Jorgji Gjinari, "mbi Të Folmen E Devollit". 5r441c

$ffiΦ@Em-ΦRE

m'ffi6Φ

s

MBI TE FOLMEN E DEvoΙ,LΙT

Κy studim

δshtδ mblslletu1 kryesisht mbi materialiri dialektolοgjik

tθ mbledhυ, nδ krahinδn e DevolΙit nδ verδn e vitit 1958. Dev9,11i δshtδ njδ krahinθ e gjerd me rreth dyzet katunde, pοpullsia e tδ "','.-e_δshtδ e dy besimeve. 1). Materia].i gjuhesοi δshtδ mbtediui vetδm nδ m:.- katunde: nδ Ηogisht e Sinicδ, qε gienden nδ krahun e majtδ tθ,lurιit

]t;o]l {he qe kanδ mδ

sh_γm-e poputlsi Ιrishtοre dhe nθ Bitinckδ e Ñrogδr, ndodhet nδ krahun e djathtδ iδ }umit, nga tδ ci1δt Bitincka ka pop,itt"i rιuhamedane, kurse Progθri ka popuΙlsi te perziαe. Pδr stud.min toni jemi mbδshtetυ"r, duke marrδ disa tb clhδna, nδ njδ vδllim me pralΙa popul1οre ti mbled}rura nga Keti Haritο 2) ne krahinδn e DevolΙit. Mbi t6 fοlmen e kisai krahjne 6shtδ bοtu.ar niδ stud.irn i shkurt6r nga Vasil Χhagka nθ Buletinin e ΙΙnj've-rsitetit Shtetδror tδ Tiranis - *eri^ Shkencat Shoαδrοre Nr. 2, viti i9δ8. Κy artikull jo yetδη qδ na vΙejti si material orientues gjatδ kohδs q6 _ mblidhnim material d:.a1ektoΙogiik-nδp,δr katundet e Devο}]Γt, por p,rei iii ne kemi marri.i edhe shembuj, tθ ciIit na janδ dashur pδr td pioiesrrλ. ωal drin e njδ fenο'meni gjuhδsοr. sidοmοs pδr atο fenomene qδ ianδ karakte_ ristike pδP katundet e krahυ"t tδ majtδ t€ lυ"mit. andej nga gjendet edhe ZiEishti. Zisishti δshtδ vend-1india e autorit te kδtij artikυ'lli, dhe, sipaε mendimit tonδ, studimi ka m6 tepθr si objekt tδ fο1men e kδtii katundi_ Studimi i shokut V. Xhaska nuk mιrnd tδ jetδ nji studj.nr pδrgjithδsues pδr t€ foΙmen e tiι'δ krahinδs se DevοlΙit, sepse, siq e thotδ edhδ vetδ, ai nuk ka pasur mundδsi qδ tθ zbνIonte feno,me,nbt gjυ.hδsοre ne minyrE sistematike nipir katunde tδ ndryshme tδ kδsaj krλhine, ai mδ teµi eshte bazνar ne gjuhEn e vet, ti tδ afθrm,δve t6 tij dhe tθ disa d.evoIlijve qθ banojnδ nδ Tiranθ. Ne" sig u tha edhe mδ sipδr, e mb1οdh6m materiaΙin nδ vend, duke pδrfaqδsues tδ krahinθs katδr katunde dhe dιrke zgjedhur si subÑ1r."i_ si jekte banorit vendδs tδ brezit tδ vjetbr, meqδnδse deshδm iδ studjonim tθ fοlmen nδ gjendjen e saj tδ ruajtur. Nθ kδtθ punim autori, i detyruar nga koha e p,akδt e ekspeditδs dhe n"1ri i vogδl i pikave diaΙektologjike, δshtδ munduai tθ, japδ tipiret e qenθsishme tδ sδ folmes, qofshin kitο edhe tδ veganta pδr disi katu.nde tθ kra* hinδs sδ Devollit. Krahina e Devo]Ιit_δshtδ njδ nga krahinat lind-ore tδ Shοip€isδ .Ιιlgo_ re dhe gjendet aty ku fitΙon rrjedh'jen Iumi qi ka pο emα'.n Devοll. Κjo krahinδ si kufij ka: nga V. Grykin-e Cangοnjit, n$a L. fshatrat 1) Pothuajse gjithδ katundet me popuIlsi tθ krishtere ndodheη nδ krahun e η-raii:θ tδ lιrmit: nE:nalδsi dhe nδ rrθzδ tδ ma-Iit Morava' kurse shumica e katun_ devet me popullsi-nrιlhamedane ndodhen nΞ krahun e djathtθ tδ lumit. '2)" vδll;mi δshtθ ιlorFihkl:jm dhe εjendet nθ arkivin e sektorit tδ folk]o_ nit. Shemhujt qθ kani nxjerr€ qδ andej, kanθ pirbri nθ k]lapa numrin e fa-

qθ

qes sδ vδllimit.-

1ο3

greke e sllave q6 gjenden pδrtej kufirit shtetδror, nga J" kabundιn ffiezθ dhe nga P. malin e Moravδs. Devo11i δshit njδ zonδ kufitare, pranδ sδ cilδs gjenden vende ku banojnθ grekδ dhe s]lavδ. Bashkδjetesa e gjatθ me kδta dy popuj, sidomos me sΠjvit 3), ka lδnδ gjurmδt e saj ni tδ folmen e kδsaj Ι
.)

FoNETΙκΑ

1. Theksi. Dihet se, tE! folmet e gjuhδs shqipe pirsa i pδrket vendit tδ theksit nδ f-ialδ, kanδ pak ndryshimδ, dhe numrin mδ tδ madh tδ fjalδve,

qδ sjellin kοta narysιrim, e bδ;ne fjalδt oksitone ti ardlrura nga turqishtja, lir"ru ato ti fondit tδ veiδ giυhδs shqipe janδ shumδ tδ pak|a. Ndδrsa toskar;shtia i ka nrbajtur keto f3a1e tδ tuiqishtes ashtu si kanθ hyrθ,_oksitone, gegδrishtja ja ka hdεrruar ienclin theksit tδ tyre, i ka bξrδ fjale ε119ξ 'l

:

sitone.

E folmja e krahinδs sθ Devol1it nδ kδtδ rast ka edhe vegoritδ e njerit dialekt, edhe tδ tjetrit, ajo ι1isa fjalδ i ka mbajtur oksitone, kurse disa tθ tjera i ta kthyer δ i t, bδrδ paraksitone: pash6, baba, par6, (por edhe: Ñf_ ;.;; ι;arkr."teneqa, dair}, kr.nug q.;s}ιe, shishe, penxh6re hδbe, trδhin; shameti, hλtEr. Duhet thδnδ Se po ato fjaIθ, qa janδ oksitοne nδ tδ folmen

si

. 3) Edhe fshatrat, qi janδ pranδ s11ave. Qytetarθt kanδ bErθ edhe

rlt e ]ο4

fshatrave s}laγe t€

Greqisξ

kufirit, nθ teritorin e Greqisδ, janl me popull_ krushqi, kanθ dh€nδ e kanθ marrδ, me bano-

si

p.sh-

me Slimnieδn-_

niδ katundl, janξ edhe n'θ te fo[men e katundeve tb tjeri t_δ kδsaj krahtne,, lι,Ξ po uto fjJi, qe janδ_ parοksitone-nδ tb folmen e njδ katundi, iani tE' Ξdhe nδ tδ folmen e katundeve tδ tjerδ" :i[a '----'r3rtεt, ai,_ati!, klti, disa, njeri, etj. t€ fondit ιδ gjuhθs_ 9h9!re, i ξa.ne janδ mbie_ oksitone, ashtu si janδ nδ diaiektin toskθ, bile edhe kuLr ati, kδti :nra: ati patδ, dδ atδ gesmEt.

e

Zawret 1ξ rrokje

ti9

thεksuar

2. Zanotjaθ: Kjo e folme, asl.tu si toskδrishtja e ka kthyer nθ θ zanοren a qδ ndoδhet p.ara Lεshkδtingi loreve hυ_nd-ore (edhe kιlr kδto bashkLι nngδllore kanδ rδλδ gjatδ koh€ve 99e ξur φ!i t9 ka vepruar fenοmeni li rotΞcιzmπ); dhimp, bδn, shkδmp, pδlΙδmbδ, dhδntri,_δngri, (hδngτi}, ξεΨ!r l""tδ,"ε"iλ, kraιi i λe"igiao &raλu i mθngj€r), gjδ, mtzen, shulΙδ, fillEzi,

i gjδrδ, gδrshδrδ, gjiΙpδrδ Tingu11i ε, ι artiiuluar nga bartδsit mδ tδ vjetlir tθ sθ folmes sθ De_ ι,ο11ii, eΞιrte nla i e prasme ii krahasirn me atδ tδ tδ folmeve tδ Beratit skraparit, M;zeqesθ,'MalΙakastris e P6rmetit, dhe disi e labializuar, kurse ιek banoret j tjeie t8 kesa'i krahine ky tingull ka po ati'artikuiim si nδ ato krahina t6 Toskδrisδ, qd pδrmendδm mE siplr, d.m.th. ishtδ nji zanore e raj'hδs sδ mezit dhe e palabializ:uar. _-Zar'orja, a), qδ' gjendet para bashkiting-δlloreve. hundοre tek-fjalit vetδm tek fjalδt: muΞindδr dhe nallδne (nallane), κtιrjr'er'nδ"8 εsiriΞ :urke, pandryshuar' kurse - tek: aksham, tamam, Osman e tjera ka mbetur egjithδ qarkun e Kortδ si nδ 3i. zinorja e: rtdhe na keta kraΗnb, ashtu cδs. nδ tθ shumtδn e rasave zanorja e e theksuar qδ gjendet nara_baslkδtin:δΙloreve hunclore, nuk δshtδ kthyer nδ δ: zembrδ, giembi embri, e shtrembδr, mi dhemp, nema! u _ trempmδ, dhen, qerl, mεnt, qenqa (qengj)' brenca, pendδ, paiamendδ (parmendδ), gδdhent, pδrze, fηe, pe, ze'Υe' Ιe. T'Ιramδ kra_ ..'" k, mdetur nθ tδ shumtδn e rasave, mbasi nuk mungo.jnδ ni kθtδ mδnt, e: nδ kthyer e δsht zanorja se pakta, duket ku ιi"Ξ Ξαιr" rasa, sado ti iε, αo t, tδrδ, do zδsh, ienomeni δshtδ mδ i shpeihtδ.nδ_tδ fc.!rn9n e ndo-njδ ιaω-ndi, sidomos nε ate tδ Bitinckδs: vEnξ t:d zΕ9, pδrzδ, ιπθnde (mendje), ke lδni. ke zδn6, vθnδ. 4. Zanotja y. _ Ni sistemin e fonemave tδ kδsaj sδ folmeje bδn pjes-δ yll, edhe zanorjδ Y, Θ cila, sig dihet, mungon nδ disa tδ fo1me toske e gege: pylt, -ιyu, irymδ, tym, qymyr, atyre, SY, d}, rypi e tjera' Nθ kθtr palata,Ξ tol-u , vδrejt *" ,δ di*, rasa kjo zanore ka ardhur si rezultat i tξ αδnδ! ]:z;mjt tδ zanor"es si prapme bυzore u. fenomen ky i shkektιr.ar'nqa ja (siπduq) sθndyq' gryn /grυnja), pranδ αie1lzοr: niδ tingrrIli ianoreie yshqesh (ta 'ιi';j l.r", fi"""), f|ytyron (fluturon) Iyes,- (lues {lves ζvles), ta ':strqesιr), yshqimnδ (ushqimnδ), mvshqerβ (mushq errδ)'

"t

'

zanoret nδ rrokje tδ patheksuar

5. Zanorja i: E folmia e krahinδs sδ Devo1lit δshtθ nj6" nga tδ foImet 6-ja e patheksuar δshtδ ruajtur n€ shumδ pozita:ai paiaresisht nqa nυ_mri i rrokjeve qθ ka -fja|a, -zanοrja δ- fundore θshtΞ'ruajtur kιrn fjala δshti parοksiΙone; fari, degδ, dizgδ, mashδ, rπirg,

iτ

{ι)

zanorla * ηuk δsbt€ kthyer

nl E

δdbe tek frqle !hqtpe'oa'a_l' 1α5

shurnd, zembri, ,shgizξ (shtizδ), slιgytkE, (shtytkr), t'atnδ, zbritnθ, sipatδ, kθsmetnδ; gδrshiri, Ιagδshtirθ, sulejmaaE, etenαine, ofieerζ tartabiqi, kras_

tiιvecθ, baxhanaki etj; b) kjo zanore shqiptohet edhe kur ndodhet nδ mes tθ fjatθs fiΙl pas rrokjes sδ theksuar, kopisht,'gupEs, urθzE, qumΗshg (qumθsht), re ti vje_ tδrve; c) zanorja i ka mbetur edhe tek ato fjaIi ni tδ cilat ajo gjendet para rrokjes si theksuar, pavarδsisht nga numri i rrokjeve qδ ka fjala ku ndοdhet kjo δ atone: gδdhent, kitej, pδrua, dδbora, sδpati, gidhihej' οe ιΙδrase, pδrvδlaqe, misδrishti, vetδtinte, mbretδri etj. γ. Xhagkg nδ artikullin mbi tδ fοlmen e DevolΙit pohon nθ mθnyrδ _ kategorike.se-€-ja_atone bie nδ mes tδ fja1δs kur ndodhδt tr;ara rrokjes sδ the]<sι'.ar b,). Shembuit, e d_hδnδ mi sipδr| tesojm,6 se nuk e vLtetoi.rΞ κetε pohirn kategοrik; themi vetim pohim kategorik, mbasi edhe ne kemi pakδ she_ηb9j, ku βu-ket se ka r€n€ 9-ja e patheksuar qδ 6shtδ ndοdhur pari njδ rrokjeje te theksuar: bujqsi, baktija, misrοk, vilanθ, klysh, kta. Kjo zanore nuk ndihet rreguΙΙisht nδ tδ gjitha ato rasa kιi δshtδ ndodhur nδ rrokje fundore tek fja1δt p,roparoksitone: ndrikulΙ, ιrthuΙl, pjerguΙl, ku_ mbulΙ, (shembuj tδ marrδ nga artiku1Ii i v. Xhaqkθs f. 19B), vdekur, rojtur, pyetur, ikur, vajtur, Ιidhur, gupis, deles, tδ keqen. kiπlbEn, tδ japim etj| Κur ni fund ti fjaIδve paroksitοne ndodhet njδ baslrkδtingδlΙοre so_ nante Ι, r, m, n, qδ ka pθrpara njθ ose dy bashkθtingδΙΙore tθ tjera, Zanorja e pathoksuar δ gjendet nθ kθtξ tθ.folme prapa sonantes; vegΙθ, i voglξ nismi, vatrδ, pjeprE, katri, t'egrE!, dhelpri, fjeshtri, embrδ, kulΙoshtri, gjysmi, pyetm6, kesmetnδ. t'atni, etj. N6 tb folmen e Sinic€s. jan6 vθrejtur: fjeshtir, dhelpδr. Ni rasa sporadike, herδ nδ njerin e herδ nδ tjetrin fshεrt zanoria i nθ _ rrokje-tδ p.atheksuar ka dhin6 i: ginjeshtrδ (g6njesht5y), gjiipδrδ (gjijlpeirΦ, αj.pasφ Jini.., (qδ paska rθn6,...), Ιδminj (lemθnj), lεrnφini iie*"n*e":). sli shihet, kthimi i δ-sδ nθ i i'shtb bδrδ sepse pranδ saj naoαιrδt; n:δ bash"ketin_ gδl.lore qiellzore. Ni η-sa si: tonit (tonδt), tε tierlt (te tjeret) mδ tep&" ka t€, qδ i-ja tδ ket€ lindur si zanore anaptiktike se ,λ te i<etδ arλhur nga }gjarε δ-ja. 6. Zanorja i: Sa her6 qδ kjo zanore ndodhet pranδ njδ zanoreje t€ thek* suar, εjo e humb vetinδ si rτokje formuese dhe bθhet kλpοnente e diftοngut tδ formuar prej saj dhe zanores si theksuar fqinje: babλt, babait, pashaξ ∆ Λ ^ ftoi, m,artoi, (martoi), shkοi (shkoi) e tjera. 'l. Zanatja u: Αjo qδ tδ bie nδ sy esht6 se, kur fjalet mbarojnδ rne zanore zanorja u si nyji e prapme, si mbaresij nij rasat e zhdrejta tθ emrave e mbiemrave dhe si mbaresδ ni trajta foljore ka evoluar dhe ka pδrfunduar sot nδ pjesδιι mδ tδ madhe tδ DevotΙit nδ njδ bashkδtingθΙloι'e buiore-dhδmbore tδ shurdhδt f : dhef (dheιr), shif, Nurif (Nuriu), bef βeu), dyqanxhif (dyqanxhiu), daif (daiu), ngref! (ngreu!); raf (rrau), kt}ref (ktheLι), ...se ti p-r9_f e zeza! (...se tδ preu e zeza! ), djaΙi Naznιift (d;ali i Nazmiut), njoτnsirii

shift (njomδsira e shiut), fitof. Zhvittimi nga u n8 f ka kah-τar ,,δpε" di., heri nj6 gjysδn bashkθtingδilore biΙabiale u,

faza; zanorja u δshtδ bδrθ njδ 5)

v.

X}ΙAQKΑ. *Njδ shikim mbi tr folmen e krahinθs εθ Deγolltt Bul.

Universit. Shtet. tiranβr Nr" 2. 1858. F. 106

1ο8.

