi. Hannes van Wyk, die “deskundige” op die gebied van hoërskole, vra Lina om saam met hom te gaan. “Wat het gebeur?” vra Saartjie opgewonde. “Hoe het hy jou gevra?” “Vertel vir ons,” sê Anna en skuif ook nader aan Lina. Dit is pouse en die drie eet toebroodjies op ’n bankie langs die skool. “Hy het gesien ek hardloop terug klas toe om my toebroodjies te gaan haal,” begin Lina. “Toe keer hy my in die deur voor. Sy oë was yslik groot en hy’t aanhoudend ‘uh... uh’ gesê en die deurkosyn geskop. Toe vra ek hom reguit of hy iets van my wil hê en toe sê hy weer ’n paar keer ‘uh... uh’ en vertel vir my hy het al in ál die provinsies skoolgegaan en hy was al by baie skoolfunksies en goeters. Hy is glo ’n deskundige op daai gebied ook en hy’t my belowe hy’s ’n goeie danser, al lyk dit miskien nie so nie.” Saartjie en Anna glimlag vir Lina se droë verteltrant. “En toe?” por Saartjie aan. “Gaan aan.” “Toe vra ek hom baie koel wat dit alles met my te doen het, en toe ‘uh... uh’ hy weer en skop die deurkosyn nóg ’n paar keer hard, en toe mompel hy dit sal vir hom ’n groot eer wees as ek saam met hom na die skoolfunksie toe gaan. Ek sê julle, ek was so verbaas dat jy my met ’n veertjie kon omtik!” “Wat was jou antwoord?” vra Saartjie en Anna feitlik gelyktydig. “Ek wou nie sy gevoelens seermaak deur sommer dadelik nee te sê nie. Toe sê ek ek sal hom môre antwoord.”

“Maar jy gaan nie saam met hom nie,” sê Saartjie. “Nooit!” sê Lina. “Dink jy ek is simpel? Hy het gevra ek moet asseblief seker maak ek sê môre al vir hom, want daar is glo baie ander meisies wat vreeslik graag saam met hom wil gaan...” “Maar dis natuurlik nie waar nie,” sê Saartjie. “Natuurlik nie! Wie sal nou saam met hom wil gaan?” grinnik Lina. Ondanks die feit dat hy al in so baie skole was, is Hannes nie juis gewild onder die meisies nie. Met so ’n tikkie afguns in hul oë kyk Saartjie en Anna na Lina wat nou ongeërg haar toebroodjies eet. Lina het darem al ’n uitnodiging gekry, hoewel dit nie juis ’n wafferse een was nie. Niemand het hulle nog gevra nie! “Weet julle wat dink ek?” vra Saartjie ingedagte. Haar maats verseker haar hulle het nie ’n benul nie, maar sal graag wil uitvind. “Kan ek maar reguit praat?” Anna en Lina skuif nader om beter te kan hoor. “Die hoof wil hê ons moet saam met ouens na die funksie toe gaan, so ons moet dit seker maar doen,” sê Saartjie. “Maar ek dink ons moet dit só doen dat ons drie sáám gaan en bymekaar is. So ek dink dit sal die beste wees as ons saam met ouens van Lynnekom gaan.” Saartjie se maats dink hieroor na. Hulle meen dit is ’n goeie voorstel. “Jy bedoel, drie Lynnekom-ouens moet ons drie vra en dan gaan ons ses saam?” vra Anna net om seker te maak sy verstaan nie verkeerd nie. “Dis reg, ja – en dit moet ouens wees wat ons goed ken. As een van hulle een van ons vra om te dans, dan moet ’n mens sommer reguit kan sê: ‘Ek wil nie’ as jy nie wil nie.” “Ja,” stem Lina saam, “ander ouens wat ’n mens nie so goed ken nie, sal dink

omdat hulle vir jou roomys gekoop het, kan hulle die hele aand met jou dans.” “En op jou tone trap,” sê Saartjie. “Nou wie gaan ons ouens wees?” vra Anna. “Die enigste drie aan wie ek kan dink,” sê Saartjie en trek haar skouers effens op, “al weet ek hulle is nie watwonders nie, is Galpil, Piet en Gert.” Anna en Lina is ook nie juis entoesiasties oor die drie nie, maar aangesien die skoolhoof so graag wil hê die meisies moet saam met seuns gaan, sal hulle dit liewer saam met Galpil-hulle doen as ander ouens. “Die groot vraag is nou net,” sê Lina droog, “gaan hulle ons vra?” Saartjie meen hulle sal, maar eers vanmiddag of môre. “Hoekom sal hulle tot dan wag?” vra Anna. “Omdat hulle eers moet uitwerk hoeveel die hele gedoente hulle gaan kos,” verduidelik Saartjie. Haar blou oë vonkel ondeund toe sy byvoeg: “Ek sien al hoe Galpil sê: ‘Pêrre, ons moet mooi dink voor ons daai drie meisies vra. ’n Skoolfunksie is nie ’n plek waar mens goete verniet kry nie’.” Saartjie aap Galpil se diep, growwe stem skitterend na. Anna en Lina skater soos hulle lag. Die klok lui en die Drie Muskiete stap na die rye toe. Hulle sal maar wag en sien hoe lank dit die seuns gaan neem om hul sommetjies te maak en die moed bymekaar te skraap om hulle te vra. Toe die kinders in die klas sit, gee Galpil suur vir Saartjie ’n briefie aan. “Dis van daai perd in die koshuis, Herkules Momberg – die ou wat die atletiekbeker vir die seuns gewen het,” brom hy. Saartjie se hart bons. Galpil lyk baie nors. Hy vermoed wat in die briefie staan. Vinnig lees Saartjie:

Beste Saartjie Boman,

Toe ek jou noudie dag op die atletiek-vield sien, het ek geweet - Dis sy! Sowaar soos parravet! Sy’s vir my!

En toe die hoof vanoggend van die funksie praat, het ek geweet - Ditsem! Nou gaan ek haar uitvra. So dis wat ek nou doen. Jy moet Vrydagaand saam met my gaan. Ek sal al die reëlings nog met jou bespreek.

Herkules Momberg

O ja, onthou net, ek is ’n boer van die Bosveld - ek ken nie so iets soos NEE nie!!!!

Sy lees die brief weer ’n slag deur. Daar is ’n frons op haar voorkop. “Die boer van die Bosveld” het haar van sowaar verkeerd gespel! Dit maak haar baie vies. Saartjie besluit dadelik sy hou nie van hierdie kastige wonderlike atleet nie. Hy is te groot vir sy skoene. Sy het dit daardie dag op die atletiekbaan ook al agtergekom. Hy is gans te vol van homself. Sy kyk op en sien hoe Galpil, Piet en Gert haar angstig dophou. “Nie slegte nuus nie?” brom Galpil. “Nee,” sê Saartjie ongeërg. “Nogal goeie nuus.” Die drie seuns kyk vinnig na mekaar, dan neem Galpil ’n potlood en papier en begin skryf. Saartjie neem haar kans waar en wys Herkules se briefie gou vir Anna. Haar

maat lees dit koorsagtig en gee dit dan agtertoe vir Lina. Lina lees dit en wanneer sy die briefie vir Saartjie teruggee, fluister sy: “Wat gaan jy doen?” “Dis eenvoudig,” sê Saartjie droogweg, “ek gaan vir ‘die boer van die Bosveld’ leer wat NEE beteken! Ek gaan nie saam met hom nie. Ons het mos besluit wat ons gaan doen.” “Ja,” sug Anna, “maar dan moet Galpil-hulle nou opskud en ons vra!” Die meisies loer na die seuns en sien hoe Galpil ernstig skryf terwyl Gert en Piet vir hom fluister wat om in die briefie te sit. Die Drie Muskiete vermoed dit het iets met die uitvraery na die skoolfunksie te doen. Galpil kry die hele periode lank nie kans om die briefie vir Saartjie aan te gee nie. Die onderwyseres staan teen die muur aan die kant van die klas waar Lynnekom se kinders sit. Toe die seuns later uitstap om houtwerk te gaan doen, sit Galpil die briefie vinnig op Saartjie se bank neer. Sy raap dit op en omdat sy vermoed die juffrou het dit gesien, kyk sy met ’n onskuldige gesiggie na haar. Sy glimlag vriendelik toe die onderwyseres na haar kyk. Maar die juffrou het blykbaar niks opgemerk nie, want sy vra net vriendelik: “Klaar, Saartjie?” “Amper, Juffrou.” “Julle moet gou maak,” sê sy vir die meisies wat almal in die klas agterbly. “Dis tyd vir leeswerk.” Terwyl die naaldwerkgoed uitgedeel word, lees Saartjie gou die briefie. Dit is aan haar, Anna en Lina geadresseer.

Doen niks! - Se^ niks! - Belowe niks!

begin Galpil se briefie dramaties.

Ons drie,– ek en Gert en Piet, vra dit vir julle drie. Ons vra dit oor ons julle ken, want ons bly mos al jarre saam in Lynnekom. Ons vra dit, oor ons vrinne is, vrinne met '’n vrindskap! Asseblief, julle pe^ rre - Doen niks! –Se^ niks! – Belowe niks! voor ons drie met julle drie gepraat het nie. Ons sal julle vanmiddag sien. Tot dan moet julle vir niemand niks belowe oor Vrydagaand se dinges nie.

Geteken in ware en opregte vrinskap.

Lodewyk le Fras de Waal (Galpil). Ek teken ok sommer namens Gert en Piet, want hulle se^ soos ek se^ en voel soos ek voel!

Saartjie glimlag. Sy gee die briefie vir Anna en sê droogweg: “Ek wonder hoe Galpil dit reggekry het om graad sewe deur te kom!” “Jy was reg,” sê Lina. “Hulle’s bekommerd oor hoeveel die storie hulle gaan kos.” “Hulle is verniet bang,” sê Anna. “Ons ken hulle mos goed. Ons weet hulle is altyd platsak, so ons sal vir onsself betaal.” “As hulle dit geweet het,” sê Saartjie, “het hulle ons lankal gevra!” Die res van die oggend sien hulle nie weer vir Galpil en sy maats nie. Daar kom egter kort-kort ’n paar seuns in by die klaskamer waar die graadagts sit en lees. Die onderwyseres gee hulle glimlaggend verlof om met die meisies wat hulle graag “wil sien” te praat. Sy weet mos die seuns het nou, ná die hele oggend se gewroeg, besluit wie om na die skoolfunksie toe te vra.

