Fitoterapia 6m2z3h

Bez koralowy (kalinka) - Sambucus racemosa (Caprifoliaceae) Opis Krzew dorastający do 3 m wys.; liście nieparzysto-pierzastosieczne o 5-7 odcinkach; odcinki podłużne, eliptyczne, ostro zakończone, brzegiem piłkowanej liście rozwijają się równocześnie z kwiatami; przylistki drobne, odpadające; kwiatostany kulistawe lub jajowate, zbite, wierzchowate; kwiaty najpierw zielonawe, później żółtawobiałe; owocostany mają postać zbitej wiechy (złożone grono); owocem jest czerwony pestkowiec. Kwitnie od kwietnia do maja. Występuje w lasach i w zaroślach, Rośnie dziko w całej Polsce. Surowiec Surowcem jest owoc bzu koralowego - Fructus Sambuci racemosae. Zbiera się tylko dojrzałe owoce i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 8Oo C. Cennym surowcem są świeże owoce, z których można przyrządzać soki, syropy oraz marmoladki. Skład chemiczny Owoce zawierają cukry - ok. 3%, kwasy organiczne - ok. 2%, karoten, kwas askorbinowy - ok. 20-50 mg/100 g, kwas ursolowy, garbniki, alkaloidy, pektyny i glikozyd charakterystyczny dla rodzaju Sambucus. Działanie i zastosowanie Sok i syrop stosuje się przy chorobach przeziębieniowych, w gorączce, w chorobach zakaźnych, w skąpomoczu i w niektórych chorobach skóry związanych z zaburzeniami przemiany materii. Odwar działa podobnie jak syrop i sok, to znaczy: napotnie, przeciwgorączkowo, słabo moczopędnie, wykrztuśnie, reguluje metabolizm i wypróżnienia. Odwar z owoców: 2-3 łyżki suszu zalać 2 szkl. wody; gotować 3 min.; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić kilka razy dziennie po 150-200 ml; dzieci zależnie od wieku - 50100-150 ml. Rp. Sok lub syrop z owoców bzu koralowego-kalinki 3-4 kg owoców umyć i zasypać 3-4 szkl. cukru i pod przykryciem pozostawić na 5-8 godz.; następnie owoce gotować we własnym soku przez 15 minut; uzyskany sok przecedzić przez nylonowe sito i na gorąco osłodzić do smaku; jeżeli na każdy 1 litr soku damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop. Sok lub syrop przelać do butelek lub słoiczków i poddać pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80-90 C. Przechowywać w ciemnym i chłodnym miejscu. Pozostałą nam masę owocową przetrzeć przez sito nylonowe aby otrzymać przecier, który należy dosłodzić do smaku i również poddać pasteryzacji. Sok lub syrop dolewać do herbaty lub pić po odpowiednim rozcieńczeniu z wodą przegotowaną. Uwagi ! Surowych owoców nie wolno zjadać. Nie wolno konsumować przetworów zawierających pestki owoców.

Biedrzeniec mniejszy i biedrzeniec większy - Pimpinella saxifraga et Pimpinella maior (Umbelliferae) Opis Biedrzeniec mniejszy to roślina wieloletnia bardzo często spotykana na suchych zboczach, na łąkach, na polanach oraz w suchych lasach i w zaroślach; lubi gleby kamieniste; łodyga górą prawie bezlistna, podłużnie kreskowana, bez głębokich bruzd, wyprostowana, walcowata, gałęzista, krótko omszona; liście pojedynczo pierzastodzielne; odcinki odziomkowych liści kolistojajowate, niepodzielone, brzegiem ząbkowane, siedzące, wrębne lub dzielne; odcinki górnych liści pierzastodzielne, o odcinkach drugiego rzędu równowąskich lub lancetowato-równowąskich; baldachy o 10-15 cienkich szypułkach; pokryw i pokrywek brak; korona biała; płatki owłosione, na brzegach orzęsione; rozłupki nagie, wyraźnie z boków spłaszczone, złączone ze sobą wąską powierzchnią. Kwitnie od czerwca do września. Biedrzeniec większy występuje na niżu i w górach, jako roślina wilgotnych zarośli, skrajów lasów, łąk i ziołorośli. Bylina, 1 m wys. o łodydze dętej ostro bruzdowanej, górą rozgałęzionej; korzeń wrzecionowaty, rozgałęziony, o ostrym specyficznym zapachu i piekąco-ostrym smaku; liście odziomkowe ogonkowe, pojedynczo, czasem podwójnie pierzaste, o 2-4 parach listków podłużnojajowatych, długości do 7 cm; liście łodygowe drobniejsze, pochwiaste; kwiaty białe, rzadziej różowawe, w baldachach; rozłupnia podwójna, dł. do 3,5 mm. Surowiec Surowcem są: korzeń oraz liście - Radix et Folium Pimpinellae. Korzenie wykopujemy wiosną, późnym latem lub w Jesieni; szybko myjemy, osuszamy i kroimy wzdłuż na paski; suszymy w normalnej lub w podwyższonej (otwarty piekarnik ogrzany do temp. 60-70°C) temperaturze. Jeśli chodzi o liście to zbieramy je w czasie kwitnienia rośliny; najlepiej nanizać je na nitki i suszyć zawieszone, gdyż lubią się zaparzać i pociemnieć. Suche surowce (ściśnięte w dłoni kruszą się z trzaskiem i rozsypują) należy zmielić i rozdrobnione przechowywać w szczelnych słojach. Skład chemiczny Surowce zawierają olejek eteryczny - do 0,5%, a w nim pochodne kumaryny: pimpinellina, izopimpinellina, bergapten i umbeliferon; ponadto żywice, garbniki, kwasy organiczne, węglowodany, białkowce i saponiny. Działanie i zastosowanie Wyciągi z surowców działają wykrztuśnie, rozkurczowo, przeciwastmatycznie, moczopędnie, antyseptycznie, żołądkowo i rozgrzewająco. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, chrypka, skąpomocz, stany zapalne pęcherza moczowego i cewki moczowej, niestrawność, wzdęcia, kurcze jelitowe, choroby skórne (trądziki, łuszczyca), zastoje i niedostateczne wydzielanie żółci, zaburzenia miesiączkowania (nieregularne i skąpe), upławy (jednocześnie stosować nasiadówki), nerwice wegetatywne, dychawica oskrzelowa, utrudnione oddychanie, kaszel. Przeciwwskazania: ciąża (w dużych dawkach mogą spowodować skurcze macicy i poronienie !). Napar: 2 łyżki suchych zmielonych liści lub korzeni zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci: 1 r. ż. - 1 łyżka, 3 r. ż. (ok. 15 kg) - 40 ml, 7 r. ż. (ok. 24 kg) - 60 ml, 10 r ż. (ok. 29 Kg) - 80 ml, 15 r. ż. - 140 ml, 3-4 razy dz. Odwar: 2 łyżki korzeni zaleć 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Napar mleczny: 2 łyżki korzeni zalać 2 szkl. wrzącego mleka; odstawić na 15 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić jak napar wodny. Nalewka biedrzeńcowa - Tinctura Pimpinellae: pół szkl. korzeni lub liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce (przy nerwicach zażywać 1 łyżkę nalewki 1-2 razy dz. w 50 ml wody) na wodzie lub mleku. Alkoholmel Pimpinellae: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce jako środek wzmacniający i wykrztuśny. Dzieciom osłodzić tym przetworem gorące mleko. Rozcieńczoną nalewką (1 łyżka nalewki na 150 ml wody) lub wodnymi wyciągami z surowców płukać jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych. Ze świeżego korzenia można przyrządzie intrakt i stosować jak nalewkę (pół szkl. świeżego zmielonego surowca zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować). Do wcierań leczniczych (mięśniobole, nerwo- i stawobóle, przeziębienie, nieżyty dróg oddechowych, zmarznięcie, choroby zakaźne) stosować olej biedrzeńcowy - Oleum Pimpinellae (pół szkl. suchego lub świeżego korzenia zalać 200 ml gorącego oleju, np. słonecznikowego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować). Przy chorobach ogólnych nacierać olejem: stopy aż po kostki, plecy, brzuch, klatkę piersiową i szyję, 2 razy dz. Olej biedrzeńcowy jest znakomitą przyprawą do różnych potraw (sałatki, potrawy mięsne).

Bluszczyk kurdybanek - Glechoma hederaceae (Labiatae sive Lamiaceae) Opis Bluszczyk kurdybanek występuje pospolicie w miejscach cienistych, na przydrożach, na wzgórzach, w ogrodach, w zaroślach i w lasach, często rośnie wraz z przetacznikami. Można go znaleźć w całym kraju. Roślina wieloletnia, do 40 cm dł.; łodyga z rzadka owłosiona, pełzająca lub wspinająca się, z długimi ulistnionymi rozłogami, gałęzista; liście 1-4 cm dł.; ulistnienie równoległe-krzyżowe; liście dolne kolistonerkowate; liście górne kolistosercowate, wszystkie ogonkowe, brzegiem karbowane; kwiaty w jednostronnych nibyokółkach po 1-3 w kątach liści; kielich o ząbkach trójkątnych, szydlastych, z ukośnym 5-ząbkowyra wycięciem; ząbki 2-3 razy krótsze od korony; korona niebieskofioletowa, fioletowa lub spłowiała; górna warga płaska 2-dzielna; dolna warga w gardzieli ciemnopurpurowa, kropkowana; środkowa łatka dolnej wargi - sercowata, płaska, całobrzega, większa od bocznych; owoc - rozłupnia odwrotnie jajowata. Kwitnie od kwietnia do lipca. Surowiec Surowcem jest ziele - Herba Glechomae (dawne nazwy to Herba Hederae terrestris seu Glechomae hederaceae). Ziele pozyskujemy ze stanu naturalnego lub ze sklepu zielarskiego. Surowiec zbieramy w czasie kwitnienia rośliny lub w początkach kwitnienia (maj). Suszymy w normalnej temperaturze. Suche i rozdrobnione ziele przechowywać w szczelnych słojach. Skład chemiczny Ziele kurdybanka zawiera gorycze terpenowe (marubinę, glechominę), żywice, olejek eteryczny - ok. 0,06%, garbniki - ok. 6-7%, saponiny, cholinę, woski, flawonoidy, sole mineralne, kwasy (winowy, jabłkowy, octowy, bursztynowy i in.), witaminy, fermenty i prawdopodobnie alkaloidy (zdania podzielone na temat występowania tych związków w bluszczyku, zważając jednak na jego działanie farmakologiczne należy przypuszczać, iż zawiera on znacznie więcej do dziś nie zbadanych ciał czynnych). Działanie i zastosowanie Kurdybanek działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, tonizująco ogólnie, rozkurczowo, wykrztuśnie; wzmacnia odporność immunologiczną organizmu co można wytłumaczyć tym, że kurdybenek wzmaga leukopoezę, a co za tym idzie zwiększa liczbę leukocytów (białych ciałek krwi) we krwi co jest bardzo wyraźne; przyśpiesza tętno poprzez wzmacniający (kardiotoniczny) wpływ na serce; reguluje wypróżnienia i przemianę materii, zwiększa zapotrzebowanie organizmu na tlen poprzez przyśpieszenie oddechów (oddychanie staje się głębokie i pełne, a zarazem odbywa się szybciej); zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, śliny i soku trzustkowego; polepsza trawienie; usuwa z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii. O kurdybanku napisali bracia C. i K. Bauhinowie oraz Hildegarda. Dawniej uważano, że bluszczyk odpędza “siły nieczyste”. Wskazania: mała liczba leukocytów we krwi (np. przy agranulocytozie), mała odporność na choroby (osłabiony układ immunologiczny), choroby układu oddechowego (zakażenia, stany zapalne, katar, kaszel), astma, duszności, zawroty głowy i szum w uszach, choroby skórne, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby, skąpomocz, skurcze jelitowe i żołądka, zaburzenia trawienia (wzdęcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w jelitach, zła perystaltyka jelit), niedokwaśność treści żołądka, brak apetytu, zaparcia, zaburzenia metaboliczne, biegunki, przeziębienie, gorączka, choroby trzustki. Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3 kg - 8-9 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 7 kg - 20 ml, 3-4 razy dz.; dzieci: 1 r. ż. (ok. 9-10 kg) - 25 ml, 3 r .ż, - 40 ml, 7 r. ż, (ok. 24 kg) - 68 ml, 10 r. ż. (ok. 32 kg) - 90 ml, 15 r. ż. (ok. 54 kg) - 154 ml, 3-4 razy dz. Nalewka kurdybankowa - Tinctura Hederae: pół szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub mleka osłodzonego miodem. Intrakt - Intractum Glechomae: pół szkl. świeżego ziela przemielonego przez maszynkę zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci: 3 r. ż. - 2 ml, 7 r. ż. - 3 ml, 10 r. ż. - 4 ml, 15 r. ż. - 7-8 ml, w 50 ml wody lub w mleku osłodzonym miodem. Alkoholmel Hederae: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom osłodzić tym przetworem mleko gorące i podawać 3-4 razy dz. Syropek kurdybankowy - Sirupus Hederae. Świeże ziele przepuścić przez sokowirówkę w celu uzyskania soku. Do 100 ml soku wlać 100 ml miodu, wsypać 100 ml cukru, dodać kilka lasek cynamonu lub wanilii oraz sok z 1 małej cytryny; wymieszać to wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Dzieciom podawać 2 łyżeczki tego preparatu 4 razy dz. Działa on wybitnie wzmacniająco i wykrztuśnie.

Miód bluszczykowy: suche ziele zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Na każdą 1 płaską łyżeczkę proszku dać 2 łyżki miodu oraz 10 kropli wódki lub gliceryny; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki miodu 3-4 razy dz. Zawiesina bluszczykowa: na każdą 1 łyżkę czubatą sproszkowanego ziela dać 5 łyżek gliceryny, 3 łyżki miodu i 2 łyżki dowolnego soku owocowego, wszystko wymieszać. Przed zażyciem wstrząsnąć zawiesiną. Zażywać 2-3 razy dz. po 3 łyżki przy osłabieniu, chorobach zakaźnych, zaparciach, kaszlu, otyłości i zaburzeniach trawiennych. Rp. Mieszanka GTUC Ziele bluszczyka kurdybanka - 2 łyżki Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka Liść (ziele) pokrzywy - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci; 1 r. ż. - 30 ml, 3 r. ż. - 40 ml, 7 r. ż. - 68 ml, 10 r. ż. - 90 ml, 15 r. ż. - 154 ml, 4 razy dz. Wskazania: obniżona odporność organizmu na choroby, zbyt mała ilość limfocytów we krwi, zatrucie organizmu, skąpomocz, zaburzenia trawienne, choroby wątroby, nerek i pęcherzyka żółciowego oraz trzustki, skurcze żołądkowe i jelitowe, zaparcia, ogólne osłabienie, choroby zakaźne, skórne, obrzęki, zaburzenia metabolizmu.

Bodziszek - Geranium (Geraniaceae) Opis 1. Bodziszek cuchnący - Geranium robertianum - roślina o specyficznym, mocnym, przyjemnym zapachu; łodyga prosta, gałęzista, czerwonawa, w węzłach zgrubiała, odstająco gruczołowato owłosiona; liście pierzasto-sieczne 3-5-dzielne; odcinki podwójnie pierzasto-sieczne, szczytowy długoogonkowy; boczne - prawie siedzące; ulistnienie równoległe; szypułki kwiatowe w kątach liści, 2kwiatowe; działek kielicha 5, przytulonych, owłosionych, długoościstych; płatków korony 5, jasnopurpurowych, z 3 białymi paskami, odwrotnie jajowatych, 1-2 razy dłuższych od działek kielicha. Roślina dwuletnia dorastająca do 30-50 cm wys. Kwitnie od czerwca do września. Owoc - rozłupnia 5krotna, rozłupki z ością. W Polsce bardzo pospolity na niżu i w górach do 1700 m n.p.m. Występuje w wilgotnych, cienistych lasach, w zaroślach, w ziołoroślach, na zboczach, przy rzekach, przy drogach, w sadach. 2. Bodziszek krwisty czyli czerwony - Geranium sanguineum - roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga szeroko rozgałęziona, odstająco i długo owłosiona; liście dolne 7-dzielne; odcinki liściowe 3- lub więcej dzielne; odcinki ostatniego rzędu równowąskolancetowate, prawie całobrzegie; szypułki jednokwiatowe; kwiaty duże jasnopurpurowe lub fioletowe; płatki szerokie, odwrotnie jajowate, na szczycie wycięte, 2 razy dłuższe od działek kielicha; owoc - rozłupnia. Kwitnie od maja do lipca. Występuje w suchych zaroślach, w lasach, na słonecznych zboczach, przy drogach; pospolity w całym kraju. Do celów leczniczych nadają się także: bodziszek łąkowy - Geranium pratense; łodyga wyprostowana, gałęzista, w górze odstająco gruczołowato owłosiona; liście 7-dzielne, o odcinkach rombowych, pierzastowrębnych, ząbkowanych; kwiaty po 2 lub więcej na szypułkach; szypułki gruczołowato owłosione, po przekwitnięciu w dół odgięte; działki z 3 wiązkami przewodzącymi, krótsze od płatków; płatki szerokojajowate, duże, niebieskie lub liliowe; nitki pręcików u nasady szerokojajowate, w pozostałej części nitkowato zwężone; wys. do 100 cm; kwitnie od czerwca do września, występuje w całej Polsce; rośnie na łąkach, w lasach, na miedzach, po przydrożach, na zboczach i w ziołoroślach, i wreszcie bodziszek drobny -Geranium pusillum - roślina roczna dorastająca do 50 cm wys.; łodyga rozesłana; liście 7-9- dłoniastodzielne; odcinki jajowatoklinowate; kwiaty różowe lub jasnofioletowe, po przekwitnięciu w dół odgięte; działki kielicha zakończone krótką ością; płatki korony odwrotnie jajowate, słabo wycięte, u nasady orzęsione; pręcików 10; kwitnie od maja do sierpnia; roślina pospolita w całym kraju. Wszystkie opisane bodziszki mają takie same właściwości lecznicze. Surowiec Surowcem jest ziele i korzeń - Herba et Radix Geranii. Są to surowce niefarmakopealne, czyli nie objęte przez naszą FP, nie można ich kupić w aptekach czy w sklepach zielarskich, trzeba je samemu zebrać ze stanu naturalnego lub z własnej uprawy. Ziele zbiera się w czasie kwitnienia, rozkłada pojedynczą warstwą na siatkach lub papierach (można je też zawiesić na sznurku), suszy w przewiewnym miejscu, w normalnej temperaturze, potem mieli i przesypuje do szczelnych opakowań. Korzenie wykopuje się wiosną lub jesienią. Skład chemiczny Ziele zawiera flawonoidy, olejek eteryczny, garbniki ok. 5%), gorycze (np. geraniinę), alkaloidy, glikozydy, kwasy organiczne (walerianowy, winowy, octowy, kawowy), witaminy, np. wit. C - 100 mg/100 g, sole mineralne, aktywne enzymy i barwniki. Korzenie zawierają aż 44% garbników. Działanie i zastosowanie Bodziszki działają przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie; wzmagają wydzielanie soków trawiennych, zwiększają apetyt, ułatwiają trawienie, leczą biegunki, uszczelniają naczyńka krwionośne; działają też uspokajająco. Wskazania: wzdęcia, niestrawność, choroba wrzodowa, odbijanie, uczucie pełności w brzuchu, nieprawidłowa perystaltyka jelit, skąpomocz, stany zapalne przewodu pokarmowego, nierne krwawienia miesiączkowe, upławy. Zewnętrznie (okłady, przemywanie, kąpiele, płukanki): stany zapalne jamy ustnej i gardła oraz pochwy i warg sromowych (nasiadówka;, łojotok, trądziki, ropnie, oparzenia, rany, owrzodzenia, nadżerki, liszaje, liszajce, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, nierna potliwość, opryszczki, wypryski. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci: 1 r. ż. (ok. 9-10 kg) - 12 ml, 3 r. ż. (ok. 15 kg) - 20 ml, 7 r. ż. (ok. 24 kg) - 34 ml, 10 r. ż. (ok. 32 kg) - 45 ml, 15 r. ż. (ok. 54 kg) - 77 ml, 3-4 razy dz. Odwar z korzenia: 2 łyżki korzenia zalać 450 ml wody; gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Zażywać jak napar lub stosować zewnętrznie.

Nalewka bodziszkowa - Tinctura Geranii: pół szkl. korzeni lub ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki w 50 ml wody lub stosować zewnętrznie. Uwagi !. Dawek nie zwiększać; kobiety w ciąży nie mogą stosować bodziszka; nie podawać niemowlętom (poniżej 12 miesięcy). Rp. Mieszanka GA Ziele bodziszka - 1 łyżka Kora lub liście olchy - 1 łyżka Kwiat nagietka - 2 łyżki Ziele rdestu (obojętnie którego) - 1 łyżka Surowce wymieszać} zalać 3 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 150 ml; dzieci: 1 r. ż. - 19 ml, 3 r. ż. - 30 ml, 7 r. ż. - 50 ml, 15 r. ż. - 115 ml, 2-3 razy dz. Wskazania: ostra biegunka, niestrawność, zaburzenia trawienia, upławy (płukanka lub nasiadówka i Jednoczesne picie wywaru), mlekotok, nierne krwawienia miesiączkowe, krwawienia pozamiesiączkowe, zapalenie jamy ustnej, okostnej i gardła (płukać i jednocześnie przełknąć 3-4 łyki, ropień przyzębny lub po wyrwaniu zęba, ale po wyczyszczeniu.

Borówka brusznica - Vaccinium vitis-idaea (Ericaceae) Opis Wiecznie zielona krzewinka dorastająca do 30 cm wys.; pędy nadziemne wyrastają z pachwin pędów podziemnych; kwiaty białe nieco czerwonawe; jagoda początkowo biała, później jaskrawoczerwone; liście nagie, zielone, brzegiem podwinięte, spodem gruczołowato kropkowane. Kwitnie od maja do lipca; owocuje w sierpniu. W niektórych regionach Polski (południowych i południowo-zachodnich) owocuje po raz drugi we wrześniu, październiku i w listopadzie. Borówka brusznica często mylona jest z mącznicą lekarską (płoży się po ziemi, listki po spodniej stronie mają delikatną siateczkę wiązek przewodzących - nerwację; owoce wewnątrz są białawe, mączystej). Borówka brusznica rośnie w lasach iglastych i iglasto-liściastych, w zaroślach i na wrzosowiskach. Surowiec Surowcem zielarskim jest liść i owoc borówki brusznicy - Folium et Fructus Vitis idaeae. Liść można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 25 i 50 g). Liście zbiera się w czasie lub w początkach kwitnienia, bądź też w czasie pozyskiwania owoców. Owoce jędrne suszy się najpierw w normalnej temp,, gdy ulegną pomarszczeniu dosusza się je w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Liście suszy się w temp. 20-30o C. Suche surowce trzeba zmielić. Skład chemiczny Liście posiadają glikozydy fenolowe - arbutynę i metyloarbutynę, związki flawonoidowe, np. izokwercetynę, garbniki katechinowe - ok. 12%, kwasy organiczne - kw. chinowy, triterpeny, sole mineralne (dużo manganu) i witaminy. Owoce zawierają wit. C - 16 mg/100 g, wit. A - 120 j.m., wit. P - 460 mg, wit. B, - 20 ug, wit. B2 - 70 ug, cukrowce - 8,17%, kw. jabłkowy 2,06%, sole mineralne - 0,35% (potasu, wapnia, żelaza, fosforu i manganu), pektyny - 0,63%, garbniki, pochodne kwasu salicylowego, kw. cytrynowy i octowy. Działanie i zastosowanie Liście brusznicy działają podobnie jak liście mącznicy lekarskiej, to jest; moczopędnie, silnie odkażająco na drogi moczowe i przewód pokarmowy, rozkurczowo, przeciwbiegunkowe, przeciwzapalnie, żółciopędnie, przeciwkrwotocznie. Zawarte w liściach arbutyna i metyloarbutyna rozpada się na glukozę i hydrochinon - związek aromatyczny o działaniu przeciwbakteryjnym, pierwotniakobójczym i przeciwwirusowym. Wskazania: zakażenia i stany zapalne układu moczowego, kamica moczowa, skąpomocz, biegunka, niestrawność, choroby zakaźne, gorączka. Napar z liści: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3 kg - 4-5 ml, 4 kg - 5-6 ml, 5 kg - 7 ml, 7 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. ; dzieci; 9-10 kg - 12-13 ml, 15 kg - 21 ml, 21 kg - 30 ml, 24 kg - 3^ ml, 32 kg - 45 ml, 42 kg - 60 ml, 54 kg - 77 ml, 3-5 razy dz. Nalewka z liści: pół szkl. suchych, rozdrobnionych liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Watką zmoczoną w nalewce przemywać skórę tłustą z trądzikiem młodzieńczym, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia, rany, oparzenia, liszaje, liszajce, sączące. wypryski i opryszczki. Napar, odwar i nalewka z suchych owoców działają przeciwbiegunkowo, przeciwgorączkowo, przeciwbakteryjnie, moczopędnie i przeciwzapalnie. Nalewka z owoców: pół szkl. suchych mielonych owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w 50 ml wody; dzieci: 23 kg - 4-5 ml, 32 kg - 6-7 ml, 42 kg - 9 ml, 54 kg - 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody. Napar z owoców: 2-3 łyżki owoców zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić; jeżeli nie leczymy biegunki to posłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Jeżeli chcemy odwar to należy owoce pogotować 3-5 minut. Dzieciom podaje się 50-100-150 ml, zależnie od wieku. Niemowlętom ważącym 3 kg - 8 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 7 kg - 20 ml, 3-4 razy dz. przy zaburzeniach trawiennych i silnych lub średnich biegunkach. Owoce są doskonałym surowcem do robienia dżemów, konfitur, soków i syropów. Przepisy podane są przy borówce czernicy.

Borówka czarna (czernica) - Vaccinium myrtillus Opis Krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; gałązki zielone, kanciaste; liście opadające na zimę, jajowate, brzegiem piłkowane; kwiaty osadzone pojedynczo w kątach liści; kielich niewyraźnie 5-ząbkowy; korona zielonkawa lub różowawa, zrosłopłatkowa, kulisto-dzbaneczkowata, mająca na szczycie 5 ząbków; pręcików 8 lub 10; słupek 1; owoc - czarna jagoda z niebieskim nalotem i soczystym ciemnoczerwonym miąższem. W Polsce pospolita na niżu i w górach; rośnie w lasach. Surowiec Surowcem są czarne jagody i liście - Fructus et Folium Myrtilli, FP III i IV oraz V. Owoce można kupić w sklepach zielarskich i niekiedy w aptekach (opak. 25 i 50 g). Liście pozyskuje się przed lub w czasie kwitnienia, bądź też podczas zbioru owoców, suszy w temp. 20-40o C. Owoce zbiera się jędrne; suszy najpierw na wolnym powietrzu w cieniu, na strychu lub w mieszkaniu w temp, do 40o C, a gdy ulegną pomarszczeniu należy je dosuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Skład chemiczny Owoce zawierają witaminę C - 14-15 mg/100 g, wit. A - 280 j.m. wit. P - 480 mg, wit. B1 - 30 ug, wit. B- - 50 ug, wit. PP - 400 ug, pektyny - 0,42%, inozytol, garbniki - 2-3 g/kg, cukry - ok. 7%, kw. jabłkowy -ok. 0,80%, składniki mineralne - ok. 0,30% (dużo manganu, żelaza, wapnia, ponadto ultraelement rad), wakcyaninę (glikozyd z kwasem benzoesowym), glkokininy, myrtylliny (antocyjany), prowitaminę D, kw. szczawiowy, kw. cytrynowy, kw. chinowy, kw. mlekowy i kw. bursztynowy. Liście zawierają inozytol, metyloarbutynę, arbutynę, erykolinę (gorycz), glikokininy, flawony, olejek eteryczny, kwasy, sole i witaminy. Inozytol - alkohol sześciowodorotlenowy cykloheksanu, wykazujący działanie lipotropowe, zapobiega stłuszczeniu wątroby, podobnie jak metionina i popularna w roślinach cholina; wpływa na przemiany tłuszczów, zapobiega zanikom mięśni, reguluje posaż treści pokarmowej w układzie trawiennym, ściśle współdziała z kwasem foliowym; nie rozpuszcza się w alkoholu, rozpuszczalny jest w wodzie. Działanie i zastosowanie Wyciągi z liści działają moczopędnie, przeciwbiegunkowe, napotnie, przeciwgorączkowo, antyseptycznie (hydrochinon powstający z arbutyny szczególnie silnie odkaża drogi moczowe i nerki), przeciwcukrzycowo (zmniejszają stężenie glukozy we krwi), odtruwające, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i apetyt; regulują przemianę materii i trawienie. Kwas benzoesowy zawarty w roślinie działa wykrztuśnie. Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom i niemowlętom podawać jak napar z brusznicy. Nalewka: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie jako środek ściągający. Intrakt: pół szkl. świeżych mielonych liści zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Wyciągi z owoców działają słabo moczopędnie, lekko odkażająco, przeciwcukrzycowo, odżywczo, wzmacniająco, odtruwające; poprawiają krążenie mózgowe i oczne, leczą biegunki i niestrawność. Nalewka z owoców: pól szkl. suchych zmielonych owoców zalać 40C ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 15 ml w wodzie lub w mleku. Dzieciom podawać w mleku osłodzonym miodem. Z owoców świeżych warto przyrządzić intrakt. Jeżeli do 100 ml intraktu lub nalewki damy 100 ml młodu i wymieszamy to uzyskamy alkoholmel Myrtilli o działaniu wykrztuśnym i wzmacniającym. Alkoholmel zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego preparatu. Sok borówkowy. Umyte świeże jagody przepuścić przez sokowirówkę lub lekko rozgnieść, zalać niewielka ilością wody (do połowy masy), zasypać małą ilością cukru, przykryć i pozostawić na 8 godz., po czym gotować borówki we własnym soku przez 10 minut; masę owocową przelać przez sito. Otrzymany sok dosłodzić (jeżeli na każdy 1 l soku damy 1 kg cukru tu otrzymamy syrop wzmacniający i wykrztuśny). Sok (syrop) zlać do słoiczków lub butelek i poddać pasteryzacji przez 20 minut w wodzie o temp. 80o C. Pozostałą nam masę owocową przetrzeć przez sito nylonowe w celu uzyskania przecieru, który należy dosłodzić i poddać pasteryzacji. Dżem z borówek i jabłek: Składniki: - 1 kg jagód - 1 kg jabłek - 1 kg cukru

Jagody opłukać, rozgnieść, dodać jedną czwartą litry wody, gotować 10 minut, przetrzeć przez sito, zmieszać z cukrem, smażyć kilka minut, włożyć jabłka nie bardzo dojrzałe, opłukane i pokrajane w plastry, smażyć aż jabłka będą miękkie i dżem odpowiednio gęsty. Gorący składać do słoiczków, zakręcać, zawinąć w gruby koc na 1 godz. - sucha pasteryzacja lub poddać pasteryzacji mokrej włożyć do wody (tak aby woda pokrywała słoiczki) o temp. 80-90o C, trzymać 20 minut w takiej wodzie. Dżem borówkowe-gruszkowy. Składniki: - 1 kg borówek - pół kg gruszek - 50 dkg cukru Jagody opłukać. Z cukru i 1 szkl. wody zrobić syrop, zagotować, wrzucić gruszki pokrojone na ćwiartki, oczywiście obrane i wydrążone z gniazda. Smażyć aż zmiękną i zrobią się niemal przeźroczyste, po czym dodać borówki i razem smażyć aż owoce staną się przeźroczyste, a sok wykaże oznaki krzepnięcia (trwa to ok. 30-40 min.). Gorący dżem składać do słoiczków, szybko zakręcać i poddać suchej lub mokrej pasteryzacji, podobnie jak dżem borówkowe-jabłkowy. Konfitura z borówek. Składniki: - 1 kg borówek - 1 kg cukru - 1-2 szkl. soku z borówek (otrzymać z innej części owoców przy pomocy sokowirówki; może być sok jabłkowy, porzeczkowy lub inny owocowy). Z 250-400 ml soku owocowego i 1 kg cukru przyrządzić ulep czyli syrop. Na gorący ulep wrzucić owoce borówki i jak tylko ulep pokryje owoce - odstawić pod przykryciem do następnego dnia. Nazajutrz owoce smażyć w ulepię aż będą przeźroczyste. Zimne składać do słoiczków i zakręcać. Tak przyrządzone konfitury nie wymagają pasteryzacji; należy je przechowywać w chłodnym miejscu; może to być lodówka.