ιe k!1α qθ

vδrchΦ εot nδ

ti

folmen e }Ιogishtit dhe aty kdtu edhe ni aG rλi s'ra rne njeri ti nαirii

Sinie6s: Κaτ: zi (kau i zi); d_heιι qaet (dheu:qahet),

ziu! (.".i ziu),^∆ pastaj ka kaluar

ni

bashkθtingδllore dhθmΙ:ore-buzore

ti

v dhe mδ vonδ, e ndοdhur nδ fund tδ fjalδs, ose nθ mes tδ saj para bashkδtingδllοrje ti shurdhδt, θshtδ shurdhuar dhe ka βrfunduar nθ 'e lesponduesen f tδ sδ zδshrnes v. Shembujt fitΦ, mbarof, kindof i pΦkasin vetδm sδ foΙmes sδ Bitin€s, nδ katundet e tjera nιrk u virejtin rasa tδ tiΙla, mbasi fι;ljet me o katjetEr rnbaresθ pδr vetδn e tretδ njδj€s nδ tδ kryerθn e ιhjeshtδ (shih 'pitulΙin e morfologjisδ). Duke u nisur nga fakti se V. Χhaska nuk shδnon asgjδ ni artikullin e pδr kδtδ fenomen, mund tδ mendohet se nδ tθ foimen e Zicishtit (e eiIa tδ οbjekt kryesor i studimit te tij) zhvilLmi mund tδ ketδ mbetur n€ '|rme

n

o

>9'

rne tδ.

ashtu si nδ tδ folmen e tΙoqishtit,

qi

6shtd e afδrt gjeοE:rλ-

Diftongje

8. Diftongu ua: Νdryshe nga disa tδ folme

ti

tjera tE Shqipδrisδ jugo-

. ku diftongu ua haset vetδm nδ d_isa pozita tδ caktι;ara, vetδm nθ' rro* e tδ mbyΙlur, ose edhe tδ hapur, por ni ηes tδ fjalδs, nδ kδtδ tθ folηe ky

itong gjendet ni tδ gjitha pozitat: b1uajm6, quajmδ, duallmθ, giuaska, ζ gruajη shuanj, kaτn^ιtδgjfrr, pir ti τna*iλt, !Q thAg}i,^ piirua u.a), pirua, thua, u pagua, Jorgua, u martua, u coptua, u ilirtua. Edhe diftongu ua isht€ ngjitis, si nθ t6 folrnet e tjera, vetδm se, ndδrsa nδ ο te fοlme ndryshirni i intensitetit tδ theksit tθ elementeve pδrbδrδse tb :tongut δsht6 i vogδI, kδtu elementi i dytθ, a-ja, ka njθ theksim me njδ iensitet qδ ndryshon shumi nga ai i elementit ti parθ, u-sδ, dhe, pδrveg . i €iitΙlδ diftοngu pδr nga gjatθsia 6shtδ mθ i shkurtδr. Nθ fja1θt Ιuadhi e bluashka, ku ua nuk vjen nga zbδrtlrimi i o-sδ, nuk mi diftong, por togzanor, kuise nδ fjalδt mua dhe grua, bile edhe nδ trajgTuan, tθ shumtδn e herive δshtο digjuar tog-zanor dhe rrallθ e tek ftong. Nδ k6to dy fia1δt e fundit zanoret u dhe a nuk formojnθ diftong as ihe nδ tδ folmet e ?epelenis e tδ Skraparit (pjesa e krahut tθ majtδ t6 sιlmit). ku d-iftοnsu ua gieniet nδ ,cd.o pc;zitd' Meαβηise ky^pirjashtim nυ.k spiegohet nga ndonjδ kushtθzim fonetik, ' tδhere duhet parδ nδ se togu i zanoreve ua nθ kitο αy tiate vjen nga zbirimi i njδ o-je, apo nga nji taΙ
1οτ

9. Diftongu G κju-" folme, ashf,u si ka ne tθ gjitha po∆tatdiftoπg ua, ka edhe diftongun ai haset nδ mes dhe nδ fund tδ fjaΙδs nδ rckje

η

hapur apo Ψ mbyΙlur: dieΙl, mbielΙδm, sieΙΙδm, pδshtieΙli, vielim, i bie, die, atie. Edhe ky diftong ka po a1ο tipare sikurse diftongu ua: θ diftong ngjitδs, elementi rrokje-formues e mban pjesδn ma ie madhe theksit tδ diftongut .dhe i gjithδ diftongu θshtδ mi i shkurtθr nga po njδjti diftong i tδ folmeve tθ tjera. 10. Diftong.' fr e*htu si ishin dy tδ parit, diftongje nδ te gjitha po_ ashtu L1shti edhe. Ly, dΨ ka po ato karakteristika sikurse edhe ui ξt, pyetml, ie: pyctnja, Ιyen,. fyeΙΙ, dyert, pδΙqyin, fyeΙli, kapirxyetΙi, thyi (tbyhet), fδndye, ju rδfyα Ky diftong gjendet edhe tek fjaΙit: ιfr, ι dhe gjyesh (xhvestι) ku kompοnentja y vjen nga bashkθtingθllοrja v, e ka dhinξ njδ herδ u balibiale dhe pastaj, dιrke qeni se u forirιοi diftong njδ zanort tE pδrparm€, ΙΙΙe e_n6, u kthye nga nj6 zanοre e prapme nδ njδ zanore tδ pθrparme buzore. ,B.ΑsΙΙΚElTIGEIJ.οRE

11. BashkδtingδlΙorja h: Kur kjo bashkδtingδl1ore fδrkuese ndodhur nδ fund tE fjallls, ka rδnδ dhe nuk ndihet sot nδ asnjδ r nr tδ gjitha tθ folmet e katundeve tθ Devollit: njo (njoh). she (sheh), rra (rrah), ple (pleh), kra (krah); kurse p€r gjendjen e saj nδ dy pυzitat e tjera nδ fillim tδ fjalθs dhe ni mes tδ saj, vihet re se; nδ tθ folmen e banorδve tδ krishterδ tδ kθsaj krahine a;o rrτ.lk ndihet: ekurin (hekurin), i (hi), undδ (hundi), ajdutE (hajdute), ajde!"(hajde), gjuδ, (gjuhδ), krau (krahu), u fliet (u ftihet), shiroen (shδrohen), udheqδsve (udhδheqisve), Ιaorni (lahemi), aere (ahere-atδhere), ti shomδ (tδ shohmδ); kurse nδ tδ fοImen e banorθve muslimanδ ajo ndihet: haΙΙo, hajatlΙδξ hebe, hanko, Eirπarδ, hoqmδ, hipur, hedhim, duhan, muhameιΙan, dehet, gιrdhihei shδrohen, sqohet, bδnte ftοhδt. E gjithδ kjo, qδ u tha mi,sipir, duhΦ kuptuar si tendencδ e pδrgjitheshm,e pδr ti folmen e kδsaj krahine, sepse nuk mungojnδ rasa, megjithθse shumδ tδ pakta, ku duket se tδ krishterδt e shqipto|nδ kδtδ tingulΙ nδ ato dy pozita dhe muhamedanθt jo. Konstatimin. tonδ, se tinguIli h nuk ndihet tek e folmja e banorδve ti krishterθ, e pδrforcon edhe vδrejtja qδ ka berδ V. Xhaqka 6) pδr tδ folmen Zigishtit, b,anorδt e tδ cilit janδ tδ krishteri. Αrtikullshkrr-lδsi bδn gabim _e ΙΦr thotδ se ky fenomen δshtδ i shtrirδ nδ tδri kι'ahinin. duhet thδnδ !ε" ta foImeπ e Zlgishtit, sepse nθ fakt, objekt i studimit tδ tij ka qenε kryedisht e folmja e atii katundi. 12. BashkδtingδlΙorja nj: Κjo bashkδtingδllore pδlciste qiellzore - hundore nuk ka evoluar ni tδ folmen e katundeve tδ kδsaj krahine, kur ajo €shtδ

θsht€:

a) ni _ konja;

rrθnji te fjalis;njδ,

njeri,. njerka, rrδnja, (rrδnja), dδΙΙinjη mush-

b) nδ mbaresδn e shumsit tδ emrave e mbiem.ιave: hunj, uΙΙinj, gjlr-

s) v" Xhaeka' pΦ sty f" lgs. 1ο&

--:

.

:

:: -.

tregojηi 9{ξ shembujt e εjelΙδ mθ εip€r, subJektet qθ ltanθ pr:* kδto parafjalδ i kanθ v€nθ emrat nδ ras6n kalΙzoie, kurie si rrφu1t 9o-rr| δshtδ qδ n€ kδte t6 fo1me emrat, qθ vijnθ pas parafjalivet tE tilla, jandn€ rasθn vendore. Si spiegohet fakti qδ redιrktimi i grτrpleve rnb e nd ka ndodhur vetθm tek parafjalδt e jo edhe tek fjalθt s) e tjera? Fenomeni ka vepruar vetθ,το 'nθ kθto rειsia, sepse parafja16t, si6 dihet, janθ fjaIθ ti patheksuara dhe, duke u ndodhur 1arg theksit tθ,fjalδs, u bδ i nevojshθm nθ to thjοshtimi i grupe_ ve βr lehtθsi shqiptimi. Niθ thjeshtiπr ti grupeve mb, nd, vetδm se nθ njθ drejtim tjetθr, e shohim edhe tek parafjalδt mδ, nδ, nδnθ, n6pδr tδ mbarδ gjuh6s shqipe, οse 1Ιθ { nde (te) tek korqarishtja dhe tek na (ng:a) qi ishtδ e tb fοlmeve tδ krahut perindimor ti toskδrisi veriore. 16" Grupοt kl e gtr: Kitο grupe mund t'i ndiesh sot n'egullisht vet6m tek fja1δt kΙistrii c kΙinda dhe mδ ιτall6 tek fja1θt kΙyg e zgleth, ndθrsa nθ tδ gjitha rastet e tjera, jo vetδm ni brezin e ri, por edhe ni at6 tδ vjetrin, kδto grlrpe nuk ndihen sot, atι: kanθ evοluar dhe kanδ p,θrfunduar nδ nji bashkδtingδl1ore qqllzoηe, respektivisht: q, gj: qa,n, ka qini, qumθshs (qurnδsht), gjuri, gjuhθ, gjisht, i gjatδ, zgjith, etj" Fakti, se grupet kl e gΙ ndihen akoma so,t nδ disa fjalθ, tregοn qθ kδtο gr-ιΙpe kane filluar tθ kthehen nδ !t e gi tashti von dhe se progesi nuk ka pδrfunduar akoma pΙotθsisht. Nga niδ bisedδ, qδ patδ:n me disa pleq nE katundin Sinicδ, muarδm vesh se kδto grupe aty para njδzet-tridhjetδ vjetδve shqiptoheshin nga pleqtδ, pοτ'se qδ nga ajo kοlri fj.luan t'i zδvendθsonj.n me qiellzoret s e gi, mbasi e ndjenin veten tδ veEu,ar rrθ ambientin ku jetonin. Ñδrderisa grupet kΙ e gΙ kanδ filluar tδ zhduken von nδ DevolΙ dhe nin influencδn e tδ folme. ve ti tiera, Iιu ato grupe kishin evoluar me kοhδ n6 q, gj, kuptohet vetvetiu se nδ kδtδ ti folme ato jarrδ zδveιrdδsuar drejtpδrdrejt nga qiellzoret, µ kaluar nδp€r fazat e ndirmjetδshme tδ zhvillimit. V. Χhagka ni studimin e vet (artikulli i cituar f. 20Ο) thotδ: *grupet kΙ e gl pδrdοrerr rijndοm nδ tθrδ krahinδrι e Devollit, nga banorit mdplδq*. Na duket se autοri i ketij studimi, kur ka bθrδ rrjδ pδtrim tθ til]e οjhte_nιsu.τ mθ tepδr nga rnendimet e p€rhapura, sipas tδ ciΙave grupet ki e gΙ ekzistοjnδ nδ devolliqen, sidomos ne tδ folmen e katundeve Dardhi, Sinieδ ο Qytezθ. 17. Grupi sht. Njθ fenomen tep€r karakteristik δshtδ edhe ai i kali_ lrΙit sht nδ shg q6 u ndesh nE t6 folmet e katundeve Ηogisht, Sinicδ, dhe Zigisht 10)1 bοshq (bosht), _bashgδ (bashtθ); e shguni (e shtun€), shcytkδ (shtytkδ), shgija (shtija): sh'ζizi (shtiz€), reznishga (reenishta), sδιtshgο (selishω), nrbasi,_sig

9) Reduktimi v6rehet edhe tek fjaΙa tΙalnatE_E, por nδ

fakt

edhe ketu fenοme_

ni ka vepruar tek parafjala ndaj, e cila 6shti bashkuar pastaj me fjalδn natE. 1ο) Ti dl-:θnat p€r Zigishtin jani marr€, nga studimi i V' Xhagkθε f. 199. Κy fenomen nuk u konstatua ne tδ fσ1met e Bitinck1s dhe Progrit, ka:unde kθto qθ janθ n6 krahun e djathtr ti Ιumit Devο11 dhe qi i pari ka vetθm muhame. danθ e'i dyti ka banorδ tδ tθ dy besimeve. Α θshtξ ky fenomen i lokalizuar vetlm nθ katundet e krahut tθ majtθ t€ Devo1lit apo vet€m ni katundet me popullsl tδ krishterθ (Ηogisht, Zigisht e SinieE janδ pothuajse me banor€ tc krishterE} €shtr -e v€shtirl tδ flasim nl mδnyrδ tl prerθ, sepse n8 mungen materiall ñθr njθ nuφδr rnr tθ madh pikash dialektologjike,

11θ

gjachξι, (gjashtr) shgatδ (shtat6}; na shζuan bagtlja (na.shtuan bagθtija), shcyp (shtyp), jashgιi (jashtθ)" Ñor nuk duhet_ l€ni_ pa thδnθ se nuk ΙT'lιtΙl' g.oJ;'B tεiδ te foime edhe rasat ku grupi sht mbetet i pandryshuar, nθ "ii nuk ka kushte t6 tjera fone'tike qθ tδ shkaktonin ruajtjen e kθtij kεio "r=* prandaj mund te mendohet se kemi tδ bθjm6 me njδ inovacion rφgruµ, ky qθ sa ka fiiluar tδ b€het tashti vοnδ nin ndikimin e gju_ iλo,r*eiδn i".ir, hδs si shlα-υ.ar dlie tε ti folmeve fqinje, ku nuk ekziston kv fenοme'n. Nuk ka asniδ dyshinι se shq δshtδ njδ grup bashkθting€lloresh dhe jo niθ bashkδtingδliore_e vetme, por hδ pδr hδ nuk jemi nθ gjendje ti pδrcaktojmθ me hοllδsi c|lδsinδ e bashkδtingδllores c gji q6 do ta nxiιτ'te mirδ nδ shesh πiδ vδzhgim me ndihmin e aparateve nδ njθ laborator tδ foτretiklξ' V. Xhaqka-(art" i cit" f. 199) shδnon se grupi shg mιrnd ta viji edhe nga qrυ}ri shq: ihceimδ (shqelm€), shqip (shqip), por η9 Ψuk konstatuam njθ ierλrou, ti til}e nθ atο katunde ku shkuam βr studimin e sδ folmes sδ kesaj -- krahine. rε) Grunet fsh e psh. Gruµ fsh vδnehet tek fia]δt fshat. fshini, fshesδ, fshehrrr. fshikllll. kurse gι*αοi nsh tek fja1δt: kopδsht, pδshtjeΙΙ, pδsheetem (pδshteteλ), tδ cilat nδ disa t6 fοlme fοinje tl iugut ianθ me fsh: kofsht' irt'ti*ll, fshieJern (nc]oshta pse nδ kδto tδ fundit nuk ka qδndruar zanorja i! midis dy bashkδtingδllοreve tδ grυ-Bit)' Fenomene fonetiks

19.Shurdh,*,uun"kδtu,ashtusidhenδshumδtθfo1metθtjerat€ qδ ndodhet ni jueui, κt}r"het nδ te Ξi'"rαnοt i;e bashι<etingδ1lore e zδshme tjetir ti pΦ njδ.bΨryi'ting€ 1 lore saj,.kur_ku t3 fund tθ fjaiδs, o*" "e_*""η"irr.rEtitt,_i mdth, vδnt, tunt, melrt' dhef (dheu); pδ mungδ' 'l'λiraii"iµ'tΓοr'µr"e, ir*tr'i",.iε _*;δ.'* ii'tc, baktiJa, arthka, zeri p1otδ vokalik u vδrejten disa rasa tδ Arimirι*i. ιigλ asιmilimi i (bukδvale), fingjilli (fEn_ bukuvale nakte: nιlku (nukδl, ,rriri:trι (shδnmitri), janδ asimiluar nδ mδnyrl tingujt se qe trego;ne ;j'nii K;;;;r .'i'"*ι"; po parmendirn nδ fqinj; Γi"-gι'uit }e1-.at9 ij;j;*#;"ε"l"}r""r,"3', " bδri tek .*ina te parδ disa ,"'. ie "α.ysιrλe φ nja-as1milirni qδ δshtδ gδrbag, shankapirxiπr-, nup.i, a|Ja1ο, mjerauzhga, t"'i*eil"Ξe11oret, y nθn ιl-se nδ i 'ιl kalilni dιιket ku rεsat kδtu dδrvan, dhe nga zanοret_po'3aplm e- cila influenein ijο n"'λLatιngι+tοreie pε1ata1e_ ose palato-alveolare, myshqerl yshq;.mnε.(ushqimnδ), " yr_ι,q*r-n ιtu gjendet pranδ *u:, t, "ιηq.Ψ g*"ii ig'runja1, flytyrοn (fluturon), lyes, ι-λr"λq"ial, sδndyq' i-ο"i"ql' iΙues-1ves-v1es),yve(juy'9). '_----2i. _ F"r'i,-"riΙ shtiisis. Njθ herδ duhet thδnδ se tetk €mrat femδrorθ lind oksiωnε tθ shquar -idi, ,*ures fundore dhe nyjis |_ξ Rrapme.shquese baktiiη qeverija, shkindi3a, prishur hiatin: tθ .:δ-L=-.r'κetιodetto.e-per tδmija. shpesirija, _ Ka rasa tδ iiera qe tregojn€ lindjen e nj€,tinguΙιi na fillim dhe 1δ mesn :θ fjalδs: ' _""l ka 1indur njδ bashkδtingδlΙore hundone nδ fi1lim tr fjalδs para nj€ (besoni), υr't'ilε.i"eΞiiurΞiu L.rro"" ose diδnrbore: mbιrrirn (bu]rim), mlresoni ntrashim (trashδm): b) para nje bashkitingδ'llereje buzοre ose dhδrmbore ka lindur nθ mes τe r:aie-i njδ bashkδtingθliire hLindοre: Ιinπpjdtθ (lθpjetθ), pirndorej (p€r* dorej), shand6rvan (shatθrvan); 111

'

,

c) dhe mδ nE fιrnd pο βrmendiπι ctisa rasa ku ka Iindur bashk€t*ngF Ι1o4a b miα:s grupit mri zembrδ (zei:nre), dimbri (dimii), thembrδ (themrθ},

b qmbrδ (i thash b emri). i' thasιr -_-;;.i
efardο'e kθ'dhe si rgzultat i k6tij fenorneni ka dalθ njθ zanore e gjat6 e cila θshtδ- po ajo zanore e theksuar qδ ka pasur fjaΙa: shishim (sheshirr-shiheshin) gjyko' shin (gjyko€shin-gjykoheshin), ktheshin (ktheiishin-k1heheshin), bishia (bδeshin-biheshin), korat (ko6rat-koh6rat). 23. EΙizioni. lΚa rasa ku dιlkeιt se nθ fjalδt atone θshti eliduar zanorja E kur pas βaj ka ardhur njθ fjaIδ qθ ka filiuar me zanore: t atuδ, t egirta; piΞ d ElEasan, i thash b embrδ; ay q u fshe; mi mir uj se ay... etj. Nδ kite tδ foime elizioni δshtd konstatuar edhe tek nyjat: δshti eliduar nyja e prapme a kur pas emrit femδrcr tθ shquar vjen njδ nrbiemθr i nyjδ' o_.. nje emεr i iasδs gjindοre: buk e verθs: koske.puΙpEs, dδraske bra"tiδ* gδtiΙtθs, Qafe Lalυnisδ, niomsrre shitt, qoshe shpis, kurse. kur emri skele ηis, €shtθ i gjinisi mashkullore, duket se ishtδ e eliduar ny]a g_p€ηnarme e mbj_ emrit δe e emrit tδ rasδs gjindore qθ vijnδ pas: djaΙi Nazifit, hekuτi portδs, shuli praprnδ, fyelli kδmbδs, krau mδngjδr. Gjatδ bisedδs sδ ngadalθshme janδ rasa ku dιlket se nuk θshtδ eliduar asnjθ nyji: byleziku i dorδs, pllazi kimbis, kupa e gjurit, Qupa o voglδ, nusja e rnadhe. ΙνΙoR"FoLoGJΙ