Gedurende die lang leesperiode kom vier seuns die een na die ander met rooi gesigte stotterend en stamelend oor Saartjie se bank leun en vra hees of sy Vrydagaand saam met hulle sal gaan. Twee seuns kom vir Lina “sien”. As die buksie, Hannes de Waal, saamgetel word, is haar totaal nou drie. En Anna? Sy sit en lees en haar ronde, vrolike gesiggie straal van geluk. Twee seuns, een graadagt en een graadnege, het haar kom vra! Die Drie Muskiete wys natuurlik al die uitnodigings van die hand. Hulle gaan mos saam met Galpil, Piet en Gert – ás die drie Lynnekom-ouens ooit sover kom om hulle te vra. Maar hulle gaan mos – hulle het dan geskryf die meisies moet niks doen, sê of belowe nie. Dié middag net na ete kom kuier Anna en Lina by Saartjie. Hulle sit in die tuin en gesels. Daar is iets wat Saartjie bekommer. Sy het aan tafel gehoor Kris en sy meisie, Isabel, gaan ook na die skoolfunksie toe. Al die oudleerders is mos ook genooi. Kris en ’n paar van sy maats wat verlede jaar in matriek was en nou saam op universiteit is, gaan glo die aand ’n paar items en ’n kort toneelstuk opvoer. Kris dink die mense gaan hulle doodlag daarvoor. Saartjie sug. Sy hoop maar net Kris-hulle gaan nie allerhande mombakkies en snaakse neuse en goeters dra nie! Die drie meisies sit op die tuinbankie toe Galpil, Gert en Piet met hul fietse daar aankom. “Kyk nou hoe skaapagtig gaan hulle lyk wanneer hulle ons vra,” sê Saartjie. Die seuns sit hul fietse neer. Hulle kom oor die grasperk aangeloop, met Galpil vooraan. Saartjie merk weer op dat hy taamlik beter lyk vandat hy op hoërskool is. Sy kouse lê nie meer op sy skoene nie en sy hare is nie meer so woes en deurmekaar nie, maar netjies gekam. Galpil is sterk gebou en het ’n diep stem. Gert is kort en geset en hy praat min;

dit is vir hom te veel inspanning. Piet is lank en skraal en taamlik skaam. “Dag, pêrre,” sê Galpil joviaal toe die drie by die meisies kom. Gert en Piet knik net kop. Met ’n frons op haar voorkop kyk Saartjie na Galpil. Dan sê sy kil: “Hoeveel keer moet ek jou nog sê om mense – en veral meisies! – nie ‘pêrre’ te noem nie?” “Ag, Saartjie, man,” sê Galpil en vryf sy hande, “dis maar net ’n manier van praat.” Saartjie antwoord nie. Sy en Anna en Lina kyk vraend na die seuns voor hulle asof hulle glad nie weet hoekom die drie hier is nie. Piet pomp Galpil in die ribbes en fluister: “Sê nou jou sê dat ons kan waai.” Saartjie-hulle hoor dit. “Wat se sê moet jy sê?” vra sy kil. Galpil sluk en maak keel skoon. Dan begin hy: “Jy sien, Saartjie, ou perd – ag, ekskuus, ek bedoel, julle sien, Saartjie, Anna en Lina, die saak staan só: Ons drie het ernstig en diep gedink oor daai dinges Vrydagaand by die skool en toe besluit ons moet ook meisies vra om saam met ons te gaan.” Die seun kug weer en dan sê hy met ’n skouerophaling asof dit bloot ’n nagedagte is: “Baie meisies by die skool wil natuurlik graag hê ons moet hulle vra...” Hy wag ’n paar sekondes sodat sy woorde goed kan insink. Die meisies moet besef hierdie drie ouens voor hulle is sommer baie gewild! Saartjie, Anna en Lina kyk na mekaar. Hulle sukkel om hul lag te bedwing. Vreemd, dink Saartjie, hoe elke seun hom verbeel hy is die vervulling van al wat meisie is se drome. Selfs die lelikste, snaaksste, slordigste sproetgesig glo vas hy is ’n sjarmante prins wat die skoner geslag se voete onder hulle uitslaan! Nie een van die meisies antwoord nie, en toe Galpil meen hy het hulle nou genoeg kans gegee om ná te dink oor hoe gewild hy en sy twee maats is, gaan hy aan: “Maar ons stel nie belang in daai meisies by die skool nie. Ons het besluit om julle pê-, ek bedoel julle drie, te vra.”

Galpil kug vir die soveelste keer en vroetel met sy broekspyp. Dan bulder hy soos oor ’n luidspreker: “Sal julle saam met ons na die skoolfunksie toe gaan?” Die meisies sukkel weer om nie uit te bars van die lag nie. Die seuns het sulke skaapagtige uitdrukkings op hul gesigte soos hulle staan en rondtrap. Saartjie se oë blink ondeund. “Wie gaan saam met wie?” vra sy. “En wat makeer dié twee?” Sy wys na Gert en Piet. “Het hulle hul tonge verloor?” Galpil pomp Gert met sy linkerarm in die ribbes en kom Piet dan met sy regterarm by. “Vra nou en kry klaar,” sê hy bars. Piet loer vinnig op na Anna en sê skor: “Sal jy saam met my gaan?” “Ek gee nie om nie,” antwoord Anna. Sy probeer die indruk skep dat dit nie juis vir haar saak maak met wie sy saamgaan nie. Gert brom: “Hoe lyk dit, Lina? Ek en jy – Vrydagaand?” “Goed, as dit dan moet,” sê Lina en voeg effens smalend by: “Baie dankie vir die groot eer wat jy my aandoen.” Gert loer agterdogtig na haar om te sien of sy die gek met hom skeer. “Saartjie, ou pe-...” Galpil hoes vinnig en begin weer: “Saartjie, sal jy saam met my gaan?” Sy kyk hom net stip in die oë en antwoord nie. “Asseblief,” voeg Galpil haastig by. “Goed,” sê Saartjie ná wat vir hom soos ’n ewigheid voel. “Ek is bly julle het ons nou ordentlik gevra en nie sommer almal tegelyk nie,” sê Saartjie verder. “Ons gaan saam met julle omdat ons almal hier in Lynnekom bly en mekaar goed ken. Maar ons skuld mekaar niks nie. Ons meisies sal vir onsself betaal.” Die seuns kyk na mekaar. Hulle kan hul verligting nie wegsteek nie.

Galpil probeer kastig keer en sê: “Nee wat, ons ouens sal vir alles betaal,” maar toe hy sien die meisies oorweeg dit voeg hy dadelik by: “Maar as dit is hoe julle dit wil hê – dat elkeen vir homself betaal – dan maak ons maar so.” Gert en Piet wil nou net hier wegkom, voor die meisies van plan verander. Hulle beduie na hul fietse toe en begin sommer aanstap sonder om te groet. Galpil wil darem eers behoorlik tot siens sê. Hy vryf sy hande, glimlag breed vir die meisies en sê: “Ons gaan Vrydagaand lekker jol!” Dan maak hy saam met sy maats spore. Anna en Lina gesels nog ’n rukkie met Saartjie oor die skoolfunksie en dan gaan hulle huis toe. Die kinders het baie huiswerk om te doen. Saartjie stap met die tuinpaadjie op na hul groot dubbelverdiepinghuis. Sy dink nog steeds aan die snaakse toneelstuk wat Kris en sy maats gaan opvoer. Sê nou maar haar broer gebruik daardie groot rooi neus wat sy die aand met die spokery in die boord by hom geleen het? Dan gaan haar geheim nie meer ’n geheim wees nie! Ingedagte loop Saartjie by die stoeptrap op. Sy wonder of haar ma vir haar ’n nuwe rok sal maak. Dit is mos haar eerste hoërskoolfunksie hierdie. Die meisie glimlag by haarself. Sy gaan haar ma vra om vir haar ’n blou rok te maak, ’n donkerbloue. Die rok moet so ’n swiesj-geluid maak wanneer sy op die dansbaan in die rondte draai. En sy gaan ’n blou strik in haar donker hare bind. Sy gaan só mooi lyk dat al die seuns net vir haar sal kyk. Ja-nee, soos Galpil gesê het: “Ons gaan Vrydagaand lekker jol!”

6

Die funksie kom nader

Die volgende oggend by die bushalte, in die bus en by die skool gesels Saartjie, Anna en Lina onophoudelik oor die skoolfunksie. Hulle wens dit is al Vrydagaand. Saartjie is hoog in haar skik. Haar ma het ingestem om vir haar ’n splinternuwe rok te maak – ’n bloue wat so swiesj sal maak wanneer sy op die dansbaan swaai en draai. By die skool sit die Drie Muskiete op ’n bankie langs die gebou. “Julle weet,” sê Lina, “ek voel nogal sleg om vir Hannes van Wyk sommer net so nee te sê. Ek kon sien hy wil vreeslik graag saam met my gaan en ek weet mos dis nie waar dat baie meisies graag saam met hom wil gaan nie.” Saartjie frons. “Foeitog, ek glo nie daar is enigiemand wat vir hom sal ja sê nie.” “Ek hou nogal van hom,” sê Anna. “Hy laat my altyd lekker lag wanneer hy so grootpraat oor al die skole waarin hy al was.” Die ander twee stem saam met haar dat Hannes eintlik glad nie onaardig is nie. “Ek het ’n plan!” sê Anna skielik opgewonde. Sy vertel vir Saartjie en Lina hoe jammer sy Matilda Nielsen gister in die klas gekry het. Elke slag wat ’n seun ingekom het om met een van die meisies te praat, het Matilda vol afwagting na hom gekyk. Anna kon sien Matilda wil bitter graag hê iemand moet haar ook na die funksie toe uitvra. Maar niemand het nie. “Arme Matilda,” sê Saartjie. “Sy’s miskien nie die mooiste meisie in die skool

nie, maar sy’t ’n baie goeie hart.” “En sy en Hannes pas perfek by mekaar,” sê Anna. “Elke pot het sy deksel,” sê Lina. Die meisies hou van Anna se plan. Hulle moet Hannes net sover kry om Matilda te vra. “Hier kom hy nou,” sê Lina en wys na die gesette seun wat moeisaam by die trap opkom en dan na hulle toe aanstap. Hy is baie lui en boonop bang vir Lina se antwoord, so hy loop vandag ekstra stadig. “Ek gaan net nee sê,” fluister Lina vinnig. “Doen jy die praatwerk, Saartjie, en sorg dat hy vir Matilda vra.” “Goed,” sê Saartjie. Sy besef sy sal baie slim te werk moet gaan. Hannes staan voor die drie meisies. Hy haal ’n groot rooi sakdoek uit en vee die sweet van sy voorkop af. “In al die skole regoor die land waar ek al was, het ek nog nooit sulke steil trappe teëgekom nie. Dis ’n skande dat ’n ou soveel energie moet mors om by die skool uit te kom. So gou ek ’n kans kry, gaan ek bietjie met die hoof oor hierdie sakie praat. Dinge kan nie so aangaan nie!” hyg hy. “Dink jy die hoof sal na jou luister?” vra Saartjie glimlaggend. “Natuurlik! Hy weet mos ek is ’n deskundige – iemand wat al in elke provinsie in ons land skoolgegaan het!” Die drie meisies kyk hom met groot oë aan en sukkel om nie hardop te begin lag nie. Hannes stoot sy bors uit. “Ja-nee,” sê hy, “ek is ’n man wat skole ken... Maar dis nie hoekom ek by julle is nie.” “Hoekom is jy dan hier?” vra Saartjie kastig onskuldig. “Lina weet,” sê hy en kyk reguit na haar. “Jy weet wat ek jou gister gevra het,

Lina... W-wat is jou antwoord?” “Ek kan ongelukkig nie, Hannes. Jy sien, ek.... ek...” Die seun staar haar verslae aan. Hy het duidelik glad nie so ’n antwoord verwag nie. Hy vee weer ’n paar keer vinnig met die rooi sakdoek oor sy gesig. “Jy bedoel jy gaan nie saam met my na die skoolfunksie toe nie?” “Ek is jammer, Hannes. Maar ek kan nie. Jy sien, ek... ek...” stamel Lina en kyk na Saartjie. Sy moet nou vinnig help. “Hannes, dit is vir Lina baie moeilik om jou uitnodiging van die hand te wys,” sê Saartjie en is trots op haar netjiese taalgebruik. “Sy het laas nag omtrent nooit geslaap nie – só erg is dit vir haar.” Lina kyk voor haar uit en sug swaar. Dit behoort die regte indruk te skep. Sy het verlede nag natuurlik soos gewoonlik soos ’n klip geslaap. “Jou uitnodiging,” sê Saartjie vir Hannes, “het Lina in ’n baie moeilike posisie geplaas.” “Hoekom?” Die seun se oë is op skrefies soos wat hy agterdogtig na die drie meisies loer. Saartjie sluk swaar voor sy verder praat. “Jy sien, Hannes, Lina wil vreeslik graag saam met jou gaan, maar sy kry die arme Matilda Nielsen te bitterlik jammer...” Die meisie bly eers stil sodat hierdie woorde goed kan insink. “Wat... wat het Matilda met die hele ding te doen?” wil Hannes weet. “Sy is desperaat dat jy haar moet vra. Vandat die hoof daardie afkondiging gemaak het, vertel sy heeltyd vir ons daar is net een seun in die skool saam met wie sy wil gaan – en dit is Hannes van Wyk. Sy het ure lank met ons oor jou gepraat, Hannes. Sy het só ’n sagte plekkie in haar hart vir jou...” Hannes staan oopmond en luister. Dan stoot hy sy bors weer uit. Hy kug en probeer lyk soos iemand wat gewoond daaraan is dat ’n meisie so versot op hom raak.