Buk zwyczajny – Fagus silvatica (Fagaceae) Opis Drzewo dorastające do 35 m wys.; korowina gładka, popielata lub popielato szara, lśniąca; pączki długi, zaostrzone, lancetowate; liście jajowato-eliptyczne, 5-10 cm dł., na brzegu orzęsione, krótkoogonkowe, z wierzchu żywozielone i połyskujące, spodem jaśniejsze; kwiatostany wyłącznie na pędach tegorocznych, pręcikowe, główkowate, długoszypułkowe, zwisające; słupkowe – dwukwiatowe, skierowane w górę; kwiat słupkowy o słupkach 3-komorowych, otoczonych wspólną miseczką powstałą przez zrośnięcie podkwiatków; owocem jest trójkanciasty orzech – bukiew, zamknięty w pękającej 4 klapami, kolczastej miseczce. Kwitnie w kwietniu i w maju. Drzewo często spotykane na całym obszarze Polski. W pd-wsch. Polsce liczne lasy bukowe. Surowiec Surowcem jest liść Folium Fagi i owoc – Fructus Fagi. Liście zbiera się wiosną i wczesnym latem, a orzeszki – bukwie – jesienią. Kolczastą miseczkę należy odrzucić, natomiast orzeszki trzeba wyprażyć (ale nie spalić!!!) na patelni lub blasze w piekarniku. Wyprażone bukwie najlepiej zmielić i przechowywać w szczelnych puszkach. Liście najlepiej wysuszyć w normalnej temperaturze. Lecznicze są także całe gałązki z młodymi listkami wiosennymi (otwierające się pączki) – Frondes Fagi, wysuszone w temperaturze pokojowej, a potem zmielone. Skład chemiczny Liście, pędy i orzeszki bogate są w związki fenolowe (kwas wanilinowy, synapowy, ferulowy), saponiny, flawonoidy (mirycetyna, kempferol, kwercetyna), garbniki i alkaloidy, fitochinony, tokoferole. Bukwie zawierają 30-36% tłuszczowców, ok.. 23% białek, saponiny, kwas jabłkowy, cytrynowy, wanilinowy, 6% soli mineralnych, cukry, skrobię i alkaloid – faginę. Fagina działa narkotycznie. Wysoka temperatura niszczy faginę, zatem orzeszki uprażone są jej pozbawione i można je bezpiecznie stosować. Właściwości, działanie i zastosowanie Napar z pędów i liści działa przeciwzapalnie, przeciwwysiękowo, przeciwalergicznie, uspokajająco, w dużych dawkach lekko nasennie i oszałamiająco, moczopędnie, przeciwkrwotocznie, silnie odkażająco. Uszczelnia naczynia krwionośne; wzmaga wydzielanie kwasu solnego, polepsza trawienie, zwiększa apetyt, likwiduje zaburzenia trawienne. Wskazania: nierne krwawienia miesiączkowe, bezsenność, podenerwowanie, plamice żylaki, trądzik różowaty, skąpomocz, zaburzenia trawienne, biegunki, niestrawność, nieżyt jelit, nadciśnienie, obrzęki, gorączka, reumatyzm, choroba wrzodowa, koszmarne sny (?), stany zapalne gardła i jamy ustnej oraz przełyku, żołądka i jelit, rany (okłady z naparu), opryszczki (przemywanie nalewką), owrzodzenia, wypryski, oparzenia, liszaje, liszajce, łojotok, trądzik młodzieńczy, pryszcze w okresie miesiączkowania, w czasie ciąży, w okresie rozwoju i przekwitania. Wymienione choroby skórne nie wystarczy jednak leczyć zewnętrznie (poprzez przemywanie nalewką bukową), ale również trzeba stosować ziółka wewnętrznie, które oczyszczą organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii, uregulują metabolizm oraz trawienie i przyswajanie pokarmu; proponuję następującą mieszankę ziołową: Rp. Mieszanka FAVUM czyszcząca krew z toksyn Liść buku - 1 łyżka Ziele fiołka trójbarwnego - 1 łyżka Kłącze perzu - 1 łyżka Ziele pokrzywy - 1 łyżka Ziele mniszka lub jego korzeń - 1 łyżka Liść melisy - 1 łyżka Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieciom podawać 50-100 ml, zależnie od wieku. Napar z liści bukowych: 2 łyżki liści lub gałązek zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; dzieci ważące 10 kg - 28 ml, 15 kg - 42 ml, 24 kg - 68 ml, 32 kg -90 ml, 54 kg - 154 ml, 3-4 razy dz. Nalewka bukowa - Tinctura Fagi: pół szkl. liści zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie. Odwar z orzeszków bukowych posiada wartość smakową, jest namiastką kawy: 2 łyżki zmielonych bukwi zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; posłodzić do smaku. Pić po śniadaniu lub kolacji 1 szkl. kawy bukowej. Odwar z bukwi, ale gorzki leczy znakomicie biegunkę, niestrawność i nieżyt jelit. Kawa bukowo-zbóżowa: żyto, pszenicę i (lub) jęczmień oraz korzeń podróżnika cykorii w równych częściach wymieszać i wysypać na czystą patelnię (lub blachę); uprażyć na kolor brązowy; zmielić w

młynku do kawy; dodać trochę wanilii, cynamonu i gałki muszkatołowej; przechowywać w szczelnym opakowaniu. 2 łyżki pysznej kawy bukowo-zbożowej zalać 200-300 ml wrzącej wody; gotować 3 minuty; odstawić na 5 minut; przecedzić; osłodzić do smaku. Warto pić z mlekiem i miodem przed snem.

Bukwica lekarska - Betonica officinalis (Labiatae) Opis Łodyga wzniesiona, zwykle pojedyncza, odstające, szorstko owłosiona; liście podłużnie jajowate, u nasady sercowate, tępe, brzegiem karbowane, owłosione lub nagie; liście dolne - długoogonkowe; liście górne - krótkoogonkowe; ulistnienie równoległe; kwiatostanem jest szczytowy nibykłos, w dolnej części przerywany, w postaci skupionych, gęstych nibyokółków; korona jasnopurpurowa, omszona; rurka korony bez pierścienia włosków, kutnerowato owłosiona; kielich o długich, płaskich ząbkach; pręciki nie odgięte, z pylnikami rozchylonymi pod kątem ostrym. Roślina wieloletnia dorastająca do 90 cm wys. Kwitnie od lipca do września. Występuje w lasach, w zaroślach, na śródleśnych łąkach okresowo wilgotnych, na brzegach polan, leśnych dróg i łąkowych; lubi gleby żyzne, humusowe, choć nie zawsze na takich rośnie. Surowiec Surowcem są liście lub po prostu całe ziele - Folium et Herba Betonicae. Liście zbiera się pod koniec wiosny i w początkach lata. Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia. Oba surowce suszy się w temp. do 40o C. Skład chemiczny Ziele i liście zawierają garbniki - do 15%, cholinę, gorycze, olejek eteryczny, betainy, kwasy, sole, witaminę C, irydoid, żywice, alkaloidy oraz flawonoidy. Betainy - czwartorzędowe, amoniowe sole wewnętrzne aminokwasów; przez niektórych naukowców uważane za witaminy; działają żółciopędnie, żółciotwórczo i lipotropowo. Działanie i zastosowanie Wyciągi z bukwicy działają wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo, przeciwreumatycznie, odkażająco, moczopędnie, żółciopędnie, uspokajająco; regulują przemianę materii i trawienie. Wskazania: kaszel, wyczerpanie nerwowe, zaburzenia trawienia, nieżyty jelit i żołądka, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, bóle głowy, nieżyty układu oddechowego. Napar: 2-3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150200 roi; niemowlęta ważące 3 kg -6 ml, 4 kg - 8 ml, 5 kg - 10-11 mi, 7 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10 kg - 21 ml, 15 kg - 32 ml, 24 kg - 51 ml, 32 kg - 68 ml, 42 kg - 90 ml, 54 kg - 115 ml, 3-4 razy dz. Intrakt: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz, po 1 łyżce w 50 ml wody. Z suchego ziela można przyrządzić nalewkę, ale ma ona kiepskie działanie lecznicze. Alkoholmel Betonicae: do 100 ml intraktu wlać 100 ml miodu, dodać cynamonu i soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego środka, działającego wykrztuśnie i wzmacniająco, a w dawce 2 łyżek - uspokajająco. Syrop bukwicowy - Sirupus Betonicae: 1 szkl. zmielonego świeżego ziela zalać 200 ml wody: gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Do wywaru wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny i wsypać dodatkowo 100 ml cukru (pół szkl.), wymieszać wszystko razem. Zażywać kilka razy dz. po 12 łyżki na wzmocnienie w chorobach zakaźnych. Wywar ze świeżego ziela można pić też kilka razy dziennie jako środek moczopędny (po 150-200 ml). Miód bukwicowy: świeże ziele przemielić przez maszynkę do mięsa; na każdą 1 łyżkę czubatą masy roślinnej dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę alkoholu lub gliceryny; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Przetwory ze świeżego ziela są o wiele wartościowsze niż z suszu!.

Bylica estragon (bylicy głupich) - Artemisia dracunculus sive Oligoporus condimentarius (Compositae) Opis Bylina dorastająca do 120 cm wys., aromatyczna; liście nie podzielone, lancetowate lub równowąskie, zwykle całobrzegie; koszyczki kwiatowe kuliste, drobne, liczne, zwisające, zebrane w luźną wiechę; kwiaty rurkowate, żółte, brzeżne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe, bezpłodne; owoc - niełupka. Dziko rośnie na stepach i brzegach rzek na Ukrainie, w rejonach Kaukazu, w umiarkowanych klimatycznie strefach Azji i w Ameryce Północnej. U nas często uprawiana w ogródkach i na działkach. Surowiec. Surowcem jest ziele estragonu - Herba Dracunculi sive Herba Oligoporii condimentarii, zbierane w początkach lub w czasie kwitnienia. Estragon można pozyskać z uprawy lub kupić w sklepach zielarskich, bądź też w sklepach spożywczych. Estragon (Kawon) – opak. 50 g Skład chemiczny W zielu znajduje się olejek eteryczny - ok. 0,15-3,1%, kumaryny, garbniki, kwas askorbinowy, woski, karotenoidy, sterole, flawonoidy (głównie rutozyd) i kw. chlorogenowy. Działanie i zastosowanie Wyciągi z ziela działają żółciopędnie, moczopędnie, odkażająco, rozkurczowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, rozgrzewająco, napotnie oraz trawiennie. Wskazania: niedostateczne wydzielanie żółci, kamica żółciowa, choroby wątroby, zastoje żółci, zaburzenia trawienia, brak łaknienia, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego, przeziębienie, zmarznięcie. Napar, nalewkę, intrakt przyrządza się tak samo jak w przypadku bylicy bożego drzewka; podobnie się też dawkuje. Estragon to cenna roślina przyprawowa, z której można przyrządzić ocet i olej estragonowy. Ocet estragonowy - Aceti Dracunculi: pół szkl. suchego lub świeżego ziela zalać 300 ml octu spożywczego; macerować 14 dni; przefiltrować. Stosować jako przyprawę do galaret, barszczy, marynat, sosów, mięs i ryb. Estragon lub ocet estragonowy warto dodawać do kiszenia ogórków i kapusty; kiszonym produktom nadają one miły aromat, przyjemny smak, jędrność, a ponadto posiadają niezastąpione właściwości konserwujące. Rozcieńczonym octem estragonowym płukać można jamę ustną i gardło przy nieprzyjemnym zapachu i stanach zapalnych; ponadto przemywać skórę suchą, łojotokową i wrażliwą w celu jej zakwaszenia po umyciu zasadowym mydłem. W tym celu na łyżkę octu ziołowego należy przeznaczyć 150-200 ml wody przegotowanej. Olej estragonowy - Oleum Dracunculi: pół szkl, świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml gorącego oleju słonecznikowego lub sojowego (znakomita do tego celu jest również oliwa); macerować 14 dni; przefiltrować. Stosować jaka przyprawę lub zażywać doustnie (1-2 razy dz. po 1 łyżce) jako środek silnie żółciopędny i regulujący trawienie oraz wypróżnienia. Olej estragonowy leczy nieżyt żołądka, działa osłaniające na śluzówkę żołądka, a zastosowany zewnętrznie przyśpiesza gojenie się ran i oparzeń.

Bylica piołun - Artemisia absinthium. (!) Opis Bylina dorastająca do 100 cm wys., o silnej woni, szaro-filcowato owłosiona; liście jedwabistofilcowate, 1-3-krotnie pierzastosieczne, o odcinkach podłużnie lancetowatych; koszyczki kwiatowe drobne, zwisłe, liczne, zebrane w wiechę; kwiaty tylko rurkowate, jasnożółte, zewnętrzne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe; owoc - niełupka. Pospolita w całym kraju - po przydrożach, na nieużytkach, na ruinach starych domów i zamków, na zrębach, na polanach leśnych, w zaniedbanych ogrodach, przy wykopach, budowach i rzekach. Surowiec Surowcem jest ziele piołunu - Herba Absinthii, FP II,III,IV i V. W aptekach i sklepach zielarskich można kupić: Herba Absinthii - opak. 50 g /Herbapol, Kawon, Herba Lux). Ekspresówki z zielem piołunu wykazują niska wartość leczniczą. Ziele zbiera się przed kwitnieniem lub w początkach kwitnienia: ścina się tylko górną część łodygi; surowiec suszy się w temp. 20-40o C. Skład chemiczny Ziele zawiera związki gorczyczne (glikozydy gorczyczne) – absyntynę, anabsyntynę, artabsynę, garbniki, kwasy organiczne (np. bursztynowy), olejek lotny – do 1 %, sole potasowe, miedziowe i żelazowe, witaminę C, karoten, żywice, triterpeny i flawonoidy. W skład olejku eterycznego piołunowego wchodzą między innymi: tujon, azulen, pinen, felandren, keton D-tujon, tujol i kadinen. Działanie i zastosowanie Wyciągi z ziela piołunu działają rozkurczowo, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo, żółciopędnie i -twórczo, moczopędnie, przeciwrobaczo i uspokajająco; poza tym wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, zwiększają odporność organizmu na choroby, pobudzają apetyt, stymulują trawienie, ogólnie wzmacniają, poprawiają samopoczucie, likwidują nieprzyjemny zapach z przewodu pokarmowego. Zewnętrznie wyciągi z piołunu stosuje się do okładów na trudno gojące się rany, na oparzenia, na owrzodzenia, na liszaje i do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych i ropnych. Piołun pobudza i reguluje krwawienia miesiączkowe, prawdopodobnie wpływa na gruczoły dokrewne, pobudzając ich funkcje wydzielnicze, a przez to i przemianą materii. Wskazania: skąpe i nieregularne krwawienia miesiączkowe, brak miesiączki przy wykluczeniu ciąży, choroby zakaźne (np. grypa, angina), rekonwalescencja, przeziębienie, choroby wątroby (np. bóle, stany zapalne, żółtaczka, niewydolność) i pęcherzyka żółciowego (kamica, zastoje żółci, stany zapalne), brak apetytu, choroby skórne (np. łuszczyca, trądzik różowaty) i trzustki, zaburzenia hormonalne i trawienne oraz metaboliczne, niedokrwistość (niektórzy zielarze uważają, że piołun zwiększa liczbę erytrocytów i stężenie hemoglobiny we krwi), niedokwaśność, bóle brzucha, stany zapalne układu pokarmowego, zaparcia i in. Przeciwwskazania: ciąża, krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite miesiączki, laktacja. Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; dzieci od 10 r ż, do 12 lat – 34 ml, od 13 do 14 lat – 60 ml, 2-3 razy dz, po jedzeniu lub w razie potrzeby przed posiłkiem. Nalewka piołunowa - Tinctura Absinthii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce. Dzieciom wyciągów alkoholowych nie podawać !. Intrakt - Intractum Absinthii; pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce. Uwaga ! Kuracja piołunowa nie może trwać dłużej niż 15 dni; po 7-dniowej przerwie można leczenie powtórzyć.

Bylica pospolita - Artemisia vulgaris Opis Bylina dorastająca do 1,5 m wys. o łodygach zwykle czerwono nabiegłych; liście pierzastodzielne z wierzchu ciemnozielone, spodem białawo-wełniste, o odcinkach podłużnych, głęboko o odległe piłkowanych; koszyczki kwiatowe drobne, liczne, zebrane w wiechę; kwiaty tylko rurkowe, żółte lub czerwone, brzeżne - żeńskie, wewnętrzne - obupłciowe; owocem jest niełupka. Pospolita w całym kraju. Kwitnie od lipca do września. Rośnie na ruinach, przy budowach, w zaniedbanych ogrodach i sadach, na nieużytkach, przy drogach; lubi gleby świeże, ciężkie, nowo usypane, gliniaste, kamieniste, potrafi rosnąć w ruinach domów, gdzie przeważają cegły, tynk i kamienie; nie brakuje jej też nad brzegami rzek. Surowiec Surowcem jest ziele - Herba Artemisiae, które zbiera się przed, w początkach lub w czasie kwitnienia; ścina się górne odcinki pędów. Skład chemiczny Ziele zawiera olejek eteryczny - ok. 0,2-0,3% (tujon, izotujon, cyneol, pinen, kemfen, borneol), inulinę ok. 9%, gorycze, żywice, kwasy, sterole, absyntynę, sole mineralna, flawonoidy i garbniki. Działanie i zastosowanie Wyciągi z bylicy posp. działają żółciopędnie, rozkurczowo, moczopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, wykrztuśnie, trawiennie; pobudzają apetyt, regulują wypróżnienia, pobudzają krwawienie miesiączkowe; działają tonizująco na naczynia krwionośne. Wskazania: zaburzenia trawienia, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, biegunki, nieżyty jelit i żołądka oraz układu oddechowego, niedokwaśność treści żołądkowej, skąpomocz, skąpe i nieregularne krwawienia miesiączkowe, osłabienie, choroby zakaźne i skórne. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci od 6 do 7 r. ż. 32 ml, od 8 do 10 r. ż. - 40 ml, od 11 do 13 r. ż. - 50 ml, od 14 do 15 r. ż. - 70 ml, 2-3 razy dz. Nalewka - Tinctura Artemisiae; pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10-15 ml» Ze świeżego ziela można też przyrządzić intrakt i zażywać go jak nalewkę. Bylica pospolita ma podobne działanie lecznicze jak bylica piołun lecz jest znacznie od niego bezpieczniejsza.

Brzoza brodawkowata i brzoza omszona - Betula verrucosa et Betula pubescens (Betulaceae) Opis Brzozy to drzewa dorastające do 20 m wys., o charakterystycznej białej łuszczącej się korowinie; kwiaty zebrane są w bazie ułożone z trójkwiatowych wierzchotek; kwiat pręcikowy osadzony w kącie przysadki ma dwa listki okwiatu i dwa rozwidlone dwudzielne pręciki; wierzchotka wyrasta w kącie listka okrywowego - podsadki; kwiaty żeńskie nie mają okwiatu; przysadki kwiatów zrastają się z podsadką wierzchotki; środkowe kwiaty pręcikowe i słupkowe nie mają przysadek; słupki mają dwukomorowe dolne zalążnie i dwa długie znamiona; owoce są maleńkimi jednonasiennymi oskrzydlonymi orzeszkami, rozsiewającymi się za pomocą wiatru. Kwitną w kwietniu i maju; walcowate owocostany dojrzewają i rozpadają się w sierpniu i we wrześniu. Brzoza omszona różni się od brzozy brodawkowatej (białej, zwisłej) omszonymi młodymi gałązkami, odwrotnie jajowatymi liśćmi, bardziej sztywnymi gałęziami, białą koroną w dolnej części pnia. Surowiec Brzozy dostarczają pączków - Gemmae, liści - Folium, kory - Cortex i soku - Succus Betulae, FP II, III, IV i V. Succus Betulae /Phytopharm/ (płyn 45 i 100 g) et Folium Betulae (opak. 20, 25 i 50 g)/Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda, Zioła Lecznicze Boguccy/ można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Cortex et Gemmae Betulae trzeba samemu zebrać ze stanu naturalnego. Liście zrywa się w maju, gdy są jeszcze młode i lepkie, ale i późniejsze są dobrym surowcem zielarskim. Suszy się je w normalnej temperaturze. Dobrze wysuszone liście mają zielony kolor, słaby i przyjemny zapach i gorzkawy, cierpki smak, zaciśnięte w dłoni kruszą się z szelestem. Korę pozyskuje się wiosną, na przedwiośniu lub w jesieni, z młodych gałęzi i pni, mowa tu o korowinie, a nie o białej błonce pokrywającej korek. Korę suszy się w normalnej temp. lub lepiej w lekko ogrzanym, otwartym piekarniku; korę można zastąpić cienkimi gałązkami zbieranymi wraz z pączkami wiosną. Po wysuszeniu całe gałązki należy rozdrobnić. Pączki zbiera się wiosną przed rozwinięciem lub w I fazie rozkwitu. Skład chemiczny Surowce zawierają związki flawonoidowe (3-galaktozyd kwercetyny, 3-di-galaktozyd mirycetyny, garbniki, saponiny, trójterpeny, olejek eteryczny, wit. P i C, sole mineralne, betulinę i kwasy organiczne. Kora zawiera dużo betuliny i żywicy. Działanie i zastosowanie Wyciągi z brzozy zwiększają wydalanie moczu, a wraz z nim jonów sodu, chloru i kwasu moczowego (odkwaszają organizm), regulują przemianę materii, odtruwają organizm (wywierają wybitne działanie oczyszczające organizm ze szkodliwych produktów), ochraniają miąższ wątroby, ogólnie wzmacniają, działają silnie napotnie (zwłaszcza kora i całe gałązki), przeciwobrzękowo, przeciwgośćcowo, żółciopędnie, przeciwtrądzikowo, zapobiegają kamicy moczowej i żółciowej, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, pobudzają wydzielanie soku żołądkowego, regulują trawienie. Wskazania: skąpomocz, kamica moczowa, zapalenie nerek, moczowodów i pęcherza moczowego, kamica żółciowa, skaza dnawa (artretyzm), obrzęki, nierna ilość kwasu moczowego, sodu i chloru (chlorku sodowego) w organizmie, reumatyzm, choroby skórne (np. trądziki, łuszczyca, wypryski), uczulenie, zatrucia, uszkodzenie wątroby, wadliwa przemiana materii, otyłość, osłabienie, złe samopoczucie, rekonwalescencja, choroby zakaźne, gorączka, przeziębienie. Napar: 2 łyżki suchych liści lub pączków zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3 kg - 8,5 ml, 4 kg - 11 ml, 5 kg - 14 ml, 6 kg - 17 ml, 8 kg -22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące; 10 kg - 28 ml, 15 kg - 40 ml, 23 kg -65 ml, 32 kg - 91 ml, 42 kg - 120 ml, 54 kg - 154 ml, 3-4 razy dz. Intractum Betulae: pół szkl. świeżych zmielonych liści lub świeżych półotwartych pączków brzozowych zalać 300 ml gorącej wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz, po 15 ml w 50 ml wody; dzieci ważące 10-12 kg - 2 ml, 13-15 kg - 3 ml, 16-18 kg - 4 ml, 19-21 kg - 4,5-5 ml, 22-24 kg - 5 ml, 25-27 kg - 6 ml, 28-30 kg - 6,5-7 ml, 32-35 kg - 7,5 ml, 36-42 kg - 8-8,5 ml, 43-49 kg - 9 ml, 54 kg 11-12 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody. Kora, podobnie jak gałązki są silnym środkiem moczopędnym, napotnym, przeciwgorączkowym, przeciwobrzękowym, uspokajającym, hipotensyjnym (obniżającym ciśnienie krwi), przeciwbólowym, żółciopędnym i oczyszczającym. Polecam ją stosować przy chorych zatokach, bólach głowy, zatruciach, nadciśnieniu, wszelkich chorobach skórnych i zakaźnych, gorączce, przeziębieniu, kamicy moczowej i żółciowej, obrzękach, niewydolności krążenia, wyczerpaniu nerwowym, osłabieniu i wielu innych chorobach. Wyciągi z kory i gałązek są mocnym lekiem i wyjątkowo skutecznym. U niektórych osób zaobserwowałem, iż wyciągi z kory i gałązek za każdym razem po wypiciu przyczyniały się do wydalenia piasku i bardzo drobnych kamieni moczowych wraz z moczem. Szczególnie intensywnie proces ten zachodził, gdy korę brzozy zmieszałem z korą wierzby i z korą bzu czarnego lub hebdu w

równych częściach: 1 łyżka kory brzozowej, 1 łyżka kory wierzbowej, 1 łyżka kory z bzu; surowce wymieszać i zalać 400 ml wody; gotować 10 minut (uzupełniać wyparowaną wodę); odstawić na 30 minut; przecedzić; pić co 3 godz. po 100 ml; stosować tak przez 5 dni, potem pić 2 razy dz. po 200 ml przez 7 dni; w razie potrzeby kurację powtórzyć; proponuję równocześnie pić 3 razy dz. napar z glistnika w ilości 100 ml, który jest silnym spazmolitykiem rozkurczającym drogi moczowe co ułatwia sprawę, a przy tym działa też moczopędnie i przeciwkamiczo; kuracja zupełnie nieszkodliwe. Przedstawiona mieszanka działa silnie przeciwgorączkowo, przeciwbólowe i napotnie. Odwar: 3 łyżki rozdrobnionej kory lub gałązek zalać 400 ml wody; gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 4 razy dz. po 100-150 ml; dzieciom podawać 30-50-100 ml, zależnie od wieku. Zmiana barwy odwaru i moczu na czerwoną lub brunatną jest zjawiskiem normalnym. Sok kupiony w aptece pije się 4 razy dz. po 1 łyżeczce lub 1 łyżce w 50 ml wody. Osoby leczące się sulfonamidami (Biseptol, Amidoxal, Merafin, Urenil itd.) oraz antybiotykami powinny pić sok brzozowy, napar z liści lub odwar z kory brzozowej, co zapobiegnie powstaniu objawów niepożądanych lub ubocznych. W odwarze z kory można płukać chore, przetłuszczające się włosy oraz z łupieżem, po każdorazowym umyciu. Odwar z kory znakomicie leczy też stany zapalne gardła i jamy ustnej. Okłady na oczy z naparu brzozowego lub odwaru z kory działają przeciwzapalnie, odkażająco i przeciwropnie (okład trzymać 5 minut i stosować 3-4 razy dz. przy stanach zapalnych i ropnych spojówek, gałki ocznej itd.).

Cebula - Allium cepa (Liliaceae) Opis Cebula zwyczajna jest w naszym klimacie rośliną dwuletnią, która w pierwszym roku wegetacji tworzy pęd spichrzowy zwany cebulą, a w drugim roku wegetacji kosztem substancji zapasowych zgromadzonych w cebuli wyrasta pęd kwiatostanowy z kwiatami, a następnie z owocami. Pęd kwiatostanowy ma postać pustego walca wysokości 0,90-1,20 m na szczycie którego osadzony jest główkowaty baldach, początkowo okryty dwiema lub trzema okrywami. Liczba kwiatów wynosi od 50 do 1000. Roślina uprawiana. Surowiec Surowcem jest cała roślina, zwłaszcza jednak cebula - Bulbus Allii cepae sive potius Bulbus Cepae. Skład chemiczny. Cebula zawiera dwusiarczek alilo-propylowy, siarczki (fitoncydy), wit. C (18-33 mg/100g), wit. B- (50 mg/100g), karotenoidy (4 mg/100g), cukrowce (ok. 10-11%), tlenek wapnia (ok. 20%), kw. cytrynowy, kw. jabłkowy, olejek eteryczny (0,3-0,5%), tłuszcz (0.1%), flawonoidy -spireozyd, kwercetyno-3glukozyd, kwercetyno-3,4-diglukozyd, kwercetyno-7,4-diglukozyd oraz sole mineralne (sole fluoru, jodu, siarki, żelaza, magnezu, sodu, fosforu, wapnia, potasu i cynku). Działanie i zastosowanie Rp. Miodek cebulowy Pół szkl. miodu i pół szkl. soku z cebuli (otrzymać przy pomocy sokowirówki lub wycisnąć z miazgi utartej na tarce) - zmieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce w uporczywym suchym kaszlu, w anginie, w grypie, w zapaleniu oskrzeli, w skąpomoczu, w zaburzeniach trawiennych, w przeziębieniu i w okresie rekonwalescencji. Tartą cebulą przykładać na rany, ropnie i czyraki oraz owrzodzenia i opryszczki. Miodek cebulowy polecam stosować w każdej chorobie zakaźnej. Działa on ogólnie wzmacniająco, lekko moczopędnie, napotnie, odkażająco, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie i trawiennie, likwiduje wzdęcia i biegunki. Nalewka cebulowa - Tinctura Cepae; pół szkl. tartej lub mielonej cebuli zalać 400 ml wódki; macerować 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz, po 1 łyżeczce. Można ją zmieszać z miodem w proporcji 1:1 uzyskując Alkoholmel Cepae, znakomity na kaszel oraz środek wzmacniający.