-

f

β.rir r

i

24. Emrat mashkullori, qδ kani prapashtesat ot, tor, nθ,g'jcndjen e sotθshme nuk e kanθ tδ zbδrthyer nδ diftong ua zanoren o tδ prapashtesθs, jο vetδm ni trajtδn e shquar: lakrori, qershori, gjatari, puntori, pοr edhe nδ trajt6n e pashquar: qershor, lakror. gjatar, puntor. Kjo δshtδ njδ tendencδ qi vδrehet sot edhe nδ shιrmδ iδ fo1me tδ tj* ra t€ jugut. ' 25. Si e kemi prekur edhe nδ kapitulΙin e fonetikδs, ni kθtδ tθ fo].me, "..::]:" 'ashtu si edhe na d_isa tδ tjera, tδ jugut, emrat mashkυJlori, qδ mbarojnδ me o βpai,heksu,ar, marrin ne trajtδn e shquar nyjen e prapme a tδ femd_ roreg'Ι)δrveq kθsaj, ajo qδ δshtθ pδr t'ιι theksuar, δshtδ se trajtδn e shquar kδta emra nuk e bδjn6 ai sipas ikemδs: Vitοja, ιtreleja, ku midis temδs dhe nyjθs δshtδ futιπ bashkδtingδlloα:ja j pδr kundir hiatit, as sipas skemθs Spirja, deΙja, ku zanor'ja fundore ka rδnθ, por duke krijuar diftongun ua nga ndeshja e ZaΙ}οres fundo::e ο me nyjδn s prapme a: Myrtua, Ndrekιra. Zanorja o me zanoren a {nyjen), duke α ndeshur, formuan njδ diftong ngjitδs'ολ, seps.- a-ia (nyja) kishte njδ theks mδ tδ madh ni Ι
bθrΓme ηjE

τE€tοdξ

:subiektive-

emrat e lδnddve dhe shumδ mδ pak ata tδ pjesδve tδ trupit dhe emrat abstraktδ tδ ardhur nga foljet: ja nxjerδn gjalpEt atij tδ fortit; rjeth ujδt; edhe ujt, kur vinte, c'e dδ, ish tδ fto,htδ ata qumδsht; rahδn grιιrδt; e ronitilm neγe ata (rnisδr} pδr farδ; tδ vogδl e ka thirimen (rnisti), po e zgleth rπδ tE rnirδt; po tδ kesh mjelΙti t6 miri".' ; sa erδ qδ ardhδ ata ilag qδ derdhi ay! kδta Ιlοjδ; nji Οre gjysmi, ata gjum kann bδrδ; tδ na i bish pδr darkδ kδta πιishti (107); dhe: dο preg batrlθt; tδ vjelιlri't, tδ ndenjurit. Κemi vδrejtur se, kanδ kaluar edhe n6 gjinine mashkuiiore emra lejndδsh tδ kδsaj gjinie, si: s'ka η'i rτιir vaj se ay! por nuk konstatuam asnjδ rasδ. ku tδ dukesh se kδta em::a kanδ kaluar nδ gjininδ femδrore, ashtιr si kanδ kalι;an disa nδ tδ folmen e Kοrgδs: gjalpa, uja, etj. 27. Vegoritd nδ Ιidhje me trajtat e shumδsit tδ ernrave mashkuiloι'i ianδ nθ pδrgjithδsi pο ato qδ janθ karakteristike edhe pδr tE folme ti tjera ιδ iugιrt. Thamδ n6 pδrgjithδsi, sepse vδrehen edhe trajta tδ vοganta qδ i pδrkasin kδsaj sδ folmeje, si: dhδntre (dhδndurδ), gjyshrι: (gjyshδ), vige (l,iga), uriqe (uriqe)" dδshinj (desh) e tjera si k6to, qθ do tθ dukerr kδtu poshtδ, kur do tδ rδndisim disa tipe sipas mbaresave: a) emra qδ kanδ nδ shumθs mbaresδn δ: tiganδ, qilarδ, baxhanakδ, jetirnδ, kopanδ, kuΙarδ, qymezδ, tokmakδ, sqeparδ, rn_isrokδ, eshδ, maqokδ, qerepii, ajdutδ, qenδ, bandilΙδ' oficerδ, dοktorδ dhe: trarδ, krastavοcδ, haurδ, rnakazδ; b) emra qδ kanδ mbaresθn inj: pirginj, boshtinj, stapinj, shkοpinj, priftinj (priftδrini), gjishtrinj (gjishtirinj). limqinj (lδrnshδnj), drapinj ose edhe drapinj (drθprδnj1, gjarpinj, Ιδminj (lδι_nδnj); c) me a: pΙisa, qilima, plepa, gapa, kδriqa' Υogaza' vreslrta dhe oficera e dοktοra, trajta tδ cilat janθ Ι
''- ;i peΙΙgje, dytοgje (dyfeqe-dyfekδ), sΙlogje, ku 6sΙrtδ mbaresa e dhe ;shiθ bδrδ palatale bashkitingδllorja fundore e temijs sδ emrit; 3) krenj .lronj), bft"j (buaj) dhe gjerιΙhe, tek tδ cil€t edhe zanorja e rrδnjδs ishtδ ::letafοnizιrar edhe mbaresδn e kanδ; tek sher.nbulli i funriit edhe bashki:lngδlΙοrja fiΙlestare 6shtδ bδrδ palatale. 28) Nδ kδtθ tδ fοlme shumica e emrave rnashkullore t6 shquar njδjθs e ::rmojnδ trajtθn e rasδs kaΙΙzore duke marrii drejtpδrdrejte pas temδs mba:'esδn ni: dhenδ, efendinδ, ftuanδ, tδ vllanδ, tapnδ, besimni dhe litarδ (Ιi_ 12)

V. Χhaeka sjel1

re dhe buaΙlre (art. I

- Buletin

ed.he dy shembuj tδ tjerθ pδr 20i).

i cit. f.

{Jniv. Strt.

-

S. Shkencat Shoq,

trV

ti

folmen e Zicishtit: shuaΙΙ1_13

tarnδ), buΙξarδ (bullgarne), gjeΙi (gjelnδ), brezδ (breznδ), fοrrτla kδto tδ fundit nδ tδ cilat ka vepruar fenοmeni i asimiliπιit. Sig shihet tb gjithδ kδta emra janβ oksitonδ. ' Tek trajta e kaΙΙzores e emrave paroksitonδ, qδ mbaro,jnθ me zanοre, δja e mbaresδs nδ nuk ndihet, sepse ajo gjendet 1arg theksit tδ fjaIis: kalδn, djaΙδn, kurse kur emr'at mbarojnδ me bashkδtingδllore, iind njδ zanore rnidis temδs dhe mbaresδs n: dhδntτin, pοpullin, ekurin (hekurin) meqδnδse bδhet i vδshtirδ shqiptimi i grupeve konsonantike tδ gjendur larg theksit dhe tθ krijuar nga rτδnja e zanoι:es θ. Po kθshtu e bejnδ trajtθn e kallzοres edhe emra njδrokδsh qδ mbarojnδ me njδ grup bashkδtingδllοr'esh, si bishtin, gjishtin, ku grupi prej tri bashkδtingδl1oresh, qδ do tδ fοrmohej, do tδ ishte i vδshtirδ pθr t'u shqiÑtuar. 29) Αshtu si nδ tδ gjitha te folmet e Tοskδrisδ Veriore e tδ Shqip€risr sδ Mesrrr,e, edhe kδtu ka njδ trajtδ tδ vegantδ pδ,r rasδn vendore. Ñarafjalδt qδ rrinδ pδrpara emrave tδ kδsaj rase janδ: dδ (ndδ-nδ), nδ, bδ (mbδ), bi (mbi), dδpδr (ndδpθr-nδpδr, dδnδ (ndθn6-nδnθ), me: Ιryne dδ graztrdit; nuku kenαi dδ botδt; vemi dδ soishtδt; dδ ati pδruat; na hipi di pernδt... dhe ay d"δ nr,est kapδrιlisej; hipi n pampοrt; e ndejrnδ nυ dGitt, nibιιrirn i themi atij qδ ri bδ vδndit; qδ ta velrδ bδ parmendδt; njδra bi tjatrδt, bi garιtit; hapej dδpδr bart; dδnδ rapt; rne gjiΙpirδt, nisnδ luttδ kjo mbretδri me atδ

tjatrδt"

Si,g duket, shδmbujt, dδ grazhdit, bδ vindit, tri tjatrit tregojnδ se, kur tema e emrit mbraron me dy bashkδtingδllore, futet midis saj dhe mbaresδs t njδ zano,re i pδr tδ lehtθsuar shqiptimin e parnundur tδ tri bashkθtingδlloreve, qδ do tl takoheshin nδ rast tδ kundδrt. Ι njδjti fenomen vrehet edhe nδ tδ folmet e tjera, dhe po pδr kδto shkaqe fοnetiΙιe. E vδrteta δsht6 se janδ akοma tδ pakta rasat, pοr, megjithatδ, shihet qaι4ij se ka filluar tδ pδrdοret tα:ajta e rasδs kalizoι'e p6r atδ verr'doren: nδpδr lum, πre lαgδ, nδ qilar tδ dΙrδnvet. Duke parδ se paraf;alθt nδpδr dhe nδ nuk janδ tδ njδjta nga pFrbδria fonetike me ato tδ sδ folmes sδ Devοllit, kιrptohet vetvetiu se pδrdorimi i kalizοres pδr vendoren ka hyrθ tashti vοnδ dhe δshtδ bδrδ nln ndikimin e gjuhδs sθ shkruar. 30. - Pδrsa u pδrΙ<et tιrajtaιze qδ kanδ nyjet nepδr rasat e zhdrejta (veq kalΙzores) tδ tδrheq vδmend.jerr fakti se nuhen akoma sot tra-ita tδ cilat kanδ qeni dikur inovaciοne nδ kδtθ tδ folme. Eshtδ fjal'a pδr njδ fenomen kreit tδ kundδrt me atδ q6 vδrehet sοt nδ shumθ tδ folme tδ shqipes; nδ tδ fοlmen e DevoΙΙit trajta sδ e femδrores ka ardhur e δshtδ shtrirδ: a) jo vetδι'n nδ shιrrnδsin e fernδrοΙ'es: ιΙ tha si πaotrave, ni mes tδ sδ mirave: dδ vaktit ti Ιιrftrave sδ para; si shqunave; atο kanδ τljδ ndryshim pe sonave; b) por edhe nδ njδ-iδsin e -qhumδsj-n e mashkuilcres: i sδ εtrytit; tja ve kalit senα, ja dha si kurratit, i thot ai dja}i rnath s'atit, Ι<Ιysh atij sδ riτ.ιt i thenri; ιι ngrit pe vδndi sδ tij; dhe: i thοtδ sδ vδllezδrvο; sδ rirejve ιι flitet rnδ tepri; pranδ btrΙοkιιt sδ udhit-lτeqisve; kiit-vεe firnijr,ε sδ sime Ι}ijΦ. Nδ rasa si kθto: kδεkοnte qιιmδs}rg pe lοpe s'egrδ; dhe pe sδ ftotit nηlτu ka ejδ s'kemi tθ bδjmδ aS me inovacj.οne tδ dikurlshme ti: rι:ajtura, aS me inovacione tδ reja, por kemi tδ bδjmδ me nji konservaciοn. 31. Po japim kθtu disa trajta karakteristike t€ pδremrit vetor'. Tθ bien nδ sy trajtat tinδ pδr em,rorerΙ (ti} dhe tynδ pδr kal]zoren ty, tδ ci}at janδ trajta tδ p,δrhapura edhe nδ tδ folme tδ tjera tδ qarkut tδ Kοr-rcδs. Siq

!'71'4

l

ι..

i.

.

βrk-ι '1:Er ana1ogji me trajidn € eπ}rave tδ shquar nδ rasiin kaΙIzοre, edhe kefu i eshtδ ngiitur nyja nδ trajtδs tij, gjδ qδ ; Shtri_';StΦ per trajιδn e rasδs e{Ιnrore. "αιre e pθremrit tδ vetes sl tretδ njδjδs mashkuΙlοr δshtδ aY. lrajta Pδremrat e vetδs-sδ parδ e tδ dytδ shumδs kanδ p€r emrοren edhe tπ:aj_ :δn e rasejs gjindore-dhanore: neve (ne) dhe jτrve (ju). 32. Nga prοnoα'δt dο tθ japim nδ nje pasqyrδ vetδrn tr'ajtat e mbiem= :ave pronore tδ ν'etes.se parδ dhe tδ dytδ, rτeΤh tδ cilave do tθ Ι:δineδ mθ οoshtδ edhe disa vδrejtie:

Veta

e

Veta

Ι_rδ

gj

e ΙΙ-te

ishti yt, jot

dora jote, jδnde

gjishtin tδnd

dorδn tδnde

gjishtrinjt tθnt

duart tende

gjishtrinjvet tent

dnart tδnde, sδnde

gjishtrinjt tδnt

duart tδnde

kali juaj

Ιοpa jι-Q

tallf tuλi, sιi3

Ιopes su8J

κa1en τua]

lopδn

kuajt

tΩj

tGj

Ιδt tuaja

kuajvet tri'j

Ιopvet

kuajt tιQ

1opδt tιiΞja

tfija

N]εh91e tδ tδrheq vδmendjen fakti se pδr disa pδremra

kjo e folnre ka :''' I,rιιjta l3) nδ vend tδ njδ trajte tδ vetme qδ duhei te kishte pδr nj6 rasδ: ;jishtit terrr, serτι; dοrδs teme,-ru*u; gjishti yt, α*rl-J-, jδnde; s"t;

nde, tilnde; gjislrtriπjt tenr, tim; duart tiirrre, teme; uarvet tδnde, sδnde, kaΙit fufr, sufr, 13)

Ι kemi

dhenδ prioritet

ni radhiije

doris eiλrvet tirrre, teπle;

asaj trajte qδ δshtδ mδ e pδrhapur. 115

Tek: giishtit tern, sem dhe kalit tiaj, Ωi, ω ndοdhur edhe nj6 shtrirje anaiogjike e trajtaι,e tδ femδrones tek mashku}lorja vet€mse trajta e dyt€ nuk {erdoret r€λdorn sot. Njδ gjδ e kδtil'Ιδ, sig pamδ edhe pδr nyjat, shihet edhe nδ: dirirve tδnεie, sirrde, ku trajta sinde e fern€rores njδjes eishti slrtrirδ pδr trajtδn e femijrores shumδs (kujto: u tha sδ rnotrave). Vδrtet trajta sξinde δshtδ e vetδs sδ dytδ femδrore _kγr prona dhe pronari janθ njδjδs dorδs sδnde, tδnde, por edhe pδr kδtδ duhet thδni se δshtδ njδ trajtδ e derιvuar. Kδtu nuk kemi njδ zhvitlim tδ trajtbs sate (sat δme),

pοr εsnte marrδ trajta tδnde e kallzores dhe i δshtδ pirshtatur trajtδs sδ g;irrαo."' dηrke bδre njδ p€rzierje mοι:femash tδ rasave tθ ndryshme. Kjo ilund tδ thuhet edhe pοr:traitεn jδnde tek dora jοte, j6nde' Tek dοrδs terrre, sime dutet s_e trajta teιτre e kallzοres i ka zδnδ vendin trajtδs sδ gjindore-dhanores, por nuk e ka pδrjashtuar h"ajtθn sΘΙ!!e, SΘpse ajο haset akoma sot. " εJι'" tek: gishtrinjt tem, tim e duart tirne, terne vδrehet spostimi i njer€s trajtδ ni tδ mire tδ tjetrδs, ndiirsa nδ rastin e pειrδ δshtδ trajta rastin e dyt6 e" fgmaror"es ajo qi ka spostuar trajtδn e mashliullores, nδ τ,eirehet e kundδrta. Njδ tjetδr gjδ, qδ vδrehet tek gjishtrinjt tem, tirn; t"κ gjishtrinjt tint, duart tθnde, δshduart time, tetπe, ashtu sik|rse "}rru janδ tb t€, se nδ keto rasa, ku prona δshtδ shιrmδs e pronari nj.9j.g.S, trajtat δshtδ janδ_njδjδs' nuk Ky proniri prona dhe kur nj'ajω me ato ti kalΙzοres, ,ja"fu.ro*un i lοkalizuar'vetδm nδ krahiλδn e Devorllit, ai θshtδ nji tipar ι1λttues edhe per t€ fοlme tδ tjera tδ qarkut tδ Korgδs, sig janθ ato tδ krahinave tδ oparit e Gorδs. Njθ veqori tjetδr shumδ e rδndδsishme pδι: ketδ tδ fοlm.e δshtδ se kθtu ekzistojnδ pelr dis,a pδretnra trajta ti atilla qδ gjenden' nδ tδ fοlmet e gegirishtes, g-ji;hti jem, dοra jerne; gjistrtit, gjisl tin tern; dοτa jerne; dοrδn, dοrδs, teΙΙ}θ, gjisΙrti jοt (vetδm se mδ pak e peι'hapur); kali jonδ c}]re kuajt i .tοnδ. l .| ,l ,;; "

l

Foτ'JA 33. Ñδrsa i pirket trajtδs sδ fοljeve tδ rnθnyrδs dδftore kolra e tashme' pδrτnendim ne radlrδ tδ parδ se fο1jet e Zgjedhimit tδ dytδ kla.sa e parδ po mbλrοjni me t: vadit, prastrait, br:anοτ:it, truspit, tretit, rοnit. Κjο ishtδ ka.::akteristikδ e pδrbashkδt pθr gjithδ krahinθn. &ξba.resa e trajt€s sδ vetes sθ pa"rδ irjδjδs tδ fοljeve tδ zgjedhimit tδ tre1,i.: ηυk δshtθ e n3δ;te nδ tδ giitha ka_tιιndet e krahinδs; ndδrsa nδ tδ fo1rnet e katι-l.nd-eve Ηoqish.t, Bitinckδ e Sinicδ ato kanδ si mbaresδ bashkδtiηgδiIοren nj:-lirοnj, digjΦξη lιaΙΙzοnj, kullonj, binj, rδferιj, gdhiπj, arinj, shkfl inj, sleu'anj, tr3,enj, thyδnj, nδ atδ tδ katundit Pg:εθL.eshtδ si mbaresδ bashkδting611orja j: iδrοj, dδrtoj, rδfej, Ιaj, fshij, gatιraj, lyej. Me aξe sa'na Lejοjnδ tδ dh6nat e krahinave tδ tjera, cΙo tδ mundohe. rni qδ tδ ihpjegοjmδ kitδ ndryshim qδ vihet re nδ krahinθn e Devotrliξ prr gj:tha*onδ me njδ rezervδ, Sepse tδ dhδnat nuk jan6, tδ mjaftueshme. pjesδ tδ Οparit, nδ atδ qδ nd.οdhet nδ krahun e djathti tδ 1 πε "ie Devo11, nδ krahinen e Goι.δs dhe nδ Pοgradec me fshatrat pδrqark (ne mi qenδ deri nδ Qerravδ), zona kδtο qδ janδ tδ gjitha nδ krahun e djathtδ tδ Devοllit, δshtδ ι,δrejtur se foljet e zgjedhimit tδ trete kanδ mbaresδn j Prο,gri, ku u vrejt ndryshimi, δshtδ njδ katund qθ gjendet nδ Veri tδ 11c

lumit dhe afδr grykδs sδ truginδs, prandaj, e virtetδ se mbaresa j δshtδ karakteristike edhe pδr zorr€t qδ shtrihet midis Qδrravδs e Progrit, atδhere katundet e grykδs s6 Devollit luginδ), do tθ jenδ kufiri mδ i 1argδt jugδlindor i izοglοsδs sδ pδrmendur, :eritori i sδ cilδs δshtδ zona e Korgils qδ ndodhet nδ krahun e djathtδ tδ }u_ '''otΙit nδ krahun e djathtδ tδ

::δ qofte

:ιit Devoll.