“Lina is in ’n baie moeilike posisie, Hannes,” gaan Saartjie voort. “Matilda bly ook in Lynnekom en ons sien haar elke dag. Lina wil baie graag saam met jou gaan, maar sy sien nie kans om Matilda so diep seer te maak nie...” Hannes stoot sy bors nog méér uit en knik ernstig kop om te wys hy begryp Lina se geweldige stryd. Hy sug swaar om die drie te laat verstaan dat dit nogal ’n moeilike affêre is wanneer die meisies almal so erg oor ’n man is. “Ek dink jy moet haar vir Vrydagaand vra, Hannes,” sê Saartjie sag. “Bring ’n bietjie sonskyn in haar lewe.” Hannes knik weer sedig kop en maak hom reg om te loop. Maar hy draai eers na Lina en sê grootmoedig: “Ek verstaan, Lina. Jy kan nou maar ontspan.” “Dankie, Hannes,” sê Lina en sug swaar sodat hy moet besef dit is vir haar ’n geweldige opoffering om nie saam met hom te gaan nie. “Wag ’n bietjie,” sê Saartjie toe Hannes omdraai. Sy moet eers vir Matilda bykom om haar voor te berei vir die sonskyn wat in haar lewe gaan kom, anders sal die meisie se verbasing Hannes mos agterdogtig maak. “Ja?” vra die seun. “Ek wil hê jy moet voor skool gou vir my ’n gunsie doen. Jy ken mos vir Herkules Momberg? Hy is ook in die koshuis.” “Ja, ek ken daai kastige Superman,” sê Hannes vies. “Maar ek sê jou sommer reguit, ek hou nie van hom nie. Ek het in al die skole in al die provinsies nog nooit so ’n boelie teëgekom nie!” “Ons hou ook nie van hom nie,” sê Saartjie. “Daarom wil ek hê jý moet gou vir hom dié briefie gaan gee.” Saartjie haal Herkules se briefie uit haar tas. Sy sit dit op haar tas neer, vat haar vulpen en waar Herkules geskryf het dat hy ’n boer van die Bosveld is wat nie NEE ken nie, skryf Saartjie groot: NEE - en nog ’n keer NEE! Nou sal hierdie boertjie van die Bosveld leer wat NEE beteken!

“Gee dit asseblief vir hom,” sê Saartjie. Hannes vat die briefie en sê: “Ek hoop nie jy gaan saam met Herkules nie, Saartjie. Hy is ’n boelie omdat hy sterk is en goed kan boks. Ons ouens by die koshuis moet alles vir hom aandra. Ons moet tot sy skoene vir hom skoonmaak, anders foeter hy ons! Maar ek doen dit nie. Nee, ek is ’n ou wat die wêreld ken! Ek staan op my regte!” “Ek gaan nie saam met die boertjie van die Bosveld nie,” sê Saartjie laggend. “Gaan gee vir hom die briefie.” Hannes loop daar weg om na Herkules te gaan soek en dan sonskyn in Matilda se lewe te bring. “Ons moet Matilda dadelik in die hande kry,” sê Saartjie. “Sy’s seker in die biblioteek,” sê Anna. “Sy sit mos elke oggend daar en lees.” Die Drie Muskiete stap vinnig soontoe. Hulle lag lekker oor Saartjie se gesprek met Hannes. Hy gee duidelik nie om dat Lina nie saam met hom gaan nie – solank hy net iemand kry, is hy doodtevrede. Hulle tref Matilda in die biblioteek aan. Sy lees ’n boek oor die aardbol se verskillende rotsformasies. Die meisie kyk deur haar groot bril op na hulle. Sy glimlag. Die bril laat haar oë effens te groot lyk en daar is draadjies aan haar tande. Nee, dink Saartjie, as Hannes haar nie funksie toe vra nie, sal niemand anders nie. “Ons het besluit,” sê sy sag vir Matilda, “om jou gou te kom vertel wat vanoggend gebeur het. Jy ken mos vir Hannes – daai gawe ou wat langs Piet sit? Wel, hy het by ons kom staan en die arme kêrel het swaar gesug. Toe vra ons hom wat fout is – en toe vertel hy vir ons.” Matilda kyk half verbaas na die drie. Sy kyk weer na die boek oor rotsformasies wat vir haar so interessant is. Sy wonder wat die meisies wil hê. “En wat was fout met hom?”

“Hy het ’n sagte plekkie, Matilda – vir jou!” sê Saartjie. “Hy wil jou vreeslik graag vra om saam met hom na die skoolfunksie toe te gaan, maar hy’t nie die moed nie...” “Hy’t laas nag die hele nag wakker gelê en nie ’n oog toegemaak nie,” voeg Lina droog by. Matilda kyk Saartjie-hulle verbaas aan. Sy stoot die bibilioteekboek van haar af weg. Wie wil nou van rotsformasies lees? “Ons het hom toe moed ingepraat,” gaan Saartjie aan. “Ons het vir hom gesê hy moet jou kom vra. Jy móét saam met hom gaan, Matilda. Jy kan hom nie teleurstel nie. Jy sal hom diep seermaak as jy nee sê.” “Ek het al baie met hom gepraat, maar nooit gedink dat hy – dat hy só oor my voel nie...” Die verbasing en verwondering op Matilda se gesig maak plek vir opgewondenheid. Sy stoot die boek oor rotsformasies nóg verder van haar af weg. Haar gesig begin straal. “Hoe... hoe ’n soort seun is hy?” vra sy. “Hy lyk vir my na ’n gawe ou.” “Hy ís,” sê Saartjie sedig. “Sommer baie, baie gaaf.” “En jy moet onthou – hy is iemand met ondervinding van die wêreld. Hy het mos al in elke provinsie in ons land skoolgegaan,” sê Lina. “Ek het hom goed deurgekyk,” lug Anna nou ook haar mening. “Ek sê jou, Matilda, hy is ’n ou met ’n stoere karakter!” Sy weet nie wat ’n “stoere karakter” presies beteken nie, maar sy het hierdie uitdrukking in ’n boek gelees en dit klink indrukwekkend. “Haai, dat hy sowaar nie die moed het om my te vra nie,” giggel Matilda. “Ek sal mos nie sy kop afbyt nie.” “Wees asseblief tog vriendelik met hom,” sê Saartjie. “En moet liewer nie sê ons het met jou gepraat nie...” “Hier kom hy nou!” sê Lina skielik.

Die meisies sien Hannes deur die venster aangestap kom. “Hy moet ons nie sien nie,” fluister Saartjie. “Ons sal hier agter die boekrak wegkruip.” Die meisies glip gou agter ’n boekrak in. Hulle hou hul hande styf oor hul monde om nie hardop te lag nie. Saartjie hoop maar net Hannes sê nie vir Matilda hulle het gesê sy wil so bitter graag saam met hom gaan nie. Maar hy sal darem seker nie so onnosel wees nie! Die meisies sien hoe Matilda haar hare vinnig regdruk. Dan sit sy Hannes met ’n soet glimlag en inwag. Die boek oor rotsformasies is nou toegemaak en heeltemal eenkant gegooi. Hannes kom by die deur in. Hy stap reguit na Matilda toe. “Haai, Matilda.” “Haai, Hannes.” Die meisie kyk vol afwagting op na hom. “Matilda, ek wil vir jou iets vra.” “Ja, Hannes?” “Uh... uh... jy sien, die saak staan só...” Die seun skop die tafel waarby Matilda sit se poot. Dit klap soos ’n sweepslag deur die stil biblioteek. “Ekskuus,” mompel hy. “Ek het nie geweet dit gaan so ’n geraas maak nie...” “Dis niks,” sê Matilda sag. “Jy kan maar skop as jy wil... Wou... wou jy vir my iets gevra het, Hannes?” “Ja... uh... uh... ek het gewonder... Sal jy Vrydagaand saam met my skoolfunksie toe gaan?” “Natuurlik sal ek.” Hannes vee die sweet wat op sy voorkop pêrel met sy groot rooi sakdoek af. Hy

voel nou baie beter. Toe hy by Saartjie-hulle weg is, het hy begin wonder of hulle nie miskien met hom gekskeer nie. Maar hulle was reg. Matilda het ’n sagte plekkie in haar hart vir hom. Dis duidelik. “Dis baie gaaf van jou, Matilda.” “En van jou, Hannes. Ek en my ouers sal jou met die motor by die koshuis kom oplaai.” “Dis goed, maar kom ’n bietjie vroeër, hoor. Die ondervinding het my geleer mens moenie laat by skoolfunksies aankom nie – jy weet mos ek was al in skole in elke provinsie in ons land, nè?” Matilda knik. Haar oë rus sag op hierdie deskundige op die gebied van skole en skoolfunksies. “Wel,” gaan Hannes voort, “soos ek sê – die ondervinding het my geleer ’n mens moet vroeg by ’n skoolfunksie wees, voor al die lekkerste eetgoed op is.” “Ons sal jou vroeg oplaai.” Die skoolklok lui. “Ek sal jou tas rye toe dra, Matilda,” sê die seun galant. “Dankie, Hannes.” ’n Seun het nog nooit in haar lewe Matilda se tas vir haar gedra nie. Sy stap trots en regop langs Hannes. Die Drie Muskiete kyk die twee glimlaggend agterna. “Ek hou baie van hulle albei,” sê Saartjie en haar stem is sag. Die drie besluit hulle gaan sorg dat hul groep Vrydagaand saam met die stil, teruggetrokke Matilda en die buksie, Hannes, deurbring. Hulle sal almal saam jol. Dié oggend werk die kinders hard in die skool. Daar is nie juis tyd om aan die funksie te dink nie.

Saartjie is besonder slim. Op laerskool het sy altyd eerste in haar klas gestaan. Maar hier in die hoërskool kom sy agter die werk is nie sommer speletjies nie. Sy sal hard moet leer om weer eerste te staan. Verlede jaar in graad sewe het sy die boekwurm, Matilda Nielsen, net-net uitgestof. Dit gaan vanjaar moeilik wees om dit weer reg te kry as sy nie ook so hard soos Matilda leer nie. Matilda lees dan sowaar boeke oor rotsformasies om haar kennis van natuurstudie uit te brei! Buitendien is daar nog ’n meisie in die klas wat baie intelligent is en vir wie Saartjie sal moet oppas. Amanda Goosen is ’n goeie atleet én ’n knap leerder. Nadat sy Saartjie by die nuwelinge se atletiekbyeenkoms geklop en Saartjie haar gelukgewens het, het hulle nog nie weer met mekaar te doen gehad nie. Pouse stap Saartjie, Anna en Lina oor die grasperk na ’n groot boom waaronder hulle wil gaan sit. Herkules Momberg, “die boer van die Bosveld”, kom vinnig na Saartjie toe aangestap. Een van sy vriende is langs hom. “Oeps!” sê Lina. “Nou is jy in die moeilikheid.” “Hoekom?” vra Saartjie. “Dis tyd dat daai verwaande skepsel ’n les geleer word.” ’n Entjie agter die Drie Muskiete kom Galpil, Piet en Gert aangestap. “Ons moet praat,” sê Herkules vir Saartjie toe hy en sy maat by die meisies kom. “Waaroor?” vra Saartjie kil. “Vir wat wil jy nie saam met my gaan nie?” “Wat is so snaaks daaraan dat ek nie saam met jou wil gaan nie?” “Al die meisies vrek dat ek hulle moet vra.” “So?” Saartjie trek haar wenkbroue op. Sy vee vinnig met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg. Galpil, Piet en Gert is nou ook hier by hulle.