Chaber - Centaurea (Compositae) Opis 1. Chaber bławatek - Centaurea cyanus czyli błękitny - roślina roczna lub dwuletnia, dorastająca do 80 cm wys., liście równowąsko- lub wąsko-lancetowate, dolne niekiedy pierzastodzielne; koszyczki kwiatowe na szczycie łodygi; kwiaty wszystkie rurkowate, brzeżne większe, płonne, niebieskie, wewnętrzne mniejsze, obupłciowe, płodne, ciemnofioletowe; owoc - niełupka z puchem kielichowym. Roślina pospolita w całej Polsce. Występuje w zasiewach zbóż ozimych, na miedzach i przydrożach. Kwitnie od maja do października. 2. Chaber łąkowy (przestrzelon) - Centaurae jacea - roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; liście środkowe i górne nie podzielone, lancetowate lub jajowate, całobrzegie lub ząbkowane, lub głębiej wcinane, dolne - zatokowo-pierzaste; koszyczki z kulistą okrywą; kwiaty brzeżne, lejkowate, płonne, nijakie, środkowe rurkowate, liliowopurpurowe; owoce to niełupki odwrotnie jajowate. Gatunek bardzo zmienny, wytwarza liczne formy i odmiany w zależności od warunków ekologicznych. Występuje na łąkach, pastwiskach, na suchych zboczach, na przydrożach, na opuszczonych polach; lubi gleby ciężkie, tłuste, gliniaste. Kwitnie od czerwca do października, Nie mylić (!) z chabrem drakiewnikiem (świerzbiec) - C. scabiosa - liście nierówno podwójnie lub pojedynczo pierzasto-sieczne; kolor kwiatów purpurowy; kwitnie od lipca do września; wys. do 100 cm. Surowiec Surowcem jest kwiat chabra - Flos Centaureae lub dokładniej określmy nazwę zależnie od gatunku od którego kwiat pochodzi; Flos Cyani lub Flos Jeceae. Zrywa się kwiaty tylko świeżo rozkwitłe lub dopiero rozkwitające. Kwiaty suszy się wyłącznie w ciemnym miejscu rozłożone cieniutką warstwą na papierze. Surowiec po rozdrobnieniu przechowywać w światłoszczelnych opakowaniach. Skład chemiczny W kwiatach występują flawonoidy, glikozydy (centauryna, cichoryna, cyanina - do 0,7% - wrażliwe na światło !), sole mineralne – 11% (magnezowe, manganowe, potasowej, kw. askorbinowy, śluzy, garbniki i kw. kawowy. Cyanina zwana także cyjaniną - w hydrolizie daje nam aglikon cyjanidynę i glukozę. Działanie i zastosowanie Wyciągi z chabrów działają żółciopędnie, osłaniające (powlekające), przeciwbakteryjnie, przeciwkaszlowo, przeciwzapalnie, uspokajająco, moczopędnie, lekko napotnie; regulują wypróżnienia i pobudzają krwawięnia miesiączkowe. Wskazania: skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia, nieżyt przewodu pokarmowego, zapalenie nerek, stany zapalne spojówek;, zmęczenie oczu, kaszel, przeziębienie, bezsenność u niemowląt, skąpe i nieregularne krwawienia miesiączkowe, stany zapalne gałki ocznej i gardła, zaparcia. Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml} niemowlęta - 6-7 ml; dzieci - 50-100 ml, 3-4 razy dz. Na chore oczy robić okłady z naparu 3 razy dz. po 5 minut lub dłużej. Niemowlętom przemywać oczy słabym naparem chabrowym (1 łyżka na 200 ml wrzątku). Nalewka chabrowa - Tinctura Centaureae: pół szkl. suchych kwiatów zalać 300 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody. Nalewką przemywać skórę w celu jej wybielenia i odkażenia. Zastosowana zewnętrznie działa przeciwzapalnie. Zażyta doustnie działa żółciopędnie, moczopędnie, uspokajająco. Rp. Mikstura ACCT Napar z piołunu - 20 ml Napar z chabra - 50 ml Napar z glistnika - 50 ml Napar z wrotycza - 30 ml Płyny wymieszać i wypić od razu. Stosować rano i wieczorem. Wskazania; brak miesiączki, skąpe i nieregularne krwawienia miesiączkowe, kolka żółciowa i jelitowa, nerwica żołądka, niedostateczne wydzielanie żółci, choroby trzustki i wątroby, silne zaburzenia trawienne. Uwaga ! Lek silny.

Cykoria podróżnik - Cichorum intybus (Compositae) Opis Bylina dorastająca do 120 cm wys., szorstko owłosiona; liście dolne w różyczce, zatokowo-pierzasto wykrawane, łodygowe - podługowate lub lancetowate, najwyższe - całobrzegie; koszyczki kwiatowe na szczytach gałązek i w kątach górnych liści; kwiaty jasnoniebieskie (lub błękitno-fioletowe), rzadko białe lub różowe, wszystkie języczkowate, obupłciowe, zewnętrzne - duże; owoc - niełupka z wieńcem łuseczek na szczycie. W Polsce pospolita na niżu i w niższych położeniach górskich; rośnie na zboczach, po przydrożach, na łąkach, na pastwiskach i niekiedy na stanowiskach kamienistych. Kwitnie od lipca do września. Roślina azotolubna. Surowiec Surowcem są: korzeń, ziele i kwiat (koszyczki) cykorii - Radix, Herba, Flos (Anthodium) Cichorii. Ziele zbiera się w początkach i w czasie kwitnienia, kwiaty - gdy są rozwinięte, a korzeń - w jesieni. Surowce suszy się w temp. do 40o C. Jedynie korzeń można suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C. Radix Cichorii można nabyć w sklepach zielarskich /Flos, Kawon, Herba Lux/ - op. 25 i 50 g. Skład chemiczny W korzeniu i zielu znajdują się następujące substancje chemiczne: inulina - do 20%, glikozyd intybina - do 2%, garbniki – 0,2%, cholina – 0,2 g/100 g, cukry redukujące - do 15%, kw. askorbinowy, kw. chlorogenowy, kw. izochlorogenowy, kw. cykoriowy, kw. kawowy, laktucyna, ester kw. paraoksyfenylo-szczawiowego, alkohol trójterpenowy, taraksasterol. W kwiatach występują glikozydy kumarynowe - cykoryna i eskulina. Ziele oprócz wyżej wymienionych składników zawiera witaminy z grupy B oraz sole żelaza, sodu, potasu, manganu, wapnia i fosforu. Działanie i zastosowanie Wyciągi z kwiatów działają lekko uspokajająco na centralny układ nerwowy, tonizująco na serce; zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych, działają przeciwzapalnie, lekko moczopędnie i słabo odkażająco. Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz, po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-9 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 ml - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg - 32 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35 -40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-4 razy dz. Wyciągi z ziela i korzenia działają podobnie lecz silniej: przeciwzapalnie, uspokajająco, antyseptycznie, żółciopędnie, wzmacniająco, moczopędnie, odtruwająco; regulują przemianę materii, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, zwiększają apetyt, regulują ciśnienie krwi, polepszają trawienie, ułatwiają przyswojenie mleczka pokarmowego. Wskazania: choroby zakaźne, skórne, wątroby, pęcherzyka żółciowego, trzustki, stany zapalne układu pokarmowego, nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, osłabienie, skoki ciśnienia krwi, stany ozdrowieńcze, brak łaknienia, zaburzenia trawienia, metabolizmu, hormonalne, reumatyzm, dna, zapalenie gruczołów limfatycznych, wyczerpanie nerwowe, stres, skąpomocz, kamica moczowa, pękanie naczyń krwionośnych, choroby oczu (okłady i jednoczesne picie naparu lub nalewki). Napar: 2 łyżki ziela lub korzenia zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów. Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 400 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar z kwiatów. Intrakt cykoriowy - Intractum Cichorii: pół szkl. świeżego zmielonego korzenia lub ziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni prze filtrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml lub stosować zewnętrznie. Nalewka cykoriowa - Tinctura Cichorii: pół szkl. suszu zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml. Alkoholmel Cichorii wzmacniający i uspokajający (reguluje też ciśnienie krwi i wzmacnia serce): do 100 ml intraktu lub nalewki wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieciom podawać 1-2 łyżeczki tego środka. Rp. Mikstura CAAV uspokajająca Nalewka z cykorii (we wszystkich przypadkach może być oczywiście intrakt) - 10 ml Nalewka z arniki - 10 ml Azulan - 5 ml Nalewka nagietkowa - 10 ml Valeriana - 10 ml Płyny wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci 6-8 letnie - 3 ml, 9-10 letnie - 4 ml, 11-12 letnie - 5 ml, 13-14 letnie -6 ml, 15-16 letnie - 7-8 ml, 2-3 razy dz. (w razie ostrych stanów dawkę zwiększyć o 50%). Wskazania: bezsenność, podenerwowanie, niepokój, lęk, nerwice, kłucie

w sercu, nadciśnienie, zaburzenia trawienia. Zewnętrznie do przemywania: opryszczki, trądzik różowaty i młodzieńczy, owrzodzenia, oparzenia, pryszcze, siniaki, rany.

Czeremcha zwyczajna Prunus padus L. (Rosaceae) Opis Krzew lub drzewo do 15 m wys.; liście podłużnie-odwrotnie-jajowate lub eliptyczne, brzegiem ostro piłkowane, przy roztarciu wydzielające miły specyficzny zapach; kwiaty silnie pachnące, skupione w długich zwisających gronach; kielich 5-działkowy; korona biała, 5 płatkowa; owoc - czarny pestkowiec. W Polsce występuje na niżu i w niższych położeniach górskich; rośnie w lasach, przy bagnach i mokradłach, nad brzegami jezior, przy rzekach i strumieniach; w niektórych miejscach występuje wyjątkowo licznie. Kwitnie od kwietnia do maja. Surowiec Surowcem są: kwiat, kora i owoc - Flos, Cortex et Fructus Padli. Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią (posiada mocny migdałowo-waniliowy, nieco drapiący zadach) i suszy w normalnej temperaturze; można ją dosuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C. Przechowywać w szczelnym opakowaniu. Kwiat zbiera się w I fazie rozkwitu; ścina się całe pęki kwiatów - kwiatostany, całe suszy w normalnej temp. i potem mieli. Owoce zbiera się tylko dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C; po wysuszeniu owoców nie wolno rozdrabniać!. Skład chemiczny Kora zawiera nitrylozyd - prunazynę, alkohol cyjanowy - pruniol, garbniki, sitosterol, lupeol, nonakosan i klimarynę. Są to substancje aromatyczne wykazujące wyjątkowo silne działanie antybiotyczne fitoncydy. Owoce zawierają cukry - do 5%, dużo garbników, olejek eteryczny, kwasy organiczne, witaminy i sole mineralne; są bogate w pektyny. Kwiaty mają podobny skład do kory, ale posiadają dodatkowo flawonoidy i dużo olejku eterycznego Działanie j zastosowanie Wodny wyciąg z kwiatów i z kory działa silnie wykrztuśnie, uspokajająco, odkażająco, moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, przeciwobrzękowo, przeciwreumatycznie, przeciwzapalnie, hipotensyjnie, żółciopędnie; reguluje przemianę materii. Kwiaty działają lekko przeczyszczająco, a kora przeciwbiegunkowo. Wywierają silny wpływ przeciwtrądzikowy. Wskazania: choroby zakaźne, nadciśnienie, zaburzenia metaboliczne, niedostateczne wydzielanie i zastoje żółci, choroby wątroby, stany zapalne i zakażenia układu oddechowego i pokarmowego oraz układu moczowego, nieżyty jelit i żołądka, ból brzucha, przeziębienie, gorączka, reumatyzm, obrzęki, zapalenie gardła, choroby skórne, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, trudny okres po- i przekwitania, upławy (picie odwaru z kory z jednoczesne stosowanie nasiadówek). Odwar: 3 łyżki kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg 64 ml, 3-4 razy dz. Napar: 2 łyżki kwiatów zalać 200 ml wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 100-150 ml; dzieciom podawać tyle co odwaru z kory, zależnie od wagi ciała. Syrop czeremchowy - Sirupus Padii: 1 szkl. kwiatów i 1 szkl. mielonych gałązek zalać 3 szkl. wody; zagotować, odstawić, wlać 100 ml wódki; pozostawić pod przykryciem na 30 minut; przefiltrować przez gazę; wlać 200 ml miodu naturalnego, wsypać 250 ml cukru, 30 g gliceryny i sok z dwóch cytryn, starannie wymieszać. Przechowywać w butelkach w ciemnym miejscu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1-2 łyżki przy przeziębieniu, nieżytach dróg oddechowych i kaszlu. Odwarem z kory płukać jamę ustną, gardło, wargi sromowe i pochwę (dobre też są nasiadówki 30-40 minutowe) przy stanach zapalnych i ropnych oraz zakażeniach wirusowych, grzybiczych i bakteryjnych. Z naparu kwiatowego robić okłady 10 minutowe (2-3 razy dz.), na oczy, a przy stanach zapalnych i ropnych oraz przy niernym łzawieniu, pieczeniu (jednocześnie zażywać witaminę A+D - 2 kaps. 3 razy dz. i wit. B2 - 2 draż. 3 razy dz.), opuchnięciu, zmęczeniu i po urazach. Wyciągi wodne z owoców działają przeciwbiegunkowo, przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, napotnie, przeciwgorączkowo i moczopędnie. Odwar: 3 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 3-6 razy dz, po 200 ml; podawać odwar gorzki niemowlętom przy ostrych i średnich biegunkach w ilości 10 ml 3-4 razy dz. Intrakt z owoców: pół szkl. pognieconych świeżych owoców zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Do 100 ml intraktu wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieciom podawać 2 łyżeczki alkoholmiodu przy przeziębieniach, chorobach zakaźnych i kaszlu oraz osłabieniu. Ze świeżych owoców można uzyskać sok przy pomocy sokowirówki, który jest bardzo bogaty w witaminy, pektyny, sole mineralne i aktywne barwniki. Można go pić po rozcieńczeniu z wodą w czasie upałów oraz dolewać do herbaty w okresie zimowym.

Rp. Nafta czeremchowa – Naphta Pruni padii Świeżą korę, gałązki lub same kwiaty zmielić przez maszynkę. Na każde pół szkl. masy roślinnej dać 200 ml nafty czystej (kosmetycznej); wytrawiać 3 dni, przefiltrować. Schorzałą skórę przemywać 2-3 razy. Wskazania: trądzik, ropne choroby skóry, wirusowe choroby skóry, grzybice, pasożytnicze roztocze, zapalenie mieszków włosowych.

Czosnek niedźwiedzi - Allium ursinum (Liliaceae) Opis Bylinka dorastająca do 30-40 cm wys.; cebula podłużna; liście odziomkowe płaskie, jajowatolancetowate (podobne do liści konwalii); kwiaty śnieżnobiałe, zebrane w luźny wielokwiatowy nibybaldach; owoc - torebka 3-krotna; roślina przy roztarciu pachnie czosnkiem; kwitnie od maja do początku czerwca. Roślina pospolita na niżu i w górach po regiel dolny. Lubi gleby żyzne, wilgotne i luźne. Rośnie w cienistych lasach, w zagajnikach, w zaroślach, koło rzek i strumieni, w buczynach; często towarzyszą jej kokoryczka, czworolist, kopytnik, bez czarny, miodunka i czeremcha. Surowiec Surowcem jest całe ziele lub sam liść czosnku niedźwiedziego - Herba Allii ursini et Folium Allii ursini. Ziele i liście zbiera się tylko w maju, to jest w okresie kwitnienia. Ziele i liście zebrane pod koniec kwitnienia podczas suszenia zawsze żółknie i brązowieje czyli nie nadaje się do użytku. Suszenie surowca musi odbywać się w ciepłym, przewiewnym i suchym miejscu, w którym panuje półmrok. Skład chemiczny W całej roślinie znajdują się siarczki i wielosiarczki allilowe, wielosiarczki dwuwinylowe, merkaptan, duże ilości soli mineralnych, witamin, zwłaszcza C, szereg biokatalizatorów, podobnie jak w czosnku uprawnym. Działanie i zastosowanie Wyciągi z ziela działają wykrztuśnie, moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, odkażająco, przeciwmiażdżycowo, odtruwająco; obniżają ciśnienie krwi, regulują przemianę materii, ogólnie wzmacniają . Wskazania: rekonwalescencja, osłabienie, nieżyty układu oddechowego, kaszel, stany zapalne przewodu pokarmowego, niedostateczne wydzielanie żółci, choroby zakaźne i skórne, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie miażdżyca, przeziębienie, skąpomocz, stany zapalne układu moczowego, zaburzenia trawienia. Napar: 2 łyżki suszu zalać 400 ml wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - 100-150 ml. Nalewka czosnkowa - Tinctura Allii ursini; pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Dzieciom podawać w mleku osłodzonym miodem. Chorobowe zmiany skórne (opryszczki, choroby bakteryjne, ropne) przemywać nalewką kilka razy dz.

Dąb szypułkowy i dąb bezszypułkowy – Quercus robur L. et Quercus sessilis Ehrh. (Fagaceae) Opis 1. Dąb szypułkowy (seu Quercus pedunculata Ehrh.) – drzewo dorastające do 40 m wys.; korowina gruba, początkowo gładka, potem spękana; liście pierzasto-wrębne, dł. 6-14 cm, w zarysie podłużnie odwrotnie jajowate, krótkoogonkowe lub prawie siedzące, wręby nieregularne; blaszka liściowa w połowie najszersza, w nasadzie sercowata, z wierzchu ciemnozielona, spodem jaśniejsza; kwiatostany pręcikowe kłosokształtne, zwisające, z 5-9dzielnym okwiatem; pręcików 5-10; kwiaty słupkowe na długiej szypułce, pojedyncze lub zebrane po kilka; słupek 1, z 3-dzielnym znamieniem; owoc – orzech, zwany żołędziem, objety zdrewniałą miseczką, pokrytą łuskami podkwiatków, na długiej szypułce. Kwitnie w maju. Rośnie w lasach, parkach, przy drogach, gospodarstwach. 2. Dąb bezszypułkowy (seu Quercus petraea Liebel, Q. sessiliflora, Q. intercedens) – drzewo dorastające do 30 m wys.; korowina spękana, gruba; liście pierzastowrębne, dł. 8-12 cm, w zarysie odwrotnie jajowate, długoogonkowe; ogonek liściowy żółtawy; wręby regularne; blaszka w części szczytowej najszersza, w nasadzie klinowata; kwiatostany pręcikowe kłoskokształtne, zwisające; okwiat 5-9-dzielny, pręcików 5-10; kwiaty słupkowe na krótkiej szypułce, prawie siedzące, pojedyncze lub zebrane po kilka, 1-słupkowy, znamię 3-dzielne; owoc – orzech osadzony na bardzo krótkiej szypułce. Kwitnie w maju. Wszędzie sadzony. Surowiec Surowcem farmakopealnym jest korowina – Cortex Quercus, dostępna w sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon, Elanda) – opak. 50 g. Korę pozyskuje się wiosną lub jesienią i suszy w temp. do 60o C. W fitoterapii ludowej wykorzystuje się również: żołędzie Glandes seu Semen Quercus, liście – Folium Quercus i młode gałązki – Frondes Quercus. Wszystkie suszy się w temperaturze pokojowej, warto je potem podsuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielić. Zmielone żołędzie trzeba uprażyć na patelni lub blasze na jasnobrązowy kolor (nie spailić !). Pędy pozyskuje się wiosną, wraz z pączkami lub młodziutkimi liśćmi. Liście zbiera się w pod koniec maja i w czerwcu. Skład chemiczny Liście, gałązki i kora zawierają garbniki (w korze do 20%, w liściach i gałązkach – do 12%), trójterpeny, flawonoidy (kwercetyna), kwas galusowy i elagowy, katechinę, pektyny, żywice fenolowe, a w niej alkohol fenolowy -kwercytol C6H7(OH)5, fitoncydy, pentozy, fitochinony (liście i pędy). Żołędzie zawierają 37% skrobi, 7% cukrów, 7-9% garbników, flawonoidy, 6-7% białek, tłuszcze (do 17%) i saponiny. Właściwości, działanie i zastosowanie Kawa żołędziowa działa wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, moczopędnie, odżywczo i wzmacniająco. Kawa żołędziowa gorzka: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy prawdziwej zalać 250 ml wodzy; gotować 3 minuty i odstawić na 10 minut; przecedzić; pić gorzką przy niestrawności, biegunce, wzdęciach, nieżytach przewodu pokarmowego. Kawa żołędziowa słodka: 1 łyżkę kawy żołędziowej (można dodać 1 łyżeczkę kawy prawdziwej) zalać 1 szkl. wody, gotować 3 minuty, odstawić na 10 minut; przecedzić; osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić przy przeziębieniu, chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, kaszlu i osłabieniu. Kawa bukowo-żołędziowa: 1 łyżkę kawy żołędziowej i 1 łyżkę kawy bukowej zalać 250 ml wody, gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Osłodzić miodem, dolać mleka lub śmietanki. Pić kilka razy dz. przy stresie, przeziębieniu, osłabieniu, chorobach zakaźnych. Gorzką pić przy biegunkach i nieżytach przewodu pokarmowego. Można zmieszać z prawdziwą. Odwar z kory, gałązek lub liści działa: ściągająco, przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwwysiękowo, przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwgrzybiczo; uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne, przyspiesza krzepnięcie krwi, pobudza procesy gojenia ran. Odwar z liści, kory lub gałązek: 1 łyżkę surowca zalać 1 szkl. wody, gotować 5 minut, odstawić na 20 minut; przefiltrować; pić 1-4 razy dz. po 100 ml, w razie biegunki 200 ml 4-6 razy dz. Dzieci – 50-100 ml 1-4 razy dz.; w biegunkach 100 ml 4-6 razy dz. Wskazania: nieżyt żołądka, nieżyt jelit, biegunka, krwawienia w przewodzie pokarmowym, nierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, częstomocz, zatrucia (składniki dębu wiążą wiele toksyn i metabolitów szkodliwych), upławy. Zewnętrznie: stany zapalne skóry i błon śluzowych (jamy ustnej, gardła, oczu, narządów płciowych), oparzenia, rany, owrzodzenia, opryszczka, liszaje, odparzenia, trądzik, łojotok, upławy, mokre

wypryski, potówka, odleżyny, czyraki, afty, nierna potliwość stóp, zapalenie odbytu, hemoroidy. Jako płukanki, nasiadówki, lewatywy, okłady, przemywanie. Ekstrakt dębowy – Extractum Quercus: pół szkl. zmielonej kory zalać 200 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Stosować zewnętrznie do pędzlowania oraz spryskiwania schorzałej skóry i błon śluzowych.

Dziurawiec - Hypericum (Hypericaceae sive Guttiferae) Opis 1. Dziurawiec kosmaty - Hypericum hirsutum - bylina; łodyga wzniesiona, miękko owłosiona; włoski jednokomórkowe, odstające, rudawe; liście jajowatopodłużne, tępe, owłosione, pod światło kropkowane (dziurkowane); kwiaty liczne, zebrane w wydłużoną wiechę; działki kielicha równowąskolancetowate, zaostrzone; płatki korony żółte; owoc - jajowata i brunatną torebka. Roślina pospolita; rośnie w lasach i w zaroślach, na polanach przyleśnych oraz na wzgórzach przy lasach. 2. Dziurawiec zwyczajny - Hypericum perforatum - roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; ulistnienie równoległe; liście podłużne, pod światło kropkowane (te kropki to zbiorniczki olejków eterycznych); kwiatostan gałęzisty, gęsty; kielich 5-działkowy; korona 5-płątkowa; płatki korony żółte, pod światło dziurkowane, w górze po jednej stronie brzegiem ząbkowane. Kwitnie od maja do sierpnia. Owocem jest wielonasienna 3-klapowa, jajowata torebka. Rośnie w lasach, na zrębach, na miedzach, na ugorach, w zaroślach, na łąkach i wzgórzach. 3. Dziurawiec skąpolistny - Hypericum montanum - bylina; łodyga wzniesiona, pojedyncza, czerwonawo nabiegła; liście jajowate lub nieco wydłużone, brzegiem podwinięte, zaostrzone, spodem omszone, sinawe, siedzące; kwiatostan zbity, wiechowaty, oddalony od najwyższej pary liści; kwiaty bladożółte, 5-płatkowe, 5-działkowe; blaszki liściowe z rzadka czarno kropkowane, górne 2-3 pary liści przeświecające kropkowane; owoc - wielonasienna torebka. 4. Dziurawiec czteroboczny - Hypericum quadrangulum - bylina; kłącze czerwone, pełzające; łodyga naga, 4-kanciasta, czerwonobrunatną, pojedyncza, w górze rozgałęziona; liście szerokojajowate, eliptyczne, tępe lub zaokrąglone, bez przeświecających kropek; kwiaty liczne, zebrane w rzadki wiechowaty kwiatostan; działek kielicha 5; płatki korony żółte, czarno kropkowane; słupek 3-szyjkowy; pręciki zebrane w 3 wiązki; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie w lasach, na łąkach, nad brzegami wód, w zaroślach, na wzgórzach. 5. Dziurawiec rozesłany - Hypericum humifusum - roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 15 cm wys.; łodyga ścieląca się, cienka i rozgałęziona, 2-kanciasta, liniowana; liście jajowate lub nieco podługowate, tępe, drobne, górne - przeświecające kropkowane; kwiaty jasnożółte, pojedyncze lub zebrane w kwiatostany; owoc - torebka. Kwitnie od czerwca do września. Rośnie przy ciekach wodnych, na drogach leśnych i łąkowych. Wszystkie wyżej opisane gatunki dziurawca są lecznicze i mają ten sam skład chemiczny. Surowiec Surowcem jest kwitnące ziele (może zawierać niedojrzałe owoce) - Herba Hyperici. Surowiec suszy się w temp. do 40o C. Ziele dobrze schnie i łatwo mieli się. W aptekach i w sklepach zielarskich można nabyć: Intractum Hyperici (Phytopharm; fl. płyn - 100 g), Succus Hyperici (Phytopharm; płyn fl.45 i 100 g), Tinctura hyperici (Phytopharm, płyn fl. 100 g); Herba Hyperici (opak. 50 g); FP II,III,IV i V. Ekspresówki są mało wartościowe. Skład chemiczny Ziele dziurawca zawiera olejek eteryczny w ilości do 1% (a w nim głównie pinen i cineol), flawonoidy (do 5%): hiperozyd, rutynę, kwercytrynę, kwercetynę: ponadto kw. kawowy, garbniki do 12%), żywice (do 18%), antocyjany (dc 6%), hiperycynę (ok. 0,02%), karoten (13%), wit. C, azulen, cholinę, acetylocholinę, hyperynę (glikozyd), kw. chlorogenowy, kw. nikotynowy, pektyny, sole, saponiny. Hiperozyd, którego jest w roślinie ok. 0,4% w hydrolizie daje nam aglikon kwercytyny i galaktozę; cząsteczka tego glikozydu flawonowego składa się z 21 atomów węgla, 20 atomów wodoru i 12 atomów tlenu. Działanie i zastosowanie Wyciągi z dziurawca działają kojąco, ściągające, przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, odkażająco, uspokajająco, moczopędnie, przeciwzapalnie, wzmacniająco, przeciwwzdęciowo, odtruwające; poprawiają nastrój, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, regulują metabolizm, pobudzają trawienie, regulują wypróżnienia, koordynują pracę wątroby, pęcherzyka żółciowego i trzustki. Wyciągi alkoholowe i olejowe wykazują wpływ przeciwstresowy i przeciwdepresyjny, a także fotouczulający i przeciwtrądzikowy. Wskazania: zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamica żółciowa, choroby wątroby, stany zapalne pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, choroby trzustki, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka i jelit, zaparcia, niestrawność, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, choroby skórne, zakaźne i sercowonaczyniowe, złe samopoczucie, wyczerpanie nerwowe, zmęczenie, zatrucia, krwotoki maciczne, zaburzenia miesiączkowania, upławy (pić napar i jednocześnie stosować nasiadówki lub przepłukiwania pochwy), zapalenie przydatków, stres, psychozy, osłabienie, depresja, alergia. Dłuższe zażywanie nalewki, soku lub intraktu przez osoby młode powoduje u nich wyleczenie trądziku młodzieńczego.

Zewnętrznie: dermatozy, rany, łojotok, trądziki, stany zapalne skóry, zmiany sączące, choroby włosów. Alkoholowe i olejowe wyciągi z dziurawca działają fotouczulająco co w sposób umiejętny może być wykorzystane do leczenia wielu chorób skóry, np. łuszczycy, trądziku młodzieńczego, bielactwa. Osoby zażywające alkoholowe wyciągi z dziurawca nie mogą jednak przesadnie opalać się, ani też przebywać zbyt długo na słońcu !. Napar: 2 czubate łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Zażywać 46 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 3-5 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 3-5 razy dz. Nalewka dziurawcowa - Tinctura Hyperici: pół szkl. ziela dziurawca zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci ważące 20-25 kg - 2-3 ml, 30-35 kg - 4 ml, 40-45 kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 2-4 razy dz. Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego mielonego ziela zaleć 400 ml zimnego alkoholu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Intrakt dziurawcowy - Intractum Hyperici: pół szkl. świeżego ziela zalać gorącą wódką; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Ekstrakt dziurawcowy - Extractum Hyperici: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażyważ 3-4 razy dz. po 5 ml. Oleum Hyperici - pół szkl. świeżego lub suchego ziele zalać 200 ml gorącego oleju słonecznikowego lub sojowego (znakomita jest też oliwa); wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce oleju przy zaparciach, bólach pęcherzyka i wątroby, zaburzeniach wydzielania żółci i trawiennych oraz po obfitym posiłku. Olejem przemywać skórę suchą i wrażliwą ze stanami zapalnymi. Olej dziurawcowy znakomicie leczy trądzik młodzieńczy, rany i oparzenia. Przy trudno gojących się ranach stosować: 30 ml oleju dziurawcowego wlać do 30 ml tranu i 20 ml Linomagu - płynu; wymieszać. Chore miejsca pokrywać sterylną gazą zmoczoną w płynie i zabandażować, Preparat taki leczy też rozpadliny skórne, suchość skóry, odleżyny, zrogowaciałe ręce i stopy, stany zapalne skóry, trądziki, zmiany troficzne. W przypadku uszkodzenia, suchości, wypadania, braku połysku, rozdwajaniu i łamliwości włosów pokryć je specyfikiem na 12 godz. po czym umyć włosy (zabiegi powtarzać nawet codziennie lub co drugi dzień aż co skutku leczniczego). Przy łupieżu suchym włosów daje znakomite efekty gdy dodamy do preparatu 30 ml oleju rycynowego (wetrzeć we włosy, nakryć je folią na 120 minut, umyć w szamponie do włosów suchych, np. brzozowym, jajecznym. Płynem warto też oczyszczać schorzałe miejsca pokryte maściami lub innymi lekami dermatologicznymi, np. w łuszczycy, w rogowaceniu starczym (w tych przypadkach dodać 30 ml oleju rycynowego). Rp. Nafta dziurawcowa – Naphta Hyperici – leczy łupież, grzybice we włosach, trądzik skóry owłosionej i ropnie na skórze głowy. Oczyszcza wągry, niszczy roztocze (np. nużeńce). Doskonała na trądzik, w tym także na skórze suchej. Pół szkl. ziela suchego lub świeżego mielonego zalać 250 ml nafty kosmetycznej. Wytrawiać 3 dni; przefiltrować. Nafta dziurawcowa – 100 ml Olej rycynowy – 25 ml Olejek cedrowy lub herbaciany – 1 ml Tran – 20 ml Płyny zmieszać. Skórę z cystami ropnymi, z zapaleniem łojotokowym, z zapaleniem mieszków włosowych, z ropniami po goleniu lub kosmetykach i skórę z opornym trądzikiem przemywać 3 razy dz., po czym osuszyć i wklepać maść Tribiotic lub maść z witaminą A.; zastosować masaż. Leczenie drastyczne, ale skuteczne. W chore włosy (rozdwojone końce, łamliwe, wypadanie, brak połysku) i w łupieżową skórę wcierać naftę dziurawcową na 8 godzin przed umyciem. Rp. Mikstura HACM Wyciąg alkoholowy z dziurawca - 10 ml Nalewka arcydzięglowa lub dzięglowa - 10 ml Nalewkę glistnikowa - 10 ml Nalewka (krople miętowe) miętowa - 5 ml Wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po 5 ml Wskazania: bóle brzucha, skurcze jelit, bóle żołądka, trzustki, wątroby, pęcherzyka żółciowego i jajników (w tym przypadku zażyć 10 ml preparatu), zaburzenia trawienne, kamica żółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby. Rp. Mieszanka ziołowa HRS

Ziele dziurawca - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Wymieszać. 2 czubate łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml; dzieci ważące 3-4 kg - 8 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 2-3-4 razy dz. Wskazanie: choroby wątroby, trzustki, żołądka, pęcherzyka żółciowego, skóry, zakaźne, alergiczne; zaburzenia trawienia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, zapalenie spojówek i gałki ocznej; kamice moczowa, skąpomocz, obrzęki; przeziębienie; po zatruciach.