Foljet, tema e tδ cilave mbaron me bashkδtingδllοre, kanδ pδr veten parδ dhe vetδm e tretδ tδ shumθsit mbaresat i!m, δn: x,'resδm (presim), ηdertirrr (nderim), rahδn (rahin), ngasδm (ngasim), rοnitirn (rοnitim). luspitδm (iuspitim), dalin (dalin), presirr (presin), rn}rushin imbushin), pra.hitδn (prashitin). Eshtδ e vδrtetδ se hasen trajta tδ tilla, si: duani (dοni), njδ udhδ e dy punθ i thuanδ (i thonδ), quaen (quhen), ruaet (ruhet), pοr ato janδ tδ kufi:uara shumδ nδ pδrdorim dhe numri i rasave δshtδ shumδ i paktθ, mδ shumδ trajta tδ ti}la kerni hasur nδ Sinicδ. V. Χhaeka siι'1} nδ artikιlilin (14) e vet edhe disa shδmbιrj nga e pakryera kruajesha (kruhesha), (lyejesha iiyhesha); ne velδm njδ tθ tiltθ kemi regjistruar nδ Sinicδ: sh'uaeshin. Ndοniδ vδrejtτe rreth kδtyre traj1-ave nuk keιτri pδr t6 bδr€ ni kθtδ :ast, pοr vetδm do tδ themi se njδ gjδ tδ tillδ kemi koπstatuar edhe nδ tδ _οΙmen e Qorrushit nδ Mallakast€r: duani, thuani, dιlanin. 34. Foli,et ..jarn,,, ..kam,,, dhe ..them,, zgjedhohen nθ kδtδ mδnyri: nδ rιlhδn e pakrver:

.

i I

1. isha, kisha, thosha

2. ishe, Ι
3. ish, kish, thosh

n

f. ishim, kishirn, thoshim, her6-her6 gdkΙg; ishrnδ, kishrnδ 2. ishit, kishit, thoshit 3. ishin, kishin, thoshin, herθ her€ edhe: ishrrδ, kishnδ

Foliet veprore kanδ nδ tδ pakryerδn mbaresat: nja, nje, te, ose nte pδr tri vetat e njδiδsit dhe niπr, nit, nin pθr tri vetat e shυ-mθsit. 1. mernirn, lδronirn 2. rrrernit, lδronit

1. rτlernja, Ιironja }. rnernje, lδronje 3. πrerte, Ιironte

]. meτnin,

trδronin

Pθrsa u pδrket fοljeve pδsοre tδ nιδnyrδs dδftοre kοha e pakryer duilet tlrδni njδ herδ se zanοrja e e rnbaresave (h'lesΙra, (h)eshe, etj. δs}rtδ iιj,hr'er nδ δ; kjo zanore nuk ndihet sοt, dhe kjο konstatohet Iehtθ tek fοljet qθ Li mbarοn tema me bashkδtingδΙΙοre: tek foijet me Zartc}Ι:e ajo (δ-ja) eshti shkrirδ Ι}'Ιe Zanοren e ternδs dhe ka dlrδnθ njδ zanare tδ gjatδ" Κjo gjδ vδrehet edhe nδ tδ fοlme tδ tjera te jugut. Αjο q6 δshtδ kεrakteι-istike pδr k6tδ tδ folme, lshtδ se pδr vetδn e tretδ njδjδ5 ka dy trajta paraleΙe: n-iδra rne mbaresδn she (/h/eshe), rnbaresδ kjο qδ €shtδ edhe βr ι'et€n e dytδ niδiδs. dhe tjetra rne mbaresδn ej (vetδm nδ tδ fο1men e Sinicds nuk e hasδm kδtδ trajtδn e dytδ). Κδshfu :n'naresat janδ: 1) (δ)sha, (δ)stιe, dhe (δ) s}le ose ej pθr tri vetat e njθiesit: lodhsha, Ιasha; IοιΙhshe, lΞsΙτe, zishe, dhe Ιοdhej, laej, ziej; 2) (δ)shim, (e)sΙιlt, (δ)shin pδr tri vetat e shumδsib lοιihsΙrim ωul';*; ,ishit, Iodhshit, Ιashit, zishit dhe lodhshin, Ιishin, zishin. 14)

V. Χhaqka po aty. F.

201.

t17

35. Nga e kryera e thjeshte δshte p6r t'u theΙιsιrar nδ radhδ, ti parθ. _ trajta e vetes sδ tretδ njθjδs e foljeve veprore. qδ u mbarοn teττiJ me-

zanοre.

Disa nga kδto folje, qδ janδ tδ parregullta, si: -zenδ-, *shtδnδ,, ..vδi dιlke nxjerrδ ecihe bashkδtingδlloren r tb temδs sδ vjetδr: zuri, shpuri, vιl'ri, shtirl, (shtyri) trlor herδ_ here janδ edhe pa mbaresδ: zιr, shpu (kδto tδ fundit shumδ tδ iraΙla). FoΙjet e tjera me Zanore, ashtu si nδ tδ fο1rne iδ tjera tδ Κorgδs, kanδ nδ veten e tretδ njδjδs mbaresδn i dhe midis kθsaj dhe temδs sδ foljes kanδ }:ashkδtingδlloren antihiatizuese v: arivi, paksοvi, dδrtovi, pδrvδΙovi, dorzcvi, previ. Eshtδ thθnδ edhe nδ kapitu1tin e fonetikijs sb nδ te folmen e katιlndit Bitinck6 pδr vetδn e tretδ njδjδs tδ kδt-yre fοljeve ianδ vδrejtur edhe trajta me f si mbaresδ: fitοf (fitoi), kδndof (kδndοi), naharof (mbarοi), pref (preu), raf (rrahu). kthef (ktheu). Trajta tδ kδtilla, si kδto tδ funεlit, janδ trajta tδ mbefura nga njg fazδ mδ e herδshme e kδsaj sδ fοlmeie dhe sοt, nδ krahasim me trajtat e reja, atυ janδ mδ pak ti pδrdorθshme. Si fοijet veprοre edhe atο pijsoret kanδ nδ aοrist p'θr tri veιat e shurne_ sit mbaresat mδ, tδ, nδ: ngritmδ, gjetmδ; derthtδ, ikti, dualtti; u mplaklτti!, ι-l ngritrnδ, u prishtδ, ιr nistδ, u ngritnδ, u trempnδ. 36. ΙtΙga trajtat e fοljeve veprore mδnyra tidhοι'e kοha e tashme pο japin kδtu vetδm trajtat e vetδs sθ dytδ dhe vetδs sδ tret€ njδjθs. Nuk Ι
15) Ni Devoll duhet tδ ketδ edhe katunde tθ tjera veg Bitinckδs, ku tδ jetojnδ akοma trajta tδ filta diιe kjo do. ti dale nδ dukje nga nj6 kδrkim i materialit dia_ lektοr nδ shumδ pika dia1ektolcgjike. 16) Aty-kδtu nuk mungojnδ, sado tΞ paktδ, edhe τrajta me frbaresδn g pdr foljet e zgjedhimit tδ tretδ e tθ katδrtE: ti shag, tδ mundo-c, tδ ve-c, tE zδφ.

118

funksionin e urdhδrοres. Kjo trajtθ θshte koι'rstatuar vetδm nδ tθ folmen e Bitinckds, dhe, me g'dukeξ δshtδ njδ trajtδ e vjetδr e ιtιrajtr:r dhe qδ s'ijsht€ fort e gjalΙδ nδ gjendjen e sotme tl sδ folmes, duket se nδ kitθ trajtδ muηgon eIementi diftοnjδs i pδsοres dhe si mbaresδ θshtδ vetδm zanorja i: tE vishi (tθ visheni), t€ lahi (ti laheni), tδ ndrohi (te ndθ,rοheni), tδ bδfu (te bδheni)'

3?. Eshtδ vδnδ re se nδ trajtδn e habitores e ruajnδ bashkδtingδlloren fundore t tδ temδs atο foije qδ e kanδ atδ vetδm nδ trajt6n e pjesores dhe tδ aoriqtit: ditkan, vajtkan, rοjtka. Edhe pδr habitoren shihen trajta tθ veiδs sδ dytδ shumδs vetθni me mbaresδn i; qξηfti (qδnkini) dhe paski (paskeni). Kanδ arritur gjer rnθ sοt nδ k€tδ tδ folme trajta t€ habitores sδ pakryer, pοr duket se janδ bδrδ shumδ tij r-raΙla, ato sot duket sikur nuk kanδ ndοnji ndryshim riδ funksiοn nga e pakryera e d'δftores: po qδnke rrja pesδdΙrjetedy vjeq burri (ishte); dhe ata paskδshin atδ minde (kishin), Κjο e pakηrer e habitores duket edhe si fo1je ndihmδse, qg shδrben, si tδ thuash pδr fοrmimin e njδ trajte bθ sδ kryerδs sδ plotδ tθ habitores, e cila nga funksiοni nuk dal1οhet sοt nga e kryera e p1otδ e dδftores: brigada paske zin vinεI atje (kishte zδnθ), ose nga e kryera e ptrοtδ e lidhores: tδ mos paske daxθ ay, e vranδ atδ (tδ kishte da1δ); unδ'tδ pas€a mari edhe dekoratnδ, ta katrΙa flanrδrr ty; atδ pelδ ta paski fιrtπr di darnaluk, tastrri, eu... (ta kishit iutur). 3s. Nδ pjesore tδ gjitha foljet kan6 mbaresδ, ashtu si nb te gjitha tδ _οlmet e Jugut. Sipas mbaresδs qδ marrin ato i ndajmδ nδ katδr grupe: a) rne mbaresδn ur, ku hvjne tδ gjitha fo1jet, qδ e bδjnδ aοristj.n rne a l]Sθ IΤtθ ta: vdekur, ardhur, kοrτlandarut, zbtazιλt, thirur, rnbetιlr, pyetur, gjetur, rοjtur, lo tur, hlοjtur, shkrοjtur; b) rne mbaresδn rδ, ku hyjne foljet qθ aοristin e bδjni: me va oSθ me ra: tharδ, larδ, vrarij, Ιirιlarδ, rrdruarδ, blerδ, bδtii, hyrδ, arirδ; c) me mbaresδn nδ, ku hyjnδ folje qi janδ tδ parregullta: qδnδ, zδnδ, τδnδ, Ιδnδ, ngrδnδ, thδnδ, rδnδ 17). g) me mbaresδn δ, ku hyjnδ ato fo1je, tema e tδ cilave mbaron :6 tδ tashmen me Ι, Il, r, (rr) dhe qδ aoristin e bδjnδ nre apofoni: mjelδ, daΙθ, mbjelΙδ, vjeltrδ, marδ (marrδ), nxjerδ nxjerr6). 39. Pδrsa u pδrket ndajfoJ"jeve, po mjaftοhemi duke rδnditur kitu r:etδm disa prej tyre, njδ pjesδ e tδ cilave janδ karakteristike jo vetδm pδr te folmen e kδsaj krahine, por edhe pδ,r ato qδ jane fo,inje rne tδ: jashc (jashtδ), pδrjashg (pδrjashta), gjetkδ, atijeck (atje), kδtuckδ (kδtu); mlrrimandt, tashti, njδndizaj (njδ ditδ), prδmi; gjene (akoina); nuku (jo) sδ fsΙreιlr (fshehurazi), javash (avash, ngavasΙΙL, ngadalθ), liksht. 40. Po japim kδtu disa parafjaξ tδ kδsaj sδ fo1meje, pδr te pari perbδrjen fonetike tδ tyre dhe p€r td parδ gjithashtu se g'parafjale ιι kοrespondojnδ atyre nδ ti fo1me t6 tjera tδ shqipes: _ parafjala de: arthmδ de ura; de filan prift jam; gjer dο dera. Ratrlδ kjo gjendet sοt edhe si pjesθz para foljeve tδ mδnyrδs dδftore koha e tashme dhe kοha e pakryer: de vinj (pο vij); iaqe

17) Shumδ nga kδta shembuj janδ marrδ nga 200).

artikulli i V. Χhaekes, (ar1. i cit'

ι"Λ:*::

119

Κjo parafjalδ, me kδtδ pδrbθrje fonetike qδ ka sot' nuk δshtδ gjδ tjetδr. veg se-pirafjala te (tek), gjatθ kohδve ajo ka pδsuar ndryshime fonetike, κa t
_Parafja1adδ,qgnδtδfo1metδtjerakasikο'responduesenδdhe di mδngjes; dδ hιιrrdδt; na hipi dδ peπιGt. δshtδ edhe - Njδ tjetδr parafjali, qδ ka interes pδr kel.θ tδ fο1me,

ndδ: kam vajiur gjer nδ ΙΙimarδ;

parafja1a bι; (mba). τe tδtrmet e tjera kanδ nδ vend tδ sai; 1) rnδ: bδ tre (rn6 "z1 nε: nae;olε bδ diellt; (δ ndeime nδ dieli); iτrt}urim i tiτelιηi atii i.e1, qe* ιe vδndit (...nδ ι,end); 3) me: pa ngjet bδ rnοtriιι {...me motrδn): 1Ο2; ...r' .r, ta bδra kδtδ gjδ,' i tha gupa, qi e rτxjerδ inatηδ bδ kaceknδ; (1r) (...me

kaceknd).

l

_ Parafjala prej ka

nδ kδtδ tδ folme njδ pδrbδrje fοnetike tδ thjesh_ tuar: trle: i ka blerδ pe klishδs; unδ pe tr
SΙNTAKSΑ 42. ΙYδ kδtr tδ folrne vihet re shpesh Se pas parafjatrδve pe (prej) dhe pas njδ emδr ose njδ pδrernδr mund tδ jΦδ edhe nδ rasδn kallzc,re: pe !τ!ιΙa, pe kitδ; po kδta tonit; pe ati qθ thιla ti; kini pe kθtο pΙaqka? tδ vish pas rnua; dy kitδ rnot, tre pas dy vjet, fre pas pοs vjet. 43. Vihet rre gjithashtu se pjes6t e krahasuara qe vijnθ pas lidhδsave

krahasuese si, Se, mund tδ jen6 nδ rasen kallzore edire atdhere kur terma e krahasuar δshtδ e rasδs emrore: i tΙιa se: tinδ, tha, pο ti lιesh pashatrtrarδt si kδtδ, ty nιlk tδ dhδmp kurδ, tha; edhe pastazan rτlδ fδ lrumbur qτlpδ se atδ nuk kish dδ bοti; qinka Ζoti slιin Ñjetir rπ'i :na.fh se atδ.... 44. Κa rasa qδ tregojnδ se edhe atbhere kur fοlja '.hipur- si ka}lzues, islιti njδ fοlje intranzitiνe, emri, qδ iot rolin e kundcinδs, δshtδ nδ rasδn ka1ΙzοrJ: ip edιre kδtδ gοmaten! (hipi edhe kδsaj gοmares); ka hipιlr ka}in e beut (i ka hipur kalit tδ beut): ipni varkδn 9B) (i hipδn varkδs). 45' Nδ kδtr tθ folme sa herδ qθ kryefjala δshtδ njΞ emδr kole'kiiv, kallzuesi δshtδ gjithθmonδ njδ folje nδ n'umrin shιlmδs; bδni fshati ξarie; ishin tδrδ fδmija; dιlaΙΙδ Manastiri tθrδ; fshati kanδ qδnδ rτιο dyfeqe; qeveria turke i mvarte njerzinδ; kishin parδ, kis}ιiIr tE drεjt6 Lrota; k:ιlΙοsiιl baktija; u siΙΙte gjysmδs sδ fshatit; e urdhδroi pastaj mΙrreti tδ slrkοjnδ tδrδ ιrshtrija e tδrδ njerzija tδ basabasδ dδnδ penxheret (20} 46. Njδ ndajfo1je vendi, qδ lot rolin e njδ p1otδsi ι,endi, lιa shpesh herδ 18) ∆τjδ p6rbErje fonetike e tii1δ

120

ka kjo 1idhδse edhe nθ ti foImen e oparit.

pu""tj*tan pe ne vent tδ piesi:,s pδrfοrcue,se qi: pe andοj δshtd aio; ngτihej pe andej; pe ngaj vini? tδ mbylΙet e pe Ιrrendi gardhiropi e pe ja'shci' 47. Atje ku nδ tδ fοtrrne tδ tjera gjejmξ parafjalδη Ι}ga para njθ emri ose pθremri, qg lozin ro1in e njδ plotδsi vendi οse shkaku" kiju gjejm€ parafja1δ., pe: ekurin se ngrinja dot pe portis, rδzοeιni pe shkaΙΙδs pe atδ qδ thua ti; atδ natδ qδ u fshe pe atyre.