“Luister vir my, Saartjie,” sê Herkules. “Jy gaan saam met my en klaar. Jy kan geëerd voel dat ek jou uitvra.” Die meisie byt op haar onderlip. Haar oë vlam. “Ek gaan níé saam met jou nie.” Saartjie se stem is so koud soos die koudste sneeuwindjie van die Drakensberg af. Herkules kyk haar verslae aan. Hy kan dit eenvoudig nie verstaan nie. Hy is groot en sterk en het sy lewe lank nog altyd sy sin gekry. “Hoekom... hoekom wil jy nie saam met my gaan nie?” vra die seun bars. “Sommer.” “Sommer is nie ’n rede nie.” “En skilpad het nie vere nie,” sê Saartjie spottend. Herkules kners op sy tande. “Moet my nie kwaad maak nie,” waarsku hy die meisie. “Ek sal nooit weer met jou praat of van jou notisie neem nie.” Saartjie is nou woedend. Haar oë vlam weer gevaarlik. “Dink jy ek sal omgee as jy nooit weer met my praat of van my notisie neem nie?” sê sy skril. “Wie dink jy miskien is jy, boertjie van die Bosveld? Dink jy omdat jy die atletiekbeker gewen het, is jy wonderlik? Moet almal daaroor agter jou aan hardloop? Moet almal na jou luister net omdat jy sterk is en die ouens in die koshuis rondboelie? Wie dink jy is jy? Dis Johannesburg dié, nie die Bosveld nie. Verstaan?” ’n Hele klomp kinders staan om die seun en meisie wat mekaar nou so woedend aangluur. Galpil gee ’n tree nader aan Saartjie. “So saam met wie gaan jy Vrydagaand?” vra Herkules en voeg smalend by: “Dis te sê ás daar iemand is wat so simpel was om ’n geitjie soos jy te vra.” “Dit het niks met jou te doen saam met wie ek gaan nie!” snou Saartjie hom toe.

Galpil kom nog ’n tree nader en hy staan nou langs Saartjie. Hy sê in sy growwe stem: “Saartjie gaan saam met my en wat gaan jy daaromtrent doen, ou perd?” Die twee seuns kyk mekaar berekenend aan. Herkules is sterk en frisgebou – Galpil ook. Die kinders is almal stil. Saartjie se hart bons. Sy dink aan hoe verwaand Herkules is. Sy hou niks van hom nie. Sy wil net sê: “Foeter hom, Galpil! Dons hom goed op!” toe sy haarself bedink. Sy is mos nou op hoërskool. Sy moet haar soos ’n dame gedra en nie soos ’n barbaar vir een seun skree om ’n ander op te dons nie! Maar nogtans, dit sal darem pret wees as die twee seuns mekaar bevlieg. En dit oor haar! Herkules en Galpil meet mekaar. Hulle sien hulle is ewe sterk en dit gaan ’n lelike bakleiery afgee. Hulle lyk albei maar skrikkerig. Dan swaai Herkules skielik om en stap weg. Saartjie hoor hoe hy vir sy maat brom ’n meisie moet besimpeld wees as sy ’n ou soos Galpil bo hom verkies. Die dae gaan stadig verby. Die kinders kan nie meer wag dat die skoolfunksie nou moet kom nie. Eendag por Anna en Lina vir Saartjie aan om in meneer Stegmann se klas te vra of hy ook by die funksie sal wees en of hy met hulle sal dans. Saartjie wil nie eers nie, maar toe Lina beweer sy is te bang om te vra, skraap sy haar moed bymekaar. “Meneer,” sê Saartjie en steek haar hand huiwerig op. Sy weet nie hoekom nie, maar haar hart klop altyd vreeslik vinnig wanneer sy met hierdie onderwyser praat, of hy met haar. “Ja, Saartjie?” vra hy terwyl hy sy tas regpak. “Gaan Meneer ook Vrydagaand by die funksie wees?” “Natuurlik,” sê hy laggend. “Ons gaan mos almal baie pret hê.” “Meneer...” Saartjie sluk. Sy voel hoe Lina haar in die rug pomp en dan trek sy

los: “Sal... sal Meneer... met ons meisies ook dans? Ons is mos in Meneer se klas.” ’n Glimlag speel om die onderwyser se mondhoeke. Hy kyk na Saartjie en sien die pragtige, onskuldige gesiggie met die helderblou oë wat so gretig vir sy antwoord wag. “Natuurlik gaan ek met julle ook dans!” Dan voeg hy kastig ernstig by: “Maar wat sal my vrou daarvan sê?” Die kinders skater soos hulle lag. Meneer Stegmann is die beste onderwyser wat hulle nog ooit gehad het. Hy is streng en laat hulle verbrands hard werk, maar hy verstaan kinders. Hy is altyd gereed om ’n grappie te maak. Uiteindelik breek die langverwagte dag aan. Dit is Vrydag. Saartjie se nuwe rok is klaar. Dit is pragtig! Sy het lank voor die spieël in haar kamer gestaan en oor en oor met die rok in die rondte gedraai en geswaai. Haar ma kan nie na die funksie toe gaan nie, want die dameskring hou vanaand ’n vergadering hier in hul huis. Dokter Baumann sal die kinders met sy groot motor neem. Apie en Bennie gaan ook skoolfunksie toe, maar nie saam met die ander nie. Hulle ry saam met Bennie se ouers. “Ons dood liewer as om saam met ’n spul meisies daar aan te kom!” sê Saartjie se boetie verontwaardig. Kris is ook al weg om sy meisie te gaan haal. Hy gaan saam met haar en haar ouers. In die sitkamer sit dokter Baumann en sy vrou vir Saartjie en wag. “Die kind neem darem baie lank om aan te trek,” sê Jan Baumann. “Sy bewonder haarself seker eers in die spieël met haar nuwe rok aan,” sê die ma wat sit en borduur. Uiteindelik kom Saartjie by die trap af. Toe sy omtrent halfpad is, gaan staan sy stil en maak keel skoon om hul aandag te kry. Sy kyk glimlaggend na haar ouers.

“Hoe lyk ek?” vra sy. Haar pa en ma kyk na haar toe op. Hulle kan hul oë nie van haar afhou nie. Saartjie lyk soos ’n droom! Die blou rok pas haar uitstekend en die blou strik in haar donker krulhare rond alles pragtig af. Saartjie se helderblou oë blink. Daar is twee kuiltjies in haar wange. “En hoe lyk ek wanneer ek loop?” vra sy terwyl sy stadig en regop, met haar ken hoog, verder by die trap begin afstap. Haar ouers bars uit van die lag toe Saartjie in ’n wafferse Britse aksent sê: “I am Lady Thingamabob from Whatshisname in Put-without-water!” Sy bring haar hand elegant na haar oog toe en maak of sy deur ’n eenoogbril na hulle kyk. “Saartjie... Saartjie!” Haar ma vee ’n traan van al die lag uit haar oog. “Sal jy nooit endkry met jou lawwigheid nie?” Die meisie grinnik gelukkig. “Sê nou vir my hoe lyk ek, Mamma.” “Pragtig, my kind. Die rok pas jou perfek.” “Daardie seun,” sê haar pa. “Gal-... Wat is sy regte naam nou weer?” “Lodewyk, maar hy sal nie omgee as Pappa hom ook sommer Galpil noem nie,” sê Saartjie. “Wel, hy kan geëerd voel dat jy vanaand sy maat is, Saartjie.” “Ek is nie eintlik sy maat nie, Pappa. Ons ses gaan mos in ’n groep saam.” Saartjie draai ’n paar keer in die rondte om vir hulle te wys hoe die rok swaai en sodat hulle die swiesj-geluid kan hoor. “Ek gaan gou vir Lizzy ook wys!” Sy hardloop kombuis toe na die huishulp wat al jare by hulle werk en voor wie die kinders almal grootgeword het. Haar ouers kyk na mekaar. “Ons meisie word groot,” sê dokter Baumann terwyl hy sy pyp stop.

“Ja,” sê sy vrou sag. “Sy word groot – en so pragtig!” Saartjie en haar pa ry met die motor om die ander kinders te gaan oplaai. Die Drie Muskiete sit agter sodat hul rokke nie sal kreukel nie. Galpil, Piet en Gert sit voor langs die dokter. Die seuns gesels en lag onder mekaar. Die meisies sit agter en fluister en giggel. Galpil sê meer as een keer: “Pêrre, vanaand gaan ons jol!” Gert praat soos gewoonlik nie veel nie, maar hy fluit die hele tyd ’n opgeruimde deuntjie. Piet meen hulle moet darem met die meisies ook gesels. Hy draai om en sê: “Julle drie lyk vanaand baie mooi,” maar dan bederf hy die kompliment deur by te voeg: “Dis seker oor dit ’n bietjie donker is en mens julle nie behoorlik kan sien nie.” Hy kan nie verstaan hoekom die meisies so vies na hom kyk en hom nie eens antwoord nie. Dokter Baumann glimlag en sê maar liewer niks nie. Hy bestuur die motor behendig deur die stadsverkeer. Toe die Lynnekommers by die parkeerplek uit die motor klim, staan hulle ’n paar oomblikke spraakloos na die toneel en kyk. Die hele skoolterrein is verlig met helderkleurige liggies. ’n Orkes speel vrolike musiek. Daar brand oral vure en die reuk van braaivleis word op ’n sagte windjie na hulle toe aangedra. “Kom, pêrre!” sê Galpil en die kinders begin aanstryk. Dokter Baumann voel self ook ’n gloed van opwinding. Hy stap vinnig saam. Dis heerlik om saam met die jonges jonk te wees. Hoe nader hulle aan die skoolhekke kom, hoe vinniger stap hulle. Die orkes se vrolike musiek word al harder en die heerlike geur van braaivleis en boerewors al sterker.

By die hekke gewaar Saartjie vir Kris en sy meisie Isabel saam met haar ouers. Kris dra ’n tas. Die klere wat hy vir die toneelstuk gaan dra, is seker daarin. Saartjie hoop maar net hy het nie die groot rooi neus saamgebring nie!

7

Saartjie se geheim kom uit

Toe hy en die kinders by die skool se hekke in is, sê dokter Baumann: “Voor ek julle los om julle gang te gaan, wil ek darem eers vir julle iets koop om te eet – ás julle honger is!” Die kinders verseker hom hulle is. Veral Galpil, Gert en Piet is hoog in hul skik. Hulle stap naby aan Saartjie se pa sodat hy nie tussen al die mense kan wegraak nie. By ’n stalletjie koop dokter Baumann vir elkeen ’n stuk braaivleis en wors. Apie en Bennie is nou ook by, asof hulle kon ruik hulle kan kos kry sonder om daarvoor te betaal. Kris en Isabel kom ook daar aan en omdat Jan Baumann weet sy negentienjarige seun se sakgeld is maar skraps, nooi hy die twee om by hulle aan te sluit en saam te eet. Die kinders lê heerlik weg aan die kos. Kris en Isabel sit ’n entjie van hulle af en eet asof hulle nie eintlik honger is nie. Hulle lewe mos eintlik net van liefde en koue water. Dokter Baumann staan en eet terwyl hy met Bennie se ouers gesels. Saartjie kyk glimlaggend na Galpil, Piet en Gert wat nou glad nie praat nie, so konsentreer hulle op hul kos. Dan sien sy hoe vinnig Apie en Bennie smul. Hulle wil natuurlik so gou moontlik klaarkry sodat hulle daarna nóg iets te ete kan kry. Langs Saartjie sit haar beste maats in die hele wêreld – Anna en Lina. Die twee is ook stil soos hulle eet. Saartjie sien hoe Anna kort-kort haar vingers aflek. Sy probeer dit onopgemerk doen, maar kry dit nie juis reg nie. Dis nou my familie en vriende, dink Saartjie.