Fiołek trójbarwny - Viola tricolor (Violaceae) Opis Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 40 cm dł.; liście podłużnie jajowate lub lancetowate, często z jednej strony ząbkowane; kielich 5-działkowy; korona złożona z 5 płatków; górne - fioletowe, boczne -żółtawe, dolny - z żółtą plamą i ostrogą; pręcików 5; słupek 1; owoc -torebka. Roślina pospolita; rośnie na łąkach, na ugorach, po przydrożach, na wzgórzach. Kwitnie od kwietnia do października. Podobne właściwości lecznicze wykazuje fiołek polny - Viola arvensis, bardzo podobny do trójbarwnego. Surowiec Lecznicze jest ziele - Herba Violae. Można zbierać ziele wraz z korzeniami - Herba Violae cum radice. Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40°C. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić ziele fiołka trójbarwnego luzem (opak. 50 g). Fiołek trójbarwny jest objęty przez naszą FP I, II, III, IV i V. Torebki ekspresowe mają małą wartość leczniczą. Skład chemiczny Ziele fiołka trójbarwnego zawiera saponiny, flawonoidy (rutozyd, violutozyd - 10%, kwercetynę), antocyjany (violaninę, 3-glikozyd delfinidyny, 3-glukozyd peonidyny), karotenoidy (beta-karoten, wiolaxantynę, zeaxantynę) dużo śluzu, cukrowców, liczne sole mineralne, kw. askorbinowy, salicylan metylowy, olejek eteryczny, garbniki i alkaloidy. Działanie i zastosowanie Wodny wyciąg z fiołka trójbarwnego działa moczopędnie, wykrztuśnie, napotnie, żółciopędnie, odtruwająco, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie; reguluje wypróżnienia, przemianę materii; uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne działając w ten sposób przeciwwysiękowo; wykazuje synergizm z wit. C. Wskazania: zaburzenia w oddawaniu moczu, skąpomocz, stany zapalne kłębuszków i miedniczek nerkowych oraz moczowodów i pęcherza moczowego, kamica moczowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroba wrzodowa, zaburzenia trawienia, kamica żółciowa, zaparcia, stany zapalne przewodu pokarmowego, otyłość, wszelkie choroby zakaźne i skórne, przeziębienie, nieżyty układu oddechowego, kaszel, nadciśnienie, reumatyzm, gorączka, zapalenie spojówek, siatkówki i naczyniówki (okłady na oczy i jednoczesne picie naparu), choroba alergiczne, zatrucia. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10,7 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19 ml, 2-4 razy dz.; dzieci ważące 15-20 kg - 42 ml, 25-30 ml - 53 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 107 ml, 2-4 razy dz. Wraz ze stosowaniem naparu doustnie zalecam zażywać wit. C lub Rutinoscorbin. Susz fiołkowy można zaparzyć w mleku i osłodzić miodem. W celach kosmetycznych i leczniczych (stany zapalne, suchość, przebarwienia, trądziki, łuszczyca itd.) skórę przemywać naparem 3-4 razy dz. i jednocześnie pić następującą mieszankę: Wskazania (oprócz chorób skórnych): zaparcia, zaburzenia przemiany materii, trawienia i w wydzielaniu żółci, choroby zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, miażdżyca, reumatyzm, obrzęki, osłabienie.

Glistnik jaskółcze ziele - Chelidonium maius (Papaveraceae); (!) Opis Roślina wieloletnie dorastająca do 90 cm wys.; łodyga wyprostowana, mocna, rozgałęziona, owłosiona; liście pierzastosieczne, dolne - ogonkowe, górne - siedzące, z wierzchu zielone, pokryte srebrnym delikatnym nalotem, od spodu siwe, owłosione; odcinki liści jajowate, nierówno-wrębnokarbowane, u nasady często zbiegające się; ogonki liściowe owłosione; włoski biało-siwe; kwiaty umieszczone na szczytach pędów; płatki korony żółte; działek kielicha 2, wcześnie odpadające, prawie kuliste; płatków korony 4, również koliste, całobrzegie, w górze rozszerzone; owoc - pękająca wzdłuż torebka w kształcie strączka; nasiona czarne, na przekroju białe, w smaku słodkie i jednocześnie gorzkie, opatrzone w białe ciałko - mięsisty wyrostek zwabiający mrówki; nasiona glistnika są rozsiewane przez mrówki. Kwitnie od maja do października. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie w lasach, na ich skrajach, w zaroślach, nad brzegami wód, w ogrodach, niekiedy występuje masowo. Lubi gleby wilgotne i miejsca zaciszne. Przy skaleczeniu roślina wydziela pomarańczowy sok, co jest jej cechą charakterystyczną. Surowiec Ziele zbiera się przed lub w czasie kwitnienia, najlepiej w maju i w czerwcu i suszy w normalnej temperaturze lub w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. Dobrze wysuszone ziele kruszy się, a łodygi łamią się z trzaskiem; posiada miły, charakterystyczny zapach i jasno-zielony kolor. Wygodnie też jest suszyć ziele zawieszone na sznurkach, a odgałęzienia w przewietrzanym mocno po mieszczeniu. Uwaga ! Ziela pozyskane w sierpniu i we wrześniu jest mało wartościowe i bardzo często żółknie podczas suszenia. Ziele ścinać ostrym nożem, tak aby nie uszkodzić korzeni. Zalecany przez niektórych zielarzy zbiór korzeni powinien być zarzucony. Glistnika mamy coraz mniej, a do celów leczniczych najwartościowsze jest ziele. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić ziele /Kawon, Herba Lux/ - Herba Chelidonii (FP II,III,IV i V) – op. 20 i 50 g Skład chemiczny Glistnik posiada bardzo bogaty skład chemiczny. Najwięcej ciał czynnych zawierają niedojrzałe owoce - do 2,4% i korzenie - do 4% s.m. (suchej masy) rośliny; natomiast ziele zawiera około 0,5% co do celów leczniczych w zupełności wystarcza. Substancje zapasowe w komórkach glistnika nie mają postać skrobi lecz formę glikogenu - charakterystyczne dla tkanek zwierzęcych; dzięki temu glistnik jest rośliną mrozoodporną. Występujące w glistniku alkaloidy można podzielić na 3 grupy: 1). Pochodne benzofenantrydyny - chelidonina, chelitrydyna, sangwinaryna, chelerytryna. 2). Pochodne protopiny - protopina, alfa- i beta-allokryptopina. 3). Pochodne protoberberyny - stylopina, koptyzyna, berberyna. Oprócz wyżej wymienionych alkaloidów w zielu występują; sparteina, oksysangwinaryna, chelirubina, chelidamina, metoksy-chelidonina, homochelidonina, korykawina, korykwileina, korykawidyna, kw. chelidonowy, kw. askorbinowy - 150-170 mg/100 g, kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw. bursztynowy, karoten (15 mg), olejek eteryczny ok. 0,01%), flawonoidy, saponiny, garbniki, sole mineralne. Działanie i zastosowanie Glistnik jest ziołem niezmiernie cennym, wykazującym silne, szerokie, a zarazem ciekawe działanie farmakologiczne. Jego działanie jest widoczne i pewne jeśli będzie odpowiednio stosowany. Jaskółcze ziele działa silnie uspokajająco, nasennie, obniża napięcie mięśni gładkich i prążkowanych, zmniejsza ich pobudliwość i hamuje skurcze (widoczne uczucie odprężenia), obniża napięcie mięśni naczyń krwionośnych, powoduje ich rozszerzenie, w tym także wieńcowych, obniża ciśnienie krwi, ułatwia oddychanie, działa przeciwbólowo, przeciwuczuleniowo, znieczulająco, lekko narkotycznie, moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwwirusowo, przeciwpierwotniakowo, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, silnie żółciopędnie, żółciotwórczo, przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo; reguluje, a zarazem przyśpiesza przemianę materii, reguluje wypróżnienia, odtruwa organizm, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, reguluje miesiączkowanie, likwiduje zastoje żółci, przez co zapobiega powstawaniu kamieni żółciowych (niektórzy medycy uważają, iż glistnik ułatwia wydalenie drobnych kamieni i złogów żółciowych oraz piasku i kamieni moczowych; ja również to zaobserwowałem), znosi stan przedmiesiączkowy i bolesne krwawienia miesiączkowe, poprawia samopoczucie, znosi bóle jajników. Glistnik wywiera działanie papaweryno- kodeino- i morfinopodobne. Według Aminiewa jaskółcze ziele leczy polipowatość jelita grubego i brodawczaki pęcherza moczowego. Wskazania: kolka żółciowa, wątrobowa, jelitowa, żołądkowa, moczowodowa, nerkowa; bóle trzustki, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zapalenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, niedostateczne wydzielanie żółci, niewydolność wątroby, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, zapalenie trzustki,

nowotwory, choroba wrzodowa (zdania podzielone; osobiście nie widzę w tym przypadku chorobowym przeciwwskazań, wręcz przeciwnie), bolesna biegunka, zapalenie żołądka, skurcze odźwiernika, zaparcia, parcie na kał i mocz, skąpomocz, obrzęki, zapalenie nerek, dróg moczowych i przydatków, bolesne oddawanie kału i moczu, bóle nerek, skurcze oskrzeli (utrudnione oddychanie, astma, zadyszka, niemożność złapania tchu), dusznica bolesna, kaszel bolesny, skurcze mięśni i naczyń w kończynach (jednocześnie zażywać Dolomit !), kłucie w sercu, niedotlenienie mięśnia sercowego, nerwica i kołatanie serca, bezsenność, spięcie, zdenerwowanie, lęk, stres, wewnętrzny niepokój, nerwica żołądka i jelit, zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie, zaburzenia miesiączkowania i hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim związane, bóle miesiączkowe, otyłość, choroby skórne, gruźlica (glistnik zabija pałeczki), choroby alergiczne i zakaźne, reumatyzm, zapalenie płuc, choroby narządów płciowych (stany zapalne jąder, jajników), stan przedmiesiączkowy, zaburzenia trawienia, niestrawność. Przeciwwskazania: ciąża, zaćma, jaskra, zażywanie leków w skład których wchodzi atropina i jej podobne. Napar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml (max 150 ml); dzieci powyżej 7 r. ż. - zgodnie z wagą ciała: 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg -50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz. Wywar: 1 łyżkę ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawkować jak napar. Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; w kolkach - 1 łyżka. Intrakt - Intractum Chelidonii: pół szkl. świeżego i mielonego ziela zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody; dzieci ważące 25-30 kg - 3 ml, 35-40 kg - 4 ml, 45-50 kg - 6 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody. Nalewka glistnikowa - Tinctura Chelidonii: pół szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Doustnie zażywać jak Intrakt. Leczy niektóre oporne zmiany trądzikowe. W tym celu przemywać skórę 3 razy dz. Wyciąg glicerynowy z glistnika Gliceroextractum Chelidonii: każdą łyżkę pobranego świeżego lub suchego ziela zalać 30 g gliceryny płynnej i 15 ml wódki; wymieszać; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml po rozcieńczeniu z dowolnym sokiem w zaparciach bolesnych, przy kolkach i kamicy moczowej oraz żółciowej. Lek silny w działaniu! Rp. Mikstura CML azulenowa Nalewka glistnikowa - 10 ml Nalewka melisowa - 10 ml Nalewka serdecznikowa - 10 ml Azulan - 5 ml Wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 60 kropli. Wskazania: nerwice narządowe, stres, depresja, lęk, niepokój wewnętrzny, bóle brzucha, napięcie przedmiesiączkowe, bezsenność, kolki, choroby alergiczne.

Głóg - Crataegus (Rosaceae) Opis 1. Głóg jednoszyjkowy - Crataegus monogyna - krzew dorastający do 5 m wys. (niekiedy ma postać drzewka do 8 m wys.), opatrzony w kolce; liście szeroko- lub odwrotnie jajowate, 3-7-klapowe, głęboko wcięte; kwiaty w podbaldachach; kielich 5-dzielny o rurce zrośniętej z zalążnią; korona złożona z 5 okrągławych, białych lub nieco różowawych płatków; pręcików wiele; słupek 1 jednoszyjkowy; owoc jabłkowaty, jajowaty lub okrągły, czerwony, z 1 pestką. Rośnie w lasach i w zaroślach. 2). Głóg dwuszyjkowy - Crataegus oxyacantha - krzew dorastający do 5 m wys.; liście odwrotnie jajowate, 3-5 klapowe; kwiaty w baldachogronach; kielich 5-dzielny o rurce zrośniętej z zalążnią; korona złożona z 5 okrągławych, białych lub różowawych płatków; słupek dolny zaopatrzony w 2 szyjki, zrośnięty z dnem kwiatowym; owoc jabłkowaty, okrągławy, ciemnoczerwony. Rośnie w lasach, w zaroślach, często sadzony w polach, na zboczach i na zrębach. Surowiec Surowcem jest kwiatostan, liść i owoc - Inflorescentia, Folium et Fructus Crataegi (FP T,II,III,IV IV). W aptekach i w sklepach zielarskich surowce farmakopealne: kwiatostan (Herba Lux, Herbapol, Kawon, Phytopharm) – op. 25 lub 50 g; owoc głogu (Herbapol, Kawon) – op. 50 g; intrakt głogowy Intractum Crataegi (Phytopharm) – płyn we flakonach po 100 g. Kwiaty zbiera się w I fazie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Owoce zrywa się jesienią, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Liście zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Kwiaty i liście można połączyć. Skład chemiczny Liście zawierają kw. głogowy = krategusowy, flawony, flawonoidy, garbniki, cholinę i kumaryny. Kwiaty w swym składzie chemicznym posiadają kw. kawowy, kw. chlorogenowy, hiperozyd, acetylocholinę, cholinę, trojmetyloaminę, cukrowce, puryny, olejek eteryczny, kumaryny i związki glikozydowe. W owocach można znaleźć wit. C (54 mg/100 g), karoten (300 j.m.), tiaminę (1300 ug), pektyny (1,50%), sole mineralne (1,20%), zw. azotowe (0,80%), flawonoidy, kw. jabłkowy (0,30%), cukier inwertowy (3,80%), kw. ursolowy, kw. oleinowy, kw. krateogolowy, kw. kawowy, sorbitol, adenozynę, guaninę, glikozydy, garbniki, sacharydy, fitochinony, ryboflawinę, niacynę, pirydoksynę i in. Spośród flawonoidów ważne są: hiperozyd, kwercetyna i witeksyna. Działanie Przetwory z głogu tonizują i zwalniają czynność serca, rozszerzają naczynia wieńcowe (wyciągi alkoholowe !), obniżają ciśnienie krwi, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne oraz błony międzykomórkowe, zapobiegając w ten sposób powstawaniu wysięków; regulują pracę nerek; działają uspokajająco, rozkurczowo i moczopędnie. Wskazania: choroba nadciśnieniowa, nadczynność tarczycy, częstoskurcz, nerwice serca, nerwobóle, miażdżyca, choroba wieńcowa, zdenerwowanie, bezsenność, stres, kołatanie serca, reumatyzm, obrzęki i wysięki, zaburzenia metabolizmu, skąpomocz. Napar: 3 łyżki kwiatów, liści lub owoców zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz, po 150-200 ml; dzieci ważące; 4-5 kg - 8,5 ml; 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 rai, 30-35kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 3-4 razy dz. Alkoholatura zimna: pół szkl, świeżych kwiatów i liści lub owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1,5-2 ml, 20-25 kg - 2-3 ml, 30-35 kg - 4 ml, 40-45kg - 5-6 ml, 50-55 kg - 7 ml, 3-4 razy dz. Intrakt głogowy - Intractum Crataegi: pół szkl. świeżych liści i kwiatów lub owoców zalać 400 ml gorącej wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Nalewka głogowa - Tinctura Crataegi: pół szkl. suchych kwiatów, liści i kwaitów lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Alkoholmel Crataegi: do 100 ml dowolnego wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieciom podawać 1-2 łyżeczki płynu. Znakomity środek wzmacniający, przeciwmiażdżycowy i kardiotoniczny. Miód głogowy - Mel Crataegi: suche owoce lub liście z kwiatami zmielić na drobniutki proszek. Na każdą łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 czubatej łyżeczce.

Iglica pospolita - Erodium cicutarium (Geraniaceae). Opis. Roślina wieloletnia (w ostre zimy wymarza) dorastająca do 50 cm wys.; łodyga ogruczolona, czerwonawo nabiegła, owłosiona, podnosząca się; liście nieparzysto-pierzasto-sieczne; liście o odcinkach głęboko pierzastowcinanych; kwiatostan baldachokształtny, długoszypułkowy; szypułki kwiatowe do 1,5 cm dł.; korona o płatkach jajowatych; pręcików 10; kwiaty purpurowe; owoc - rozłupka ze spiralną ością, która wkręca się w glebę wraz z owockiem (bardzo ciekawe zjawisko). Kwitnie od kwietnia do października. Roślina pospolita w całym kraju. Iglica rośnie na ugorach, na pastwiskach, na przydrożach, w ziołoroślach, na wzgórzach, na łąkach; lubi gleby bogate w azot. Surowiec. Wykorzystuje się ziele - Herba Erodii cicutarii, które zbiera się przed lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Ziele iglicy zawiera dużo witaminy C (600-650 mg/100 g), koffeinę (ok. 50 mg/100 g), karoten, kw. galusowy, cytrynowy, jabłkowy i kawowy, garbniki, sole mineralne (głównie krzem), flawonoidy, alkaloidy, fermenty i in. Działanie. Wyciągi z iglicy działają moczopędnie, słabo przeciwbólowo, napotnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, żółciopędnie, przeciwreumatycznie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, odkażająco; uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, regulują przemianę materii, zapobiegają powstawaniu miażdżycy, regulują krwawienia miesiączkowe, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, polepszają trawienie pobudzają apetyt; leczą biegunki i niestrawność. Wskazania: obrzęki, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia metabolizmu i trawienia, reumatyzm, dna, choroby zakaźne, przeziębienie, niedobór wit. C, choroby skórne, stany zapalne nerek i dróg moczowych, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, krwiomocz, upławy, nieregularne i obfite krwawienia miesiączkowe, choroby wątroby. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg -8,5 ml, 5-6 kg - 10-11 ml, 7-8 kg - 15 ml, 9-10 kg - 19-20 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące: 15-20 kg - 42 ml, 25-30 kg - 53 ml, 35-40 kg -75 ml, 45-50 kg - 107-110 ml, 3-4 razy dz. Korzystne jest podawanie iglicy wraz z Benalginem (benzydaminą), salicylanami oraz z paracetamolem (Acenol) i ibuprofenem. Alkoholatura “zimna": pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci ważące 15 kg - 2 ml, 20 kg - 2,8 ml, 25 kg - 3,5 ml, 30 kg - 4 ml, 35 kg - 5 ml, 40 kg - 5,7 ml, 45 kg - 6 ml, 50 kg - 7 ml, 55 kg - 7,8 ml, 3-4 razy dz. Nalewka iglicowa - Tinctura Erodii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10-15 ml; dzieci - patrz alkoholatura. Alkoholmel Erodii: do 100 ml alkoholatury (w ostateczności może być nalewka) wlać 100 ml miodu, dodać sok z cytryny, cynamon lub wanilię, wymieszać wszystko razem Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki jako wybitnie działający środek wzmacniająco i wykrztuśnie. Dzieciom podawać 2 łyżeczki płynu. Miód iglicowy - Mel Erodii: Na każdą łyżkę świeżego siekanego ziela dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Podobnie sporządza się miód iglicowy z suchego ziela. Syrop iglicowy - Sirupus Erodii: świeże zmielone ziele v ilości 2 szklanek pełnych zalać 300 ml wody; dodać 3 łyżki korzenia żywokostu i 2 łyżki korzenia lukrecji; gotować wszystko razem 5 minut; odstawić pod przykryciem na 3 godziny; odcedzić. Dodać 100 ml cukru i 100 ml miodu oraz sok z jednej małej cytryny, wanilię lub cynamon, wymieszać. Na końcu do syropu dodać 2 łyżki wódki. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2 łyżeczki syropku 3-4 razy dz. Ze świeżego ziela można uzyskać przy pomocy sokowirówki sok wysokowitaminowy, który zażywa się 3-4 razy dz. po 30 ml. Warto go zakonserwować poprzez zacukrowanie lub zalanie alkoholem w proporcji 1:1. Rp. Alkoholatura lub nalewka iglicowa - 50 ml Nalewka lub intrakt pierwiosnkowy - 50 ml Nalewka lub intrakt ze świeżych owoców róży - 50 ml Miód naturalny - 100 ml Wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Podawać dzieciom w ilości 2 łyżeczek, najlepiej w mleku z miodem.

Wskazania: choroby zakaźne, kaszel, przeziębienie, osłabienie, rekonwalescencja. Rp. Ziele iglicy - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Ziele mniszka - 1 łyżka Owoc dzikiej róży - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Owoc dzikiego bzu czarnego - 1 łyżka Igliwie świerkowe, sosnowe lub modrzewiowe - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Wymieszać; 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 -ni, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 5-4 razy dz. Wskazania: niedobory witaminowe i bioelementów, osłabienie, rekonwalescencja, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, obniżona odporność systemu immunologicznego na choroby, nieżyt dróg oddechowych, zaparcia, gorączka, zaburzenia przemiany materii, po zatruciach. Rp. Napar z ziela iglicy - 100 ml Odwar z kory wierzbowej lub napar z kwiatu wiązówki - 100 ml Napar lipowy - 100 ml Wymieszać. Pić 4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3 kg -8,7 ml, 4-5 kg - 11 ml, 6-7 kg - 17 ml, 3-9 kg – 22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 4 razy dziennie lub częściej. Wskazania: gorączka, grypa, przeziębienie, świnka, odra, ospa i in.

Jałowiec pospolity - Juniperus communis (Cupressaceae). Opis. Krzew lub drzewko dorastające do 15 m wys.; kora szarobrunatna, włóknista; igły mrozoodporne, proste, kłujące, ustawione po 3 w okółkach; roślina dwupienna; szyszkojagody czarne z sinym nalotem; żyje do 100 i więcej lat. W Polsce pospolity na niżu i w niższych położeniach górskich. Surowiec. Surowcem jest owoc jałowca - Fructus Juniperi, FP I,II,III, IV i V, które można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 20, 50 g). Szyszkojagody zbiera się w jesieni lub zimą po przymrozkach; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 40-60o C. Można je też najpierw suszyć w normalnej temp. pokojowej, a gdy ulegną pomarszczeniu - dosuszyć w temp. podwyższonej. Skład chemiczny. Szyszkojagody zawierają 2% olejku eterycznego, 40% cukrów, 0,5% żywic, 8% barwników, goryczkę juniperynę - ok. 1%, flawonoidy, witaminy, sole mineralne, kwasy organiczne i garbniki. Olejek eteryczny zawiera pinen, kadinen, borneol, kamfen, junen (czynny diuretycznie), juniperol, terpineol. Ponadto w owocach i w igliwiu jałowcowym (niekiedy jest też wykorzystywany) występuje gwajakol i jego pochodne oraz krezol. Działanie. Przetwory z jałowca działają moczopędnie (hamują wchłanianie zwrotne jonów Na i Cl — działanie przeciwobrzękowe), żółciopędnie, odkażająco, wykrztuśnie; hamują nierny proces fermentacji zachodzący w jelitach, ułatwiają i poprawiają trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego, zwiększają wydzielanie soków żołądkowych, przyśpieszają obieg krwi, działają napotnie, likwidują zastoje żółci. Wskazania: hipernatremia (niar sodu), hiperchloremia, obrzęki zastoinowe, niewydolność wątroby, zaburzenia trawienie, nerwobóle, reumatyzm, zastoje krążeniowe, zaburzenia metabolizmu, choroby przeziębieniowe, skórne i zakaźne, nieprzyjemna woń z ust, nieżyty układu oddechowego, suchy kaszel, katar, stany zapalne zatok, trądzik (wewnętrznie !). Przeciwwskazania: ciąża, choroba wrzodowa (zdania podzielone), zapalenie ślepej kiszki, zapalenie nerek, Objawy przedawkowania: podrażnienie nerek, białkomocz, krwiomocz, podrażnienie przewodu pokarmowego, nudności, wymioty, biegunka. Odwar: 2 łyżki owoców zalać 2 szkl. wody; gotować 3-5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14 ml, 16-20 kg - 22-28 ml, 21-25 kg - 30 ml, 26-30 kg -37-42 ml, 31-35 ml - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg - 58-64 ml, 46-50 kg - 65-71 ml, 51-55 kg - 72-78,5 ml, 4 razy dz. Owoce można zaparzyć w mleku, a następnie osłodzić miodem (nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie itd.). Nalewka jałowcowa - Tinctura Juniperi (jałowcówka): pół szkl. mielonych owoców zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Intrakt jałowcowy - Intractum Juniperi: pół szkl. świeżych owoców zalać 400 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieciom podawać w mleku z miodem. Olej jałowcowy – Oleum Juniperi (stosować do wcierań rozgrzewających, przeciwprzeziębieniowych, przy nerwo-, stawo-, i mięśniobólach oraz przy nieżytach układu oddechowego i przy chorobach zakaźnych - nacierać całe ciało, także przy chorobach zakaźnych): pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych owoców zalać 100-150 ml gorącego oleju; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Można też używać jako przyprawy do sałatek i zup oraz tłustych mięs. Uwaga ! Olejek eteryczny jałowcowy (Oleum Juniperi) dostępny w sklepach zielarskich i w aptekach można zażywać na miodzie 3-4 razy dz. po 3 krople (stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego i zatok obocznych nosa). Samego olejku eterycznego nie stosować do wcierania w skórę trądzikową i łojotokową, nawet w stanie rozcieńczonym. Niektórzy zalecają go przy trądziku – do wcierań. Niestety wcierany w skórę twarzy i szyi powoduje ropne zapalenie mieszków włosowych. Olejek jałowcowy można natomiast mieszać z innymi olejkami i stosować do leczenia zmian trądzikowych, oczywiście w odpowiednich zestawach i proporcjach. Zażywany doustnie (polecam wyciągi wodne z szyszkojagód) działa rzeczywiście przeciwtrądzikowo.