48' Edhe kδtu. ashtu si nδ shumδ tδ foIme tδ tjera tδ Korqδs, njδ emδr

i rasδs ka.llzore. qδ 1ot ro1in e njδ plotδsi tδ vendit, mund tδ jetδ edhe pa pñrafialδn nδ: u biira nuse, pastaj vajta Korεδ; sa vajtrni Nivicδ, na zunδ kδrnitat; kιιsh ta shpjer oqisht; tashti z verτri as kishδ. 49. Ne tδ fοlmen e Prοgδrit dhe nδ atδ tδ ΙΙοqishtit njδ fja1i e,varLlr

kushtore mund tδ ndδrtohet edhe me njδ fο1je kaΙlzues, qa €shtδ njδ fCIije e mδnyrδs dδftore koha e tashrne ose folje-e mδnyrδs: pο s ka bιar shtipija, nuk bbn ιΙot sjδ; po S Θ ke gruan nikoqire; s'ke rojtje; trlο s €shti nikοqirja dδ shtδpi, thuaj... ; po δshti rrjδ, i theιni trEskδ; rrjeriut po s i arttι1qa

vakti,segjengji.

FoRMΙMΙ Ι FJΑΙ,EVE 50. U vιu re se nδ kδtθ tδ folme θffrrat e prejard"hur nga foIjet jane tri farδsh: 1) kanδ mbetur ende emra te gjinisβ asnjanδse tδ pδrbδrθ nga trajta e pjesλres dhe nga nyja e pδrparme tδ: tδ shtlni, tθ trennbur, tδ vjelluτ, tδ dλemhur, tδ djeΞur; 2) kanδ filluar tδ fοrmοhen emrat fο}jorδ tθ gjinisr nrashkullore me prapashtesδn im, shartirn, gatim, spastrirrr, dhe 3) nj6 mδnyrδ tjeter formimi dshtδ edhe ajo me prapashtesδn je, me anδn e sl cilθs foιτnohen emra tδ gjinisδ femδrοre: mbledhje, rojtje' qarje, veshje, vrasje, djegje, sosje. 51. Edhe nδ kδtδ tδ fohτre. ashtu si nδ shumδ tl folme tδ tjena i€ jugut, si parashtesδ, e pδrbδrδ vetδm prej njδ tingutli, qδ shumθ foljeve -jup κu'ptim tδ kund'δrt, u .δshtδ bashkδtingdllorja afrikate g: gΙodhenτ, qkrif, qΙiron, cfryrιte, ckθpαtshe. ]{ur fοlja gkarkonj, ckulmδ, ck;tδ.ru.r, iillon rne-njε bashketin'gθIlore tδ zδshme, parashtesa δshtδ zh: zhiluknδ" dhe, kur fillon me nj6 bashkδtingbllore dhδmbore-buzοre Lθ zδshme, ;:arashtesa θshtδ njδ tingull afrikat i zδshδm xh: xhvesh' 52' Parashtesu i, qδ lot pδr disa foljet po atδ -ro1 sikurse edhe para_.htesa q haset vetδ,m λa ta fo]men e lΙοqishtit; zbath, zgjith, zbtazxιtn zglesh, zbutet; nδ te, fο1men e Sinicδs, Pι'ogδri.t dhe Bitinckδs, aio δshtl nje b:shkδtingδllore afrikate e zδshme x, kur folja fillon- me niδ bashkδ_ tingδllore buzδre tδ zδshmι-: xbath, xlrιlΙοvi, xhritmδ, ι1 xbut, dh'e δshtδ_ z, Lυ"i tol;a fillοn me njδ bashkδtingδllore tjetδr te zδshme: zsjidh a zglittrl 53. Nga prapashtesat, qδ u japin fiaIδve njδ nuancδ zvοgδlimi'ose ηδr,i;rlhelie. ma p;,δauκtive nδ kδte tδ fo1me δshtδ οa.l:η.qhtesa sllave kδ: ctrjaiki, qiΙarkδ, kulaqkδ, cotrlkδ, qeperιkδ, pεtkδ, rosrιi€ka, ri$]ska e latris. πε tate tδ fo1me vihen re ed.trre p,rapashtesa t6 tjera deminutive sΙlave, οοr αδ -l'ñ.'ηδ mδ οak produktive se sa parashtesa kδ:. (taze), flocka (flokθ): ,j ekδ: clysqistrιδ, shamickii rnastranaqkδ tazeckδ (dv), (kδtu), dycki εοm'areeki; n\ etε: kδrnhatecki, kδtιlekij c) leshΙ<δ; patιιshki, latιιshkδ, rnjaraushtrιδ, iatιlshki, (edhe Ιatore οse latοshIιi!. kacΙus}iki (edhe kaduqkδ). Prapa-shtesa deminutive shqi.pe zδ δshtδ shume pak produktive dtre shihet mδ tepδr tek disa ndajfolie dhe djsa pδremra. tek emrat vetδm nei njδ rasδ e kemi konstatuar: andejza, kδtejza, caz€,k6taz6,ιιx'ι|zii'. l:t'

121,

54. Pδr kitδ tδ foΙme janδ karakteristike edhe prapashtesat sΙΙave: ογinE, icδ, nik; a) ovinδ _ me kδtδ prapashtesδ, formohen fjalδ (emra) qδ tregojnδ sende pa vIerθ: plako1,inδ (p1ak njeri), djalοvinδ (dja1δ i ri. qunak), oata_ kgvinδ (vend batak). rδnjοvina (dru zjarri qδ janδ rrδnja), gαrovinδ (vend gur), krenιdοvina (drιι shurnδ tδ hο11a), ajdιιtrovina (hajdιltδ), gjinjgjrovix'ιδ (rnοt i nxehtδ dhe me re tδ holla). b) icδ _ me nιl_ihmδn e kisaj prapashtese formοhen emra femδt"orδ nga rnashkuΙtrorθt; gomarieir, gaxiaδ, bualtriei dhe eπιra sendesh, brerrda tδ ciiθve shtihet diqka; xτleviee (kasolija e kashtδs), iidhuricδ (bοge, bοhge), bκitiei3 (bucelθ). Ιιrgenieδ (lιuti e vοgδl kυ. mhahen lugδt). c) nik - me kδtδ prapashtesδ fοrmohen emra qδ tregοjnδ Ñreiardhjen e sendit: petanik (byrek me petδ), vezanik (byrek me vezδ), dhalΙanik οse }laiianik (byrek. me dhaΙlδ), Ιisnik (mullar prej gjethesh lisi).

LEKS Ι ΚU E fοlmja e Devοllit. siq e kemi thenδ edhe mθ pa,rδ, δshtθ e fο1mja e njδ krahine qδ ndοdhet nδ lindje e qδ ka nδ kufi sllavδ't e grekδt. Kontaktet rrre tαinjδt, sidο,mos me sΙlavδt, kanδ lδnδ gjurmδ edhe r-rδ leksikι.ιn e kδsai sδ fοlmeje. Nιrmιlrin nrδ tδ irradh tδ huazirne-re e bijinδ s11aviziτlat, nga tδ ci}at shumica i pδrkasin sferδs sδ buiqδsisδ: gliavirιδ, οsht, branδ, αjrriε€, rοιrit, lyspit, koηaait; sxΙοpec, stenδ, gradirrδ, trlοilοrriεθ, plevici dhe: tοsιliεa, kozinδ, koritδ, razbοj, shaxlkδ, peleni, povοjδ, darοv6, ιfed'o, zvοr, ιlΙiei, rr:ιjaraιlshka, vuqe, tetΙ<ιιa, etj. Nuk po pδrmendim kδtu influencδn e sliaτzishtes nδ lδmin e fοrmimit tθ fjalδve, ku. si,c e pamδ, kjo e fο1me ka rnarre shumδ pι'apashtesa, me anδn e tδ cilave formon fjalδ tδ kategorive tδ ndryshme. Fjalδt qδ kane hyr6 nga greqishtja janδ shurnδ mδ tδ pakta nδ krahasim rne atο tδ slΙavishtes, Sepse edhe katundet e Greqisδ, ο,δ janδ nδ kufi me Derrollin, kanδ popullsi dhe gjuhδ sllave: vjasitem, katos, prοllok, πιοstοpeΙte, gjiton, imonik. Baza dialektore e leksikut tδ kδsaj sδ fοlmeje δshtδ ajo e dia]ektit tδ Jιιgut: gupi, koΙιδ, kuris, fshat, rogos, tigan, tiganis, shpo tδ, qeramic{he, qynαes, litar,'lesδ, gjaΙpδ, qumδsht, misδr, tartabiqe, agιrridhe, dhelprδ, dδborδ, gδnjen, ftonj (shuaj), hap, vetδtin (shkδlqen). Gjen aty kδtu edhe ndοnjδ fjalδ nga dialekti i veriιrt, Si gjeΙ, rent. Duke e ndarδ sipas sferave tδ jetδs, po japim kδtu poshte atο fjalδ qδ janδ karakteristike per kδtδ tδ fο1me.

122

BυJQEsΙΑ

_ ι'rιrsh i papjekuι _ vegii bujqdsore, me an€n

αgxrrιth (,rruεh)

brαnij-α

e sδ ciiθs thδιτnojnδ plisat e

pαrτnendα.

ar€s.

Fig. P jesdt

Fig. Ñjesθt: tr) d6rase

bran6.

_

l--li

t) kiec]rd-a (H) οtresh-i (S. P); 2) shgiz€-a {ΙΙ, S), shtizδ-a (B, P; 3) qafδ parmerrde; 4) pyΗ€-a (}Ι); 5) dorashkδ-a; 6) veshet;

1

7) pllas-pl1azi; B) pior-i.

branis; 2) kimbδzδ-a

(ΙΙ), krau (B); 3) tδrthormettδrthor'rnja (ΙΙ), tθrthore (B); a) kδ_ 1yshk€-a (ΙΙ), zheluge-a (B).

brαrιaυi't

2

lesoj, thδrmoj

brαzd'd-q, (ΙΙ, B). bukaυe _ pip'errkδ djegese

plisat

me

e vogel

(Η).

*

guιnΘ-α _ nj6si matδse drithi e njejtd rηe 1/10 e shinikut (S). gα"ιinΕ-α _ p1is (ΙΙ, B, S); :cΙrs (Ñ). gοmαreckΘ _ kumbull qδ e ka kokrrδn

'p,lrzjenj punimi i dyt€ qδ tok€s (Η,- Β, S); trαzoj (P).

plollonicιi-α 5-6 kg.

-

mas€

i

bδhet

drithi e njδjtδ me

preshαllk1-α _ pjese e hekurt qδ δshtθ vendosur nδ pjesδn e prasme ti hostenit, e cila shδrben pδr t€'pastrua:: parmendδn kur kjo e fundit mbushet me dhe (Η); krepα|Ι'ιj'α (B, P). qerjα

tδ madhe, te gjate dhe te verdhe (Η). _ kopsht (rΙ, S).

grαd'ini-α

imοnik-u _ shalqi (EΙ, kαlldp-i _ kalli misri..

S).

kαshtare-kαshtorjα ' ipi bari {B). lιillδ-q, _ qase. kogenkΕ-α _ ιnisδrishte, koean.

shpy11δzoj (}Ι, B, P). _- kofin (Η). krokαrkθ-α _ qepδ tδ vogIa qδ pδrcI.ο-

kοplαqit

kosh-i

ren p€r t'u mbjeliδ, (H, B, S). kumbulleckθ-α kumbull, qδ e ka kοkrrθn t€ ιnadhe, t€ gjate dhe tr

ι*| kιr.qe (Η). kup-i' _ grurnbuΙi i kal1injve tδ misrit nδ arδ (Η). ldn[Ιi'nΕ-α _ toke djerr (S, P), prollok'

prollogu

(H).

lΕronj _ punoj tokδn (Ι1, B). Ζisnik-u _ rnuΙIa,r me dega lisi (B, Ñ). lAsptt kallinjt e misrit. - xhvesh nιαshkuΙΙ-i _ kδrce11i i gjaiδ q6 1€_ shοn qepa οse preshi, ne maje tδ cilit ndοdhen farat (}Ι, S): tα'rαnik-ω (B).

_ dega e misrit. ndrop _ ara q€ θshtl me tokd td tlrer_ muar, tδ shkriftδ (S). ngre _ punimi i parδ qδ i b€het tomi's6rishtii-α

kι* (Η); bilnj' ugατ (S); Ιironj

(P\,

Fig. 3 Pjesit:1) oshq_i (Ξ{); osht€-a 2) pral<-pragu; 3)

-

(B, P)l pykli-a; 4) ra-

pinδ (Η) t,θr h,ore (P); 5) sllopec-i (Ι{); 6) stopec-i (B, P,); rezhishgδ-a (H), reznishtδ-a (B. P); 7) gl1avin,i-a; B) spic€-a; 9) boshg-i (ΙΙ), bosht-i (B).

pragιr qδ isht€ ndirmjet - (H). dy brazave ronit _ shkoq nιisδr. rush i, giαtι! _ rrush korith '(Η). sΙ,Lok-sΙΙogu _ te gruri (Η,Β); leh'ι!-α (B, Ñ, S), Ιe (S). i zi, q6 ka kok'rrat spiif (rrush)) - rrush (Η, B). tδ rrιιmbul1akta stenδ-α ose slτuri'gιj-α _ tokδ qθ s'ka bar, tokδ q€ i ka ikur tabani.

rent-rend'i

t23

Stak-stogu _ mulΙar me dega πrisri (E). shiπik-u _ masδ drithi e njθjtθ me 25-30 kg.

tαgαr-i _ enδ n€ form€n e shοshδs, qδ e ka fundin prej Ιδkurg rne t6 ci* Ιθn ba,rtin d,rith; zakοnisht δstrt€

njδ madhδsi ti cai
:

1/z

shinik, dhe v1en si matδse dri-

teneqe,

trip-i vija e ar€s, q€ ndodhet midis dy pragjeve, ajo formοhet pasi mbi_ ilet ara (S). τretu punimi i treti qθ i bejnθ tokδs -(ΙΙ, S). Ne Bitinqk€ p€r kδi6 nο_ cion kani shprehjen: d'o tα bΘnj tri

herΕ. υαndα1kΘ-α

dorδ dqgash '(b, misri t6 - njθ lidhura '(t1); υαnd,αk-α S). υerthta (tυ) _ te tashtat qδ mbillen n6 pranverδ (S). υrαgii-iα _ oxhaku i kopδshtit (Η, S). 'υΙαte-υrαtiα, - ana e ar€s, qδ rιr,betet

pa u mbjellδ (ΙΙ, B, P).

ιipki-α _ thumbi i L{,

B, P).

hostenit, hοc]eci

zgjedhα.

_ kau qδ s'ka rnbushur tre vjet. ftuiαk-u * cjapi q€ ka mosh€n nga njθ d,e,ri nδ dy vjet (S). gomαricθ-α _ femra e gomarit. jαrgini!-α dhija q€ s'ka arritur ako- e pjeilδrisi (B). ma moshδn kdnd,es-kΘnd,ezi _ gje1 fushe, kaposh" kirig-i _ i vogli i gomaricδs [a), kbrk-ω (Β); kδre-kΕriα (P). kllι|njki-α _ νez6 e prishur' kozinΘ-α _ lesh dhie. kiαqkΘ-α (I{' S. P) kttogkΕ-α (Β'). rnilore-mi'Ιoriα _ delia qδ ka ι-nbushur dy vjet dhe q€ ka pjelJδ nj€ qingj (τ{), kurse nδ S me kit€ fja16 i thοnθ deles nga nj€ deri me dy vjet" miski-a _ puI€ deti. misrok _ gjeΙ deti. oQ-i'_ i yοgli i buallicδs deri ni nj6 vit (Η), i ι,ogli i buallicδs pasi ka rnbushur vitin (B). e vοgIa e bual1icθs deri n€ oqe-agiα nje vit- (B. Ñ.) aeki2-α (t'')' shtie bleta. roit - _heth, b1eta e re q€ del rnl vehte ro!ι!-α iH. e. sl, ni B. i thoπ6 zok b'Ι,ete" d'emug-i' ose d'em-i

ENts GUZΙΙINE, MJETE PUNE E SENDE TE TJERΑ SΙΙTEPΙJAΙ{E ι

2

Fig.

sht€mb'i e vogiI me njθ - me lfYt. vegje edhe buki-jα _ buceIδ uji q6 varet nδ krah (Η-rnuham); bucel6-α (Β); buki'cΕ'-α bαrd'hαk-u

4

PjesΕt:1) zgjed'hb-α (t); 2) zhegιiπα zgjedhα me urΕ (tT).

(Ι{)"

(s).

balte; ponicti (IJ- muha- t,tepsi B. S.). medan€ dαjr6-jα _ def, lod€r (Η. P. B.)' gerepi

gαrbe-gαrbjα

giraq

(Ι{"

B.

S.).

kovδ druri e vogil shijene qιιmθshtin e posamjel€

gobelΙ:d-a

Fig. s. zυιnek (rrush) _ rrush i zi, q€ i ka kokrrat tδ ralia (Η), Ζishπic {B). BLEGToRIΑ femra e bualΙit. e vogia e dhis6 q6 ka mbushur -motin (Η, S), kαr7in-i (P}. cαpkd-α _ i vog1i dhe e vogla e dhis€ qθ s'ka mbushur motin (H, B, S). cαpkb dlιe kec (P).

biλιιcυ-α

cαpe-cαpjα -

cαpok-u

_

cjap (tl. S.) pθrφ1'-iπj (B,Ñ.S.)

Nδ Ñ. cαpolc i tlhon6 ftujakut.

124

Ñ'S.).

jαStαgαe-i

kιΙ

(B.

qeth {I{, B). mash€Llοpatδ q6 p€rdoret pδr t€ -maιτθ prush n€ zjarr {E[,B.S.).

kαci-iα

-

_ qyp i vοg€l ::-re njδ vep,dr ti hedhur ιιj6 qδ pδrdoret cje, kuτ lajηδ syiδ (Η. rnuham.); poge-

kαΙenicej-α

pogjα (tL' krish.). kq'nd-α _ poQe uji

(P. s.).

kα,ti,nα'r-i

koritθ-cι

_-

(ΙΙ), kαne'kαnjα

drµn (}1. S.); k]gg', (B).

govat€.

_ kοfin. kτepαΙlkd-a _ dikeI (Η). }cosΙι-i

Ιαtδ-α sδpatl € madhe qE e ka njδ pjesδ- tθ mykδs sθ Zgjatur pοshtθ (Η); sε2pαti (Β. P.); Lαtore (P. S.). Ιαtoshkιj-α _ iat€. e vogll. Ζι'ιgenicd-α _ kuti prej dδrrase Lu

e heqin

njδ vend

soυαlkι!-α'

bagδtind (ΙΙ).

_

(IΙ, D)

e lidhin

nδ

soυαlkθ (S-

P.).

ose

,z

-t1

mbajnδ Ιugδt (B). nιαcktj-α _ njθ grep me njθ rτip stofi 1δ €m. te gjatr ηne tδ ci].ln kapin dhe tendοsin rro'lcδn q6 do.te arnοjn€ (S)'

nιαstι'αpιa-jα

enθ teneqeje,

qi pδrdoret

- qumdshtin, ka me mapδr tδ matur 1

sat:

_,

1,2 dhe 3 ke.