Ja-nee, dit is die mense by wie sy gelukkig is. As haar ma nou ook hier was, sou alles volmaak gewees het. O ja, en Muggie... Sy het amper van Muggie vergeet. Al besorg sy die Drie Muskiete soveel hoofbrekens is sy nogtans een van hulle. Saartjie glimlag toe sy dink hoe moeilik Muggie was toe sy hoor sy mag nie na die funksie toe kom nie. Sy het ’n keel opgesit wat die hele Lynnekom seker laat skrik het, maar haar ouers het voet by stuk gehou. Die funksie gaan te laat aanhou vir so ’n klein dogtertjie. Muggie het eers ophou kerm en kla toe sy besef sy gaan ’n pak slae slae kry. Toe hulle klaar is, koop dokter Baumann vir almal nog iets om te eet. Selfs Kris en Isabel kan die sappige braaivleis nie weerstaan nie. Galpil, Gert en Piet glimlag van oor tot oor. “Dit kos ons nog nie ’n enkele sent nie, pêrre,” fluister Galpil vir sy twee maats. Hulle het nog al hul geld en as hulle later iets wil koop, gaan die meisies mos vir hulself betaal. Dis glad nie sleg nie. Die drie ouens geniet hierdie skoolfunksie sommer baie. Uiteindelik slaan almal verskillende rigtings in. Dokter Baumann stap saam met Bennie se ouers na ’n ander groep volwassenes toe. Galpil en sy twee maats stap saam met Saartjie en haar twee maats na die orkes toe. Apie en Bennie verdamp vinnig om te gaan kwaad doen. Kris en sy meisie stap ingehaak en droomverlore om na die verskillende stalletjies te gaan kyk. Die orkes beweeg nou saal toe sodat die dansery kan begin. Daar is al heelwat mense in die saal. Die orkesleier kondig af dat almal solank vir hulle ’n dansmaat moet kry. Galpil en sy maats kyk na mekaar. Saartjie en haar maats kyk ook na mekaar, maar sê niks nie. Dan kondig Galpil skielik aan: “Kom, pêrre, dis tyd om te dans!” Hy draai na Saartjie en maak ’n elegante buiging: “Sal jy my maat wees?” “Ja – dankie, Galpil,” sê sy en hulle stap na die dansbaan toe.

Piet en Gert brom iets vir Anna en Lina en hulle volg Galpil en Saartjie. Die mense dans te heerlik. Saartjie geniet haar gate uit. Galpil is ’n baie beter danser as wat sy verwag het. Daar is net een ding waaroor sy effens teleurgesteld is. Die orkes speel só hard en die dansers gesels en lag sóveel dat sy nie kan hoor hoe maak haar pragtige nuwe rok swiesj wanneer sy in die rondte draai nie. Dit is ’n heerlike aand en Saartjie hou nie op dans nie. Haar wange gloei later al. Sy gly ligvoets oor die vloer. Sy draai en swaai en is dolgelukkig. Meneer Stegmann kom vra haar later om met hom te wals. Hy neem haar een hand in syne en sit sy ander hand op haar skouer en dan voer hy haar weg saam met die musiek... Saartjie se oë is halftoe. Sy sweef in ’n droomwêreld van prinse wat glimlaggend na haar kyk soos haar onderwyser – prinse en feetjies... en liggies... en wit wolke teen die blou lug... en hemelse musiek in haar ore... en dan hoor sy hom sê: “Dankie, Saartjie. Dit was heerlik.” “Dankie, Meneer,” sê die meisie effens in ’n dwaal en hulle beweeg weer weg van mekaar af. “O, dit was fantasties!” vertel sy vir Anna en Lina toe sy weer by hulle kom. Die kinders stap buitentoe. Saartjie het die vars lug nodig. Matilda en Hannes is nou ook by hulle. Galpil het voorgestel dat die seuns vir die meisies moet gaan roomys koop. Hulle kan dit bekostig, want hulle het mos nog omtrent niks spandeer nie. Die vier seuns en meisies sit heerlik op die stoep en roomys eet. Dan kom meneer Stegmann en ’n vrou by die deur uit. Die onderwyser sien hulle en kom reguit na hulle toe. Saartjie snak na asem. Sy het nog nooit so ’n beeldskone vrou gesien nie! Sy lyk soos ’n prentjie uit ’n boek. Sy het blonde krulhare en helderblou oë en dra die pragtigste mooi rok. Sy glimlag vriendelik en haar perfekte wit tande glinster. “Ontmoet my vrou,” sê Theo Stegmann vir die kinders. “Sy het verlede jaar hier skoolgehou, maar toe was julle mos nog nie hier nie.”

Die klompie staan voor die onderwyser en sy vrou. “Dit is Saartjie Baumann, Elize,” sê hy. “Hallo,” sê mevrou Stegmann en haar stem is sag en warm. “My man het my al baie van jou vertel.” “Ek... hoop dit was net goeie dinge, Mevrou,” sê Saartjie. “Baie goeie dinge,” sê Elize. “Hy sê die skool gaan nog eendag baie trots op jou wees.” Anna, Lina, Galpil (as Lodewyk), Piet, Gert, Matilda en Hannes word een vir een aan die pragtige, sjarmante vrou voorgestel. “Dié outjie,” sê Theo Stegmann en wys laggend vir sy vrou na Hannes, “was al in baie meer skole as ek. Hy gee vir my baie wenke.” Hannes glimlag breed en stoot sy bors uit. “Nou ja, tot siens, julle,” sê Elize Stegmann vriendelik. “Laat my maar weet as my man te kwaai met julle is. Dan sal ek met hom afreken.” Toe die twee ’n entjie weg is, kyk sy om en waai vir hulle. Hulle waai almal terug. “Sy’s ongelooflik!” sê Anna en gee só uiting aan almal se gedagtes. “Ja,” sê Saartjie en byt op haar onderlip. Sy voel effens hartseer. Nie dat sy kan verstaan hoekom nie. Sy is mal oor meneer Stegmann en hy verdien mos so ’n pragtige vrou – en so gaaf! Saartjie sien die ander kyk vir haar. Sy strek haar hande uit, maak ’n tragiese gebaar en sug. Sy kyk kastig gebroke voor haar uit en sê in ’n diep, swaar stem, soos iemand wat al baie gely het: “Net vir haar, net vir iemand so beeldskoon en vriendelik soos sy, sal ek hom prysgee... Helaas! Dit is verby!” Die kinders skater van die lag. Saartjie speel skitterend toneel. Sy lag saam en sê: “Sien julle nou? Ek gaan eendag nog ’n wêreldberoemde aktrise word en al die tragiese rolle speel.”

Almal lag nóg harder. Saartjie lag ook, maar nie heeltemal so hartlik soos die ander nie. Die klomp gaan dans weer in die saal en dis gelukkig nie lank nie of Saartjie het van Theo Stegmann en sy pragtige vrou vergeet. Sy lag en dans en sing sommer saam met die orkes se sanger. Galpil kan sy oë nie van haar afhou nie. Later gaan hulle uit om ’n bietjie te rus. Naby die boompie waar daar koeldrank verkoop word, tref hulle vir Amanda aan. “Hoekom staan jy so alleen hier?” vra Saartjie. “Ek wag vir Herkules,” sê die meisie. “Hy het gou vir ons gaan roomys koop.” Saartjie, Anna en Lina kyk vlugtig na mekaar. So Herkules Momberg, “die boer van die Bosveld” wat nie so iets soos nee ken nie het Amanda uitgevra nadat Saartjie vir hom nee gesê het. “Julle ken mos vir Herkules, nè?” vra Amanda. “Toe ek die beker vir die beste meisiesatleet gewen het, het hy die een vir die seuns gekry.” “Ja, ons ken hom,” sê Saartjie. Dit is net sy, Anna en Lina wat by Amanda staan. Hannes het saam met Matilda na haar ouers gaan soek. Galpil, Gert en Piet probeer naby die stalletjie uitkom om koeldrank in die hande te kry. “Julle weet,” sê Amanda vertroulik, “Herkules is nie net ’n goeie atleet nie, maar ook ’n kampioenbokser. Ek weet al die meisies het gehoop hy gaan hulle vra, maar toe kies hy vir my.” Amanda weet duidelik nie Herkules het eers vir Saartjie gevra nie. Anna en Lina kyk na Saartjie. Dit is nou haar kans om Amanda Goosen op haar plek te sit. Sy moet net sê: “Jy weet seker Herkules het my éérste gevra.” Dit behoort hierdie verwaande meisiekind ’n les te leer. Saartjie dink ook hieraan, maar dan is dit of sy kan aanvoel hoe bitter dit Amanda sal teleurstel. Nee, sy gaan dit nie aan die meisie doen nie. Miskien sal sy eendag as Amanda probeer snaaks wees en haar kwaad maak van hierdie kennis gebruik maak, maar nie nou nie.

“Jy’s gelukkig so ’n wonderlike ou het jou gevra,” sê Saartjie droogweg. Amanda kyk agterdogtig na haar om te sien of sy nie dalk gekskeer nie, maar Saartjie hou haar doodonskuldig. Dan kom Herkules daar aan. Wanneer hy sien met wie Amanda staan en gesels, is hy dadelik onrustig. Hy wonder wat Saartjie vir haar vertel het. “Kom,” sê hy vir Amanda, vat haar aan die hand en stap vinnig met haar weg. “Jy behoort haar te vertel,” por Anna aan. “Nee wat,” sê Saartjie. “Laat Amanda maar lekker droom. Sy sal gou genoeg uitvind hy’s verwaand en boonop nog ’n boelie ook.” Galpil, Gert en Piet kom uiteindelik met die koeldranke daar aan. Terwyl hulle staan en drink, kondig die hoof oor die luidspreker af dat die skool se oudleerders nou ’n paar items en ’n kort toneelstuk in die saal gaan opvoer. Die stoele word reggesit en die saal loop vol. Saartjie-hulle sit naby die deur. ’n Paar rye voor haar sien sy haar pa by die skoolhoof sit. Die meisie voel ongemaklik. Sy hoop maar net Kris gebruik nie daardie groot rooi neus in sy toneelstuk nie. Apie en Bennie sit ook nou by Saartjie-hulle. Apie vertel vir almal hy is reg om hom besimpeld te lag. Sy broer Kris het vir hom gesê die mense gaan lekker lag. Die toneelstuk is nie baie geslaagd nie. Dit is heeltemal te treurig vir so ’n vrolike aand. Die enigste pret wat die gehoor het, is om op die ontydigste plekke te lag. Dit is vir hulle skreeusnaaks wanneer die heldin elke keer by die venster uitstaar en vertel hoe sy nou na die “see” kyk waaroor haar verloofde gevaar het om vir sy land te gaan veg. Maar Saartjie lag nie. Sy is mos ’n romantiese soort mens. Sy kan haar indink hoe die arme heldin moet voel. En dan wonder sy boonop nog oor die rooi neus

ook. Wanneer die held sonder ’n letsel terugkeer, voel Saartjie sommer baie beter en sy lag nou saam met die ander mense vir die twee wat mekaar op die verhoog probeer omhels. Kris speel die held en Saartjie is baie verlig dat daar geen teken van die rooi neus is nie. Hy het net ’n groot helm op en elke keer wanneer hy sy verloofde wil omhels, val die ding oor sy oë. Saartjie besef sy was verniet so bekommerd. In hierdie kastige tragedie is daar mos nie plek vir ’n lawwe rooi neus nie. Kris luister later na die gille uit die gehoor en haal die helm af sodat hy die heldin behoorlik kan omhels. Ná die toneelstuk volg daar ’n paar items: van die oudleerders dra gedigte voor. Saartjie is nou heeltemal op haar gemak. Die vrees dat haar geheim vanaand op die lappe gaan kom, is weg. Dan kondig ’n onderwyser af dat daar nou ’n tweespraak gaan wees – die deelnemers is Kris Baumann en Erik Bruin. Die twee kom op die verhoog en die toeskouers skater soos hulle lag. Albei is in verflenterde klere aangetrek en lyk soos boemelaars. Wat die gehoor egter so laat skater, is die enorme rooi neus wat Kris vir hom aangesit het. Hy lyk tog te koddig. Saartjie sluk. Haar oë is groot. Dit is die neus wat sy aangesit het die aand toe hulle meisies die seuns die skrik op die lyf gejaag het en toe sy Anna en Lina ook so groot laat skrik het. Gaan hulle die ding herken? Sy loer na haar twee maats. Anna en Lina se monde hang oop en hulle kyk verstom na Kris op die verhoog. Apie en Galpil was die enigste seuns wat die neus die aand in die boord in die flits se lig gesien het. Saartjie loer vlugtig na hulle twee. Hul oë staan stokstyf in hul koppe soos hulle na die neus kyk.