Janowiec - Genista (Fabaceae). Opis. 1). Janowiec barwierski - Genista tinctoria - żółcidło - krzewinka dorastająca do 60 cm wys., na pierwszy rzut oka podobna do lnicy; gałązki roczne bruzdowane, kanciaste, wzniesione, na szczycie przylegająco owłosione; liście pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne, brzegiem i na wiązkach przewodzących - owłosione; przylistki drobne, szydlaste; kwiatostan - grono szczytowe; kwiaty żółte; owoc - strąk. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie w suchych lasach i na słonecznych wzgórzach; występuje na niżu i na Podkarpaciu. 2). Janowiec ciernisty - Genista germanica - krzewinka dorastająca do 60 cm wys.; gałązki owłosione, starsze z kolcami, kwiatonośne - bez kolców; liście pojedyncze, lancetowate lub eliptyczne; przylistków brak; kwiatostan - grono; kwiaty żółte, motylkowate; pręcików 10 zrosłych ze sobą nitkami; słupek 1; owoc - owłosiony strąk; nasiona ciemnobrunatne, spłaszczone, w liczbie 2-6 sztuk. Kwitnie od maja do lipca. Rośnie w borach sosnowych i na słonecznych wzgórzach. Rozpowszechniony na niżu. Surowiec. Z janowca barwierskiego będziemy wykorzystywali kwitnące ziele - Herba Genistae tinctoriae, natomiast z janowca ciernistego kwitnące ziele i nasienie - Herba Genistae germanicae et Semen G. germanicae. Oba surowce suszy się w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Ziele i nasiona janowca ciernistego zawierają: sparteinę; cytyzynę, metylocytyzynę, anagirynę, flawonoidy, garbniki, olejek eteryczny i gorycze. Ziele janowca barwierskiego ma podobny skład chemiczny i zawiera około 0,33% alkaloidów (genistynę, sparteinę, anagirynę, cytyzynę, metylocytyzynę), flawonoidy (luteolinę), gorycze, garbniki, olejek lotny. Działanie. Alkaloidy zawarte w janowcach nadają wyciągom gorzki smak, dobrze przenikają do wody i alkoholu oraz gliceryny; pobudzają ośrodek oddechowy, zwalniają czynność serca, zmniejszają wrażliwość mięśnia sercowego, zwalniają przewodzenie podniet w wegetatywnych włóknach sercowych, hamują niemiarowość serca, kurczą macicę, zwiększają napięcie układu nerwowego parasympatycznego. Inne składniki chemiczne oraz znane nam już alkaloidy wywierają silne działanie moczopędne, napotne, przeczyszczające (słabe), uspokajające, przeciwzapalne, przeciwkamicze (zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej), żółciopędne, przeciwobrzękowe; obniżają ciśnienie krwi, pobudzają apetyt, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, poprawiają trawienie. Wskazania: tachykardia, migotanie przedsionków, nerwica serca, kołatanie serca, kłucie w sercu, podniecenie nerwowe, bezsenność, nadciśnienie, zapalenie nerek i dróg moczowych, kamica moczowa i żółciowa, obrzęki, gorączka, skąpomocz, zaparcia, zaburzenia w wydzielaniu żółci. Pomagają też przy chorobach śledziony i zatrzymaniu miesiączki. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 55 kg 78 ml, 3—4 razy dz. Proszek janowcowy – Pulvis Genistae: suche nasiona janowca ciernistego zmielić w młynku do kawy. Zażywać 3 razy dz. po 1/3 łyżeczki do herbaty; dobrze popić. Sproszkowane ziele można wymieszać z miodem (1 łyżeczka płaska proszku na 2 łyżki miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Nalewka janowcowa - Tinctura Genistae: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Przyrządza się także intrakt w tej samej proporcji suszu do alkoholu i podobnie zażywa, Wyciągi alkoholowe można zmieszać z miodem w proporcji 1:1 (uzyskując Alkoholmel Genistae) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Nalewka z nasion: 2 łyżki nasion mielonych zalać 100 ml wódki; macerować 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 20-30 kropli w chorobach serca. W przypadku kamicy moczowej proponuję następujący lek (przy pomocy którego uzyskiwałem dobre efekty lecznicze, ale z pewnością nie będzie on taki dobry w stosunku do wszystkich chorych, można jednak spróbować, który umożliwia i ułatwia wydalenie piasku i drobnych kamieni z układu moczowego. Rp. Napar z janowca - 50 ml Napar z połonicznika - 50 ml Napar z glistnika - 50 ml Odwar z kory lub gałązek brzozy - 50 ml

Gliceryna płynna - ilość zależna od wagi ciała (to znaczy na każdy 1 kg masy ciała dajemy 1 g gliceryny, np. osoba ważąca 56 kg powinna zużyć 56 g gliceryny, 45 kg - 45 g gliceryny itd.; gliceryna sprzedawana jest w aptekach po 30 g). Płyny wymieszać i wypić jednorazowo. Lek stosować 1 raz dz. rano lub wieczorem przez 5-6 dni, potem należy zrobić przerwę 2-tygodniową. Wszystkie składniki są bardzo ważne; dziwne się może komuś wydać wypicie takiej ilości gliceryny, jednakże mniejsza jej dawka nie pełni należytej roli. Jedynym niepożądanym działaniem specyfiku jest to, że wywołuje przeczyszczenie; dzieje się to jednak w sposób łagodny, a tak na marginesie mówiąc to od czasu do czasu wskazane jest pełne wypróżnienie się, usunięcie zalegających mas kałowych z jelit, które wydzielają toksyczne i bardzo szkodliwe dla samego organizmu substancje; szczególnie ważne to jest przy częstych bólach brzucha, zaburzeniach trawiennych, chorobach skórnych i zakaźnych oraz przy otyłości i złym samopoczuciu. Po tej oto kuracji każdy człowiek poczuje się o wiele lepiej, odczuje znaczną ulgę i powrót sił. Ale wróćmy do głównego meritum leku. Glistnik działa silnie rozkurczowo na drogi moczowe (powiększa ich światło) co umożliwia przejście drobnych kamieni przez przewody moczowe, ponadto znosi ewentualną kolkę i uspokaja pacjenta. Z tego względu, że chory może odczuć bóle powinien zaopatrzyć się w dodatkowy lek rozkurczowy i przeciwbólowy, np. Vegantin, Isalgin, No-Spa, Tolargin, Vegantalgin (w razie potrzeby zażyć 2 tabl. lub draż. któregoś z wymienionych leków, można to też zrobić profilaktycznie). Tolargin o działaniu silnie rozkurczowym i przeciwbólowym należy zastosować doodbytniczo – 1 czopek. Wiemy też, że wyciągi z połonicznika, kory brzozy i janowca rozkruszają kamienie moczowe i złogi na piasek ułatwiając ich wydalenie (przez strumień cieczy wydalanej). Gliceryna ułatwia przechodzenie kamieni nerkowych przez drogi moczowe, o czym można się dowiedzieć ze starych ksiąg medycznych i być może osobiście. Większa cześć gliceryny zostaje szybko przekształcona do glukozy wywołując przejściową hiperglikemię i silny efekt moczopędny. Podczas dnia pić napar z następującej mieszanki ziołowej: Rp. Ziele nawłoci - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Liść borówki, mącznicy, liście lub gałązki gruszy lub ziele bagna zw. - 1 łyżka Ziele połonicznika - 1 łyżka Kłącze perzu - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody, zagotować; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml.

Jarząb pospolity (jarzębina) - Sorbus aucuparia (Rosaceae). Opis. Krzew lub drzewo dorastające do 15 m wys.; liście nieparzysto-pierzaste, o 11-15 lancetowatych, ostro piłkowanych listkach; kwiaty zebrane w baldachy (podbaldachy); kielich 5-działkowy; korona złożona z pięciu okrągławych, białych lub nieco żółtawych płatków; owoc - kulisty, szkarłatny typu jabłka (jabłczak). W Polsce rośnie na niżu i w górach; pospolity w lasach, w zaroślach, nad rzekami i w parkach. U nas rosną także: jarząb mączny - S. aria, jarząb domowy - S. domestica i jarząb szwedzki – S. scandia (intermedia), które są również lecznicze. Surowiec. Wykorzystywane są liście, kwiaty i owoce - Folium, Flos, et Fructus Sorbi - sprzedawane są w sklepach zielarskich (owoc). Liście i kwiaty zbiera się w czasie kwitnienia, łączy ze sobą, razem suszy w temp. do 40o C i razem mieli. Owoce zbiera się, gdy są dojrzałe i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80 °C. Skład chemiczny. Owoce zawierają 40-70 mg/100 g wit. C, 13.000 j.m. wit. A; 400 mg wit.P, 400 ug wit. K, 5,85% cukrowców, 2,57% kw. jabłkowego, 1,79% zw. azotowych, 0,85% soli mineralnych, 0,39% pektyn, garbniki, flawonoidy, gorycz, kw. parasorbowy, kw. sorbowy, kw. cytrynowy, kw. galusowy, epikatechinę i glikozydy. Kwiaty i liście posiadają 100-200 mg wit. C/100 g, flawonole (astragalinę, hiperozyd, 3-soforozyd, kemferol, izokwercytrynę, soforozyd kwercetyny), spireozyd. Działanie. Owoce działają moczopędnie, przeciwszkorbutowo, odżywczo, odkażająco, lekko przeczyszczająco, przeciwcukrzycowo, żółciopędnie, wzmacniająco, odtruwająco; zwiększają krzepliwość krwi, regulują metabolizm. Kwiaty i liście są cennym źródłem wit. C i P, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, działają moczopędnie, żółciopędnie, wzmacniająco, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwobrzękowo, przeciwwysiękowo, regulują wypróżnienia i przemianę materii. Wskazania: zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka, hipowitaminozy, choroby zakaźne, przeziębienie, zaburzenia trawienia, choroby skórne i alergiczne, zaburzenia w wydzielaniu i przepływie żółci, choroby wątroby, gorączka, skąpomocz, łamliwość naczyń krwionośnych, zapalenie gałki ocznej i spojówek (okłady na oczy z naparu liściowo-kwiatowego, i jednoczesne jego picie), zapalenie nerek, zaburzenia przemiany materii. Napar: 2 łyżki kwiatów i liści lub 3 łyżki owoców mielonych zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; napar owocowy osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; dzieci - ok. 100-150 ml kilka razy dz. Nalewka jarzębinowa - Tinctura Sorbi: pół szkl. suchych liści lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml. Intrakt jarzębinowy - Intractum Sorbi: pół szkl. świeżych owoców lub liści i kwiatów zalać 400 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml. Alkoholmel Sorbi: do 100 ml nalewki lub intraktu wlać 100 ml miodu, sok z jednej małej cytryny, trochę dodać wanilii lub cynamonu i goździków, wymieszać wszystko. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Sok z owoców - Succus Sorbi. Świeże owoce umyć, zmielić przez maszynkę do mięsa, włożyć do emaliowanego garnka i zalać wodą tyle tylko, żeby masę przykrywała; następnie wsypać cukier (na każdy 1 kg owoców -0,5 kg cukru); odstawić na 6-8 godz.; potem gotować masę owocową przez 15-20 minut; przecedzić; dosłodzić do smaku (jeżeli na 1 l wyciągu damy 1 kg cukru to uzyskamy syrop). Pasteryzować 20 minut w wodzie o temp. 80 °C. Doskonały jest wymieszany z innym sokiem, np. cytrynowym, jabłkowym, pomarańczowym. Rp. Liść i kwiat jarzębiny - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Ziele nostrzyka - 1 łyżka Ziele dziurawca - 1 łyżka Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50--57 ml, 45-50 kg 64-71 ml, 55-60 kg - 78-85 ml, 3-4 razy dz.

Wskazania: wybroczyny na siatkówce, zapalenie nerek, wątroby, gałki ocznej i spojówek, choroby alergiczne, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, żylaki, plamice, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne (dermatozy, wypryski, trądziki, teleangiektazje i in.), krwiomocz, hipowitaminoza C i P, nadciśnienie, skąpomocz, obrzęki, wysięki stawowe, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, nieżyt żołądka i jelit, zaparcia.

Jasnota biała - Lamium album (Labiatae). Opis. Bylina dorastająca do 60 cm wys.; liście jajowate, brzegiem grubo piłkowane; kwiaty w 6-16kwiatowych niby okółkach; kielich dzwonkowaty z 5 ząbkami; korona biała, o zgiętej rurce, dwuwargowa; warga górna sklepiona i owłosiona, dolna natomiast dłuższa, o nitkowatych klapach bocznych; pręcików 4; słupek 1; cała roślina gruczołowato owłosiona, przy roztarciu pachnąca. Roślina pospolita; rośnie w zaroślach, w sadach, nad brzegami wód, pod lasami, na łąkach, w ogrodach, niekiedy występuje masowo. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Lamii albi zbierane przed lub w czasie kwitnienia oraz kwiat - Flos Lamii albi, które można pozyskać ze stanu naturalnego lub kupić w sklepie zielarskim (opak. 10, 20, 25, 50 g). Surowce suszy się w temp. do 40o C. Niekiedy używa się również korzenie jasnoty - Radix Lamii, które są cennym surowcem. Należy je zbierać w jesieni, na przedwiośniu lub wiosną; suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. Skład chemiczny. Ziele i kwiaty zawierają olejek eteryczny, śluzy, saponiny, garbniki (w zielu ok. 12-14%), flawonoidy (lamiozyd, lamiid, hipolamiid), glikozydy irydoidowe, aminy biogenne (cholina, histamina, tyramina), dużo karotenu, liczne sole mineralne i cukrowce. Korzeń zawiera dużo saponiny i stachiozy. Działanie. Korzeń działa silnie wykrztuśnie, moczopędnie i napotnie. Natomiast ziele i kwiaty hamują krwotoki maciczne, regulują miesiączkowanie (raczej zmniejsza), zwiększają liczbę erytrocytów we krwi, poprawiają przemianę materii, odtruwają organizm, wzmagają wydzielanie soku żołądkowego, pobudzają apetyt, regulują wypróżnienia, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne; działają żółciopędnie, rozkurczowo, napotnie, moczopędnie, przeciwcukrzycowo, odkażająco, wykrztuśnie, przeciwzapalnie i wzmacniająco. Cała roślina działa też uspokajająco i lekko nasennie. Wskazania: nierne krwawienia miesiączkowe i w dodatku nieregularne, upławy (pić napar i stosować nasiadówki), krwotoki pozamiesiączkowe, choroby śledziony, wątroby i trzustki, skurcze mięśni gładkich, bóle brzucha, kamica moczowa i żółciowa, podniecenie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, lek, stres, okres po- i przekwitania, zapalenie przydatków, choroby skórne, nieżyty układu oddechowego, zaparcia, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienne, choroby zakaźne, niedokrwistość, zaburzenia metabolizmu. Korzeń stosować głównie przy kaszlu i zakażeniach oraz stanach zapalnych układu oddechowego; pomaga też przy astmie i katarze siennym (pyłkowicy); ułatwia zasypianie; leczy przeziębienia. Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5,7 ml, 5-6 kg - 7-8,5 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 9-10 kg - 12,8-14 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 15,7-21 ml, 16-20 kg - 22,8-28,5 ml, 21-25 kg - 30-35,7 ml, 26-30 kg - 37-42,8 ml, 31-35 kg - 44-50 ml, 36-40 kg - 51-57 ml, 41-45 kg 58,5-64 ml, 46-50 kg - 65,7-71 ml, 51-55 kg - 72,8-78,5 ml, 3-4 razy dz. Kwiaty i ziele można też parzyć w mleku, które następnie warto osłodzić miodem. Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić; w przypadku chorób zakaźnych, przeziębieniowych, kaszlu itd. posłodzić miodem (jeżeli leczymy schorzenia układu pokarmowego nie słodzimy!). Pić jak napar. Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego mielonego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml (max 15 ml). Podobnie sporządza się nalewkę z suchego ziela i intrakt ze świeżego surowce; podobnie się je też dawkuje. Godny polecenia jest Alkoholmel Lamii (100 ml wyciągu alkoholowego wymieszać ze 100 ml miodu), który działa wzmacniająco i wykrztuśnie, a zażywa się go 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Miód jasnotowy Mel Lamii: na każdą 1 łyżkę świeżego siekanego ziela dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu; wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Rp. Ziele jasnoty - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Kwiat lub ziele wrotyczu - 1 łyżka Kłącze lub liść lepiężnika - 1 łyżka Kłącze lub ziele kokoryczki - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 1 godzinę; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 150 ml. Lek silny! Wskazania: zatrzymanie miesiączkowania, nieregularne krwawienia miesiączkowe, bóle

miesiączkowe, zapalenie przydatków, upławy (jednocześnie stosować doustnie i do przepłukiwania pochwy lub nasiadówek 40-minutowych), zaburzenia hormonalne, okres po- i przekwitania i choroby z nim związane, nerwice, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, nadciśnienie, zaburzenia sercowe, stres, zaparcia, bóle brzucha i jajników, zaburzenia metabolizmu, “uderzenia gorąca”, nagłe poty, zawroty głowy, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do głowy, zaburzenia trawienne podczas miesiączki. Stosować lek bardzo regularnie! Przeciwwskazania: ciąża !

Jemioła - Viscum (Loranthaceae). Opis. 1). Jemioła biała (pospolita) - Viscum album - krzewinka wieloletnia dorastająca do 50 cm dł., pasożytująca na drzewach i krzewach liściastych; pędy oliwkowożółte; liście zimotrwałe, skórzaste, grubawe, ciemnozielone; w kątach rozgałęzień wyrastają niepozorne kwiaty o silnej woni; jagody białe. Kwitnie od lutego do marca. Spotykana jest na drzewach owocowych (jabłonie, grusze) oraz dziko rosnących (wierzba, klon, topola). 2). Jemioła jodłowa - Viscum abietis - pasożytuje na jodle i innych drzewach iglastych; liście duże, szerokie, zimotrwałe, podłużnie jajowate lub lancetowate, ciemnozielone. 3). Jemioła rozpierzchła - Viscum laxum - krzewinka dorastająca do 50 cm dł.; liście wąskolancetowate, żółtozielone, górne często sierpowate; owoc - jasnożółta jagoda. Kwitnie od marca do maja. Pasożytuje na drzewach iglastych. Surowiec. Wykorzystuje się ziele jemioły wraz z owocami - Herba Visci cum Fructuosi (FP I, II, III, IV et V), które zbiera się od marca do kwietnia; surowiec długo schnie przez co traci swe właściwości lecznicze, dlatego też należy go suszyć w lekko ogrzanym piekarniku (do max 40o C, nie w wyższej!) oczywiście otwartym. Susz po zmieleniu należy przechowywać w światłoszczelnym opakowaniu!. W aptekach i w sklepach zielarskich sprzedaje się Intractum /Phytopharm/ (100 g) oraz Herba Visci albi (opak. 50 g). Niemiecka firma Madaus produkuje wartościowy preparat o nazwie Plenosol N – amp. – zastrzyki podskórne 1 ml. Skład chemiczny. Surowiec zawiera fizjologicznie aktywne peptydy czyli tak zwane viscotoxyny - 0,05-0,1% oraz lektyny, aminy biogenne, (cholinę. acetylocholinę, tryptaminę), triterpeny (kw. ursolowy oraz oleanowy), flawonoidy glikozydowe (kwercetynę, viscoflawinę), ksantofile, sole mineralne (Mg, K, Ca), śluzy, kw. viscynowy, viscirezynę, visconezynę, sapogeninę, zasadę złożoną z węgla, wodoru i azotu i inne. Viskotoxyna zwana także viscalbiną zbudowana jest z 34 atomów węgla, 68 atomów wodoru, 18 atomów tlenu, 10 atomów azotu i 1 atomu siarki; dobrze przechodzi do rozcieńczonego alkoholu i gliceryny, rozkłada się w temp. ok. 70-80o C lub co gorsze, a bardziej przekonujące, biorąc pod uwagę właściwości tego białka - dobrze przechodzi do zimnej wody; pod wpływem wysokiej temperatury, stężonej gliceryny, i wysokoprocentowego alkoholu czy octu ulega procesowi denaturacji, polegającemu na rozerwaniu wewnątrzcząsteczkowych wiązań wodorowych, zniszczeniu dwusiarczkowego przyciągania elektrostatycznego i oddziaływania hydrofobowego, czyli najkrócej mówiąc - unieczynnieniu. Jaki z tego wniosek? Taki, że hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) działanie wywierają wyłącznie tak zwane zimne wyciągi olejowe, wodne ze świeżego lub suchego ziela, sok z niego uzyskany, ale bez jakiegokolwiek podgrzewania, sproszkowane ziele wysuszone jednak szybko i w temp. nie wyższej niż 40 C, miód ze świeżego i suchego ziela oraz syropek jemiołowy sporządzony według przepisu jaki podałem. W owocach znajduje się lepka wiscyna o silnym działaniu farmakologicznym. Działanie. Zimne wyciągi z ziela jemioły (bez alkoholu) oraz sok jemiołowy działają hipotensyjnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajająco, lekko nasennie, nasercowo, żółciopędnie, moczopędnie; regulują wypróżnienia i przemianę materii, zapobiegają powstawaniu miażdżycy. Według wielu naukowców jemioła działa podobnie jak naparstnica, jednakże znacznie słabiej, mianowicie: zwiększa napięcie mięśnia sercowego w spoczynku, zwalnia pracę serca, rozszerza tętnice wieńcowe, usprawnia krążenie, zwiększa pobudliwość oraz kurczliwość mięśnia sercowego. Wyciągi alkoholowe oraz gorące - wodne działają jedynie rozkurczowo, przeciwkrwotocznie, żółciopędnie, moczopędnie, regulująco na metabolizm i wypróżnienia oraz uspokajająco (glikozydy flawonoidowe i im podobne). Maść z owoców leczy guzy skórne, niekiedy i inne choroby dermatologiczne (rogowacenie posłoneczne, dermatozy) oraz rany, oparzenia. Wskazania dla wyciągów zimnych: nadciśnienie, stwardnienie naczyń, dusznica bolesna, krwiomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, krwawe biegunki, zawroty głowy, nierne krwawienia miesiączkowe, krwotoki maciczne pozamenstruacyjne, osłabienie serca, kłucie w sercu, nerwice wegetatywne, choroby zakaźne, nowotwory, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, krwotoki z nosa, stany lękowe, histerie, wyczerpanie nerwowe, stany stresowe, zadyszka, wewnętrzny niepokój, niewydolność krążenia, zastoje krwi (+ nostrzyk + kasztanowiec w równych częściach). Wskazania dla wyciągów alkoholowych i wodnych – gorących: krwotoki maciczne, wyczerpanie nerwowe, miażdżyca, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia metabolizmu, skąpomocz, skurcze jelitowe, bezsenność.

Macerat jemiołowy – Macerati Visci: 2-3 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml wody przegotowanej o temp. pokojowej; przykryć; odstawić na 8 godzin; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21-28,5 ml, 25-30 kg - 35,7-42,8 ml. 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 6471 ml, 55-60 kg - 78,5-85,7 ml, 3-4 razy dz. Miód jemiołowy - Mel Visci: na każdą 1 łyżkę siekanego lub zmielonego świeżego ziela, albo 1 łyżeczkę sproszkowanego suszu dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki dowolnego kompotu lub soku, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Syrop jemiołowy - Sirupus Visci: pół szkl. mielonego świeżego ziela (może być w ostateczności suche) zalać 200 ml przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 12 godzin (nie dłużej!, bo zakiśnie); przecedzić. Na każde 100 ml wodnego zimnego wyciągu dać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 30 ml. Wyciąg olejowy - Oleum Visci: pół szkl. świeżego zmielonego ziela lub suszu zalać 100 ml oleju o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni w ciemnym miejscu; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Maść z jagód i ziela jemioły - Unguentum Visci na liczne choroby skórne: pół szkl. świeżych owoców jemioły i świeżego ziela (pół na pół) po zmieleniu zalać 50 ml oleju o temp. pokojowej; wytrawiać 30 dni w ciemnym miejscu; przefiltrować. Wyciąg olejowy wymieszać z maścią lub kremem Linomag (50 g), albo też z maścią nagietkowa (może być także lanolina, maść z wit. A, Dermosan) w proporcji: 1 część oleju jemiołowego + 1 część maści. Składniki ucierać aż do połączenia podgrzewając w wodzie o temp. max 30-35o C. Na końcu dodać do maści zmielone lub utarte w moździerzu świeże owoce jemioły (około 1-2 łyżki papki owocowej); starannie wymieszać wszystko razem. Chore miejsce smarować 3-4 razy dz.; polecam opatrunek zamknięty 6-godzinny. Niekiedy daje znakomite efekty lecznicze w przypadku opornych na inne leczenie chorób skórnych. Bardzo dobra jest też maść sporządzona z samych świeżych owoców jemiołowych, które należy zmielić w maszynce do mięsa o jak najdrobniejszym sitku; następnie należy otrzymaną masę owocową utrzeć z podłożem tłuszczowym (smalcem, euceryną, lanoliny lub z maścią nagietkową, z wit. A) aż do połączenia się składników. Na 1 część masy owocowej należy przeznaczyć 1 część podłoża tłuszczowego. Obie maści przechowywać w lodówce. Sok z jemioły – Succus Visci jest bardzo trudno uzyskać. Jeżeli jednak komuś na tym zależy to proponuję następująco postąpić: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa. Masę zalać wodą w proporcji: 1 część masy (np. pół szkl.) na 0,5 części wody przegotowanej (+ 50 ml wody); odstawić na 8 godzin; następnie masę roślinną wraz z wyciągiem przepuścić przez sokowirówkę na szybkich obrotach; wyrzuconą przez maszynę masę jeszcze raz zalać na 6 h i przepuścić. Do soku można dodać miód w proporcji 1:1. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Przechowywać w lodówce. Napar: 2 łyżki suchego lub świeżego ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak macerat. Alkoholatura stabilizowana: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10-15 ml. Nalewka jemiołowa - Tinctura Visci: pół szkl. suszu zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody. Wyciągi alkoholowe oraz wodne - gorące można pić pomocniczo przy nadciśnieniu w celu wzmocnienia ścian naczyń krwionośnych, które rzecz jasna lubią w tej chorobie pękać. Rp. Zimny wyciąg jemiołowy - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Nalewka arcydzięglowa - 10 ml Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml Nalewka nagietkowa - 10 ml Nalewka czosnkowa - 10 ml Nalewka centuriowa - 10 ml Nalewka serdecznikowa - 10 ml Nalewka kokoryczkowa -r 10 ml miód naturalny - 50 ml Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 15 ml w 50 ml wody. Wskazania: typowy lek obniżający ciśnienie krwi, wyczerpanie nerwowe, bezsenność, wewnętrzny niepokój, lęk, stres, zaburzenia sercowe, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, bóle miesiączkowe.

Jesion wyniosły - Fraxinus excelsior (Oleaceae). Opis. Drzewo dorastające do 35 m wys.; liście pierzaste, złożone z 7-11 eliptycznych lub eliptycznopodługowatych, brzegiem piłkowanych listków; kwitnie przed listnieniem; kwiaty w wiechach; kwiaty męskie, żeńskie, obupłciowe; okwiatu brak; pręcików 2; słupek 1; owoc - skrzydlak. W Polsce często spotykany w parkach, na osiedlach i w laskach. Surowiec. Surowcem jest kora i liść - Cortex et Folium Fraxini. Korowinę pozyskuje się jesienią, na przedwiośniu lub wiosną; suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do 60o C lub w normalnej temperaturze, podobnie jak liście. Liście najwartościowsze są w maju i czerwcu. Korę można niekiedy kupić w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Korowina bogata jest w garbniki oraz w glikozydy kumarynowe (fraxyna, glikozyd fraxynolowy, aglikon fraxetyna) i w alkohol -mannitol. Liście zawierają mannitol, garbniki - 2-3%, kw. ursolowy i proteiny. Zasobne też są w witaminy i we flawonoidy. Działanie. Wyciągi z kory i z liści działają silnie moczopędnie (mannit, flawonoidy i glikozydy), przeciwobrzękowo, silnie napotnie, odtruwająco, żółciopędnie, przeciwreumatycznie, przeciwkamiczo (zapobiegają kamicy moczowej i żółciowej, a nawet ułatwiają wydalenie drobnych kamieni i piasku z układu moczowego, dotyczy to zwłaszcza kory), odkażająco, przeciwropnie, wybitnie ściągająco, przeciwrobaczo, wzmacniająco, uspokajająco, przeciwagregacyjnie (fraksyna, eskulina); uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne. Wskazania: choroba wrzodowa, kamica moczowa i żółciowa, nieżyt jelit i żołądka, ostra biegunka (kora), zaburzenia trawienia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych (liście), zaburzenia krążenie mózgowego i obwodowego, żylaki, skąpomocz, obrzęki, gorączka, reumatyzm, choroby skórne, choroby przeziębieniowe i zakaźne, wysięki stawowe. Dawniej kora jesionowa była używana zamiast chininy z dobrym ponoć skutkiem. Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4- razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, .-10 kg 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42 ml, 21-25 kg - 45-53,5 ml, 26-30 kg - 55,7-64 ml, 31-35 kg - 66,75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg - 98,5-107 ml, 51-55 kg - 109-117,8 ml, 3-4 razy dz. Odwar: 2 łyżki kory lub liści zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Stosować też do nasiadówek przy stanach zapalnych pochwy i upławach (30 minutowe i jednocześnie pić odwar), do płukania jamy ustnej przy stanach ropnych i zapalnych, do kąpieli nóg przy niernej potliwości, do płukania włosów przy łupieżu tłustym i tłustych włosach oraz do okładów na liczne chorobowe zmiany skórne (ropnie, opryszczki, owrzodzenia itd.). Watkę lub gazę zmoczoną w naparze z liści przykładać na oczy przy stanach zapalnych, ropnych, łzawieniu, pieczeniu, po urazach i przemęczeniu. Uwaga! Łzawienie, światłowstręt i pieczenie oczu to objawy niedoboru witamin (A, B, P i H). Zalecam wówczas zażywać też preparat wielowitaminowy lub lepiej mineralno-witaminowy, np. Vitaral (3 razy dz. po 2-1 draż.). Nalewka jesionowa - Tinctura Fraxini: pół szkl. kory lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Nalewką z kory przemywać opryszczki, skórę z trądzikiem, łojotokową, ze stanami zapalnymi, pryszczami, nadżerkami. Rp. Nalewka jesionowa - 10 ml Nalewka z arniki - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Azulan - 5 ml Wymieszać. Bolesne uszkodzenia w jamie ustnej, afty, pleśniawki, opryszczki, pryszcze, ropnie, owrzodzenia, liszaje, nadżerki i inne zmiany pędzlować preparatem 4 razy dz. Można stosować równocześnie płukanki i nasiadówki (1 łyżka leku na 200 ml wody). Rp. Kora lub liść jesionu - 1 łyżka Kora lub liść wierzby - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Kłącze perzu - 1 łyżka

Ziele połonicznika - 1 łyżka Wymieszać. 2-3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml. Dzieciom podawać tyle co naparu z liści jesionu tj. zależnie od wagi ciała. Wskazania: choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, zaburzenia trawienne, stany zapalne nerek, dróg moczowych, układu pokarmowego i oddechowego, kamica moczowa, nieżyty jelit i żołądka. Mieszanka przyczynia się do wydalenia drobnych kamieni i piasku z układu moczowego i zapobiega ich kumulacji oraz tworzeniu.