2

Θ.

l) sγlαtd-α _

Piesdt:

B)'

mαslιι2-α _ masha big6. οkl'Ια'i-jα _ pec (B). pepeιια'Shka-α _ cοp€ .rrobδ rne tδ cilδn

kapin kusin6 kur e heqin nga zjarri

{B, P), perpeΙlαshkb (S). perusti-!α trek6mb6sh prej hekuri, - venδ enδt nδ zjarr (B). nr,bi t€ cilin prej dr'uri nδ ti ci1θn rrapiit'i-jα - en€ hin qumδshtin. pΙαf-i _ qi1im me thek6. e mb€τthyer nθ mur. policΘ-α _ d€rras€ mbi tδ ci1€n vendosin enθ guzhine dhe sende tt! tjera (EΙ. B). paτazhdΘ-α _ 1ak, q6 e ngecin nθ _

briret g bagδtisδ me anδ

Fig.

tr tδ ciiit

6.

pendδ_a; 2) masurkE-a (}Ι),

treskδ (B)'

s,Φpatδ qδ e ka myk6n te ngushti d]ιe t€ shtrir€ p6rpara hοrizonta.].isht (Η. S), bαΙl'tuk-u (B),

bαllti!-α {P)'

stαnτΕ-α _ sht€mbe zatate, stoιnnd-α _ sht€mbe

stαmnd (B. S). υαstαngαrkd-α _

e

rnadh,Esisθ me-

e madhe (}Ι. P);

furkaqe me bigi me anδn e s6 ci1€s mbajnδ nj6rθn anδ kur ngarkojnδ' hajvanin (Η); υαstαrzhk| (B. Ñ). vegje. dorzδ ene.

υeglp-u υeglιΞ-α

_

bii-rαzboi

avΙ1€meird

(S).

(H, B, o); rαz.

.:..:l

Fig. Ñjes€t:

l) shuΙi

7.

prαpdm: 2) kimb'ezrι

{}Ι, P), k€mbet

(B); 3, slcι'ipsiια

Πιe rrota (ΙΙ, B); 4) Iisαt; 5) bdrd,ιtlα; 6) krbri; 7) shuΙi parpα-

τi2m:

ki

7 τιengαshki (H);

(B).

I

drug-

zhΞ\lird-α _ rot€za me njθ shkop ft gjatδ, lτe tδ ciI€n rahin qumδshtin n6 tundδs (ΙΙ, B, P).

,

ti

NDERTESA αs|ιι'f-i

-_

guzhinθ.

shtαΙΙd bαgδtish (t1); αhur-i αuτ_i dbe -qiΙαr (Β) αhur'i (S). bαsh-i _ njδri nga te dy kendet, qe gjenden nδ tδ dy anδt e vatrθs (N.

S., bashii (B) dhe kΕnt-kbndi muham) gaιia.

(S-

125

tri

dit€sh i pi*zjenδ me pak gιie1Ι dhe i zjere (Η). petαnik-u * byrek me 20-3Ο peta. petkα.-t petθ brumi t€ thari" pδrυθΙαqe-p6rυ6!αqjα * zjejn€ mielt gruri. οse misri, brumin gδ del e shtrojnδ-nl tepsi, e p:ekin_dhe pas-

Fig.

e ndajnδ cοpa cοpa. _ byrek me iakra,

-taj yl'ispilitΘ-α'

8

Pjesdt: t) tTα-ri, 2) pri'ft-iι 3) gbrsΙιbri!-

zi-α' 4)

,ιnαkαz-i (τΙ); peta'υar-d

5) urυza-α F1), 6) d'irek-u;

(S)

jαm6-α _ qilar, qθ 6shtδ nδ katin e pθrdhesδm dhe ka madhδsinδ e dhomδs nδn tδ cil€n gjendet (}Ι). kαnαpe-io (}Ι. B.); Skenil'i (S _ rnuham.) dhe skαneski,n-i (S. _ te

qδ ka si petδ poshte vet€m njδ s}rtτesδ tδ tra$he pΙej mie]lit tδ misrit (S-muham.): Ιαkrαnik_u (S - t€ krisht.). rasnicα-t _ brumδ me vezi ni fοrnr6 kokτrash tδ vοgΙa, i€ cilat thahen si pet€ t (Η' me tepθr muhamedanlt}' . tαυαυinα-t * gjeI1δ tδ ndryshrne' te lledhιlra nδpδr tava, tδ ci1at i gon l;rushka t6 henδn nδ sht6pine e dhijndδrit (S - tf krishrerit).

i

_ vendi qδ eshtθ pas gΓopis sδ vatrδs, ku lihen zakonisht urat e shuara tδ zjarrit (IΙ. B). koshere-kasherjα * kasolie, ku mbajni misrin ka1li. mαzgαιτ-i frδngji ni mur tδ sht€pi_ sδ (FΙ). kι"Lαnikiιι

mutfαk-u e zjarrit, ku rrin€ - shtipia (B). tδ m6dhenjtδ

_ irualli i dhomθs

pαtos_pαtasi

(Η),

dyshemeja e njδ clhome ti katit tδ dytδ, mbi te ci1δn s€ htδ slrtrιrar bal-

te

(B).

pleυiciΞ-α

kasolIja ku mbainδ ushqi_

min e kafshθve'

_ dhι:me" e vogθl trδ katiir e d;rtδ, ku mbajnθ rezervat e ushc1imit

qi'ιαr-i

(Ñ. S)' qilarkδ

(Η).

tjeguiI

qi'Tαnxidhe-qirαιnid'hjα

(E{),

c1oromidΙτe (Β); qarαmidhe (P)' qoshe-qashjα _ kendi i murit (Η.B.S,). cep-i.

(T1\.

q'!J1'Ι"ιeS-qυm'ezi

kotec pulash.

GJELLET bErek-u _ si gjei.1δ brenda i
_

zjejnδ mieJ.l

rnisrit tδ pirzjerδ me dha1Ι6, brum qδ formohet e shtroja€ n6 tepsi shtresa dhe pasta-j e pjekin qdo shtresδ (H. Ñ.) bµrek ιme dhαΙΙa (Β)

kα1αmαk-u

_

a'rαpαsh (Η}.

lαkror-i _ byrek me dy petδ, por ka brenda gfardo i1οj gje1le.

mirn6Ιiq'e-ιτιiim'bΙiqjα mielJ gruri.

rnοstopelte-mostepe'ι,tjα

726

_

kaqamai<

_ I€ng

qδ 1-}1e

rrushi

bregαφe-bregαζjα soΖJa (S).

VESHJA p€ηlarise

-

(}Ι}; nzδ-

ι,esiιje grash, es1itθ si gunδ, !Ιagki!-α e gjate,- e zez€, pa mingθ e pa ja}iθ' e e mbajn€' gratδ vet€m iιur janΞ ιi pδrzishme

(S).

ithktj-α _ (e mδndafshtδ) shami koke e zeze me nji shirit ngjyrr vjollcδ, qd s € _ htδ i qepur nδ alr6t e shamisθ is1. lepi,tkα-t pandοfla (S). Iidhuric-α- _ {S): boshcd (}Ι _ krisht).

boshtd (H-muham).: bohqe (Β). _ kδmish€ (}Ι-muhac Bi.

mintαn-i

_ shparg. dizgδ, gimbosk€. - shιqytkθ. _ njδ cop€ r,rοbδ. shtytkθ ose qδ u vihet Ιoshnjave pδr tδ :llos

pelend-α

paυοjb-α

nd;:yrur shpergδjtδ.

ÑJESET E TRURΙT

αrpαll?ic-u

dhembralla

- {Β) αl'IαpαlΙeΙι-ιl'

e syrit

{Ι{);

αshikΘt e kbmbbυe e kθrr-rbi_ - kyget ve (ΙΙ), koske kδmbe_s (B), kµei kΘmbis (P); gιιr'Ιιumατ-i' (S)' ñαkθ'r-i _ nieri qδ e ka njδ s), 19 \,16r-

get (N.B.S.), ι

l'οsh (P).

υΘngdr

eαι-i _ (}J, S); cαΙαmαn-i

_ bδrxhik elp-elbi kath - _byc, kdtq,rosh-i dhenrbi qepirak-u tr;eret.

οSe

Vcngd_

(P.)

(N.B.S.).

qδ de1

mbi

tδ

krµqe-i -- vendi qδ ndodhet trδ fιlnd tζ! kιτrrizit (Ι{._ P.) kuriskο-1ιuriskυα

k'.irrizin tδ rrisdαΙδ

ΙιEget

(Ñ,

(Β}.

e d'orbs _

B).

* njeri qδ e

d_ale, g1"ιngα,Q (N,

{Ι1\; bµleziku

ka

S); ktι-

i

d"οres

_ pjesa e kinr}rδs prej .k6mbis kyqit e poshtδ, putra (}Τ. B. P). rebri-α brinjδ (B). t'o\lturit -_ hijei (Η, S); ij-'et (P'. pllαzi

TE ΑFERMΙT E NJERΙUT _ gruaja qδ gatuan gjell€t nδ dasem (S)' gupb-α * \Ιai?Α' dαi-u muhamedan) B. P); υµ- (Η.(Η-t€ ge-υuqjα krisht). υujko-υujkuα α,rQicδ-α

(S-tδ krisht).

--

d'erLo-ded,uα

p1ak (S).

enishtoll-i dh€nder (B}. fjeshtrδ-i -- djali i gjetur (p. B); fjeshtbr'Ιjeshtr, (Η, s). hαllo-hαIluα _ mοtra ,e babait (P, B,

_

S).

_

υιEeS-i'

-

Iajmδs (Η); lyes_i (B, Ñ, S).

cimbis

-_ pickoj (P. S') d'e.em (H), piem (Β). (ΙΙ, B, S) fejoj (P). dιjrtonj kαLikie - m€nyra e t€ mbajturit tθ fδmij€s- nδ kurriz (S). kα'liclαfi1 _ n€nyra e te mbajturit t€ dehem

nδ qafδ. -.Spiunoj. enkαs _ kasti]e. Ιιαtos _ palos (S). kdrmiten _ ha kaq pak, sa lyej f€mij€s

kαLΙzanj

dh€_

(S).

kιepit (Sat| - pδrplas disa herδ me radhδ kapakδt e syve (Ι1); pupli't sυt ΙP); pulet sat (Β)' istrοj, i vij pirkumαndατ p6r (sht€pinδ, fθmiqark, kujdesem j,δn, malJin). Ιαgem * (Ι{, B, S),

lΙem

(S)'

- _ dhe Ιitαr-i {H)' foι'tomΘ-α gαLd-α _ fetnra e gallofit (Η); gali-

1am6se (Η); Eµekii-α (B,

rlιαthα-i _ v€l1ai i babajt. \/EPRΙME TE λΤJERΙUT

mb€t

dje.

iriq.

gur i madh sa nje grusΙιt gurουind-α _ vend gur (IΙ). qjetkΘ ngjetkδ, ngjetiu. gjinjgjrουinθ-α _ mot i nxehtθ dhe

(S)

gratδ e nje burri (Η, B), shoqe (P). teto-tetuα motra e babait dhe e nδn€s (Η_te- krisht). teze-tezjα _ motra e nδnis (Η. mu_ ham., (8, P, S). P,

djethnαj

esh-i

dy

(S}.

i dasmes n;δra nga tδ

ekonomati

shem'.Θr-shenιrα

υleskθ-α

rrethues, qd eshti ngritur vet€lm n€ guri, pa balte ose ilaq (H).

aαkaιι-i

c€-α (Β' P). shpend i madh dhe i zi, si korbi -1H, B, P). guα'Skυ-a cipa e fortθ qδ m'bulοn - 1) vezδn (I{, P); 2) bδtthama e pernθs

S, H, muhamedaniι). komshi-u _ (E1, P, Β). gjiton-i

qilαr:rhi-u

bαtαkoυini-α _ vend baΙii (}Ι)' b4rshlinΘ-α _ pare peshku (Η}, bluαshkd-α _ bujashkδ, ashkδl. buke υeres _ ylber (IΙ, B).

_

njοmem (B), st -

ndotem (ΙΙ, S). (Η). njgjαlΙαυitem - shδrotrrem F'αit _ i bδj pastrim tr gjithanδshδm shtθpisδ (}Ι). Ιbυriern

_ vfapοj (}Ι, B, S). tregοj (Η, B, S). riκoeτn- _ zbres (S). tigαnis fergoj, skuq (B) IJiσ'sitem'shpejtoj (B}. rr-ιngulis - d'ugulis (B) ao'uΙ'js (S). E FENoMENE TE ΝDRY"qΣNDE rent

ri'feτ'"j

S}ΙME

αlic-i _ guralΘc (P). αri.rΕ _ e αn pα αrir6 (rrushirι) e hanθ rτι-lshin pa pjekur (P).

gαllof-i

(EΙ, B)"

gur m'ollos (P).

me re tθ ho]la

(H).

bodrum, bimsθ (Ñ). itΙιri-α _- hidhθs, hisδll. iα1αιιak _ mot me lagδshtirδ i'pojο-jα

(}Ι).

jαs-jαzi _ vijδ qδ ka njδ gur mu1tiri ujδ (P. S). kαdo-kαduα

(8.

P).

- xix€lloj€

klgshkα e dheιιt

(ΙΙ.

qen

sfuλ€ndi.

dheu doskace-kocjα resi kaIlambash (FΙ. P.} kotkd-α _ -nyje, liqe (ΙΙ); rhunιbd-α (s). kozini-α _ lelsh dhie. kren6;6uino-' _ dru zjarri tδ hoila' dtre tδ njoma (H). kulmαk-u _ zhukδ, xunkth (P)' luspd-α 16kura g'drurit e λharqirii (ΙΙ). ιutο-α _ femra e qenit (H, P.) lΙαzhdµerα _ (tb| jaπe tδ buta, t6 pa thara mirδ (rrobat) (Η), t€ Ιlαzhgiiτgerα (S). td Ι'αυΕzhdµerα (P), ΙΙokatil; (flιr) _ ιz1on ujδt (ΙΙ). groi.:δ e vogθ1 me ujδ llome-lloπιjα (ΙΙ' P). mjαrαushkδ-α ιτιiz|e dheu (IΙ, B}; - kαrαnfrhα mjαrαushktΞ L\Se (P'. nαjαzmi-α dhjozδn, nane (Ι{). nα- p). gjαz!τιa (B, nuskα e lα!'ds _ nιrsja e lal,is, bukuiza (r{, B). plithαr-i _ qeΙpic (H, B, S). puputnkΘ-q _ syth nδ deg611 e pemδs

ka e dheut

(B)

(H),

(Ιi, P.). qarnoti _. koh6 mδ pard (P).

c$mtoπ _ bie dδborδ e hο11€ (}Ι. Ñ.). q;"rαmithαntLιι punishtja ku pr€ga_

titen tjegullat-

rrιbeckΕ-α

remt-α

(}Ι).

arabel (IΙ, B). -prita qθ kthen ujtθ nδ vij€n

e ujit- (P).

127

gνaka-α - ose kletkθ-α (e) '- Ιlaca e €orapes (ΙΙ). shαυαr'i, _ kaΙamb i njorΙΙi me fΙetδ (Ι{); majat e ka11arnbit ti njomθ

(B.

Ñ.).

_ (Η, S-t€ krisht); roshkα (B, S. muhame.); ι'oshkα. krestenicυ'

shkαrpα-t

shkαrpa (P).

tin6-α'

_

tr6ski-α'

-

1erδ (B), tinδ dbe lΙurbiΞ (PJ. kalΙamb pa f1etδ (ΙΙ. P.)

ish njδ djale -kurbet //

iku ky // na ku vete?

_ _

//

i

gj,en

uli'cΕ-α * rrugicδ (ΙΙ). uri,q-i _ urith (Η, P, S), fuιιriq (B). ιυor-i _ buι"im uji (P).

_ toka e caktuar 1Er ndlrtes€ zαdul'lΘk-ψ _ zagushi (tΙ): qυqιιik (Β),

grt-i'

(IΙ, B, P).

bunαcΘ {S)'

zek-zαgu

_ zekthi, zegal (B). _ vend

zhi'grΕ-α ose zhi'groυi,nθ-α

ferra tδ Iarta

(Η).

me

TEKSTE tkwιe gruas: na bδj nja tre kulagka se do vΘte bd

nje plak udhis //

do vete bδ Κostur l/ epo vem b'ashkδ / i thot pl'akν // ikδn ikδn l i thοte pIaku: one /u urtiim pδr bukδ / ingrδn njδ kuΙagke //' engren e,dhe tδ dytin // ky djaΙ{: s kemi me / ttιa // * po ti kishe tre // / dy kisha / tlna / νne'// -s i so bδri sh6mat ay l/ νane dδ ati fshat l/ i kishin fδmijet sδmurδ /l i dha ca ilage ay plaku // u njgjallavitnθ ffi^ // * aman / οn pIak l nιlk mδ nep ,edhe, mua / te ze ca p,ara! t-" jrp unδ l po td me thliλsh atδ ku1aqken e tret // --4y k:,sl:.ο // ndejtδn ca dhe iken // vijnδ gjer de njδ lυτn //po urδ s kish // _ si.do bδjme / thotδ plaku _ jo'/ thot / s te mbaλj dnt ///do me ipδsh? * mir,δ / ιpl i tha plaku // e gοi gj,er gjysnδt / i tha: e / te iδshonj? apo do mδ rδfesh se kush e δngri atδ ku1agkδn e trete /l dy kisha / tba kν // -vajtδn gj,er atje ku u bashfian ι1h,E fil1iian ti ndanin p'ar,t . - i ndante /l kν plaku nδ tri kυpa l/ pse i ndan nδ tri kupa? i tha ky djali / n,e ιly jemi / that l/ _ pιse dy? thotδ piaku /l njδ ti / nje un€ / nje ay q6 δngri kulagkδn e trete ll * po uni jam ay // tδndet jane // - epo / m,erri / thae ltregoi' SOTJR PAPLLO 73 υjeq, kαt' Ι{οgisht

ÑJESE BΙSEDE dδ Durres kam vajtur / kam ndenjur tte mιfi - kur iΨa z vajtm6 nr Kοstur // -_ u pagua qiraja kur Ιιer'ni ikιlt //' gj'esh ν mbytme /l 728

17

ι

i" 1

1

_ ata (grurθ) €shg ti mbushur me mel // moii brezδ mu bδ portet // - €ja rojti mbrδmanet dhe e wavi // - bδnθ fshati _ qarje /l E e rε,thuan shpin katδrqint shpirt edhe e * bδ dy_vj,et t atij u van ata me buri //

zνn //

gjorit

Ja muar t6 /l _- nesδr mbr€ma ndaj ty 1 i tllan:e /l ;- iqnin njδrθ shum // (hiqnin njδ herθ shumδ) qθ u fshe p'e atyre l/ - satδkanati _ mδ i dhδmshum se evlati / _ nuk thοt: mθ riti dhija i mδ riti perδndija//

ANA ΚRALΙ (80 υjege) kαtundi ΙΙo7isht Κish qenθ nj€ djaΙ i vοglδ njδ her.δ ll ño qe nδ vogδ1i ay djali trδmοdsh shumδ / dδgjonte njδ pushke dhe hynte dδ grazhdit ll ate djaΙδn

e quanin DeΙi SuΙejman // ay dja1i u ngrit / νajti d εu.mδtoret edhe bδri nii k€liδekδ qr kθnconte,: .ΦeIi Suiejman / njδ tδ shtδnθ / dyzet tδ vrarδ- l/ mirpo ay εijaΙi gjene kishte njδ tθ tre,mbur // u ngrit pastaj pe vδndi sδ tij dhe vajti dδ njδ vδnt tjatrδ dh,e u shtri bθ φzmθt atje l d6n,δ rapt ll e zι gjumi te ftere l/ dδ atθ gezm€t na vajti njδ gupδ pδr tδ mbushur ujδ dhe e gjeti atje atθ djalδn // ja kδndof ao gupa { ao kδndonte: .Deli Su1ejman / nlθ :i shtlnδ / dyzet te νrar6* l/. kur vajti bδ shpi / i tlLot sδ vllezδrve: yv,e jini trima / pο ka trim :€ trim // ξap€ni de atδ gezmdt / i thot / e tc shini ati δjaJen gfar ::imi δshti! ata djemtθ ishin barjaktarδ ti mbnetit / pδr Iuftθ i kishte mbrεti :δ atδ kohe // u ngritnδ ata l/ kur vajtnδ te gezma l e gj,etnδ / po kanδ frikδ ta ;ojnδ nga gjumi // po e sqτ.λne me ca gιxΕ /l kur u ngrit ay / u drοth :lga frika/e i pa keta /trε bura /l kυr e zune kδta / i shikοjnδ ke_ _1€gnδ / e kδndojn€: Sulejman / njδ ti shtδnδ l dyzet Le νrare* l/ _ hajt / i thanθ".De}i / se do te bδjmδ anishtoll* 2ο) // tashti po presδn ata dj,gtτΙf q,6 tδ vijδ haber nga mbιεti qδ tδ pro_ .'ojnii kδtδ se sa trim rshtδ bδ lνtte ll pas nja dy diq erdhi haberi: shpejt tθ vini / t6 behi gati pδr luftθ! kθta i thonδ sδ motrδs: shpejt i thοj DeΙi Sιιlejmanlt / ce u hap :'fta! kjo raeta l thot€: De,Ιi Sulejman 7 mvzhdenδ / οe u hap lufta! * hesht / thote l g ishtδ kjο luftθ?! edhe vete i thοtδ se vδlleztirve kjο qθ: ishtδ i simurθ / i dhemb 'οarku

ay

/i

'* tθ shkοjmδ neve! ce

sg ka qef me ka1laballθk / vjen γεtδ na

lufti

/! 20) dbθndΘrr.