Saartjie, Anna, Lina, Apie en Galpil luister nie na die twee pretmakers op die verhoog se grappe nie. Al vyf se oë bly net op die neus vasgenael. Die eerste een wat iets sê, is Galpil: “Maar ek het daai neus mos al iewers gesien!” “Ek ook,” sê Apie vinnig. “Ek ook!” Die twee seuns kyk na mekaar en toe weet hulle skielik. Hul swaai soos een man na Saartjie toe. Sy sit egter met ’n onskuldige gesiggie na die twee op die verhoog en kyk, kastig onbewus van hoe agterdogtig Apie en Galpil na haar loer. Sy probeer so af en toe ’n flou laggie gee om te wys sy luister na die grappe, maar haar hart klop wild... Anna en Lina sit nog ’n rukkie sprakeloos na die neus en staar. Dan fluister Lina: “Het jy daai neus al gesien?” Anna knik en fluister terug: “Die spook wat die aand in die boord vir ’n paar oomblikke Saartjie se plek ingeneem het... Dis sy neus.” “Dis g’n ’n spook se neus nie,” fluister Lina. “Dis Kris s’n.” Nou weet die twee meisies skielik hoe die vurk in die hef steek. Saartjie het die lelike neus natuurlik by Kris gekry en dit vinnig aangesit toe hulle agter die seuns aan gehardloop het.” Anna en Lina loer nou ook agterdogtig na hul maat, maar sy lyk of botter nie in haar mond sal smelt nie. Sy draai een keer selfs na hulle toe en sê met ’n gemaakte laggie: “Hulle laat ’n mens darem lekker lag, nè?” Maar Anna en Lina lag nie. Hulle kyk net stip na Saartjie. Galpil en Apie het intussen vir Gert, Piet en Bennie gefluister dat die neus wat Kris daar aan het die einste een is wat die leier van die spoke daardie aand in Lina se pa se vrugtebord aangehad het. Dit beteken dit was die Drie Muskiete wat hulle so bang gemaak het! Dit kon net Saartjie gewees het wat Kris se groot rooi neus aangehad het! Die seuns voel verneder as hulle aan daardie aand dink. Die meisies het hulle agterna seker amper doodgelag oor hulle so daar weggehardloop het. Maar Galpil en Apie voel die ergste. Om te dink hulle twee het op hul knieë vir genade gesmeek!

Galpil-hulle is vies vir die meisies wat hulle so ’n streep getrek het en Anna en Lina is vies vir Saartjie wat hulle twee óók om die bos gelei het. Saartjie kyk maar met ’n onskuldige gesig na die twee op die verhoog se manewales. Toe Kris en sy vriend onder dawerende applous van die verhoog af hardloop, sê Galpil: “Sal julle meisies asseblief uitkom stoep toe? Ons wil met julle praat!” Apie sis deur die opening waar sy voortande moes gewees het: “Julle dink seker julle is snaaks, nè? Ons sal julle wys!” Kastig verbaas kyk Saartjie na Anna en Lina en sê: “Wat op aarde makeer hulle?” Maar Anna en Lina gluur Saartjie net so soos die seuns kwaai aan. “Wanneer hulle klaar is, wil ons twee ook met jou praat,” sê Lina. “Wat is fout?” vra Saartjie in haar soetste stemmetjie. “Wat het ek verkeerd gedoen?” Die meisies stap uit buitentoe. Die seuns wag al daar vir hulle. Apie dans-dans soos ’n bokser wat sy voetwerk oefen en slaan met sy vuiste in die lug. “Wat makeer jou?” vra Saartjie smalend. “Het jy vlooie?” “Praat, Galpil,” sis Apie. “Sê vir hulle ons weet.” “Ons ouens was een aand in Lina se pa se perskeboord,” sê Galpil. “Toe kom daar drie spoke, en die een het ’n rooi neus gehad soos wat Kris nou net in die konsert opgehad het! Julle was die spoke – en jy, Saartjie, was die een met die neus!” Saartjie sluk. Haar geheim is uit. Dit help nie om dit te ontken nie. Almal is in elk geval nou vir haar vies, selfs haar eie twee vriendinne ook. “Wat het julle in die vrugteboord gemaak?” probeer Saartjie tyd wen. “Dit het niks met die saak te doen nie,” sê Galpil. “Daai drie kastige spoke – dit

was julle! Erken dit!” Hy wys beskuldigend na Saartjie. “En jý’t daai rooi neus by Kris gekry...” “Jy bedoel gestéél!” sê Apie kwaai. “Nee,” sê Saartjie. “Nie gesteel nie – gedeps! Daar’s ’n groot verskil tussen steel en deps.” Dis presies wat Apie die aand in die boord ook gesê het, maar toe was Saartjie ’n kwaai spook en het sy hom daaroor uitgeskel. “Erken nou julle was die spoke!” dring Galpil kwaad aan. “Nou goed dan, ons was,” sê Saartjie na ’n oomblik kil. “En wat gaan julle daaraan doen?” Die seuns gluur die meisies woedend aan. Apie maak sisgeluide deur die opening in sy tande om nog kwaaier te lyk. Uiteindelik besef die seuns hulle kan nie eintlik iets aan die saak doen nie. “Julle pêrre kan ten minste net sê julle’s jammer,” sê Galpil. “Oukei,” sê Saartjie, “ons is jammer. So wat nou?” Nou niks nie. Die seuns stap vernederd en gefrustreerd weg. Hulle gaan koeldranke koop – net vir hulself. Die meisies kry niks nie. “Hulle lyk baie kwaad,” sê Saartjie. “Ons is ook baie kwaad,” sê Lina. “Hoekom het jy ons nie van die neus vertel nie?” “Toe ek sien julle het ook so vir die ding geskrik, het ek gedink dis ’n lekker geheim om net vir myself te hou. Dis maar al. Ek sou julle wel eendag vertel het.” Anna en Lina bars skielik uit van die lag. Saartjie ook.

“Jy weet,” sê Anna terwyl haar oë traan van al die lag, “ek het sowaar gedink jy’s met die helm gebore, of iets.” “En ek het nagte lank probeer uitpluis hoe jy so ’n groot rooi neus kon gehad het sonder om daarvan te weet,” grinnik Lina. Die Drie Muskiete lag só lekker saam dat Anna en Lina nie anders kan as om Saartjie daar en dan te vergewe nie! Die seuns besef hulle kan ook maar net sowel vrede maak. Later kom Galpil, Gert en Piet weer terug na die meisies toe, sonder Apie en Bennie. Galpil brom dat hulle die meisies sal vergewe as die Drie Muskiete belowe om hulle nooit te spot omdat hulle so vir die spoke geskrik het nie. “Julle mag nooit weer daarvan praat nie,” sê Galpil, “en ons sal natuurlik ook ons bekke – ek bedoel monde – hou.” Galpil is duidelik bang die storie kom uit, want dan sal die hele Lynnekom hom en sy maats spot omdat die meisies hulle so ’n poets gebak het. “Reg, ons belowe,” sê Saartjie. “Ons sal nooit weer daarvan praat nie.” “Oukei. Wil julle ook koeldrank hê?” Die meisies knik gretig kop. In die saal word die stoele weer weggeskuif sodat die mense nog ’n laaste bietjie kan dans. Saartjie dans weer na hartelus. Haar geheim is nou uit en sy is eintlik maar bly. Dit het haar laat sleg voel wanneer Anna en Lina partykeer met soveel ontsag en respek na haar gestaar het terwyl hulle wonder hoekom sy niks gevoel het toe die spook haar plek ingeneem het nie. En só loop die skoolfunksie dan ten einde. Die braaivleis is op, die roomys en koeldrank uitverkoop. Die vure word geblus. Dokter Baumann maak die jongklomp bymekaar. Hulle klim moeg maar gelukkig in die motor en ry terug Lynnekom toe. Apie ry saam met Bennie en sy ouers.

By die huis gesels Saartjie nog ’n lang ruk met haar ma en vertel vir haar wat alles die aand gebeur het – behalwe natuurlik van haar geheim wat nou nie meer ’n geheim is nie. Uiteindelik lê Saartjie in haar bed. Haar pragtige blou rok hang oor ’n stoel. Die lig is al afskakel, maar sy kan dit nog in die maanlig sien. Die meisie dink aan die aand wat verby is. Vir haar was die hoogtepunt toe sy met meneer Stegmann gedans het. Hy wals soos ’n droom! Daar speel ’n soete glimlag om haar mondhoeke. Dan dink sy vakerig aan die onderwyser se pragtige vrou... en dan aan Galpil. Hy is nogal ’n goeie danser. Sy was regtig verbaas. Galpil was vanaand baie gaaf. Hy was ook glad nie so kwaad soos sy gedink het hy sou wees toe hy uitvind wie die spoke was nie. Saartjie se oë val toe. Sy wens net hy wil almal nie altyd “pêrre” noem nie. Sy gaan hom belet om dit weer te doen! En sy gaan hom ook nie meer Galpil noem nie. Dis nie ’n mooi naam nie. Sy naam is mos Lodewyk le Fras de Waal. Lodewyk is ’n mooi naam. Dís hoe sy hom van nou af gaan noem. Die meisie se asemhaling word al reëlmatiger. Die skoolfunksie – die lekker eet – die lekker lag – die dansery – Ou Theo – sy vrou – Galpil – spoke met rooi neuse – alles warrel nog vir oulaas deurmekaar deur haar gedagtes. Dan vervaag dit. Saartjie slaap.

8

Saartjie vang vir Apie

Die volgende middag hoor Apie en Bennie Galpil-hulle is die vorige aand terug na Saartjie, Anna en Lina toe en het vrede met hulle gemaak. Die twee agtjarige outjies is lelik omgekrap. Hoe kan die ouer ouens sulke papbroeke wees? Die meisies moet terugbetaal word vir wat hulle gedoen het! Apie beweer selfs Galpil, Gert en Piet het die Drie Muskiete wat hulle daardie aand met die spookbesigheid “tot in die grond toe” verneder het so maklik vergewe omdat Saartjie, Anna en Lina seker nou ná die skoolfunksie hul meisies is. Maar toe Apie en Bennie sien hoe kwaai Galpil en sy maats hulle aangluur, verdamp die twee blitsvinnig. Hulle ry na Saartjie toe om vir haar te gaan sê sy en haar maats moenie dink hulle wat Apie en Bennie is, vergewe en vergeet só maklik nie! “Ek belowe jou,” sê Apie dreigend vir sy suster, “ons twee gaan julle nog terugbetaal!” Saartjie vertel vir Anna en Lina van die dreigement, maar die meisies steur hulle nie veel daaraan nie. Gedurende die volgende paar dae spreek Saartjie Galpil een of twee keer as Lodewyk aan. Almal wat dit hoor, is verbaas. Galpil is net so verstom. Hy is mos maar net ou Galpil en hy sal dit tot sy dood toe bly. Saartjie besluit om hom ook maar weer só te noem. Sy vra hom egter weer om af te sien van die woorde “perd” en “pêrre” waarvoor hy so lief is en hy sê plegtig: “Nooit weer nie, Saartjie, ou perd, ek belowe jou

dit!” Die meisie sug maar net. Sy hét darem probeer. Die dae gaan verby. Saartjie is baie besig. Hulle kry baie huiswerk op hoërskool en sy moet ure voor die klavier deurbring om vir die kunswedstryd te oefen. Een aand gaan sy na Anna toe om daar te leer. Lina sal ook daar wees. Die kinders se ouers gaan almal na ’n vergadering toe. Hulle sal die meisies ná die vergadering by Anna kom haal. Apie gaan na Bennie se huis toe. Saartjie en Lina kom saam by Anna aan met hul boeke onder die arm. Die Drie Muskiete wil vanaand baie hard leer. Hulle skryf môre ’n geskiedenistoets vir Ou Theo en hulle wil wys hoe gek is hulle oor hom deur baie goed te doen. “Muggie is nog wakker,” sug Anna. “Ek weet nie hoe gaan ek haar aan die slaap kry nie.” “Ons sal jou help,” sê Saartjie. “Mens moet net streng met haar wees!” “Ons moet gou maak,” sê Lina. “Ons het nog niks geleer nie. Môre is ons in die moeilikheid by Ou Theo.” Die drie stap vasberade na Muggie se kamer toe. Die meisietjie sit penregop in haar bed. Voor haar op die kombers sit haar pop, Trienkie. “Haai,” sê sy en waai vrolik vir die drie meisies wat haar met suur gesigte aankyk. “Sê haai vir die mense,” sê Muggie vir Trienkie. Sy lig die pop se hand en waai daarmee vir die meisies. “Toe, Saartjie,” sê Anna droogweg, “wees nou streng! Laat sy slaap.” Saartjie knipoog vir haar maats en maak die deur agter hulle toe. Muggie loer