Kalina koralowa - Viburnum opulus (Caprifoliaceae). Opis. Krzew do 4 m wys.; gałązki młode kanciaste, z odcieniem czerwonawym; ulistnienie naprzeciwległe; liście 3-5-dłoniastoklapowe, grubo, nierówno piłkowane, spodem szarozielone, omszone, z wierzchu jasnozielone, ogonki liściowe długie, nagie, w górze z zielonymi brodawkami; kwiatostany baldachogroniaste; kwiaty białe, żółtawe lub różowawe; owoc - jajowaty, czerwony, 1-nasienny pestkowiec. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w wilgotnych zaroślach, w lasach, nad brzegami wód; roślina pospolita w całej Polsce. Surowiec. Do celów leczniczych wykorzystuje się korę, kwiaty, liście i owoce - Cortex, Flos, Folium et Fructus Viburni opuli. Korowinę pozyskuje się od II połowy lutego do maja. Owoce zbiera się w październiku. Oba surowce suszyć w temp, 20-60o C. Kwiaty i liście zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Korowinę kupić można w sklepie zielarskim - opak. 25 g. Skład chemiczny. Kora, liście, kwiaty i owoce zawierają glikozyd goryczkowy - viburninę (do 7%), alkohole fenolowe, kw. mrówkowy, kw. octowy, kw. izowalerianowy, kw. palmitynowy, sitosterol, saponiny (najwięcej w owocach), garbniki - do 3%, wit. C (liście, owoce, kwiaty), cukry (w owocach do 30%), salikozyd, pochodne kumaryny, flawonoidy, triterpeny. Działanie. Kora, liście i kwiaty działają moczopędnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, uspokajająco, żółciopędnie, przeciwzapalnie; obniżają ciśnienie krwi, uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne. Wyciągi z owoców działają wykrztuśnie, napotnie, wzmacniająco, moczopędnie; obniżają ciśnienie krwi. Przemrożone owoce (np. w lodówce; tylko takie powinny być stosowane, chyba że zbierzemy je po przymrozkach) są dobrym środkiem leczącym przeziębienie połączone z kaszlem. Wskazania (kora, liście, kwiaty): bolesne miesiączkowanie, krwotoki maciczne, atonia macicy, przekwitanie, pokwitanie, pobudzenie nerwowe w okresie ciąży, przed menstruacją i w czasie miesiączki, skłonność do przedwczesnych porodów, skąpomocz, zaburzenia oddawania moczu podczas ciąży i miesiączki, zapalenie przydatków, nadciśnienie, choroba wrzodowa, krwotoki z nosa, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych (plamice), nierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (pić odwar lub napar i jednocześnie stosować przepłukiwanie pochwy lub nasiadówki). Odwar: 2 łyżki kory lub owoców zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz. Odwar z owoców osłodzić miodem. Napar: 2 łyżki liści, kwiatów lub zmielonych owoców zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić; wyciąg owocowy posłodzić miodem. Pić jak odwar. Alkoholmel Viburni opuli: do 100 ml nalewki lub intraktu z owoców, kwiatów lub liści wlać 100 ml miodu, dodać sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Intrakt kalinowy – Intractum Viburni: pół szkl. świeżych owoców, liści lub kwiatów zalać 400 ml alkoholu 40% o temp. 80o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml w 50 ml wody. Nalewka kalinowa – Tinctura Viburni: pół szkl. suchych liści, kwiatów lub owoców zalać 400 ml wódki; macerować 14 dni; przefitrować. Zażywać jak intrakt. Ze świeżych owoców kaliny można przyrządzić soki, syropy i przeciery (robi się je podobnie jak z owoców bzu czarnego i jarzębiny). Rp. Kora, liść lub kwiat kaliny - 1 łyżka Ziele (obojętnie którego) rdestu - 1 łyżka Ziele lub korzeń krwiściągu - 1 łyżka Ziele lub kwiat krwawnika - 1 łyżka Liść kasztanowca - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 250 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3-4 razy dz. po 150 ml. Wskazania: nierne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie pić napar i stosować nasiadówki (30 minutowe), krwotoki pozamiesiączkowe, zapalenie przydatków, krwotoki z nosa, pękanie naczyń, nadciśnienie, stany zapalne nerek, krwawe biegunki, zapalenie pęcherza moczowego, krwiomocz, choroba wrzodowa, kamica moczowa.

Rp. Kora lub liść (kwiat) kaliny - 1 łyżka Korzeń żywokostu (może być też ziele) - 1 łyżka Liść melisy - 1 łyżka Ziele jemioły - 1 łyżka Ziele lub kwiat jasnoty - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Ziele lub kwiat krwawnika - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml. Wskazania: nierne, skąpe, nieregularne i bolesne krwawienia miesiączkowe, upławy (jednocześnie stosować nasiadówki), wyczerpanie nerwowe, wewnętrzny niepokój, zapalenie przydatków, lęk, stres, bezsenność, skłonność do płaczu w czasie miesiączki, miażdżyca, pękanie naczyń krwionośnych, choroby skórne, zaburzenia trawienne, bolę brzucha, okres po- i przekwitania.

Kasztanowiec zwyczajny - Aesculus hippocastanum (Hippocastanaceae). Opis. Drzewo do 20 m wys., o kopulastej koronie; liście duże, dłoniaste, o 5-7 palczastych, klinowato odwrotnie jajowatych listkach; kwiatostany wiechowate, duże, wyprostowane; kwiaty obu- lub rozdzielnopłciowe, grzebieciste; kielich 5-dzielny; korona złożona z 4-5 białych płatków z żółtą lub czerwoną plamą; pręcików 7; słupek 1; owoc - duża, kulista, kolczasta, zielona torebka z 1-3 dużymi, brązowymi nasionami o kremowym lub białym miąższu i gorzkim smaku. Drzewo często spotykane. Pochodzi z Półwyspu Bałkańskiego. Surowiec. Surowcem jest korowina, kwiat, liść i nasienie - Cortex, Flos, Folium et Semen Hippocastani (Aesculi hippocartani). Liście zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, korowinę - od lutego do kwietnia, kwiaty - w czasie kwitnienia, nasiona - gdy opadną na ziemię. Zbiera się całe kwiatostany (polecam łącznie z liśćmi i dolnym odcinkiem gałązki). Surowce suszy się w temp, do 40o C. liście należy przechowywać w światłoszczelnych opakowaniach i suszyć w ciemnym miejscu gdyż zawarte w niej fitochinony są bardzo wrażliwe na światło. Nasiona i korę proponuję suszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. Kasztany, podobnie jak i inne surowce należy starannie zmielić. Suche kwiaty i liście zalecam połączyć, Cortex et Flos Hippocastani oraz Intractum można kupić w sklepach zielarskich i w aptekach (opak.100 g jeśli chodzi o płyn i 20 oraz 50 g w przypadku suszu). Bardzo cennym surowcem są też pąki - Gemmae Aesculi hippocastani, które zbiera się gdy są zamknięte oraz w I i w II fazie otwarcia. Pąki suszy się w otwartym piekarniku lekko ogrzanym, a potem rozdrabnia. Skład chemiczny. Wszystkie surowce zawierają flawonoidy, glikozydy kumarynowe (eskulinę, fraxynę), saponiny (w owocach do 26%). Kwiaty zasobne są w rutynę, astragalinę, garbniki (do 3%), sole mineralne, kwasy i karotenoidy. Liście zawierają bardzo dużo wit.K, kw. foliowy, rutynę i wit. C. Kora i pączki zasobne są w żywicę, alantoinę, garbniki; posiadają też czysty kwas alantoinowy. Działanie. Escyna zawarta w nasionach ma właściwości przeciwwysiękowe, przeciwobrzękowe, przeciwzakrzepowe, przeciwzapalne i wzmacniające odporność naczyń krwionośnych. Podobne właściwości wykazują kwiaty i kora (eskulina, fraxyna). Usprawniają krążenie krwi w skórze oraz w mózgu i kończynach. Liście działają żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo; uszczelniają i wzmacniają naczyńka krwionośne, zwiększają krzepliwość krwi, zapobiegają powstawaniu krwotoków i krwawych wylewów podskórnych, hamują krwawienia parenchymatyczne (miąższowe); likwidują krwotoki maciczne i upławy, regulują wypróżnienia, zwiększają apetyt, wzmagają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, trzustkowego oraz jelitowego. Wskazania: żylaki, zakrzepowe zapalenie żył (z wyjątkiem liści), plamice, teleangiektazje, trądzik różowaty, dermatoza okołoustna, zastoje krwi i limfy (z wyjątkiem liści), obrzęki, wysięki krwi i płynu surowiczego, reumatyzm, guzki krwawnicze, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia (2 wyjątkiem kory), wybroczyny na siatkówce (+ ruta), stany zapalne gałki ocznej i spojówek oraz naczyniówki (pić napar lub odwar i stosować okłady na oczy z naparu kwiatowego lub liściowego), krwawa biegunka (dotyczy liści;, krwiomocz, zapalenie nerek, kamica moczowa, nierne krwawienia miesiączkowe, upławy, krwotoki z nosa, choroby wątroby, choroby zakaźne. Pączki dodatkowo stosować przy nieżytach układu oddechowego, kaszlu i przeziębieniu. Kora, gałązki i pączki przyśpieszają gojenie się ran i innych uszkodzeń naskórka. Macerat kasztanowcowy – Maceratio Aesculi: 2 łyżki świeżych lub suchych liści zalać 1 szkl. przegotowanej wody o temp. pokojowej; przykryć i odstawić na 6-8 godzin w ciemne miejsce; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 4-5 kg -5,7 ml, 6-7 kg - 8,5 ml, 8-9 ml - 11,4 ml, 10-11 kg - 14 ml, 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 3-4 razy dz.; w ostrych stanach dawkę zwiększyć o 50%. Nalewka kasztanowcowa - Tinctura Aesculi hippocastani: pół szkl. suchych liści, kwiatów, pąków, kory (gałązek) lub nasion zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Nalewkę z nasion zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki (przedawkowanie powoduje nudności i gwałtowne wymioty; dotyczy to też intraktu kupionego w sklepie; proponuję na wszelki wypadek zażyć po nalewce krople miętowe w ilości 1-pół łyżeczki na cukrze). Nalewkę z pozostałych surowców zażywać 3 razy dz. po 10 ml (z liści można zażyć 15 ml w 50 ml wody) po rozcieńczeniu z wodą. Dzieci według wagi: 15-20 kg - 2-2,8 ml, 25-30 kg - 3,5-4 ml, 35-40 kg - 4,2-5,7 ml, 45-50 kg - 6,4-7 ml, 55-60 kg - 7,8-8,5 kg, 3 razy dz.

Alkoholatura ,,zimna”: pół szkl. świeżych liści, nasion, kory, gałązek lub kwiatów zalać 400 ml alkoholu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Intrakt kasztanowcowy – Intractum Aesculi: pół szkl. świeżych nasion, kwiatów, kory, pączków lub liści zalać 400 ml gorącego alkoholu 40% gorącego wina; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Proszek kasztanowcowy – Pulvis Aesculi: suche liście lub kwiaty, albo też korę zmielić w młynku, do kawy na drobny proszek. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce sproszkowanych liści i kwiatów lub po pół łyżeczki sproszkowanej kory; dobrze popić. Jeżeli na każdą 1 łyżeczkę proszku damy 1 łyżkę miodu i 10 kropli gliceryny lub alkoholu (należy dodać, że gliceryna to też alkohol lecz trójwodorotlenowy, zatem sztucznie tę nazwę oddzielam dla jasności), wymieszamy - to uzyskamy miód kasztanowcowy, który zażywa się 3 razy dz. po 1 łyżce (liście i kwiaty) lub po pół łyżki (kora). Zawiesina kasztanowcowa – Suspensio Aesculi: na każdą łyżkę suchych kwiatów dać 2 łyżki gliceryny, 1 łyżeczkę płaską sproszkowanych liści, 1 łyżeczkę sproszkowanego ziela krwiściągu lub tasznika, 2 łyżki soku owocowego i 1 łyżkę miodu, wymieszać. Zażywać 2 razy dz. po 4 łyżki przy zaparciach i żylakach odbytu. Jeżeli lek działa zbyt słabo dodać jeszcze 2 łyżki gliceryny, pozostawiając jednaki resztę składników w spokoju. Do zawiesiny można też dodać 1 łyżkę nasion lnu lub 1 łyżkę korzenia żywokostu. Lek działa łagodnie przeczyszczająco, przeciwzapalnie i przeciwkrwotocznie. Wyciąg glicerynowy - Gliceroextractum Aesculi: na każde 2 łyżki świeżych zmielonych liści kasztanowca przeznaczyć 60 g gliceryny, 1 łyżkę wina białego lub czerwonego i 1 łyżkę świeżego ziela tasznika, tobołka lub krwiściągu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Przy ostrych zaburzeniach trawiennych, bębnicy, bólach brzucha, zaparciach i guzkach krwawniczych zażywać 1-2 razy dz. po 2 łyżki. Lek działa bardzo delikatnie, ale skutecznie. Rp. Liść i kwiat kasztanowca - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Siemię lniane - 1 łyżka Korzeń babki - 1 łyżka Korzeń żywokostu - 1 łyżka Ziele krwawnika lub kwiat rumianku - 1 łyżka Ziele tobołka, tasznika lub krwiściągu - 1 łyżka Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 150-200 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 28,5 ml, 20-25 kg - 57 ml, 30-35 kg - 85,7 ml, 40-45 kg - 114 ml, 50-55 kg - 142 ml, 2-3 razy dz. Polecam też lewatywy doodbytnicze w ilości 100-200-250 ml (w zależności od tego ile jelita przyjmą) o temp. 38o C. Do wywaru (zarówno przeznaczonego do wlewu doodbytniczego jak i do wypicia) można dodać glicerynę: na każde 100 ml wywaru 1-2 łyżki gliceryny, wymieszać starannie. Wskazania (lewatywy, doustnie): zaparcia, żylaki odbytu, bolesne oddawanie kału, parcie na kał, świąd odbytu, niestrawność, zaburzenia trawienne, bóle brzucha, biegunka, zatrucie pokarmowe (wówczas należy dodać glicerynę w ilości 2 łyżek na 100 ml wywaru, aby wydalenie szkodliwych substancji nastąpiło szybko i w zupełności), choroba wrzodowa, wzdęcia, otyłość, zaburzenia przemiany materii. Lek bardzo wartościowy i może być stosowany przez wszystkich. Z surowców uzyskiwanych z kasztanowca przyrządza się również “gorące” wodne wyciągi. Napar: 2 łyżki świeżych lub suchych liści, kwiatów, pąków, albo nasion zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz macerat. Odwar: 2 łyżki kory, nasion lub pąków zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak macerat lecz 3-4 razy dz. Rp. Kwiat, kora lub nasienie kasztanowca - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Kwiat arniki - 1 łyżka Ziele nostrzyka - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100 rai; dzieci - patrz macerat z kasztanowca. Wskazania: pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zapalenie żył, zakrzepowe zapalenie żył, po zawale, zaburzenia krążenia mózgowego, wieńcowego i obwodowego, zastoje krwi i limfy, miażdżyca, zaburzenia myślenia i pamięci, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, wysięki stawowe, niedomoga wątroby, choroby skórne i zakaźne, żylaki kończyn i odbytu.

Kminek zwyczajny - Carum carvi (Umbelliferae). Opis. Kminek jest rośliną dwuletnią. W pierwszym roku wyrasta z nasion rozeta liści i dość gruby korzeń palowy, natomiast w drugim roku wyrasta łodyga rozgałęziona, żeberkowana, walcowata, wewnątrz pusta, zakończona złożonymi baldachami o małych, białych lub różowawych kwiatach. Liście podwójnie pierzaste, ostatnie odcinki równowąskie. Owoc stanowi dwurozłupnia rozpadająca się na dwie niełupki. Długość owocu - 4-6 mm, szer. - do 2 mm, grubość - 1,2-1,3 mm; kształt półksiężycowaty; powierzchnia żeberkowana, zabarwienie żółtobrunatne lub zielonkawobrunatne; ciężar 1000 nasion - 1,74-2,74 g. W Polsce po pospolity w całym, kraju. Rośnie na miedzach, na łąkach, na ugorach. Roślina uprawiana; lubi gleby wilgotne i bogate w wapń oraz w humus. Surowiec. Surowcem jest owoc - Fructus Carvi (Fr. Cari carvi) -FP I,II,III,IV i V. Owoc kminku można kupić w aptekach, w sklepach zielarskich i w sklepach spożywczych. Do celów leczniczych używa się również ziele (liść), kwiaty (całe baldachy) i korzeń - Herba (Folium), Flos (Umbella) et Radix Cari carvi, które pozyskuje się ze stanu naturalnego lub z uprawy. Surowce suszyć w normalnej temperaturze. Skład chemiczny. Korzeń zawiera wit. C - 30 mg/100 g, furanokumaryny, kw. fenolowe, żywice, węglowodany, furanochromony, zw. półacetylenowe, olejek eteryczny (przeważają: linalol, menton i kamfora). Ziele zawiera flawonoidy - kwercetynę, kemferol i izoramnetynę, olejek eteryczny (seskwiterpeny: kariofilen, kadinen). Kwiaty bogate są w olejek lotny i we flawonoidy. W owocach znajdują się kumaryny (umbeliferon, skopoletyna, herniaryna), flawonoidy (kwercetyna, kemferol), białka (23%), garbniki, olej tłusty (glicerydy kw.: oleinowego - 60,7%, linolowego - 19,8%, petroselinowego - 17%. palmitynowego - 2,5%), olejek eteryczny - 2-6%, woski, cukrowce (6-9%). Działanie. Kminek działa przeciwfermentacyjnie, uspokajająco, wiatropędnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie, odkażająco, wykrztuśnie, rozkurczowo, mlekopędnie, przeciwgnilnie, moczopędnie, odtruwająco; reguluje wypróżnienia i miesiączkowanie, polepsza trawienie, usprawnia wchłanianie mleczka pokarmowego z jelita do krwi, wzmaga wydzielanie śliny, soku żołądkowego, jelitowego i trzustkowego; tonizuje mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Wskazania: zaburzenia trawienia, niemiły zapach z jamy ustnej pochodzący z jelit, nieżyty układu oddechowego i przewodu pokarmowego, kamica żółciowa i moczowa, niedostateczne wydzielanie i zastoje żółci, zapalenie wątroby i pęcherzyka żółciowego, laktacja, brak apetytu, kolka jelitowa i żółciowa (mocny napar w ilości 250 ml), ostry ból żołądka, zaparcia, choroby przeziębieniowe i zakaźne. Napar: 2 łyżki nasion, kwiatów, liści lub korzenia zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci ważące: 3-4 kg - 3,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17,1 ml, 9-10 kg - 19-21 ml, 11-15 kg - 23,5-32 ml, 16-20 kg - 34-42,8 ml, 21-25 kg - 45-53,5 ml, 26-30 kg - ,7-64 ml, 31-35 kg - 66-75 ml, 36-40 kg - 77-85,7 ml, 41-45 kg - 87,8-96 ml, 46-50 kg 93,5-107 ml, 3-4 razy dz. Nalewka kminkowa - Tinctura Cari carvi: pół szkl. nasion, korzeni lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1,4-2 ml, 20-25 kg - 2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 3 razy dz. Rp. Owoc kminku - 1 łyżka Owoc kolendry - 1 łyżka Owoc anyżku - 1 łyżka Owoc koperku - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić pod przykryciem na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - patrz napar kminkowy. Wskazania: wszelkie zaburzenia trawienne, obfity i (lub) tłusty posiłek, skąpomocz, biegunka ze wzdęciami i bólami brzucha, zaparcia, nieżyt układu oddechowego i pokarmowego, przeziębienie, kaszel, choroby zakaźne.

Kokoryczka wielokwiatowa i kokoryczka wonna - Polygonatum multiflorum et Polygonatum odoratum sive P. officinalis (Liliaceae). Opis. 1. Kokoryczka wielokwiatowa - roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; kłącze poziome, grube, białawe, członowe (po znaczkach połodygowych można obliczyć wiek rośliny; co roku roślina wykształca nowy 1 człon (segment) na kłączu z którego wyrasta 1 łodyżka, a która pozostawia po sobie okrągławy znaczek); łodyga naga, walcowata, łukowato wygięta, mocna, w dolnej części posiada pochewkę, która po pewnym czasie usycha i odpada - jest to pokrywa zimowa ochronna; liście jajowate lub eliptyczne osadzone na łodydze jedynie po dwóch stronach; ulistnienie skrętoległe; nerwacja liści równoległa; liście siedzące; kwiaty w gronach po 2-5 w kątach liści, białawe, zielonawe lub żółtozielone, bezwonne; okwiat 6 ząbkowy, rurkowaty, u nasady rozszerzony; pręcików 6 o nitkach owłosionych; słupek 1, górny i dzbanuszkowaty; owoc - niemal czarna jagoda (srebrny lub siny nalot). Należy dodać, ze kwiaty są zwisłe i od góry patrząc -niewidoczne. Rośnie na glebach liściastych, kwaśnych, przepuszczalnych, często obok konwalijki, czworolistu, nawłoci i czosnku niedźwiedziego. Występuje w lasach i w zaroślach na niżu, w górach i na pogórzu. Niekiedy występuje masowo. Kwitnie od maja do czerwca. Szukać ją należy w miejscach zacisznych. 2. Kokoryczka wonna - bylinka dorastająca do 60 cm wys.; łodyga naga, w górze spłaszczona, łukowato wygięta; liście podłużnie jajowate lub wąskoeliptyczne, nasadą obejmujące łodygę, spodem sinozielone, zaostrzone, całobrzegie; kwiaty w gronach w kątach liści, zwisłe, od dołu łodygi, pod liśćmi, po 2 (rzadko 3-5), wonne lub słabo pachnące (spotkałem też i bezwonne), białawe, lub zielonobiałe; okwiat 6-ząbkowy; człony okwiatu zrosłe w rurkę; pręcików 6 o nagich nitkach; pylniki trójkątne; słupek 1 górny, dzbanuszkowaty; ząbki okwiatu do 5 mm dł.; owoc - stalowa jagoda. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach liściastych i mieszanych, w zaroślach; lubi gleby humusowe, liściaste o pH 4,5-5. Pospolita na niżu, w górach i na pogórzu. W Polsce rośnie jeszcze kokoryczka okółkowa - Polygonatum verticillatum - bylina do 90 cm wys.; łodyga wzniesiona, kanciasta, naga; liście równowąskolancetowate, po 3-6 w okółku (ulistnienie okółkowe czyli naokoło łodygi w jednej osi); kwiaty w gronach w kątach liści po 1-3, dzwonkowate, w dolnej części białe, w górnej - zielonawe; owoc - ciemno-niebieska jagoda początkowo czerwona; rośnie w lasach, w zaroślach, nad rzekami, w wąwozach; pospolita na wyżynach, pogórzu i w górach, rzadka na niżu. Na razie z jej stosowaniem proponuję się powstrzymać, gdyż wymaga jeszcze dopracowania, a jej przetwory – precyzyjnego ustalenia dawek, nad czym pracuję. Surowiec. Surowcem jest ziele i kłącze kokoryczki - Herba et Rhizoma Polygonati seu Radix (korzeń to niewłaściwa nazwa tego surowca!, ale dawniej właśnie ją używano) Sigilli Salomonis (korzeń, pieczęć Salomona). Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia (maj, czerwiec) i najlepiej w takich dniach w których istnieje pełnia Księżyca. Według starych wierzeń nie tylko kokoryczka zebrana w fazie pełni Księżyca jest najbardziej wartościowa, dotyczy to też wszystkich innych ziół; jestem zwolennikiem brania tej starej zasady, gdyż ma pewne uzasadnienie naukowe. Zauważmy też, że fazy Księżyca wywierają wpływ na zachowanie się zwierząt i ludzi. Surowce suszy się w lekko ogrzanym piekarniku, max 60o C (najlepiej 30-50o C). Kłącze wykopuje się w jesieni lub wiosną i suszy podobnie jak ziele. Skład chemiczny. Ziele i kłącze zawierają alkaloidy, saponiny, flawonoidy (rutynę, kwercetynę), glikozydy podobne do glikozydów konwalii (polygonatotoksyny), śluzy, kwas chelidonowy, asparaginę, glikotyninę = glikotoninę (poligonatoglikotyninę), garbniki, fermenty, sole, witaminy, skrobię, śluzy. Działanie. Kokoryczka wywiera silne działanie farmakologiczne, a co ważniejsze nie zawodzi w określonych schorzeniach. Należy jednak dodać, iż w dużych dawkach staje się rośliną niebezpieczną. Dawki jednorazowe wynoszące około 180 ml naparu i około 3 łyżek nalewki powodują nudności, wymioty, biegunkę, podrażnienie przewodu pokarmowego i nerek, zaburzenia sercowe i inne objawy. Glikotynina (dużo jest jej w kłączu) obniża poziom cukru we krwi i likwiduje cukromocz. Pozostałe ciała chemiczne wywierają działanie silnie moczopędne, przeciwobrzękowe, silne żółciopędne, rozkurczowe, wykrztuśne, uspokajające, nasenne (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób starszych wiekiem), przeciwzapalne, nasercowe (wzmacniają skurcze mięśnia sercowego, rozszerzają naczynia wieńcowe powodując lepsze ukrwienie i dotlenienie mięśnia sercowego); regulują wypróżnienia, przemianę materii i przepływ żółci; wzmagają wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne; wybitnie obniżają ciśnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyń krwionośnych. Przy pomocy kokoryczki leczyłem z powodzeniem dławicę, kołatanie i nerwicę serca, nadciśnienie oraz hiperglikemię.

Wskazania: niewydolność krążenia, zadyszka, nerwica żołądka, jelit i serca, kłucie w sercu, skurcze naczyniowe, cukrzyca (hiperglikemia), skąpomocz, obrzęki zastoinowe, nadciśnienie, skurcze jelit i żołądka, kamica moczowa i żółciowa, suchy kaszel, choroby wątroby, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zdenerwowanie, bezsenność, lęk, wewnętrzny niepokój, dna, reumatyzm, choroby skórne, miażdżyca, choroby zakaźne z zaburzeniami sercowymi, okres po- i przekwitania, zawroty głowy (dobre wyniki przynosi kokoryczka w tym schorzeniu), uderzenia krwi do głowy i gorąca, chwilowe zaciemnienia w oczach po schylaniu się. Zauważyłem, że najbardziej efektywnie działają alkoholowe wyciągi z kokoryczki. Niektórzy badacze roślin (Wehmer, Kreczetowicz, Klein, Denk) uważają, że kokoryczka działa tak jak naparstnica. W medycynie chińskiej kokoryczka jest stosowana do dziś. W niektórych krajach przyrządza się z pędów kokoryczki potrawkę (w naszym klimacie kokoryczka jest zbyt trująca, aby można ją było tak konsumować). Znana już była w starożytności. Napar: 1 łyżkę ziela zalać 150 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 30-50 ml (dawka 40-50 ml jest dawką optymalną, a zarazem maksymalną i należy ją stosować w razie ostrych stanów chorobowych); dzieci ważące 24 kg - 10 ml, 28 kg - 12 ml, 30 kg - 12,8 ml, 34 kg - 14,5 ml, 38 kg - 16 ml, 40 kg - 17 ml, 44 kg - 18,8 ml, 50 kg - 21 ml, 54 kg -23 ml, 3-4 razy dz. Odwar: 1 łyżkę kłączy zalać 150 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Stosować jak napar. Z dobrze rozdrobnionych kłączy można przyrządzać napar. Proszek kokoryczkowy – Pulvis Polygonati: kłącze lub ziele zmielić w młynku do kawy na drobny proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki do herbaty. Miód kokoryczkowy – Mel Polygonati: na każde pół łyżeczki proszku dać 1 łyżeczkę miodu, i 1 łyżkę wina czerwonego; wymieszać i zażywać po 1 łyżce (przed zażyciem miód zawsze zamieszać!;. Stosować 2 razy dz. Nalewka kokoryczkowa - Tinctura Polygonati: pół szkl. ziela lub kłączy zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci ważące 24 kg - 1-1,5 ml, 28 kg - 1,6 ml, 30 kg - 1,7 ml, 34 kg - 1,9 ml, 38 kg - 2 ml, 40 kg - 2 ml, 44 kg - 2,5 ml, 48 kg - 2,7 ml, 50 kg - 2,8 ml, 3-4 razy dz. Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego kłącze lub ziela zalać 250 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Intrakt kokoryczkowy – Intractum Polygonati: pół szkl. świeżego kłącza lub ziela zalać 250 ml gorącego alkoholu; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Jeżeli występują nudności po zażyciu wyciągów kokoryczkowych to należy je popijać mocnym naparem miętowym (lub kroplami miętowymi), albo też naparem miętowo-melisowym (100-150 ml). Korzystne jest łączenie kokoryczki z następującymi ziołami: Rp. Nalewka kokoryczkowa (oczywiście nalewkę można zawsze zastąpić innym wyciągiem alkoholowym; dotyczy to wszystkich ziół!) - 10 ml Nalewka melisowa - 10 ml Nalewka kozłkowa czyli walerianowa - 10 ml Płyny zmieszać. Zażywać 1-3 razy dz. po 40-60 kropli. Dzieciom podawać zależnie od wagi: 24 kg - 1,7 ml, 28 kg - 2 ml, 34 kg - 2,4 ml, 38 kg - 2,7 ml, 44 kg - 3 ml, 48 kg - 3,4 ml, 54 kg – 3,8 ml, 1-3 razy dz. Wskazania: nerwice wegetatywne, nadciśnienie, bezsenność, lęk, zaburzenia psychiczne podczas miesiączki, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, stres, kłucie w sercu, okres po- i przekwitania. Rp. Nalewka kokoryczkowa - 10 ml Nalewka konwaliowa - 10 ml Nalewka jemiołowa - 10 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Nalewka rutowa lub krople Rutisol - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Nalewka głogowa - 10 ml Płyny wymieszać. Zażywać jak wyżej. Wskazania (oprócz wyżej wymienionych): choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, miażdżyca, zaburzenia pamięci i myślenia, choroba wieńcowa, niewydolność krążenia, zastoje krwi, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, stany zapalne oka, choroby skórne i zakaźne, dusznica bolesna, kolki, zaburzenia trawienia, zapalenie przydatków, bóle brzucha, zadyszka, uderzenia gorąca i krwi do głowy, szum w uszach, zawroty głowy.