η

_

Θι.l}etini ΙJntv. sbt.

*

β. Shkencat Shoq. tV

12s

i

k-,'n

pastaj

Bilishtit //

l

εi iknδ kθta / u βshtuaΙl me leιzαlοe si Mαnet Levelrcja

kjo gupa ,u vesh bur€ / hipi atnθ / mοri killδcnε 7 dba u nis nδ Lνlid t/ po lufta tashti pο i vintο mbarδ k€saj gupθs // hidh,et mbreti thot: mο / po s dsht ay trim qδ lθfton aq bukur

andejza?

ata hidh,en i thonδ: δshtδ enishtolli joni /. De,li Sulejman i kθndon k€lΙisi / njδ t6 sht€nδ / dyzñt te νrat'6 ll hajt o pugko hajt / O / mashalla! iuftδn ky mbreti e fitovi // thot ay vδ1lai math: mor / po gap e shihni I thot i D,eli Sulejmani! τ/ete i τδll;ii l mi 'rcg1i l ta shoh se cili δshtδ i/ kur u a rua af6r ky l kur e shikοn tδ motrθn: s δshtθ Deli Sulejmani ll φ ky tashti l pir tδ bθri provδ 1 i pnοvigjishtin' sδ motris qθ tua tregonte sδ vlΙ'ezδrve // kjo c;upa iku e shkoi be shpi e i thοtδ sθ shoqit: ndejre p,ak dorδn / tδ tδ pnes pak gjishtin l οο tδ pr,ed e zq'a kιr tδ vijnδ vδ11ezδrit! hoqi kδl1δcnδ i i previ gjishtin aο e i tha pastaj qδ: kur tδ viinδ vδllezδrit tem / kδshtu siφ biri vδllai voglδ nuku bδn / ce un dο ti prisnja kokin vδΙlait sδ vog61 qθ atje / pο e m,hajta hatrin tνaj ll pas n,dοnja p,es a gjashtδ dit mδ prapa pastaj i ardhi haberi gjene k€tyιe djemv,a pδr luftδ /l i vjen nje kal i stoiisur kδtij De1i Sulej- ' manit / m,e roba tδ sermajta // i thοnδ kita tδ v11ezδrit sδ motr€s: shpejt / i thoj De1i SutrejmanΙt l ee do vemδ dδ 1uftb / ce u hap gjene lufta! e kjο vete i thotδ: De1i SuΙejman l myzlld€flθ / ω u hap lufta! ay i thοtδ: moj / un nuk vete dδ luftδ i οe atje kirοEt topi e t€ wet / moj! pastaj kjo gupa i thote gjene si vllezi:rve: i dh,emp barku // e eshti ay barku? thot i madhi / nτereni hidhιeni bδ kalt! - muarδ / e huadhδ bδ kalt edhe g lidhδ me ryp d,θ kalt / edhe u ^e afruan de qafiri /l eitl'ιot6 ay i madhi: pο unδ / g e hοqa kaqδ / sikur dο ta shpje be td pare?! edhe ja lδshof kalδ atij Deli Su1ejmanit ll kali iku edhe hyri d odit qafirit / dδ py1Ιt // pa po D,e1i SuΙejmrani i fortδ / kali i forte / zunδ njδ lis tδ dy ed}ιe e shkulnδ lisnδ nτe gjithδ *eΛe l/ pastajzan hyri ky kali d ordit qafirit me gjithδ De1i Su1,ejmanδ dhe lisnδ ll kut δngδllinte ay kali / pδllcisnin nji mi shpirt ngaj t'armiΙ
]

E tregoi BEQrR LUΚRΑ (48 υjeq)' Καιundi tsitin'ekd l

'3θ |

KoNKLιΙzIoN E folmja e Devo1lit θshtδ njδ e fo1me qi shtrih,et nθ V. L. t6 Shqi_ βrisδ_ Jugore. Vεtθ krahina e DevolΙit bδ' pjesδ nδ qarkun e, Korg8s. Si e folme e kθsaj ane, ajο ka shum6 vegοri

garen:

=t-δ

perbaihketa

me

kοr_

1) ka zanοren e nθ rrokje t6 theksuar para bashkθtingδlloreve hun_ dore: brendα, dhen, zemrι!, 2) nuk ndihet bashkδtingeiior]a h (me pθr_ jashtim t6 disa rasavΘ iek muhamedanδt), 3) trajta Jy e pεremiιt vΞtor e d6ftor tδ vetδs sδ tretδ njδjδs; 4) trajhaL tem, ieme1δ pbremrit pronor n€ rasat e zhdrε,jta; 5) mbaresat njα, nje, fe or,g nte dhe iim, nit, iin per _ td pakryerin e foljeve; 6) mb'aresat she d]ne ej pδr trajtθn e v,ehtes sδ tne'tθ tθ sθ pakry,erδs tθ fοljeve pδsoιre; ?) mbaιresa υime υ _ nδ antihia_ tizuese p6r trajten e aοristit veta e trete nj€j,δs tb foljeve rrιer zanone; B) prapashtesat ckL, gk6, Ι,cθ etj. E folmja e Devo]lit ka e,dhe tiparet e veta ti veganta, nga tδ ci1at disa i p'δrkasin tθrδ krahinδs, disa njδ numri tδ vogθi katunδ,esh dh,e disa vetδm pοpullsisδ si nj6 besimi. Κδto spj,egohen -me faktin se k;o εshtΞ njθ krahini anδsorg d}r,e se gjatθ kοhδvο ka q,et-rδ e 1idhur ftοrεsisιrt ose pj,esδrisht) me qerrdra ad"ministrativ,e,-ekonomike, qe sot ndodhen jashtδ kufijve: 1) diftongjet: ξ, ge dhe i,e jan6 nδ tδ gjitha pozitat, 2) mungon nδ kθte tδ fo1me bashk€tingδllο,rja dridhδse e gjatδ ir; 3) grupe,t ,a vjetra kl e gl kanδ mb,etur sot ve'tδm ni disa fjalδ t6 paka nδ nιlmεi; 4) nyja sd egjindοredhano'res tek ernrat femδrorδ shum,δs dhe tek emrat'mashkulΙor€ njθj€s e shumis: u thα sd rnotrαυe; jα dhα s6 kurιι'tit;5) trajtat,e pδr_ emrit dhe mbiemrit pro,nοr: jem, jeme, iinde, gji'shtri'njtd tem, duαrt teme ; 6) parafjalδt de, b€, dθ; 7) janδ produktive prapashtesat slIave qkii, ckii, ushki!, oυi,ni!, icθ dhe B) nga l,eksiku fjat6 fδ ti11a si: bukoυα, gαlinii, grαdi'nθ, kopαqit, kroknrkn' rorut, slΙok, treti,t, lipkΘ, ea'pe' cαpok; kozinti; agi, oge, gαrbe, dαire, jαstαgαg, kαΙenict'' l,ugeni,c6, rh€Ilirδ, jαm:e, pαtosn tαυαυi'τιn, Lidhuτici, poυojθ' υlEes' dδrtonj, rΣtroern, krendaυin'α etj. Veg kityre tiparεve te veqanta q6 janδ tδ pirbashkδta p,δr tδrδ krahinin, ka edhε tipare tδ veq,anta qδ nuk kar.akterizojnδ tδrδ krahinδn: 1) ni tδ folmen e katundit Bitinckδ u vu re kalimi u f, kur zanorja u δshtθ nyje e prapme shqu':se ose mb,ar,es6 nδ trajtat e emrit, mbiemrit dhe fοljes: Aιif i zif , djαli, Nαzift, ψet; 2) nδ tδ folmen e muhame'danδve ' ndih,et bashkδtingδllorja grykore h kur ajo ndοdhet nδ fi1lim d|ιE ne mes tθ fjaΙθs; 3) nθ tδ fοlmen e Progrit foΙj,e.t e zεjedhimit tδ tretδ mδnvra dδftore koha e tashmε kan€ si mbanesδ bashkδtingδ]Jοren i pδr v,e,ti:n e parδ njδjδs, 4) grupi sht ka dhδnδ shg nδ tδ fοlm,e,t e Hosishtit, Zieishtit dhe Sinicδs (kδto janδ katund,s qδ kan6 m'δ shumθ PoPl:11si tδ krishterδ dhe q€ gjend,εrr n,δ anδn e majt6 tδ 1umit Devoll), dh'e, 5) nδ leksik, ndδr tδ tj,era: υuge, rhunoδ, kΘmi'shii, shkαrpα (tδ krishte-'ret) dhe: d'αio kotki mintαn, roshkα (muhamedanΗt). Sic shihe,t, tip'aret jο tδ pδrbashkδta φr krahinδn janδ tδ pakta nθ numδr dhe mθ tep,δr tδ rrjedhura nga ndasia fetare, kurse tipanet ,e pδrbashkδta pδr krahinδn janδ mδ tδ shumta. Ti gjitha kδtο e bδjnδ tδ folmen e Devollit qδ tii z,erδ nji v,end me vοte nδ grupin e tδ folm,eve tδ anδs v. L. tδ Shqipδrisθ si Jugut, ashtu si fοrmοn kjο krahinδ njδ rre,th me vete edh;ο n$a pikδpamja etnografike. ,1

JoBGJΙ GJII{ΑBI 131

R€ sum6

LΕ PΑRLΕR DΕ DfrvoLL Deυoll est une contr6'e eοmptαnt quαrαnte υillαges, d'ont ια papulα'tioπ est de deux contessiotιs.. musulm,αrιe et ortiod"ore' Le mαterιeι linguistique α ι5t6' recueil'li en quαtre υiltαges: Ho?isht' Siniee, d gαuehe du cours du DeυaLL et comptαnt une mα'1arit6 d'e poput'αtiοn cΙιr€{ien* ne. Βitinck'i et Progιlr d, droite d'e ce couri, d'ont, Βιtincκe est "rrLusuι' mαne et Progιlr compte une populαtiοn mi'xte, αιι polnt d,e υue d'e lα

contessLorυ.

Deυoll' est une zone de frontiΘre, en deld d'e lαquelle υiυent d"es Grecs et des SLαυes. Lα Longue coeristence αυec ces d'eux peupΙ'es, notαmment αυec l,es Sl,αυes, α tαiss6 SeS trα,ces d'αns le pαrler ^d.e ceft|e 16gd'olι, et non seuLement αu Ler'ι'que, mαis αussi dαns le systdme grαmmαticαL, tαndιs que Les emprunts grecs Se circanscriυent αu lerιque. Les hαbitαnts de Lα cοntr1e de DeυoLΙ s'occupent notαmλent d'αgrιculture. Autrefois, Les αborigdnes cΙιr2tιens de Lα r2gion prenαient α|u'ssι le chemin de l'1migrαtion et de l'immigrαtion, notαmmeit cοmme chαrbonni,ers, qui-.6tατt Leur premier m'6ti'er' Les nυusulm{Ι?ιs se sont occup6.s notαmτnent d'αgriculture, L'6'migrαtion au L'zmmigrαtian ne tes αyλnt pαs αttirΘ αussi Jartement' pr.i'ncipαl'e ce_l'α rξgion est Βilisht' Le cheJ-lieu, et les 'Le mαrch6' contαcts commerci,αur αυec Les r,1gions υoislnes οnt 6t6 -grαncis: αυec Κostur, d'otι lα region reΙeυαit αdministrαtiυement αυαnt le rαttαchement de cette υille d' lα GrΘce" et αυec Κorqe, d'οil, elle reΙ,Θυe encore d'e nοs

jours.

Phon6tique.

Ι. L'accent' Les chαngeτnents les pl'us sensibles αυec Les ατυtres pατlers se rαttαchent αutr ernprunts turqies: des ιnots ont gαrd,6 leur αicent oΙgtoττ, tαndis que d'αutres ont 6t6 trαnsJarm1's et deυenus pαroιµtans. pashA, babfl, et q6she, shamιitδ, h6tδr. Les rnots: ai, atδ, kθtδ, disa, njerΙ etc. du fond αutoc|ιtοne αlbαnαιs, sont oτgtons' con-Lrne dαns tout le diαlecte tasque. \'οyelles en position

acs,entu,δe:

.

2. La voyeI1e -δ.,: L'6, d'eυαnt l,es consοnnes nαsαles, οιι bien αl'ors qu'α αgi l'e ph1nomdne du rhotαci,sme ou une co7τSanne. est tomb1e pend,αnt Ιes tefiτps' est αecentad; dhδmp' bθn; shιι1iδ, fθllEzΞ; i gjθrδ, gδr_

shδrδ.

3. Τ,a voye}}g *g,n; Comme dαns 'tout L'αrrond'i,ssemen't de Κorqe, d' Deτ:oll, Ι'e en positi'on deυαnt une consanne nαScιιe' ne s'est pαs trαnsform1 d.αns |α plupαrt des cαs, en θ: zembrδ, ment. 4. La voyellg ..yo; L'y, αbsent dαns quelqwes pαrlers tasq1Ιes et gud'gues' Se mαintιent d' Deυοl'Ι: y11, pyl1. tym, et matne pαrfois un u α 6'ti'

trαnsform1 en y: grυniα (grunja). yve (juυe).

f

1,-*i'

Voyelles en pοsition inaceentu,θe: 5.

La

132

Le pαrΙeτ de Deιloll α gαlde Γe JinαΙ d'αns les fari. zbritni; eette υοµeΙle. esf γlrarιοn'e'6e nι2η-ne d i'{.π-"

voye11e -e., :

rnots' pαrσfrlltoτιs;

tirieur- d'u mot, αprδs une sgllαbe αecentu6,e: kopδsht; urθzθ; et mΘmñ αυαnt lα sgllαbe αccentu6'e: gδdhent, pδrua, fδmijJ; pourtαnt ii a d"es eαs ofi' l'δ est tomb,6: bujqsi, bakti, mi..'rok, kta. λuαia, δ ια fin d'es τnots pαrοxyt'ons, se trouυe une consorνΙτe Sonore en αssociαtioπ-αυec d'αutre-s sonore-S: l'e est renυoµ6' d' Lα fin: vegIδ, voglδ, vatrδ. L-d α d'onn,6' un L d"αrυs aγelgu9s cαs: ginjeshtδr (gilnjeshiar), qι- paska rδnδ (qi pαskα renΕ), 1'emιnj (lΕmθnj). , 6. La voyelle ,.i'' To1Ιtes les fois Que l'i se trouυe d' c6t6 d'une υoιJ,ñ-LLe αccentu1e, iL deυιent composαnt d"δ lα composαnte form,6e pii eιιe' et Lα υoaelle υai,sine: babai, martoi. '7. La voyelle ouo: Γ.'u, co1nΤne αrti,cle finαl,, comme terrninαisafu' a 6'υalu6' erι f : dhef (dheu), shif (shiα), da1t (dαiu). Diphtοngues.

s'-L1.diphtοngue Γa: Contrαi,rement αux αutres γnrlers d'e I'AIbα" m6ridLonαl'e, nie dαns ce pαrler cette dLphtangue i"ouue d'αns toutes '" Les positions: nliajme, bJilli, u coptιλ. 9. La diphtοngue ie: Cei'te dipiτtοngue se rencontre d'αns toulzs Les positions coΙmme lα d,iphtongue pr6c6d,ente: ffeΙl, 10. La diphtongue ye; Cette d"iphtongae mαintient 'fδtε*. les rnθ'mes cαrαcr1'ristiques que les d"eux pr6,c6d,αntes: pfλt*e, tyull. Cοnsonnes. 11.

La consοnne

h'" Cette conianne Jri,cαtiυe' en position Jinαle, est (njοlι), (sheh) rca (rrαh), tαndi,s'qu'αir αutres positions, she -njo i'h tombe d'αns Lα. bouche d''un αborigοrLe cnrεiieiτ: ekurin (hekuι'in)', gjιτe (gjuhi), u fliet (u flihet), mαis iL esι gαrd,6' ehez l,es αιorι)οneg mλ'suE'mαns: hebe, hoqmd, Ιtohδt- ΙL s'αglt l,d, cΙ'une tend"αrιce Τeτirαιe, υιen τοmb6e:

entendu.