agterdogtig na hulle terwyl sy haar pop se kop streel. Anna en Lina gaan sit by die voetenent van die bed. Saartjie kom sit by Muggie. “Slapiestyd,” sê sy saaklik. “Hoekom?” “Hoekom wat?” “Hoekom moet ek slaap?” Saartjie sug. Dan verduidelik sy dat klein meisietjies wat nog net ses is vroeg moet gaan slaap sodat hulle die volgende oggend vars kan wakker word. Dan word hulle eendag wanneer hulle groot is mooi meisies met ’n pragtige blos op die wange... “Hoekom?” “Hoekom wat?” “Hoekom is hulle mooi met... met dinges op die wange?” Saartjie dink hieroor na. Sy weet nie wat om op hierdie vraag te antwoord nie – sy weet nie eens of sy ooit die waarheid gepraat het nie. Maar sy het nie nou tyd om daaroor te wonder nie. Muggie moet slaap sodat hulle vir die geskiedenistoets kan leer. “Luister, Muggie, jy moet nou slaap,” sê Saartjie beslis. “Dis al baie laat, verstaan?” Muggie kyk na Saartjie. Dan knik sy. Ja-nee, sy verstaan. Noudat dit vir haar lyk of Muggie in ’n meer redelike bui is, probeer Saartjie weer: “Jy wil mos eendag ’n mooi meisie wees, nè?” Muggie dink ernstig hieroor na. “Wat sê jy, Trienkie?” vra sy vir haar pop. “Wil jy eendag ’n mooi meisie wees?” Sy wag ’n oomblik en druk Trienkie se kop dan met haar hand op en af. “Trienkie sê ja en ek sê ook ja, Saartjie. Ek wil eendag ’n mooi meisie wees. So wat moet ek nou doen?”

“Jy moet slaap!” sê Saartjie vasberade. As dit só aangaan, sal sy die hele aand hier sit. “Lê met jou kop op jou kussing.” Saartjie druk Muggie plat. “Wat van Trienkie?” vra die kleintjie. Die pop word by haar ingedruk. Muggie loer met groot oë oor die kombers na Saartjie, Anna en Lina. “Ek sal slaap as julle hier by my sit. Julle loop nie voor ek slaap nie!” Die Drie Muskiete kyk na mekaar. Hulle sal maar net moet sit. Saartjie hou haar vinger voor haar lippe en wys vir Anna en Lina hulle moenie ’n woord praat nie. Muggie se kop lê op die kussing langs Trienkie s’n. Haar ogies is styf toegeknip. Saartjie glimlag vir haar vriendinne. Nie meer lank nie, dan slaap sy! Maar dan kom Muggie skielik regop en kyk by die venster uit. “Dis donker,” sê sy. “Natuurlik is dit,” sê Saartjie kwaai. “Dis lankal donker. Slaap nou!” Muggie se kop is weer op die kussing. Vir ’n rukkie is dit doodstil. Dan kom die piepstemmetjie weer: “Saartjie?” “Ja, Muggie?” Saartjie vee moedeloos met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorop af weg. “Hoekom is dit altyd saans donker?” Muggie staar na Saartjie met wyd oopgesperde oë. As sy nie geweet het Saartjie sal haar platdruk nie, het sy regop gesit. Saartjie kán hierdie vraag beantwoord, maar om nou vir Muggie te probeer verduidelik van die aarde wat om die son draai, is ’n saak van onmoontlikheid. “Dis donker omdat die son gaan slaap het,” sê Saartjie vies. “En dis wat jy nou ook moet doen.”

“Asseblief, Muggie, wees nou soet en slaap,” smeek Anna. Muggie loer oor die kombers na die drie. “Is dit al waaroor julle kan praat – slaap?” vra sy gegrief. “Kan julle nie aan iets anders dink nie?” Die Drie Muskiete kyk verslae na mekaar. Terwyl die meisies so sukkel om Muggie aan die slaap te kry, maak Apie en Bennie wraakplanne in Bennie se kamer. “Ek sê jou, vanaand hét ons hulle!” Apie slaan aanhoudend met sy regtervuis in sy linkerhand. “Hulle is alleen daar by Anna se huis! Vanaand gaan ons daai drie kastige spoke laat les opsê!” “Maar hoe?” wil Bennie weet. “Dis wat ons nou moet uitwerk,” sê Apie saaklik. Die twee sit diep en nadink. Hoe kan hulle die meisies skrikmaak? Apie se voorkop is geplooi en die punt van sy tong beweeg in en uit deur die opening tussen sy tande. Die een voorstel ná die ander word gemaak en van die hand gewys. Toktokkie is te veel moeite en ook te gevaarlik, want die meisies kan die garing en toktokkie miskien teen die deur kry as hulle uitkom. En om wit lakens oor hulle te gooi en spook te speel is te vervelig. Dis mos wat die meisies gedoen het. Oor een ding is die twee seuns dit eens – hulle gaan nie vir Galpil, Gert en Piet vra om te kom help om die meisies bang te maak nie. Nee wat, daai drie was dan saam met die meisies skoolfunksie toe. “Ek weet wat!” sê Apie skielik opgewonde. “Ons kruip agter daai groot ou boom in Anna-hulle se agterplaas weg, dan gooi ons klippe op die dak. Ons doen dit, dan hou ons op en wag ’n rukkie, en dan doen ons dit weer – oor en oor!” “Maar sal hulle nie kom kyk wat aangaan nie?” wonder Bennie bekommerd. “Nooit gesien nie! Hulle gaan so bang wees dat hulle hulle in ’n kamer sal

toesluit. Ons kan hulle aanhou bang maak tot die grootmense se vergadering verby is. Teen daai tyd het daai meisiekinders al drie al flou geval, so bang is hulle!” Bennie hou van hierdie gedagte, maar hy wil weer weet of Apie seker is die meisies sal nie uitkom en probeer uitvind wat aan die gang is nie. “Natuurlik is ek seker. Ek sê jou, hulle gaan só bewe en só lam geskrik wees dat hulle nie eens sal kan roer nie!” Maar dit is net mooi waar Apie hom misgis! Hy onderskat sy suster se moed heeltemal. Bennie het nog ’n beswaar. “Wat van Muggie?” wil hy weet. “Wat van haar?” “Sy’s nog baie klein – sê nou sy slaan sommer dood neer van skrik?” “Nonsens!” sê Apie, maar hy is half bekommerd. Hy hoop darem nie Muggie sal só groot skrik nie. Hulle het mos niks teen haar nie. Eintlik is dit jammer dat sy ook moet skrik, maar dit kan nie verhelp word nie. Bennie het skielik nóg ’n beswaar. As hulle twee gevang word waar hulle klippe op die dak gooi, gaan hul ouers hulle lewendig afslag! “Wie sal ons vang?” wil Apie weet. Hierdie vraag kan Bennie nie beantwoord nie. Hy is nou net so gereed vir aksie soos Apie. Die twee seuns stap haastig na Anna-hulle se huis toe. In die huis is die Drie Muskiete nog steeds by Muggie in die kamer. Hulle sit die afgelope paar minute al roerloos. Dit lyk sowaar of Muggie nou uiteindelik slaap. Sy het ’n hele string vrae gevra. Sy wou weet hoekom party geboue so hoog is, hoekom dit party dae so koud is en ander dae nie, waar die reën vandaan kom en hoe ’n swaar vliegtuig soos ’n ligte voëltjie kan vlieg.

Saartjie-hulle het besluit om glad nie met haar te praat of haar te antwoord nie. Hulle kon die meeste van die vrae in elk geval nie beantwoord nie, al wou hulle ook. Toe Muggie sien niemand wil met haar praat nie het sy omgedraai en vir haar pop gesê: “Hulle dink hulle’s snaaks, Trienkie.” Sy het ’n rukkie net so stil gelê, toe begin haar ogies knip-knip – en toe bly hulle toe. Dit is nou al ’n paar minute rustig in haar kamer. Saartjie glimlag en trek die kombers tot onder Muggie se ken op. “Nou moet ons saggies uitglip,” fluister sy vir Anna en Lina. Effens gebukkend en op hul tone beweeg die drie versigtig deur toe. Maar net toe hulle by die deur kom, hoor hulle die skril stemmetjie: “Haai – waarheen gaan julle?” Hulle swaai om. Muggie sit penregop in haar bed. Die meisies sug en kyk mismoedig na mekaar. “Julle het gesê julle bly by my tot ek slaap,” sê Muggie huilerig. “Gaan leer julle solank,” sê Saartjie. “Ek sal hier bly.” Anna en Lina gaan verlig by die kamer uit. Hulle is moeg van so doodstil sit en niksdoen. Saartjie sit maar geduldig by Muggie. “Vertel vir my ’n storie,” vra die kleintjie vaak. Saartjie vertel van ’n pragtige prinses wat altyd opgeruimd en vrolik was. Maar ’n heks was jaloers op haar en verander haar toe in ’n padda. “’n Padda?” Muggie se oë is groot. “Ja, ’n padda,” verseker Saartjie haar. “’n Groot brulpadda.” Saartjie vertel hoe ’n aantreklike prins toe eendag by die visdammetjie in die paleis se pragtige tuin gekom en die padda daar sien sit het. Dit het vir hom gevoel die padda met die groot oë wat so smekend na hom kyk, wil hê hy moet...

Muggie se oë is nou weer toe en haar asemhaling word reëlmatig. Saartjie se stem word sagter en sagter tot sy naderhand ophou praat. Sy sit nog ’n rukkie om seker te maak die kleintjie slaap en dan staan sy op. Muggie slaap vas. Saartjie skakel die lig af en stap na die sitkamer waar Anna en Lina sit en leer. “Uiteindelik,” sê sy met ’n sug en gaan sit in ’n groot leunstoel met haar geskiedenisboek. Die meisies gesels eers ’n rukkie. “Ek sal oor ’n halfuur vir ons lemoensap gaan skink,” sê Anna. Saartjie kyk na die groot muurhorlosie. Sy wens die halfuur is al om, maar dan sien sy haar maats leer kliphard en volg hul voorbeeld. Dit is stil in die sitkamer. In die agterplaas sluip daar twee gedaantes rond – Apie en Bennie. Hulle het ’n hoop klippe op mekaar gestapel in die groot boom se skaduwee. Hulle meen hulle het nou genoeg ammunisie vir die hele aand. Gelukkig is dit volmaan, so hulle kan ordentlik mik en nie die huis se ruite stukkend gooi nie. Elkeen staan met ’n klip in die hand. “Ons gooi gelyk,” fluister Apie. In die huis kyk Saartjie net mooi op na die muurhorlosie om te sien of die halfuur nog nie verby is nie toe die klippe op die sinkdak land! Daar is ’n oorverdowende lawaai soos die klippe na die eerste donderslag op die sinkplate afrol. “Wat... wat is dit?” stamel Anna. Die meisies kyk verskrik na mekaar. “Muggie! Sy sal haar doodskrik!” sê Saartjie. Sy spring op en hardloop na die kleintjie se kamer toe. Maar Muggie slaap gelukkig vas. Sy was so moeg en vaak toe sy uiteindelik aan die slaap geraak het dat die geraas op die dak haar glad nie wakker gemaak het nie. Toe Saartjie terug by Anna en Lina kom, sit hulle nog net so verstar. Hulle het