Konwalia majowa - Convallaria maialis (Liliaceae). Opis. Bylina o cienkim, białym lub kremowym kłączu pokrytym korzonkami; pędy kwiatonośne do 30 cm wys., otulone u podstawy pochewkami 2-3 eliptycznojajowatych dużych liści; układ wiązkowy liści równoległy; kwiaty białe, pachnące, zebrane w jednostronne grono; okwiat kulistodzwonkowaty o 6 odgiętych ząbkach; pręcików 6; słupek 1; owoc - czerwona kulista jagoda. W Polsce rośnie pospolicie na niżu i pogórzu; można ją znaleźć w lasach, w zaroślach i na ich skrajach. Roślina często uprawiana w ogrodach. Konwalia lubi gleby wilgotne, żyzne, humusowe; stanowiska zacienione i zaciszne. Surowiec. Surowcem są liście, całe ziele lub sam kwiat (kwiatostan z dwoma towarzyszącymi liśćmi) - Folium, Herba vel Flos (Inflorescentiae) Convallariae, FP I, II, III, IV, V). Surowce zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia ze stanu naturalnego lub z uprawy, a potem suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Przechowywać w ciemnym miejscu. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić jedynie nowoczesne formy leków: Convafort /Herbapol/ - draż. (30 szt.). Convafort zawiera suchy wyciąg z konwalii o zawartości 1 jednostki kociej w 1 draż. (przeciętnie zażywa się 1-2 draż. 2-3 razy dz. po jedzeniu); Kelicardina /Herbapol/ - krople złożone (zawierają również wyciąg z aminka i głogu) we flakonach po 40 g – średnio zażywa się 40-60 kropli 2-3 razy dz.; Phytocard (Phytopharm) – nalewka mianowana z konwalii, flakony po 40 g płynu – średnio zażywa się 30 kropli 2-3 razy dz. Skład chemiczny. Konwalia zawiera heterozydy kardenolidowe: konwalatoksynę, konwalozyd, konwalatoksol, konwalatoksolozyd, lokundiozyd, rodeksynę A, rodeksozyd, sarnamdozyd, tollozyd, peryploramnozyd, peryglukozyd, kannogenoloramnozyd; saponozydy (konwalaryna, konwalamaryna), olejek eteryczny (z fernezolem), flawonoidy (pochodne kwercetyny, izoramnetyny), kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw. chelidonowy (do 1,5%), kw. acetydyno-2-karboksylowy. Konwalatoksyna - glikozyd kardenolidowy, którego aglikonem jest strofantydyna, a część cukrową stanowi ramnoza. Działa 10 razy silniej niż digitoksyna zawarta w naparstnicach. Ziele zawiera ok. 0,3% glikozydów. Działanie. Glikozydy zawarte w konwalii doskonale przechodzą do rozpuszczalnika i w obecności saponin sterydowych dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego do krwi. Nie kumulują się w organizmie, są szybko wydalane wraz z moczem. Najsilniej działa konwalatoksyna, której zawartość w liściach wynosi 0,04-0,05%. Glikozydy konwaliowe wywierają silne, a zarazem krótkotrwałe działanie na mięsień sercowy: wzmacniają skurcze mięśnia sercowego (działanie inotropowo dodatnie), zmniejszając nieznacznie ich częstotliwość; działają silnie diuretycznie (moczopędnie), żółciopędnie, rozkurczowo na mięśnie gładkie, uspokajająco, lekko nasennie i przeciwobrzękowo. Wskazania: łagodna postać niewydolności krążenia (I i IIo), niedomoga wątroby, zdenerwowanie, nerwica, kołatanie i dławica serca, kłucie w sercu, obrzęki zastoinowe (warto połączyć z jałowcem), bezsenność, skąpomocz. Przetwory z konwalii jeśli są stosowane w odpowiednich dawkach to są bezpieczne i nie wywołują żadnych objawów niepożądanych czy ubocznych. Są bardzo bobrze tolerowane przez dzieci i osoby w podeszłym wieku. Proszek konwaliowy – Pulvis Convallariariae: ziele (liście) konwalii zmielić na drobny proszek. Zażywać 2-3 razy dz. po 500 mg. Maksymalne dawka dobowa wynosi 1500 mg. Sproszkowane liście przed zażyciem można wymieszać z miodem; czynność ta uniemożliwia dostanie się proszku do tchawicy; dobrze popić. Dawkowanie dla dzieci jest następujące: ważące 10 kg - 71 mg, 15 kg -107 mg, 20 kg - 142 mg, 25 kg - 178 mg, 30 kg - 214 mg, 35 kg - 250 mg, 40 kg - 285 mg, 45 kg - 321 mg, 50 kg - 229 mg, 55 kg 392 mg, 3 razy dz. Napar: 1 łyżkę ziela lub samych liści zalać 150-200 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Zażywać 3-4 razy dz. po 2-3 łyżki naparu (nie więcej!). Dzieci ważące 10 kg - 4 ml, 15 kg 6 ml, 20 kg - 3,5 ml, 25 kg - 10,7 ml, 30 kg - 12,8 ml, 35 kg - 15 ml, 40 kg -17 ml, 45 kg - 19 ml, 50 kg 21 ml, 55 kg - 23,5 ml, 3-4 razy dz. Nalewka konwaliowa - Tinctura Convallariae: pół szkl. suchych liści lub ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 30-40 kropli; dzieci ważące 10 kg - 3 krople, 15 kg - 4 kr., 20 kg - 5-6 kropli, 25 kg - 7 kr., 30 kg - 8-9 kr., 35 kg - 10 kr., 40 kg - 11 kr., 45 kg - 12-13 kr., 50 kg - 14 kr., 55 kg - 15-16 kr., 3-4 razy dz. Z suszu można też przyrządzić odwar (gotować lekko przez 5 minut), intrakt i alkoholaturę “zimną” w takich samych proporcjach rozpuszczalnika do surowca i podobnie zażywać.

Owoców konwalii nie wolno zażywać ! Przetwory z konwalii trzymać w miejscu niedostępnym dla dzieci!. Osoby mające małe dzieci nie powinny trzymać kwiatów konwalii w wazonach, gdyż ich skonsumowanie czy wypicie wody w której stały grozi śmiertelnym zatruciem ! Rp. Nalewka konwaliowa - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Wymieszać. Lek silny i bardzo wartościowy. Zażywać 3-4 razy dz, po 40 kropli. Dzieci ważące 24 kg - 13-14 kr., 30 kg - 17 kr., 35 kg - 20 kr., 40 kg - 22-23 kr., 45 kg - 25-26 kr., 50 kg - 2.3-29 kr., 55 kg - 31 kr., 3-4 razy dz. Wskazania: wszelkie zaburzenia sercowe w okresie po- i przekwitania, zadyszka, nerwica serca, dławica, choroby wątroby i pęcherzyka żółciowego, lęk, bezsenność, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, skurcze mięśni gładkich, nerwice narządowe, psychonerwice.

Kozłek lekarski - Valeriana officinalis (Valerianaceae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 2 m wys.; liście pierzastodzielne; kłącze grube, najczęściej bez rozłogów; łodyga sztywna, mocna, wyprostowana, krótko owłosiona, górny odcinek łodygi nagi; dolne liście ogonkowe, górne - siedzące; kwiatostan baldachokształtny, wielokwiatowy; kwiaty białe, różowawe lub białoliliowe; owoc - orzeszek z puchem lub bez puchu. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Pospolity w całym kraju. Rośnie w lasach, w zaroślach, na polanach śródleśnych, na łąkach przyleśnych i na kamieniskach przyleśnych. W Polsce rosną jeszcze następujące odmiany (podgatunki) kozłka: Valeriana latifolia (exaltata) waleriana szerokolistna, Valeriana tenuifolia (angustifolia) - waleriana cienkolistna (wąskolistna). Te rośliny są też lecznicze. Surowiec. Surowcem farmakopealnym jest kłącze z korzeniami - Rhizoma seu Radix Valerianae - FP I, II, III, IV i V (USL). W naszej FP surowiec jaki dostarcza nam kozłek jest nazwany korzeniem, oczywiście wiadomo że jest to błąd, bo jest to pęd podziemny - kłącze (korzonki są cienkie i krótkie). W aptekach i w sklepach zielarskich kupić można: Intractum Valerianae /Phytopharm/ (100 g), Tinctura Valerianae /np. Amara/ (25, 35 i 100 g) et Radix Valerianae (opak. 50 g). Kłącza wykopuje się w jesieni lub wiosną i suszy w temp. max 35o C. Susz przechowywać w ciemnym miejscu, suchym i jednocześnie chłodnym. Skład chemiczny. W kłączu znajdują się: triestry irydoidowe (valepotriaty - około 0,5-0,9%): dihydrovaltraty, acetylovaltraty i valtraty; ponadto olejek eteryczny (0,5-2%) z estrami borneolu, pinenem, felandrenem, kariofilenem, kadinenem, kessanem, kessoglikolem, kw. mrówkowym, izowalerianowym, octowym i masłowym, valerenalem, waleranonem i z estrami eugenolu; garbniki, alkaloidy monoterpenowe: chatynina, aktynidyna, valerynina; poliacetylen - tridecen-1-pentain; glikozydy: valerozyd A (triterpenowy), valerozydat; sole mineralne (manganu, wapnia). Działanie. Valepotriaty, wyizolowane przez Thiesa w 1968 r. działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy, wywołując działanie uspokajające. Są to jednak związki chemiczne (w skład których wchodzą zw. triestrowe i kwasy estryfikujące) nietrwałe, ulegające zniszczeniu w temp. 36-38o C. Zatem działanie uspokajające wywierają tylko tak zwane wyciągi zimne z surowca - macerat, nalewka, alkoholatura zimna i ekstrakt zimny. Napar, odwar czy też intrakt nie wywierają działania sedatywnego (uspokajającego) na ośrodkowy układ nerwowy. Wodne i alkoholowe wyciągi sporządzone na gorąco działają jedynie wiatropędnie, rozkurczowo, lekko przeciwbólowo, moczopędnie, żółciopędnie; pobudzają wydzielanie śliny i soku żołądkowego, zwiększają łaknienie; regulują wypróżnienia. Wskazania (wyciągi “gorące”): wzdęcia, skąpomocz, kamica moczowa, kamica żółciowa, bóle brzucha, zawroty głowy, gorączka, przeziębienie. Napar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min.; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml; dzieci 1-3 r. ż. - 20 ml, 4-8 r. ż. - 38 ml, 9-12 r. ż. - 62 ml, 13-15 r. ż. - 85 ml, 2-3 razy dz. Dawki można zwiększyć o 50%. Intrakt kozłkowy - Intractum Valerianae: pół szkl. świeżych kłączy zalać 400 ml wódki, wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg -2,8-3,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg - 7-7,8 ml, 2-3 razy dz. Wskazania (wyciągi “zimne”): podniecenie nerwowe, lęk, bezsenność, wewnętrzny niepokój, choroby skórne i alergiczne, stres, skłonność do płaczu z byle powodu, stany skurczowe przewodu pokarmowego, lekkie nerwice wegetatywne, np. żołądka, jelit, serca. Alkoholatura “zimna": pół szkl. świeżych kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak intrakt. Nalewka kozłkowa - Tinctura Valerianae: pół szkl. suchych kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak intrakt. W razie bezsenności zażyć 15 ml wyciągu alkoholowego. Proszek kozłkowy (walerianowy) – Pulvis Valerianae: suche kłącze zmielić na drobny proszek. Zażywać 2-3 razy dz. po 500-2000 mg (około pół łyżeczki do herbaty). Proszek można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 2 łyżki miodu i 10 kropli alkoholu lub gliceryny) i zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce. Doskonały jest też Alkoholmel Valerianae: do 100 ml “zimnego” wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu; wymieszać; zażywać 2-3 razy dz. po 2 łyżeczki lub po 1 łyżce. Dzieciom podawać w mleku. Macerat walerianowy – Maceratio Valerianae: 3 łyżki kłączy świeżych lub suchych zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; macerować 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar.

Rp. Nalewka kozłkowa - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Nalewka z głogu - 10 ml Azulan - 5 ml Wymieszać. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżeczce. Wskazania: bóle w okolicy serca, nadciśnienie, stres, bezsenność, zdenerwowanie, wewnętrzny niepokój, lęk, zaburzenia trawienia, bóle brzucha. Rp. Nalewka walerianowa - 10 ml Nalewka lebiodkowa - 10 ml Nalewka nagietkowa - 10 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Nalewka nostrzykowa - 10 ml Płyny zmieszać. Zażywać i stosować jak wyżej.

Krwawnik pospolity - Achillea millefolium (Compositae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 80 cm wys.; łodyga gęsto ulistniona; kłącza pełzające; liście 2-3krotnie pierzastosieczne, w zarysie lancetowate lub równowąskie; liście odziomkowe 2-4 cm szer., dolne łodygowe 1-2 cm szer.; kwiatostan baldachogroniasty, wielokwiatowy, wonny; kwiaty języczkowe białe, żółtawe lub różowawe. Roślina pospolita w całym kraju; kwitnie od czerwca do października. Rośnie na glebach nowo usypanych, na przydrożach, przy budowach, na miedzach, na ugorach, w zaroślach. Gatunek wykształcił wiele podgatunków, np. Achillea pannonica - liście dolne wąskolancetowate, 1,3-1,6 cm szer.; kwiatostanu gęsty, okrywa 3-4 mm dł., dość wąska, jej łuski z wąską jasnobrunatną obwódką, kwiaty języczkowe małe, białe lub różowe. Achillea collina - roślina owłosiona. Surowiec. Do celów leczniczych zbiera się ziele lub sam kwiat krwawnika w czasie kwitnienia - Herba et Flos Millefolii (FP II, III, IV i V). Surowce suszy się w temp. do max 40o C. Herba Millefolii florens (kwitnące) można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Phytopharm wprowadził także do sprzedaży sok z ziela krwawnika Succus Millefolii – flakony po 45 i 100 g płynu. Na uwagę zasługuje także maść krwawnikowa Aflogistan (Ziaja) – tuby 37 g. Producent Ziaja powinien jednak zmienić podłoże maści, bo parafina zupełnie się do tego nie nadaje i świadczy o “pójściu” na łatwiznę podczas produkcji, a konkurencja wkrótce to wykorzysta. Skład chemiczny. Ziele powinno zawierać przynajmniej 0,2-1% olejku eterycznego. Najwięcej olejku zawiera ziele w początkach kwitnienia, potem jego zawartość maleje. Pączki kwiatowe zawierają w przybliżeniu 100400 mg azulenu, natomiast olejku 0,5-1% (wg. A. Rumińskiej, 1970); kwiatostany w pełni kwitnienia 0,3-0,9% olejku lotnego i 80-150 mg azuleny; liście młode - 0,2-0,3% olejku i 20-80 mg azulenu. Właściwie tylko rośliny tetraploidalne zawierają interesujący nas składnik czynny, inne kariotypy są bezazulenowe. Olejek eteryczny zawarty w surowcu składa się ze wspomnianego azulenu (podobnie działa azulen zawarty w rumianku), cyneolu (ok. 10%), pinenu, tujonu, borneolu i seskwiterpenów. Ponadto surowiec zawiera garbniki - ok. 3%, fitochinon (w liściach - 0,05%), metylobetainę (liście 0,05%), kw. askorbinowy, gorzki glikoalkaloid cyjanogenny - achilleinę. sole manganu (do 5 mg), stachydrynę, flawonoidy (apigeninę, luteolinę), kwasy (mrówkowy, octowy, izowalerianowy, kapronowy, salicylowy), laktony seskwiterpenowe, śluzy, żywice, betonicynę, viburnit. Azuleny - barwniki roślinne należące do grupy dwucyklicznych seskwiterpenów, zbudowane z dwóch pierścieni: pięcio- i siedmiowęglowego. Posiadają barwę niebieską lub fioletową. Wykazują działanie przeciwzapalne. Działanie. Krwawnik działa żółciopędnie i żółciotwórczo (właściwie prawie wszystkie zioła działające żółciopędnie wzmagają też produkcję tej żółci przez wątrobę), wiatropędnie, rozkurczowo, moczopędnie, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, odkażająco, napotnie, uspokajająco, wykrztuśnie, przeciwgorączkowo, hipotensyjnie (ziele); przeciwkrwotocznie (liście); pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększa łaknienie, poprawia trawienie i metabolizm; reguluje wypróżnienia i miesiączkowanie; przyśpiesza gojenie się ran. Maseczka krwawnikowa działa wygładzająco, oczyszczająco, przeciwłojotokowo, wybielająco i przeciwzapalnie. Wskazania: zaburzenia trawienne (wzdęcia, odbijanie, burczenie i przelewanie w jelitach, bóle brzucha, skurcze jelit, uczucie pełności w brzuchu), nieżyt, zakażenia i stany zapalne układu pokarmowego, choroby trzustki, wątroby i pęcherzyka żółciowego, biegunka, zaparcia, obfite, bolesne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przydatków, okres po- i przekwitania oraz choroby z nimi związane, brak łaknienia, choroby skórne, przeziębieniowe i zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa, bezsenność wyczerpanie nerwowe, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie, krwiomocz bóle nerek (+ glistnik + ziele nawłoci - napar). Zewnętrznie (okłady, płukanki, nasiadówki, przemywanie): stany ropne i zapalne gałki ocznej oraz spojówek, łzawienie i światłowstręt, rany, stany zapalne jajników, pochwy, warg sromowych, upławy (pić napar jednocześnie !), figówki, liszajce, liszaje, czyraki, łojotok, łupież, łojotokowe zapalenie skóry, pryszcze różnego pochodzenia, trądziki. Napar: 2 łyżki ziela lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31- 42,8 ml, 20-25 kg - 57-71 ml, 3035 kg - 85,7-100 ml, 40-45 kg - 114-128,5 ml, 50-55 kg - 142-157 ml, 3-4 razy dz.

Nalewka krwawnikowa - Tinctura Millefolii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po — 5-10 ml lub stosować zewnętrznie. Alkoholatura “zimna” pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Intrakt - Intractum Millefolii: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu, wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml w 30 ml wody lub stosować zewnętrznie do przemywania schorzałych miejsc. Galaretka krwawnikowa - Gel Millefolii: 1 łyżkę żelatyny spożywczej zalać 350 ml wrzącej wody, postawić na reszo, gotować i jednocześnie mieszać; gdy żelatyna rozpuści się wlać 2 łyżki gliceryny i 4 łyżki sproszkowanego suchego ziela lub świeżego i zmielonego, wymieszać; pogotować 1-2 minuty; przelać do słoiczka, zakręcić i przenieść do zimnego miejsca aby zastygła (surowiec roślinny opadnie na dno naczynia). Zażywać 4 razy dz. po 2-3 łyżki. Stosować przy biegunkach, zaburzeniach trawienia, chorobie wrzodowej i zaparciach. Galaretkę można też stosować zewnętrznie wcierając ją w schorzałe miejsca, po goleniu oraz w celu ochronnym dla skóry. Ciała czynne zawarte w krwawniku przejdą do wywaru żelatynowego, zatem osadu jaki powstanie nie zażywać. Preparat zwiększa krzepliwość krwi i goi rany oraz oparzenia. Rp. Ziele krwawnika - 1 łyżka Siemię lniane - 1 łyżka Ziele (kwiat) rumianku.- 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić napar według podanych w niniejszej książce zasad. Pić kilka razy dz. po 150200 ml; niemowlęta i dzieci - patrz napar krwawnikowy. Typowy antiphlogistica (lek przeciwzapalny i osłaniający). Wskazania: stany zapalne dróg oddechowych i przewodu pokarmowego, fermentacja gnilna, skurcze jelit i żołądka, zaburzenia trawienia. Rp. Ziele krwawnika - 1 łyżka Ziele pokrzywy - 1 łyżka Ziele (obojętnie którego) rdestu - 1 łyżka Ziele tasznika lub tobołka - 1 łyżka Żelatyna - 2 łyżki Wymieszać surowce i zmielić na drobniutki proszek. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce w calu zwiększenie krzepliwości krwi i zahamowania krwotoku. Można też stosować jako zasypkę. Wskazania: krwawa biegunka, krwotoki z nosa, krwawiące rany, nierne krwawienia miesiączkowe lub krwotoki maciczne pozamentruacyjne.

Len zwyczajny - Linum usitatissimum (Linaceae). Opis. Roślina jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; korzeń cienki, wiązkowy; łodyga prosta, w górze rozgałęziona; ulistnienie skrętoległe; liście lancetowatopodłużne, zaostrzone, całobrzegie, z trzema wiązkami przewodzącymi; kwiaty jasnoniebieskie lub białe; działek kielicha i płatków korony 5; pręcików 10; słupek 1 pięciokomorowy, niebiesko zabarwiony; owoc - torebka; nasiona płaskie, lśniące, brunatne lub brązowe, eliptyczne. Kwitnie od czerwca do lipca. Roślina uprawiana. Surowiec. Surowcem farmakopealnym jest nasienie - Semen lini, FP I, II, III, IV i V. W sklepach zielarskich i w aptekach sprzedawane jest po 150, 200, 250, 300 g. Dostępny jest także olej lniany (Oleum Lini; firma Olej Elbląg) – fl. 400, 800 g. Olej lniany sprzedają także rolnicy na targowiskach miejskich. Skład chemiczny. Nasiona zawierają śluzy - do 6% (zbudowany z kw. galakturonowego, z ramnozy, galaktozy, arabinozy i ksylozy), glikozyd linamarynę - ok. 1,5%, linamarazę - enzym rozkładający llnamaryrę do kwasu cyjanowodorowego, acetonu i glukozy; substancja niepożądana!; zostaje uaktywniona po rozdrobnieniu nasion); olej - do 40%, białka - ok. 25%, węglowodany - ok. 12%, sitosterol - 41%, kampesterol - 26%, cykloartenol - 9%, cholesterol - 2%, N-amino-D-prolinę (powstałą z linatyny występującej w niedojrzałych nasionach; substancja niepożądana), linkafeinozyd. Olej lniany - Oleum Lini (FP) składa się z glicerydów kwasów tłuszczowych nienasyconych: oleinowego, linolenowego, linolowego. W nasionach lnu można jeszcze znaleźć fenolokwasy (kw. n-oksybenzoesowy, kw. ferulowy, kw. kawowochinowy, kw. n-kumarynowy, kw. neochlorogenowy, kw. wanilinowy), pochodne apigeniny i luteoliny. Działanie. Siemię lniane nie rozdrobnione działa łagodnie przeczyszczająco; napary z nasion osłaniająco, przeciwzapalnie i przeciwkaszlowo. Zewnętrznie jako rozgrzewające i łagodzące ból kataplazmy (zmielone w młynku do kawy nasiona zalewa się wrzącą wodą, gorącą miazgę zawija się w gazę, używa na kompresy, które utrzymują równomierną temperaturę przez około 1 godz.; doustnie można stosować tylko całe nasiona!). Podobnie przyrządza się maseczki kosmetyczne. Papkę z siemienia lnianego (zmielonego) nakłada się na twarz, szyję i dekolt na około 20-30 minut, po czym zmywa w naparze z rumianku (lub Azulan -1 łyżka na 1 l wody). Maseczka z lnu ma szczególne znaczenie dla skóry spękanej, zniszczonej, pomarszczonej, z ogniskami zapalnymi i z licznymi wągrami oraz pryszczami. Można też sporządzić mocny napar z nie rozdrobnionych nasion (1 łyżka surowca na 100 ml wody wrzącej). W naparze zmaczać płachty waty lub gazy i nakładać na skórę na 30 minut; następnie zmyć skórę tym naparem i pozostawić do wyschnięcia. Suchą skórę po maseczce należy natłuścić środkiem odżywczym, przyśpieszającym regenerację naskórka, przeciwzapalnym, a zarazem dobrze natłuszczającym i nawilżającym. Takim środkiem jest niewątpliwie Linomag - krem lub maść, krem aloesowy według naszej receptury, krem (maść) żywokostowy, krem babkowy i krem (maść) nagietkowy. Linomag zawiera dehydrogenizowane kwasy tłuszczowe z grupy wit. FF, wspaniale pielęgnujące skórę i wargi. Warto dodać, iż Linomag w swym składzie zawiera również Lanolinę, Eucerynę - bardzo szlachetne podłoża. Na chore, opuchnięte i zmęczone oczy robić 10 minutowe okłady z naparu lnianego (np. podczas maseczki). Kleik z siemienia lnianego można podawać dzieciom. Olej lniany zażywany doustnie działa osłaniająco, odżywczo, przeciwzapalnie, regenerująco na nabłonek, żółciopędnie, rozkurczowo; zapobiega kamicy żółciowej i reguluje wypróżnienia. Dostarcza witaminę FF. Zapobiega miażdżycy. Wzmaga odporność organizmu na choroby. Olej lniany zastosowany na skórę działa przeciwzapalnie, rozmiękczająco, przyspiesza regenerację naskórka i skóry właściwej, usuwa wągry, udrażnia gruczoły łojowe, likwiduje bakterie trądzikotwórcze. Wskazania: choroba wrzodowa, miażdżyca naczyń, zmniejszenie odporności organizmu (odporność zwiększają kw. tłuszczowe omega-3 zawarte w nasionach, zmniejszają one też poziom cholesterolu we krwi), cukrzyca, zaparcia, zapalenie gardła, chrypka, kaszel, nieżyt żołądka i jelit, nadkwaśność treści żołądkowej, zgaga, stany zapalne jelit, żołądka, dwunastnicy i przełyku, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenie pęcherza moczowego, hemoroidy, ostra biegunka. Macerat – Maceratio Lini: 3 łyżki nasion zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej, przykryć i odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta (3-6 kg) - 1-2 łyżki; dzieci w wieku: 1-3 r. ż. - 30 ml, 4-6 r. ż. - 50 ml, 7-10 r. ż. - 70 ml, 11-15 r. ż. - 100-150 ml, 3-4 razy dz. Dzieciom nie podawać doustnie nasion, lecz czysty macerat.

Napar: 2 łyżki nasion zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić (można wypić wraz z nasionami, podobnie jak i w przypadku maceratu). Pić jak macerat. Niekiedy robi się choremu doodbytniczą lewatywę z maceratu lub naparu przy zapaleniu odbytu, zapaleniu esicy, niemożności wypróżnienia się oraz przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Wpuszcza się 100-200 ml i więcej maceratu lub naparu, zależnie od tego ile płynu jelita przyjmą. Macerat lub napar przed wprowadzeniem do odbytu musi być podgrzany do temp. 36-38°C. Substancje śluzowe zawarte w nasionach lnu pokrywają błony śluzowe żołądka i jelit tworząc warstwę izolacyjną ochraniającą je przed drażniącymi bodźcami i hamującą ich funkcje wydzielnicze. Rp. Napar z siemienia lnianego - 100 ml Odwar z korzeni babki - 100 ml Płyny wymieszać i wypić; stosować 1-4 razy dz.; można podawać niemowlętom (1-2 łyżki kilka razy dz.). Warto używać do lewatyw. Wskazania: choroba wrzodowa, zgaga, zaparcia, ostra drażniąca biegunka, chrypka, stany zapalne przełyku, żołądka, dwunastnicy i jelit, hemoroidy, kaszel. Zewnętrznie do okładów: rany, choroby oczu, oparzenia, opuchlizny, rozpadliny skórne, suchość skóry, ropnie, czyraki, spierzchnięte wargi; do celów kosmetycznych. Wywiera działanie ochronne, powlekające, pojędrniające, przeciwzapalne, wygładzające, wybielające, oczyszczające). Rp. Napar z siemienia lnianego - 100 ml Odwar z korzenia żywokostu - 100ml Odwar z korzenia lukrecji - 100 ml Napar z kozieradki - 100 ml Płyny wymieszać. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml lub (i) stosować do wlewów doodbytniczych (100-200 ml o temp. 38°C). Lek można podawać dzieciom. Wskazania: choroba wrzodowa, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, kaszel, chrypka, zgaga, zaparcia, guzki krwawnicze odbytu, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, bolesne oddawanie kału, zapalenie krtani, tchawicy i oskrzeli. Rp. Napar z siemienia lnianego - 100 ml Napar z glistnika - 100 ml Odwar z korzenia babki - 100 ml Napar z goździków - 100 ml Płyny wymieszać. Stosować do lewatyw doodbytniczych w ilości 100-200 ml o temp. 38o C. Wskazania: stan zapalny esicy, odbytu, bolesne oddawanie kału, guzki krwawnicze, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zaparcia. Powyższa lewatywa działa znieczulająco, przeciwbólowo, rozkurczowo, powlekająco, odkażająco, przeciwzapalnie, przeczyszczająco i przeciwgnilnie. Olej lniany zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce. W leczeniu zewnętrznym stosować kilkugodzinne (zmieniane) okłady z gazy nasączonej ciepłym olejem. Można także stosować do lewatyw przy ostrych zaparciach i zapaleniu odbytu.