12' La consonne nj: Cette cansonne α 6t6' conserυΛe d,α.ns ce pnrler: d ια rαcine d.es nιots: njeri, njerka; b) d Lα terminαison d,u plur\,et d"es noryS s; hunj, tδ mb3dhenj; c) d. lα terminαison d"es formes 'et αdjectιf :erbαles-de L'irnpαrfαit;-ngrinja, qanja. A Progilr, d,αns le pr6'sent d"es !or'nes υerbαles,le nj, α 6υolu6 en j; Ιaj, bluaj. 73. La consonne rrl quelques r6'serυes prls pour Ιe pαrΙer d,e -A contrαctλe Sinicε, cette coπsanne α 6t6 en r, co,'ime dαns Ι,es $αrters d'e ñLusieurs υill'es du M6rιdiοn: ara (αrrα), ra (rrah). 14. Consοnnes f et th: Lα consowιe d'entαio-tαbiαΙe se trouυe chez ! i'es mots: felδ, i felli,_ fδl]δzδ, fδnjgjil1, fjeshtrδ, fere; tαndi'S que l'interJentαl'e th"' chez uthulΙ, thδllim et thembrδ (!em€r) d Hoeisht'et Zigisht. l5. Les groupes mξ, ηd, ng; Εn d'ehors d'e queΙques cαs sp5ii,αux, .es.-groupes y'oryt pα1 6.υolu6, co.rnrne dαns tous tei pirters au ιuιarιaaoλ d'αιlΙ'eurs: mbυ"sh, mbledh; ndenja, ndaj; ngrinja, ngaj. TJn trαi,t propre ι ce pαrler, et d quelques αutres pαrlers- d"e Tαtliαλαιξ δst tα r1duciion'd"s en, b, d, d'αns tes pr1positions; hidhemi bδ kaltδ, dθnδ raft (nd"Εn -ξ:.nd, -α α)

jt).

16' Les groupes kl et g1: Ces groupes surυiυent ehez Ιes rrιots klishδ et klind-a et, un peu pΙus rατement k|yq et zgleth. A ce qu'on υoit, le pror, cessιl.s de chαngement en q ef gj d"e kl et g1, est αsseΣ r6cent' Les biet133

Lαrd's αffirmeτLt que ee !ι'est qu' αυαnt 4a ans qιι'its eomπτeneΕrent δ ehαπ' ger ces graupes' en se sen!αfut trοp isaΙ,6s. 17 ' Le groupe sht. Uπ αutre γlh1nomΘne eαrαct1ristique est le poεsαge du groupe slnt en shq qu'on α rencontr,b dαns les pαrlers des υiΙ!αges Hogιsht, Sιnιce et Zi'qisht: boshg (bosht), e shguni (shtunΘ), gjashgδ (gjαshtθ), jashqδ (jαshte). Pοurtαnt ιT' y α des cαs οι) Ιe sht reste inchαng6. Ι8. Les groupes fsh et psh. Le groupe fsh es, abserυ6'chezlesmots: fshat, fshinj, fshesδ, fshehur, pshikulΙ, tαndιs que 1g $raupe psh chez les mots: kopsht, pδshtjel1, pθshgetem (pdshtetem).

Ph6noιnδnes phon6tiques. 19. Αssourdissement. Aussi dαns ce pαrler, eom1me ounr 6ιαω:tTes rfr'r-

lers de Ι''AΙ'bαnie m1ridiοnαΙ,e 8e trαnsforme en sourde une eansonrυe Sofuorq se traυυαnt d' Ιa Jin du mοt: elpo shkθmp, rjeth, shtek. , 20. Αssimi1ations. D'αssimιLαtion tοtαΙe υacαli'que on n}enregis?:re que peu des cαs: mνkν (nuki), shimitri (shδnmitri), yshqimne (ushqi'm' ia1, gryηa (grunjα), flytyron (fluturon), 1yes (1ι"ιes-Ι'υes-υles)' 2l . Additions. Dαπs queΙ'ques cαs c'est une υoEe\,Ι,e pour fαire dispα' rαitre l''hµαtus: shkindija, fθmija. Dαns d'αutres ιΙ, s'αgLt de l'αddition d''une lattre αu cornn'Leneernent ou σ,u mi|'ieu du nnot: mburim (bιrrim) ntrashθm (trαshdm); ou bι,en deυαnt une consonne l'αbiαl'e οu dentαIe: lδmpleti (tipjete), pδrndorej (pΕrdorej); ou encore s'introdui't un b en' trelegroupemr:dimbri(dimiri),embri(emΕr). 22' Contractions. Ιl µ α des ces de constrαctιons: ktheshin (ktheheshin), korat (kohrαt). 23. E1ision. Ιt µ α des ccιs d'6lisi0n

d'ñ' l'e'. ay q u fshe, t atnδ. pδr d E]basan. Dαns ae pαrl'er on conltαte l'1lision αussi chez les αrtic1-es: dθraske branδs. Qafe Lajthisi. qoshe shpis"

Morphologie.

Le

nοm.

24. Les non1'S mαSculιns se termιnα.nt en ot' tot n'ont pαs αboutι fi, lα diphtongue: qershor-i' C'est ld' une tendαnce que l'on obserυe αussi dαns d'ωutres pαrΙ"ers du M1ridion,

25. Dαns ce pαrler, cornn'Le dαns quel'ques αutres du Sud, Les noms rnαseulιns se termιnαnt en o ιnαccentu1, prennent αu d6terτιun6 L'αrticLe a du f6τninin: Myrtua, Ndrekua' 26' Dαns ce pαrler on α,' enaore de nos jοurs, des noms neutres en grαnd non7bre' notαmment des noms de mαtiΘres; rjeth ujit, ish tδ ftohte ata qumδsht, kδta bojδ, kδta mishti. Des cαs de pαssαge d,u neutre α1ι 1nαScul'i'n il µ α fouΙ'e, mαιs αucun du neutre αu lirnιnin cοmme dαns Le pαrιer de lα υilΙ,e de ΚorqΕ' 27. Paur le pΙ,urιeΙ, outre les f ormes co1nn'ι'unes pour tous Ι,es pαrlere d,u'tosque, οn obserυe des farmes sp6cια1,es d, ce pαrler' caTrLrfue dhδntrθ (dliθnd'ira}, gjyshre (gyµshe), νige (υι9α), dδshinj, (deslτ), vjete (υjet), retha (rrαthΕ), koshe (koshα), nipta (ni'pdr), lumra (lumenj), dyfegje (dutegje (dyfekδ), krenj (kronje). 28. Dαns ce pαrΙer, lα plupαrt des noms mαsculi'ns d'6fi,ni's si'nguΙiers forment I'αccusαtiJ en -nei dhenδ, detnδ; gje16 (gjelnθ),-^brez6 '(breznδ); dαns ees deu* d,erni,&reε formes a αgi. le ph6nοmlne de |oαssimilαt1.an. Εt 13,ι

les pαrox'ytons, L'Θ rυe S'erfiena tr'α,$ dαns lα d'6'signence :nθ: djalθn" kalδn, dhintrin, ekurin (hekurin| 29. Comme dαns tous les pα,rlers tosques septentri,onαur et ceufr de l'Albαnie centrα,ιe' it µ α αussi,'ici une forλe sp6ΖιαIe pour le Locαtif . Celui-ci est forτπ6 d' Ι'αide des pr1.positions: dii, nδ, bi:, bi, dδpδr, dδnδ, me: na hipi dδ pδmet, e ndejmθ b6 die1Ιt, hipi dθ pamport, dilnii rapt, me atδ ee\a dαns l,eg nams eιxgtons. CΙιee

tjatrδt.

30' Quαnt αux' formes αυαnt l,es αrti,cles αur cαS obΙiques' (en dehors de Ι'αccusαtif), int1ressαntes d, si'gnαler sont queΙc1ιιes formes qui ont re_ pr6sent6, nαguΘre, des innoυαtions de ce pαrLer. C'est un phinomΘne d Ι,'oppos6' de ce qu'on obserυe αujourd'hui dαns pl,usieurs pαrΙers de 1'αlbαnαis': Ιe s6 du f1τninin s'est ι6tend,u d, non seuΙeτrιent α'ιι pluriel' du f6ιnini'n: ι tha sδ motrave, ni mes tδ s6 mirave; mαis αussi αu sLngulier et αu pΙuriel' du mαscuΙin: i sδ dyti, tja ve kaΙit sem. 31. Nous grouperons dαns ce pαrαgrαphe queEques forιneg eαraetδristi'ques du pranom persorι;rιeΙ: tir.€ (ti), tyn6 (tµ), ay (αi), neve (πe). ;uυa (ju). 2e Persοnne

1e Ñersonne

εjishti

m.

f.

jem

οra jeme

gjishiit tem, sem εjishtin tem

teme, seme

οrδn teme

m.

gjishti yt, jot gjishtit tδnt gjlshtin tθnd

if i|dοra

jote,. jδ ;;;

--

ldoΓeS Senc] e, tδnde |dor6n tθnde

t:--

gi:shtrinjt tern tim duart time, teme gjish+rinit tδnt dιιart tδnde gjishtrinjvet terε uaΓvet time, terire 8jisht r'n jι,et tδnd duarvet tinιle , sδnde gjishtrinjt tem art time, teme gji,ιhtrinjt tδnt 1duart tδnde ka

1l jonδ

ka!

it tonδ

kaΙδn tonδ

kuajt tοnθ kuajvet tonδ kuait tonθ

Ιopa jonδ lopδs sonδ lοpδn tonl

Ιopa juaj kaΙi juaj kalit tuaj, εuaj lopδs suaj lopδn tuaJ kaΙin tuaj

lοpδt tona

kιrajt tuaj kuajvet tuaj kuajt tuaj

lopi,et tona lopδt tona

Ιop6t tuaja Ιοpvet tuaja

lopδt tua la

Les verbes. 33-38, Les υerbes de Ι'* deariΘme cοnjuEαison' prerrιiΘ're cΙαsse, sε terminent en t: νadit, prashit, luspit. Ce n'est que dαns Ιe pαrler de Progιir qu'ont l,α terrninαison en j Les υerbes se terminατ'τt en υogelle d, l'α premiδre pers'onne du pr6'sent si'nguΙιer: lδroj, gatuaj, lyej. Les υerbes, dont Le rαdi,cαl' se termi,ne pαT une cansonne' ont Les d6sinences erι i:m et 6n pοur Ια premibre {}eTsonne du pl,urie\', temps pr6,senf; presδm (presim), nderiim (nderirn), ngasδm (ngαsim), dalen (dαlin). Pαr-ci por-ld, l'on enregistre αussi, d'es formes telles que: αG* 1αoni), thιiλnδ fthonθ), qGen (quhen), fret ftuhet)o mαi,s d,'un usαge trΘ.s ιbnit6'

1aR ∆υe

Les υerbes jam. kam-ei them οnt, ill'i':r1ιpαrfαit" le.s 1)

isha, kisha, thosha

2) ishe, kishe, thoshe 3) ish, kish, thοsh

fοriπes

su1υαntcs:

1)

ishim, kishim, tho him

2)

ishit, kishit, thoshit ishin, kishin, thoshin

3)

αussi ishm€,

kishmδ

Les υerbes αctifs ont d' l'impαrfαit Ιes tar-mes sui'υαntes: 1) mernja, leronja 1) mernim, lδronim 2) mernje, lδronje 2) mernit, lδronit 3) merte, 1θronte 3) mernin, Iδrοnin"

Pοur les tοrmes de Ι'impαrfαit des ιserbes pαssifs on d'oit fοire τιedu sin'gul'ιer α de:uac'!oτmes: 1) lοdhshe, lδshe et 2) lodhej, laej. QueΙques uns des υerbes i,rr6'gιιLiers οnt Iα d1si'nence en i pour lα troisiΘrne personne de l'αoriste et s'αjoutent αu rαdicαl lα consonne t: zuri, shpuri, shtiri, vuri. , Lzs υerbes se terminαnt pαr ψng υogelle, en g6n6'rαt (mΘm2 phδnorrLαTquer que Ια traisiΘme personne

mbne dαns toute lα r6gion de Κorge) prennent Lα farme sιιiυαnte pour lα troisiΘπυe personne du singulier.' dirtοvi, βrvδlovi, arivi, previ. Dαru Le pαrl'er de ΒLtinckd on α obserυ6' αussi des lormes αυec f camme d6sinence: titof. (fitoi), mbarof (mbαroi). Tαnt les υerbes αctifs que les pαssifs, pour Ιes trois eαs d'u pturi,et en αoriste plrennent les dZsinences mδ, tδ, nδ: ngritmθ, iktδ, prishnθ. Lα deuribme peTsonne du singulier des υerbes se termi'nαnt pαr une υoyelle, αu conjonctif preπd lα terminαision sh: tδ lδrosh, tδ pΞrzjesh; de.υαnt une conscnne Lα terminαLsan est g: tδ marg, ti ujdisg, tδ vrag. Pour lα troisi,?ιrne personne du singulier Ι'es υerbes pr€'.nnent αu connjonctif Lα terminαison i, quαn Leur rαdicαl se termιne pαr u17e consonne; tδ pjekδ, tδ ngordhδ, tδ prashit€; et je quαnd leur rαdicαl se termιne en υoEelle; tδ shkοjδ, tθ vijδ, tδ rijδ. Les Jormes da pαrticipe Sant Les m€mes que celles des αutres pαrlers - Sud.' dι: α) en ur: ardhur, zbrazιr, thirur, lojtur; b) eπ rd: bθrδ, vrarδ; ' c) en ndι dhδnθ, rinδ; d) eπ ii: dale!, vjelδ, marδ. 39. Pour les αdυerbes naus nous li.mi'terons d, signαler quelques uns des plus tµ pique s : jashg fi αshi,e), pδrj ashc (per jαslτtα),atij eck (αtje)'njδndizaj (njΕ diti)' prθmδ, gjene (αkοmα), nuku (jo), sδ fshehur (fshehurαzi), Ιiksht. 40. Pr6posi'tons: α) de, dαns Ι,e sens de te (tek) de ura; b) ngaj (nga et pδr): vajti andej ngaj guzhina; ngaj dit,d kam qenδ Bi1ishs (pυr ditΘ...); dθ (nδ et ndδ): dθ mδngjez, dδ hundθt; b6 (mi, ni me): bδ tre (mi tre), e ndejmδ bi die1Ιt (.,. nΕ diell); na ngjet bθ motrδn (... me motri,n); pe (prej): i, kα blerιi pe klishθ.s. . 41. D9s conioctians nous signαlerons qae gjθr α 7g sens de gjersa: gjer u gδdhi (gjersα u gυdhi). 136

Syntaxe.

42, Dqns ce pαrler on rernαrque qu'αpτΘs tes pr1positi,ans pe (pτe)) et pas Le nom ou le pιronom γιaut Θtre αussi d, Ι'αccusαtiJ; pe mua, pas

pes vjet. 43. I}αccusαti'f peuυent r6gi'r αussi les pαrti,es .confront6,es υenαnt αprds les conjonctions campα,rαtiυes, si se: Qenka Zoti Shδn-Pjetδr m'i math se atθ. 44, Ιl g α des cαs oil, le υerbe hipur, conτrne pr6dicαt, est un υerbe ιntrωnsitif , αlors le nom, qui' joue Ιe 16lε de complδment r6git l'αccusαtι,f : ipi edhe kδtδ gοmareπ (hipi edhe kΕsαj gomατes), 45. Toutes les fai's que le sujet est un narrL coΙl'ectif , Ιie pr6.d1cαt est' un υerbe αu pluriel: binδ fshati qarje; kullosδn baktija. 46. Un αdυeτbe de Ιieu, jouαnt le r6le d'un compΙ'θment de Ιieu, prend sauυent Lα pr|positioπ pe αu Ιieu de q€: ngrihei pe ande'i. 47. Ld' oΙι d'αns les αutres pιατLers oπ q Ια, praplsΙticπ ιιgι d'eυιιt ιιτv noτn oLL un pronorn, ici l'an trouυe pe: atδ natδ qδ u fshe pe atyre. 48. Aussi ce pαrl'er, corrLTne les αutres de Κorge, omet pαrtοis Ια pr|posi'tion ΚorgΕ (vaita nδ Korqδ). - 49: Dαnsn6:le Vαjtα pαrler d'e ProgΕr et de Hoqisht, une proposition coordann6e conditionnelle peut Θtre eonstruite αussi pαr un υerbenτ1dieαt, qui ast' un υerbe de l'indLcαtif , prθ,sent, ou bien ιιn υerbe iι Voptαtif: po ska bur shtθpija, nuk bθn dot gjδ; njeriut po s'i arthka vakti. s'e gjen gji'

Formation des mots. 50. lVous αυons fαit obserυer α1ι d'6but que dαns ce pαrler les noms d6riυ6s sont de trois genres: 7) υestiges de neutre: t6 shtδnδ, tδ djegur; 2) torιπαtion de noms υerbαutr n1cιSculιns pαr l'αdjonction d'es suJfiιes: -im, -je: shartim. veshje. 51. Le pr1fire g donne d' pΙusieurs υerbes Ιe sens oppos6: glodhem, gfrynte. Si d.eυαr'..t 1'ο' pr6.Jiτe se trou'υ,z νιno' consonnz SonoTe' α\,oτs oπ tι zh: zhdukn€, dαns Ι,e cαs d'un son fricαtil αlors on α xh: xhvesh. 52. Dαns quelqueg υerbes le pr1fire z joue le mΘτπe r6le que 9: zbardh, zgjidh, zbutet (d" Hogi.sht surtout), tαndis qu'δ Progθr e Bitinck€ on α: xbatb, xbulovi, 53. Des suffires l'e plus productif est Ι'α pαrticuΙe dimi'rul,tiυe slαυg kδ: djatki, copkδ. Le suiJire diminutif αlbαnαis zθ est empl,og6 notαmrrLent dαns queLques αdυerbes et quel,ques pronoTns: and,ejza, cazΕ, νftz,

kitδzi.

Le lexique: Le pαrler de cette r6gion, qui se trouυe

d' lα li'gne de d'ιbmαrcαtion entre SΙαυes et Grecs, cornTne nous υenons de ld dire αu d6but, α ernpΤunt6. notαmment des slαυis'mes du domαine d,e l'αgricuΙ,ture: gllavinδ, branδ, ronit, plevicδ. Les emφrunts grecs sont en plus petit nombre pαπ rα,pport αωt slαυi,smes, du fα|t que mΘme les υi'Ι,Iαges de lα Grbce, bornαnt le De'ιιoΙ,Ιo ant une popuΙαtion sΙαυe: vjasitem, katos, pro}lok, gjiton, imonik. Lα bαse diαlectαle du lerιque de ce parΙ'er ese ceιui, du d.i'αlecte d.u Sιrd: gupθ, kokθ, fshat, fogos, tigan, d'δborδ, vetδtin; mαis l'on q, αussi quelques rnots du guΘgue: gjel, rent, daire, λ {α' !ιn de εoλ itι"ι"i"cjιnori'dresse un glossαi're tµpιque d"e cet-

tc

τ,gtaττ'

n3?