nie ’n spier verroer nie. “Was dit spoke, of iets?” vra Lina bleek. “Moenie laf wees nie,” sê Saartjie. “Dit was klippe. Iemand het klippe op die dak gegooi. En dit kos nie veel verbeelding om te weet wie dit is nie.” Doem! Doem! dreun dit weer op die dak en die klippe rol kletterend af. Die meisies wip soos hulle skrik. Saartjie byt op haar onderlip. Sy vee met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg. “Ons moet dit stopsit,” sê sy vasberade. “As Muggie wakker word, gaan sy só te kere gaan dat ons haar nooit sal stilkry nie. Gaan sit jy by haar, Anna, en kom jy saam met my, Lina.” “Reg,” sê Lina en haar oë is nog steeds groot. “Maar dink jy nie dis beter as ons eerder net hier bly nie? Miskien is die kwaaddoeners al weg...” “As jy bang is, gaan ek alleen,” sê Saartjie beslis. “Nee, ek kom saam. Ek sê mos maar net...” Anna se pa het ’n hele paar kieries en sy gee vir haar twee maats elkeen een. Sy sê ook as dit seuns is wat die klippe gooi, sal hulle agter die groot boom in die agterplaas skuil. Dis die beste wegkruipplek. Saartjie en Lina sluip suutjies by die deur uit en stap versigtig al teen die muur in die skadu van die huis agterplaas toe. Saartjie loop voor en Lina is net agter haar. Hulle hou die kieries styf vas, gereed om te slaan. By die hoek van die huis loer hulle agterplaas toe. Saartjie verbeel haar sy sien twee seuns in die donker kol onder die boom, maar sy is nie seker nie. Dan begin hulle praat en die meisies kan elke woord duidelik hoor. “Tyd om weer te gooi,” sê Bennie. “Nee, wag,” lag Apie, “laat hulle eers dink dis verby, dan trek ons weer los. Ek wed jou hulle’t hulle in die badkamer toegesluit en die spul sit nou daar en

bewe!” Saartjie byt op haar onderlip. So dís wat die twee van hulle meisies dink! Sy fluister vir Lina om vir haar teken te wag en dan te doen presies wat sy doen. Apie en Bennie gaan hul asems wegskrik! “Maak jou reg!” beveel Apie skielik. “Ons gooi sommer ’n klomp agtermekaar. As een van hulle nie nou flou neerval of iets nie, vreet ek my hoed op!” Die seuns buk net om klippe op te tel toe Saartjie en Lina om die hoek vlieg! Bloedstollende krete verbreek die aandstilte. Apie en Bennie staan versteen en kyk vir die aanstormende meisies wat hul kieries woes in die lug rondswaai. “Hardloop, Bennie!” skree Apie toe hy uiteindelik sy stem terugkry, en die twee lê oop! Die meisies is kort op hul hakke. Dan val Apie oor ’n blik. “Vang die ander een!” skree Saartjie vir Lina. “Ek slaan solank hierdie een se harsings in.” Saartjie staan dreigend oor Apie en swaai haar kierie verwoed. “Moenie slaan nie!” skree Apie angsbevange. “Dis ek... ou Apie... jou boetie... Moenie slaan nie!” Die meisie glimlag by haarself. Apie weet nie sy het hom herken nie en dink sy wil hom regtig met die kierie bykom. Hy is boeglam geskrik. Lina kom teruggehardloop. Sy sê die ander een het ontsnap. Saartjie pomp Apie met die punt van haar kierie in die ribbes en sê: “Staan op en stap aan!” “Ja-ja, oukei, oukei.” “Gou!” beveel Saartjie streng.

In die huis staan Apie gedwee voor die drie meisies. Hulle gluur hom aan. Apie het so groot geskrik dat hy nog nie behoorlik tot verhaal gekom het nie, maar skielik begin hy dink hy moet dalk net omswaai en vir die vale hardloop – hulle sal hom nooit kan vang nie. “Probeer net weghol en jy sal dit berou,” sê Saartjie asof sy sy gedagtes kan lees. “Ek sal vir Pappa sê wat jy en Bennie gedoen het – hoe julle klippe op die dak gegooi en ons probeer bangmaak het. En vir arme klein Muggie ook. Jy weet wat Pappa dán sal doen, nè?” “My lewendig afslag,” brom Apie. “Nou ja, roer net – en ek vertel hom.” Apie staan doodstil. Hy is vies vir homself dat hy gedink het die meisies sal nie genoeg moed hê om te kom ondersoek instel nie. Die Drie Muskiete bespreek wat hulle met hom moet doen. Hy moet gestraf word – dis seker. “Ek en Lina het gehoor hy sê ons meisies het ons seker van vrees in die badkamer gaan opsluit,” vertel Saartjie vir Anna. “Kom ons sluit hóm daar op en laat hom die hele aand daar sit.” “Die lig is buite die deur, so ons kan dit afskakel,” sê Anna wraaklustig. “Dan kan hy daar in die donker sit en oor sy sondes dink!” “Nee,” sê Saartjie vinnig toe sy sien hoe paniekerig Apie lyk. “As dit donker is, sal hy net lekker lê en slaap. Ons moet die lig aanlos!” Sy wil haar boetie darem nie te veel straf nie. Sy weet hy hou niks van donker vertrekke nie. “Ek sal skreeu en teen die deur skop,” dreig Apie. “O nee, jy sal nie!” sê Saartjie en maak asof sy hom met die kierie se punt in die maag gaan pomp. “Maak een geluid en ek vertel vir Pappa alles.”

“Orraait, ek sal stilbly en nie terugbaklei nie,” sê Apie met gebalde vuiste, “maar dan sê julle vir niemand wat vanaand gebeur het nie!” Die meisies belowe hulle sal stilbly. Dan laat hulle Apie voor hulle uit badkamer toe marsjeer. “Maak jou maar tuis,” sê Saartjie laggend. “Jy gaan lank hier wees.” Sy trek die deur toe en sluit dit. Hulle skakel nie die lig af nie. Apie kyk rond. “Hier’s nie eens ’n stoel of niks vir ’n mens nie,” brom hy. Dan gooi hy ’n paar handdoeke op die vloer en gaan sit daarop. Hy staar mismoedig voor hom uit. Die punt van sy tong speel deur die opening waar sy voortande eers was. In die sitkamer lag Saartjie, Anna en Lina heerlik oor die petalje. Dit was nogal pret. “Ek het nie geweet Bennie kan so hardloop nie,” sê Lina. “Ek dink nie hy sal ooit in sy lewe weer so vinnig oor die aarde beweeg nie!” Saartjie vertel vir hulle hoe verskrik Apie daar op die grond gelê en soebat het. Die meisies kry die aand nie soveel geleer soos wat hulle wou nie. Elke keer wanneer dit uiteindelik stil word en hulle begin konsentreer, dink een van hulle weer aan die twee seuns wat so dom was om te dink hulle kan die Drie Muskiete bangmaak – en begin dan weer lag. En dit is natuurlik aansteeklik. As die een begin lag, begin die ander ook. Toe Anna koek bring en vir hulle lemoensap ingooi, skink sy vir Apie ook ’n glas. Hulle besluit egter om dit nie nou vir hom te vat nie, maar eers wanneer hulle hom gaan oopsluit net voor hul ouers kom. Die grootmense kom laat die aand eers terug. Die vloer is naderhand vir Apie so hard dat hy in die bad probeer lê. Hy gooi die handdoeke daarin oop en gaan lê daarop. Ongelukkig drup die stort bo die bad en hy moet op sy sy lê sodat die druppel wat so gereeld soos klokslag val, hom mis. Later besluit hy hierdie simpel bad is allesbehalwe gemaklik en gaan sit maar

weer op die vloer, dié keer met sy rug teen die muur. Apie begin uiteindelik effens insluimer en net toe maak Saartjie-hulle skielik die deur oop. Hy vryf sy oë uit en kom styf op die been. “Wat is dit met julle?” brom hy. Sy hele lyf is seer. Hy loop vies agter die laggende meisies aan sitkamer toe. Hy voel darem beter toe hy die koek en koeldrank sien. Apie eet en drink vinnig. Saartjie-hulle het hom gaan haal, want hulle vermoed hul ouers sal nou enige tyd kom. Toe Apie die koek en lemoensap eers in het, voel hy sommer baie beter en word dadelik weer astrant. “As julle nie julle wassemiekollits hou nie, sal julle ’n ding sien,” sis hy. Hulle verseker hom weer dat hulle woord sal hou en vir niemand niks sal sê nie. Saartjie hoor hoe hul pa langsaan by die motorhuis inry. Hy en haar ma sal haar seker nou hier kom haal. Anna en Lina se ouers kom ingestap, en dan Saartjie se ma en pa. Toe hulle Apie ook daar sien, sê Martha Baumann: “Dankie tog jy’s hier, seun. Ons was bekommerd oor jou. Ons het jou by Bennie gaan haal, maar...” “Wat het hy gesê, Ma?” val Apie haar in die rede. “Net dat jy nie lank daar was nie, toe is jy weg...” “Waar’t hy gesê, waarnatoe is ek, Ma?” “Hy’t gesê hy weet nie.” Apie is tevrede. Bennie het gelukkig darem nie só groot geskrik dat hy sommer alles uitgeblaker het nie. “Ag, ek was toe maar heel aand hier, Ma – sommer hier rondgesit, Ma weet.”

Apie kyk na die Drie Muskiete en hulle glimlag vir hom. Saartjie se helderblou oë vonkel ondeund. Apie het ’n les geleer. Hy sal nie gou weer met haar sukkel nie. Terwyl die grootmense nog ’n rukkie oor die vergadering gesels, staan Saartjie, Anna en Lina op die stoep in die maanlig. Hulle besluit om môreoggend vroeg op te staan en vir die geskiedenistoets te leer. Hulle het vanaand nie te veel gedoen gekry nie. Toe hul ouers uitkom, sê die drie vir mekaar nag. Saartjie stap ’n paar treë agter haar ouers en boetie huis toe. Wanneer sy by die betonblokke op die sypaadjie kom, gaan staan sy stil. Sy kan die gleuwe tussen die blokke duidelik in die maanlig sien. Sy sal maar moet spring. Sy vee met die agterkant van haar hand ’n krul van haar voorkop af weg en val weg. Sy spring vinnig maar sekuur van die een blok na die ander sonder om op ’n gleuf te lande te kom. Sy wil tog nie weer van voor af begin nie. Van die hekkie af hardloop sy vinnig met die tuinpaadjie op huis toe. Sy hoor hoe haar ma vir haar pa vertel sy wat Saartjie is sal van nou af baie tyd voor die klavier moet deurbring. Die kunswedstryd is een van die dae. Die meisie sug. Ja-nee, die volgende twee weke gaan daar nie vir haar baie pret en plesier wees nie. Sy sal moet hard oefen. Kinders van regoor die land neem aan hierdie kunswedstryd deel. Saartjie staan op die stoep en kyk uit oor die maanverligte tuin, maar sy sien niks daarvan raak nie. Sy sien net hoe haar vingers oor die klavier se klawers vlieg... hoe sy die gehoor meevoer... hoe sy wen... hoe derduisende mense haar toejuig en blomme voor haar voete neergooi... hoe sy trots en regop by die verhoog opstap om haar goue medalje te ontvang... hoe die koerante haar ophemel... hoe die tydskrifte haar foto op hul voorblaaie het... hoe sy ’n legende word... Saartjie Baumann, die wêreldberoemde pianis... “Saartjie!”

“Ja, Mamma?” Haar droombeelde vervaag en sy keer terug na die werklikheid. “Tyd om bed toe te gaan, my kind!” “Ek kom, Mamma.” Saartjie loop vinnig by die huis in.

Die einde

Uitgegee in 2006 deur Human & Rousseau, ’n druknaam van NB-Uitgewers, Heerengracht 40, Kaapstad

Kopiereg © 2006 NB-Uitgewers

Oorspronklik uitgegee as Saartjie se geheim (Afrikaanse Pers-Boekhandel, 1953)

Vierde uitgawe, eerste druk 2006 Tweede druk 2008

Alle regte voorbehou Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting

ISBN: 978-0-7981-4724-8 EPUB: 978-0-7981-5445-1