Lepiężnik różowy - Petasites officinalis (Compositae). Opis. Lepiężnik różowy, a właściwie lekarski to stara (pisali o niej w starożytności, np. Dioskorydes), cenna, a zarazem ciekawa roślina, zarówno pod względem budowy morfologicznej, anatomicznej jak i właściwości leczniczych. Jest to roślina wieloletnia o długich, stosunkowo grubych, walcowatych, nieco różowawych kłączach od których odchodzą korzenie. Wczesną wiosną z ziemi wyrasta pęd kwiatonośny barwy bladoróżowej lub brudno-purpurowej, pokryty białoróżowymi łuskami; pędy kwiatonośne nie mają liści, dorastają do 25 cm wys.; pęd ten rozwija się i funkcjonuje kosztem substancji zgromadzonych w kłączach; w pędzie kwiatonośnym nie ma lub jest bardzo mało (jak to zaobserwowałem pod mikroskopem) chloroplastów, zatem nie zachodzi w nim fotosynteza (lub w bardzo małym stopniu, nie mająca praktycznie żadnego znaczenia); komórki pędu kwiatonośnego zawierają liczne leukoplasty, proplastydy i chromoplasty. Po przekwitnięciu pojawiają się zielone liście, początkowo pokryte białosrebrną błonką ochronną, która następnie ulega złuszczeniu. W szybkim czasie liście osiągają ogromne rozmiary. Blaszka liściowa ma kształt kulistosercowaty, brzegiem nierówno ząbkowana, spodem epiderma szaro-wełnisto owłosiona, z wierzchu zaś ciemnozielona. Blaszka liściowa osadzona na długim, grubym, mocnym ogonku, który od strony wewnętrznej posiada wnękę, tak zwaną rynienkę liściową (połodygową). Tą właśnie rynienką opadający na blaszkę liściową deszcz spływa wprost do miejsca zakorzenienia rośliny. Pozostały obszar pod szerokimi blaszkami liściowymi pozostaje w stanie suszy i zacienienia czyli w warunkach niesprzyjających innym roślinom, które giną ponadto lepiężnik ma dużą zdolność pochłaniania osmotycznego wody zarówno przez blaszki liściowe jak i kłącza z korzeniami. Wydziela do gleby silne fitoncydy hamujące kiełkowanie i rozwój innych roślin. Kwiatostan groniasty lub jajowaty osadzony na grubej, pustej wewnątrz, sztywnej, mięsistej szypule; składa się z koszyczków pręcikowych i słupkowych oraz rurkowatych (z powodu niedorozwoju słupka). Lepiężnik lubi gleby wilgotne, ciężkie i nie zawsze żyzne o pH 4,5-5,5. Bardzo często rośnie wzdłuż rzek, strumieni i innych cieków wodnych, przy stawach, jeziorach, moczarach, olsach oraz w lasach. Skupiska lepiężników widoczne są z daleka, najczęściej tworzą całe łany. Dorastają do 80 cm wys. i więcej (np. niektóre gatunki i podgatunki w Beskidzie Niskim). Owocem jest niełupka z puchem. Surowiec. Surowcem jest kłącze i liść, rzadziej pęd kwiatonośny - Rhizoma, Folium et Inflorescentia Petasites (Petasidis). Kłącza wykopuje się w czasie kwitnienia rośliny (luty – lekka zima, marzec, kwiecień); wtedy też zbiera się kwiatostany. Liście powinno pozyskiwać się w czerwcu. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C; jedynie kłącza można wysuszyć w lekko ogrzanym piekarniku, nie bardziej jednak niż 50o C. Liście najlepiej jest zawiesić na sznurku i suszyć na przeciągu. Skład chemiczny. Surowce zawierają olejek eteryczny (w kłączu ok. 0,1%), inulinę, helianteninę, seskwiterpen petazynę, alkaloidy pirolizydynowe, garbniki, żywice, śluzy, kwasy, sole, witaminy, flawonoidy i flawony, pektyny, gorycze, związki poliacetylenowe, laktony terpenowe. Działanie. Lepiężnik działa odkażająco (dawniej uważano, że lepiężnik “odpędza” groźne choroby zakaźne (zarazy) i że je leczy), napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, silnie rozkurczowo, żółciopędnie (w wielu krajach lepiężnik jest do dziś stosowany w leczeniu chorób wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego i schorzeń bańki wątrobowo-trzustkowej), przeciwzapalnie, uspokajająco, wykrztuśnie i przeciwkrwotocznie; pobudza wydzielanie i reguluje przepływ soku trzustkowego, wzmaga wydzielanie śliny i soku żołądkowego oraz jelitowego; reguluje metabolizm, miesiączkowanie i wypróżnienia zwiększa apetyt; wzmacnia ogólnie. Wskazania: wszelkie choroby układu oddechowego (zapalenie płuc, oskrzeli, krtani, tchawicy, katar, kaszel, dychawica oskrzelowa, gruźlica), skórne, przeziębieniowe i zakaźne (grypa, odra, ospa, świnka itd.), choroby nerek, pęcherza moczowego i kobiece (upławy, zapalenie przydatków, świąd, opryszczka płciowa, zatrzymanie miesiączki, nieregularne, bolesne, skąpe lub zbyt obfite oraz przedłużające się krwawienia miesiączkowe), zatrzymanie moczu, skąpomocz, dna, reumatyzm, gorączka, obrzęki, zaburzenia przemiany materii i trawienia, biegunka, zaparcia, osłabienie, niestrawność zwykła, gnilna i toksyczna, choroba wrzodowa, skurcze jelit i moczowodów, skurcze przełyku, bóle i skurcze żołądka, bóle, zapalenie, niewydolność i marskość wątroby, choroby trzustki, pęcherzyka żółciowego i bańki wątrobowo-trzustkowej, hemoroidy, stany zakażeniowe jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W warunkach polowych krwotok z rany można zahamować sokiem i pogniecionym ogonkiem liściowym lepiężnika. Zewnętrznie (maść, galaretka, okłady, wcieranie nalewki, płukanki, kąpiele, nasiadówki, przemywanie): rany, ropnie, czyraki, trądzik młodzieńczy i różowaty, wypryski, pryszcze, nadżerki,

rozpadliny i owrzodzenia skórne, liszaje, liszajce, zmiany sączące, choroby włosów i skóry owłosionej, opuchlizny, choroby kobiece (zawsze jednocześnie pić napar i stosować lepiężnik zewnętrznie !). Napar: 2 łyżki liści lub kłącza zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 5-10 kg - 7-14 ml, 15-20 kg - 21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 55-60 kg - 78,5-90 ml, 3-4 razy dz. Nalewka lepiężnikowa - Tinctura Petasidis: pół szkl. suszu zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml w 100 mi wody lub mleka z miodem. Chore miejsca przemywać 4-6 razy dz. Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżych liści lub kłączy zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Ze świeżego zmielonego kłącza i liścia można przyrządzić również intrakt – Intractum Petasidis. Alkoholmel Petasidis: do 100 ml alkoholowego wyciągu wlać sok z jednej cytryny i 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Syrop lepiężnikowy - Sirupus Petasidis: świeże ziele i (lub) kłącza przepuścić przez sokowirówkę w celu uzyskania soku. Do otrzymanego soku wlać miód, sok z cytryny, nieco gliceryny oraz dodać cukier: 100 ml soku + 50 ml soku z cytryny + 30 g gliceryny + 100 ml miodu + 100 ml cukru, wymieszać starannie. Zażywać 4-5 razy dz. po 1 łyżce; dzieci -1-2 łyżeczki syropku kilka razy dziennie. Można też postąpić inaczej: 1 szkl. świeżych i zmielonych kłączy oraz (lub) liści zalać 2 szkl. zimnej wody; odstawić na 6 godzin; odcedzić masę roślinną od wyciągu, dalej postępować jak wyżej. Ocet lepiężnikowy - Acetum Petasidis: pół szkl. świeżego kłącza lub (i) liści zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować zewnętrznie do: płukania jamy ustnej i gardła oraz pochwy i warg sromowych (1 łyżka octu lep. + 200 ml wody; do nasiadówek: 1 łyżka octu lep. + 500 ml wody przegotowanej), do płukania włosów w celu ich wzmocnienia, nadania im puszystości i połysku oraz w celu ich zakwaszona, przy chorobach włosów i skóry owłosionej (łupież tłusty, łojotok, liszaje, wypryski, uszkodzenie trwałą ondulacją i farbowaniem) i wreszcie profilaktycznie, do zakwaszania skóry i przemywania jej w razie łojotoku, trądzika pospolitego, różowatego, przy stanach zapalnych, oraz nadżerek i wyprysków, oraz skóry nie znoszącej mydła, do okładów (opuchlizny, wysięki stawowe, uderzenia z sińcem, ropnie, owrzodzenia, bolesne pryszcze i czyraki, do kąpieli nóg (przy zmęczeniu, opuchnięciu, bólach) i ogólnych (100 ml na pół wanny wody) działających odprężające i przeciwobrzękowo oraz do wcierań leczniczych przy przeziębieniu i gorączce. Na każde 100 ml octu lepiężnikowego można dodać 100 ml octu arnikowego lub 5-10 ml nalewki arnikowej. Ocet lepiężnikowy jest też dobrą przyprawą do tłustych ryb, mięs, zup, galaret i sosów, gdyż nadaje potrawom specyficzny, niepowtarzalny smak i aromat. Maść lepiężnikowa – Unguentum Petasidis (może taż służyć jako krem dla skóry suchej, wrażliwej łuszczącej się, ze stanami zapalnymi oraz nie mogącej znieść innych kremów kosmetycznych z powodu odczynów uczuleniowych; leczy rany, oparzenia, krosty, pryszcze, owrzodzenia, odparzenia i trudno gojące się rozpadliny oraz odleżyny): Składniki: olej winogronowy lub oliwa - 20 ml, gliceryna – 30 ml smalec, lanolina, euceryna lub Linomag - maść (krem), albo też maść nagietkowa – 2 łyżki Krem Nivea – ok. 100 g tran – 10 ml świeże kłącze lub liść lepiężnika - nalewka lepiężnikowa lub intrakt lepiężnikowy – 15 ml, - olejek lawendowy – 5 kropel. Sposób sporządzenia: pół szkl. świeżego zmielonego kłącza i (lub) liścia zalać glicerolem – 15 ml, wódką – 15 ml i olejem rycynowym – 15 ml; wymieszać, odstawić na 12 godzin, potem wydusić starannie. Do moździerza włożyć podłoże maściowe, umieścić go na ciepłej maszynce elektrycznej; gdy podłoże rozpuści się wlać do niego uzyskany płynny wyciąg z lepiężnika oraz nalewkę lepiężnikową, tran, glicerol-15 ml, ucierać składniki do połączenia lekko jednocześnie podgrzewając. Na końcu dodać olejek zapachowy. Maść przenieść do zimnego miejsca. Olej lepiężnikowy – Oleum Petasidis (pół szkl. surowca świeżego lub suchego na 200 ml oleju o temp. 60-80o C; wytrawiać 14 dni) - do oczyszczania skóry suchej nie znoszącej mydła, do pielęgnacji warg oraz do maseczek olejowych w celach odmładzających, natłuszczających i odżywczych. Olej lepiężnikowy jest też dobrą przyprawą do wielu potraw. Ponadto do smarowania małżowin usznych przy złuszczaniu i pielęgnacji stóp suchych i pękających. Nafta lepiężnikowa – Naphta Petasidis: pół szkl. świeżego mielonego kłącza lub liścia zalać 200 ml nafty kosmetycznej. Wytrawiać 5 dni. Przefiltrować. Dodać 5 kropli olejku lawendowego i 1 łyżeczkę

tranu. Stosować do przemywania skóry trądzikowej oraz zawierającej dużo wągrów. Ponadto do wcierania we włosy (na 8 h przed umyciem) przy wypadaniu, braku puszystości, połysku, łamliwości i rozdwajaniu końcówek. Rp. Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka Kwiat czarnej malwy - 2 łyżki Liść pokrzywy - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Liść melisy - 1 łyżka Surowce wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Wskazania: upławy, zatrzymanie miesiączki, nieregularne, nierne i skąpe oraz bolesne krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, zapalenie przydatków; choroby wątroby (zapalenie, niedomoga, bóle), trzustki i pęcherzyka żółciowego (kamica, zakażenie, stan zapalny) oraz bańki wątrobowo-trzustkowej, zaburzenia trawienie, skurcze mięśni gładkich w obrębie jamy brzusznej (kolki), bóle brzucha, skąpomocz, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, choroby zakaźne i skórne, niedokrwistość (glistnik i pokrzywa zwiększają stężenie hemoglobiny we krwi). Rp. Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka Owoc jałowca - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Liść brzozy - 1 łyżka Ziele lebiodki - 1 łyżka Wymieszać stosować jęk wyżej. Wskazania: skąpomocz, obrzęki, zapalenie nerek, pęcherza moczowego i wątroby, kamica moczowa i żółciowa, kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, choroby przeziębieniowe, skórne i zakaźne. Rp. Liść lub kłącze lepiężnika - 1 łyżka Liść lub (i) kwiat podbiału - 1 łyżka Ziele fiołka trójbarwnego - 1 łyżka Ziele pierwiosnka - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Ziele majeranku - 1 łyżka Wymieszać. Stosować jak wyżej. Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, zaburzenia przemiany materii, trawienia i skórne.

Lipa - Tilia (Tiliaceae). Opis. 1). Tilia cordata (T. parvifolia, T. ulmifolia) - lipa drobnolistna -drzewo do 25 m wys.; młode gałązki nagie; liście okrągławosercowate, zaostrzone, spodem sinawe; kwiaty wonne, zebrane w kwiatostany z podsadką; podsadka podłużnie jajowata, języczkowata, skórzasta, żyłkowata, żółtawozielona; owoc - orzeszek, nagi, owalny, 2-3 mm. Kwitnie w II połowie czerwca i w lipcu, później jednak o 7-10 dni niż lipa szerokolistna. 2). Tilia platyphyllos (T. grandifolia) - lipa szerokolistna - drzewo dorastające do 30 m wys.; młode gałązki owłosione; liście większa niż u poprzedniej, spodem zielone, lśniące; kwiatostan 2-3 kwiatowy, zwisły; w kątach nerwów od spodu blaszki liściowej widoczne pęczki białych włosków; ogonki liściowe owłosione; owoc - orzeszek pięciokanciasty. Kwitnie w II połowie czerwca i w lipcu. Surowiec. Surowcem jest kwiatostan - Inflorescentia Tiliae, FP I, II, III, IV i V, oraz liść - Folium Tiliae. Kwiatostan lipy kupić można w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g) oraz Tilia-fix - torebki 2 g. Ekspresówki są mało wartościowe. Do celów leczniczych zbiera się liście świeżo rozwinięte. Kwiatostan obrywa się wraz z podsadkami. Oba surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Liście zawierają glikozyd tiliacynę, sole miedzi i manganu, olejek eteryczny, kwasy, śluzy, flawonoidy i garbniki. W kwiatostanach znajdują się: olejek eteryczny - 0,04-0,05% (którego składnikami są: farnezol, 2fenyloetanol, geraniol, eugenol), glikozydoester - tylirozyd, śluzy (złożone z kw. uronowych, metylopentozy i heksozy), flawonoidy (kemferytryna, izokwercetyna), garbniki - 2%, kwasy, sole, witaminy, seryna, glicyna, treonina, kw. glutaminowy, ponadto pektyny, saponiny i procyjanidyny. Działanie. Kwiatostan lipy łagodzi skurcze i bóle, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, wzmaga wydzielanie moczu i potu, uodparnia organizm na choroby, przyśpiesza wyzdrowienie; działa osłaniająco, uspokajająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie, przeciwgorączkowo, odkażająco, wykrztuśnie i przeciwzapalnie; reguluje wypróżnienia, odtruwa organizm ze szkodliwych metabolitów i substancji obcego pochodzenia. Wskazania: bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia, skąpomocz, kamica moczowa, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, skurcze jelit, żołądka i dróg żółciowych, kamica żółciowa (+ inne zioła), nieżyt układu oddechowego, zapalenie krtani i gardła, chrypka, kaszel, nieżyt jelit i żołądka, choroba wrzodowa, obniżona odporność na choroby, biegunka, stany zapalne układu moczowego, niedostateczne wydzielanie żółci, bezsenność, zdenerwowanie. Zewnętrznie (nasiadówki, płukanki, przemywanie, okłady): zapalenie spojówek, stany zapalne, ropne i zakażeniowe gałki ocznej, opuchnięcie i przemęczenie oczu, stany zapalne pochwy i warg sromowych, upławy (pić napar z pokrzywy i lipy!), suchość skóry, włosów i warg, rany, czyraki, owrzodzenia. Skórę rozjaśnia regularne przemywanie jej nalewką lub naparem z lipy. Bardzo wrażliwą skórę, nie znoszącą mydła i mleczka kosmetycznego przemywać olejem lipowym lub mlekiem z dodatkiem naparu lipowego (w proporcji 1:1), albo też mlekiem w którym zaparzono kwiat lipowy. Potem należy delikatnie wklepać w skórę krem lipowo-rumiankowo-nagietkowy. Kuracja taka leczy suchość skóry, stany zapalne i likwiduje skórne zmiany chorobowe typu przebarwień, krost, pryszczy i rozpadlin. Skórę tłustą z pryszczami przemywać 2 razy dz. nalewką lipowo-azulanowo-arnikowo-nagietkową(1: 1:1:1+ woda 2 cz.). Liście działają podobnie jak kwiaty, jednakże silniej żółciopędnie i moczopędnie, a ponadto wywierają wpływ przeciwwysiękowy. Napar: 2 łyżki kwiatów lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7,5 ml, 5-6 kg - 11-12 ml, 7-8 kg - 16 ml, 4-5 razy dz.; dzieciom podaje się 50-100-150 ml, zależnie od wieku. Nalewka lipowa – Tinctura Tiliae: kiedyś była lekiem popularnym i szeroko stosowanym, obecnie rzadko. Przyrządza się ją poprzez zalanie świeżych lub suchych kwiatów alkoholem o temp. pokojowej lub 40o C ; wytrawia 14 dni; przefiltrowuje. Zażywa 3-4 razy dz. po 5-10 ml w wodzie lub w mleku z miodem. Można ją też wymieszać z miodem uzyskując Alkoholmel Tiliae (w proporcji 1:1), który zażywa się 4 razy dz. po 1 łyżce. Olej lipowy - Oleum Tiliae: pół szkl. świeżych kwiatów zalać 150 ml ciepłego (o temp. 40o C) oleju lub oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Olej lipowy stosuje się nie tylko do celów kosmetycznych, zamiast mleczka czy śmietanki, ale również do leczniczych lewatyw doodbytniczych przy guzkach

krwawniczych, ostrych stanach zapalnych jelit końcowych, zaparciach i podrażnieniu jelit. Do odbytu wprowadza się 100-200 ml oleju lub więcej o temp. 38° C. Maść lipowa - Unguentum Tiliae działa osłaniające, przeciwzapalnie, nawilżająco, natłuszczająco, wybielająco i regenerująco: do moździerza włożyć ok. 100 g podłoża maściowego (Linomag, lanolina, euceryna = krem Nivea, maść z wit.A) i wlać 2 łyżki oleju lipowego (sporządzonego z pół szkl. kwiatów świeżych lub suchych i ze 100 ml oleju) oraz 10 ml nalewki lipowej zmieszanej z 10 ml glicerolu składniki ucierać jednocześnie lekko podgrzewając aż do połączenia. Doskonała jest zmieszana z Maścią nagietkową i rumiankową. Na końcu warto dodać 5 kropel olejku lawendowego, melisowego lub cytrynowego. Rp. Kwiat lipowy - 1 łyżka Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka Kwiat krwawnika - 1 łyżka Kwiat wrzosu - 1 łyżka Surowce zmieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg 5-6 (10-12) ml, 5-6 kg - 8,5 (16) ml, 7-8 kg - 11,4 (22) ml, 3-4 razy dz. Wskazania: zaburzenia trawienia, gorączka, przeziębienie, kaszel, nieżyty dróg oddechowych, skąpomocz, kamica moczowa, choroby skórne i zakaźne.

Lnica pospolita - Linaria vulgaris (Scrophulariaceae). (!). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 50 cm dł.; łodyga sztywna ale płożąca się po ziemi, rzadziej wzniesiona; liście równowąskolancetowate, ciemnozielone; kwiatostan stanowi grono; korona z cienką ostrogą, żółta; gardziel zamknięta wydęta dolną wargą, pomarańczowa; pręcików 4; słupek 1 dwukomorowy; owoc - jajowata torebka; łodyga jest gęsto ulistniona. Rośnie na polach, na przydrożach, nad brzegami wód, na torfowiskach, na łąkach; często występuje masowo; lubi gleby sypkie, kamieniste, a nawet piaszczyste. Roślina pospolita. Przy roztarciu daje specyficzny (dla niektórych ludzi nieprzyjemny), ostry zapach. W Polsce rośnie jeszcze lnica mała - Linaria minor o podobnym składzie chemicznym i tych samych właściwościach leczniczych (gardziel żółta, korona fioletowa!). Surowiec. Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Linariae, które suszy się w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Ziele zawiera glikozyd - linarynę, alkaloid - peganinę, aukubinę, antyrynozyd, olejek eteryczny, flawonoidy, węglowodór - triakontan, garbniki, związki cyjanogenne. Działanie. Ziele lnicy działa lekko rozwalniająco, odkażająco, wykrztuśnie, silnie napotnie, uspokajająco, przeciwzapalnie, moczopędnie, silnie żółciopędnie, lekko przeciwbólowo, nasennie (szczególnie wtedy gdy dodamy do niej glistnik); pobudza wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego, pobudza apetyt. Wskazania: bezsenność, wyczerpanie nerwowe, lęki, wewnętrzny niepokój, bolesne i nieregularne miesiączkowanie, upławy, bóle wątrobowe, trzustkowe i pęcherzyka żółciowego, gorączka, przeziębienie, choroby skórne, kaszel, stany zapalne dróg oddechowych, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, nadciśnienie (lnica obniża ciśnienie krwi, zwłaszcza w połączeniu z kokoryczką, glistnikiem, jemiołą i nagietkiem), choroby zakaźne, bóle głowy (+ kora wierzby + kora brzozy + ziele glistnika + kwiat /ziele/ wiązówki + ziele iglicy - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wody; zagotować; odstawić na 30 min; przecedzić; pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml), chore zatoki (+ kora brzozy + ziele tymianku + gałązki sosny lub świerku - odwar z miodem). Uwaga! Substancje zawarte w roślinie mogą działać lekko oszałamiająco. Osoby kierujące pojazdami nie mogą pić naparu z lnicy ! Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg -21 ml, 25-30 kg - 35 ml, 35-40 kg - 50 ml, 45-50 kg - 64 ml, 2-3 razy dziennie.

Lubczyk lekarski - Levisticum officinale (Umbelliferae). Opis. Bylina do 3 m wys.; łodyga dęta, wewnątrz pusta, mocna, prosta, w górze rozgałęziona; liście podwójnie pierzaste o listkach jajowatych, ząbkowanych, z wierzchu lśniących; kwiaty w baldachach złożonych, żółto-zielone; owoc - rozłupnia. Kwitnie w czerwcu i w lipcu (I połowa). Roślina uprawiana w ogródkach i na działkach. Wszystkie części lubczyka mają miły selerowy zapach i ostry, słonawo-gorzki smak, długo utrzymujący się. Znakomita przyprawowa (maggi) i lecznicza roślina. Surowiec. Surowcem jest korzeń (FP I, II, III, IV i V), liść, młode ziele i owoc - Radix, Folium, Herba et Fructus Levistici. Radix można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Ziele zbiera się przed kwitnięciem rośliny, liście - stopniowo od wiosny do lata, owoce - w I fazie dojrzałości, korzeń - w drugim roku życia rośliny na wiosnę lub w jesieni. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C. Skład chemiczny. W całej roślinie znajdują się: olejek eteryczny (ok. 0,5-1%), witamina C (w liściach 150-200 mg/100g), karoten (w liściach - 10-16%), lecytyna, żywice, garbniki, skrobia, kwasy (octowy, kawowy, chlorogenowy), tłuszczowce, sole mineralne (żelaza, potasu, kobaltu, cynku, miedzi, manganu, glinu i molibdenu), liczne fermenty, flawonoidy, witaminy (tokoferole), (psoralen, bergapten, czysta kumaryna). Korzeń zawiera około 0,9% lecytyny, kwas angelicowy, związki ftalidowe (ligustylid, n-butyldenoftalid 70%), beta-sitosterol, laktony, estry kwasów (walerianowego). W skład olejku eterycznego - lubczykowego (Oleum Levistici) wchodzą: ftalidy, terpineol, eugenol, karwakrol, cyneol, seskwiterpeny i ester kwasu benzoesowego oraz izowalerianowego. Butyloftalidy nadają olejkowi zapach selerowy. W trakcie suszenia surowców ilość wit. C maleje. Z 200 mg pozostanie tylko 110-130 mg/100 g. Działanie. Lubczyk działa moczopędnie, wykrztuśnie, wiatropędnie, rozkurczowo, rozgrzewająco, napotnie, uspokajająco, przeciwzapalnie, odkażająco, żółciopędnie, fotouczulająco, przeciwobrzękowo, odtruwająco; pobudza krwawienia miesiączkowe, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, zwiększa apetyt, usprawnia trawienie; reguluje wypróżnienia. Lubczyk przyczynia się do wydalenia z organizmu wraz z moczem i potem kwasu moczowego, mocznika i chlorku sodu (odpowiedzialnego za nadciśnienie i obrzęki). Zwiększa ukrwienie narządów płciowych. Wskazania: kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki, hiperchloremia, deformacja stawów wywołana nierną ilością kwasu moczowego (dna), białaczka, nowotwory (na ogół u osób cierpiących na te choroby stwierdza się wysokie stężenie kwasu moczowego we krwi, a tak nawiasem mówiąc prawidłowe stężenie tego związku we krwi wynosi 120-140 umol/ tj. 3-7 mg%, a w moczu -4,16-4,75 mmol/d tj. 700-800 mg/24 h), puchlina wodna, zaparcia, wzdęcia, skurcze jelit i żołądka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, nierna fermentacja jelitowa, zdenerwowanie i bezsenność (200 ml jednorazowo), skąpe i bolesne krwawienia miesiączkowe (+ ziele glistnika + liść melisy - napar), nieżyty układu oddechowego, kaszel, gorączka (+ ibuprofen, benzydamina, salicylany lub zioła przeciwgorączkowe, np. kora, pączki topoli, kora wierzby, kora jesionu, kwiat wiązówki - odwar), zaburzenia w wydzielaniu żółci, laktacja, niedokrwistość, osłabienie. Przeciwwskazania: ciąża, laktacja. Zewnętrznie (kąpiele, płukanki): choroby włosów, nieprzyjemny zapach z ust (jednocześnie pić napar z owoców jałowca lub z goździków), nieprzyjemny pot i niernie wydzielany (kąpiele). Napar: 2 łyżki suszu zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 13,5-16 ml, 11-15 kg - 16-32 ml, 20-25 kg - 28,5-57 ml, 30-35 kg - 50-100 ml, 40-45 kg - 100-200 ml, 3-4 razy dz. Macerat lubczykowy – Maceratio Levistici: 2 łyżki suszu zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; wytrawiać 6-8 godz.; przecedzić. Pić jak napar. Proszek lubczykowy Pulvis Levistici: korzeń, liść lub owoc zmielić w młynku na proszek. Stosować jako przyprawę. Na każdą 1 łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Olej lubczykowy - Oleum Levistici: pół szkl. świeżego surowca zalać 150 ml oleju o temp. 50o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jako przyprawę, do wcierań leczniczych (przy chorobach układu oddechowego, przeziębieniu, grypie wetrzeć olej w szyję, plecy, brzuch, klatkę piersiową i w stopy), do maseczek olejowych (suchość skóry, w celach odmładzających, przy trądzikach oraz w celu odżywienia skóry i jej zregenerowania), doustnie (2 łyżki 2 razy dz.) przy ostrych zaburzeniach

trawiennych oraz przy zaparciach połączonych z bólami i wzdęciami, do lewatyw doodbytniczych przy stanach zapalnych odbytu, esicy, przy owrzodzeniach oraz zaparciach. Sok świeży lubczykowy - Succus recens Levistici: świeże ziele przepuścić przez sokowirówkę. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżki. Sok można zakonserwować poprzez dodanie alkoholu 40% (100 ml na 100 ml). Uzyskaną masę roślinną nie wyrzucać, lecz zalać wodą przegotowaną (niewielką ilością) i ponownie przepuścić przez sokowirówkę. Rp. Korzeń (liść, owoc) lubczyka - 1 łyżkę Owoc kminku - 1 łyżka Owoc anyżku - 1 łyżka Owoc kopru - 1 łyżka wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; parzyć 20-30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ok. 30-50 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki. Wskazania: zaburzenia trawienia, kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego i trawiennego, skąpomocz, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka, zaparcia.

Łopian większy - Arctium lappa (Compositae). Opis. Roślina dwu- lub trzyletnia (spotkałem też wieloletnie) dorastająca do 150 cm wys.; łodyga bardzo mocna, wyprostowana, żeberkowana, rozgałęziona, gruba, zwężająca się ku górze; liście duże, sercowatokoliste lub jajowate, spodem kutnerowate, szarobiałe; koszyczki ustawione baldachogroniasto, nagie, duże, kulistawe; okrywa koszyczkowa, dłuższa od kwiatów; człony okrywowe koszyczków szydlaste, zielone, na szczycie haczykowate; kwiaty purpurowe lub liliowopurpurowe, rurkowate; owoc - niełupki. Kwitnie od czerwca do lipca. Występuje na nieużytkach, na przydrożach, nad brzegami wód, na przychaciach, na rumowiskach; roślina pospolita. W Polsce rośnie także łopian mniejszy - Arctium minus i łopian pajęczynowaty - Arctium tomentosum, będące także roślinami leczniczymi. Surowiec. Będziemy wykorzystywali liść i korzeń łopianu - Radix et Folium Arctii lappae (mini, tomentosi) vel Rad. et Fol. Bardanae. Radix et Succus Bardanae (FP I, II, III, IV) można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (susz - opak. 50g i płyn /Phytopharm/- 100 g). Liście zbiera się przed kwitnięciem rośliny, a korzeń wiosną lub lepiej jesienią. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Surowce zawierają olejek eteryczny (korzenie -0,9-0,18%, liście - 0,03%), garbniki (3-5%), białka (12%), zw. poliacetylenowe - alkineny (tri-dekadien-tetraina, tri-decen-pentaina, tri-deka-tetra-endiina), kw. gamma-guanidyno-masłowy, lakton seskwiterpenowy – arkcyopikryna; lignany, inulina (37-55%), sole mineralne (miedziowe, siarkowe, cynkowe), kw. palmitynowy, kw. stearynowy, kw. cytrynowy, kw. szczawiowy, kw. kawowy, kw. winowy, witaminy, śluzy, goryczki i flawonoidy. Działanie. Łopian działa głównie wzmacniająco, moczopędnie, żółciopędnie, napotnie, śluzopędnie, przeciwzapalnie, fungistatycznie, przeciwbakteryjnie; odtruwa organizm, pobudza aktywność trzustkowych enzymów proteolitycznych, zwiększa wytwarzanie i wydzielanie soków żołądkowych i jelitowych; reguluje trawienie, przemianę materii i wypróżnienia. Wskazania: łojotok, trądziki, dermatoza okołoustna, pryszcze, wypryski, owrzodzenia, łuszczyca, zaburzenia metabolizmu, reumatyzm, łupież, wypadanie włosów, brak przyrostu włosów, brak połysku, rozdwajanie, łamliwość włosów, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroby zakaźne, skąpomocz, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, choroby wątroby i trzustki, zaparcia, biegunka, zaburzenia trawienia, po zatruciach. Napar: 2 łyżki liści lub korzenia zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 9-10 kg - 19-21 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 11-15 kg - 23,5-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 45-50 kg - 96-107 ml,3-4 razy dz. Odwar: 2 łyżki korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka łopianowa - Tinctura Bardanae: pół szkl. korzeni lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 1-2 ml, 20-25 kg - 2,83,5 ml, 30-35 kg - 4-5 ml, 40-45 kg - 5,7-6 ml, 50-55 kg ? 7-7,8 ml, 3-4 razy dz. Intrakt łopianowy - Intractum Bardanae: pół szkl. korzeni lub liści zmielić i zalać 400 ml alkoholu 40% o temp. 70-80° C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Podobnie przyrządza się alkoholaturę zimną ze świeżego korzenia lub liścia. Uwaga ! Leczenie wewnętrzne należy zawsze skojarzyć z leczeniem zewnętrznym jeśli chodzi o choroby skórne. Olej łopianowy - Oleum Bardanae: 1 szkl. świeżych lub suchych korzeni, albo też liści zalać 200 ml oleju winogronowego lub oliwy o temp. 50-60° C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1-2 łyżki przy osłabieniu i zaparciach oraz w celu wyregulowania przemiany materii i jako lek żółciopędny. Stosować ponadto do przemywania skóry w celach kosmetycznych, do maseczek olejowych (działających odżywczo, regenerująco, przeciwzapalnie, natłuszczające, wybielające, odkażająco i przeciwzmarszczkowo) oraz do wcierania we włosy suche, zniszczone ondulacją i farbowaniem, przy wypadaniu, łamliwości, rozdwajaniu oraz przy łupieżu suchym. Używać również do okładów na ropnie, czyraki, rany, oparzenia, odleżyny, rozpadliny skórne, owrzodzenia, odparzenia i inne schorzenia skórne, w tym także u niemowląt. Przy zaparciach, bolesnych parciach na kał, zapaleniu jelita grubego, odbytu i guzkach krwawniczych – stosować do wlewów doodbytniczych w ilości 100-200 ml o temp. 38o C; są bardzo skuteczne. Sok ze świeżego korzenia i (lub) liścia, otrzymany przy pomocy sokowirówki zażywa się 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Można go też zakonserwować przy pomocy alkoholu 40% (100 ml na 100 ml).

Ze świeżego korzenie i liścia można przyrządzić macerat i napar (2 łyżki surowca na 1 szkl. wody) i pić 2-3 razy dz. po 100-150 ml. Masę roślinną należy dwukrotnie przepuścić przez sokowirówkę, za drugim razem po zalaniu niewielka ilością ciepłej przegotowanej wody. Rp. Olej łopianowy - 50 ml Olej dziurawcowy (lub nafta dziurawcowa) - 20 ml Olej rycynowy - 20 ml Linomag - płyn lub krem - 30 g Olej nagietkowy (lub nafta nagietkowa) - 20 ml Wymieszać. Stosować co przemywania skóry nie znoszącej mydła, suchej oraz wrażliwej, do leczenia ran, owrzodzeń, odparzeń, łuszczycy, trądzika młodzieńczego, czyraków, ropni, pryszczy ropnych, nadżerek, rozpadlin skórnych, oparzeń i spierzchniętych warg. Leczy także łupież suchy oraz liczne choroby włosów, zwłaszcza suchych. Przy zaparciach, guzkach krwawniczych oraz bolesnym parciu na kał zastosować do lewatyw (wówczas nie mogą być wyciągi sporządzone na nafcie, lecz tylko na oliwie). Rp. Nalewka łopianowa - 10 ml Nalewka pokrzywowa - 10 ml Nalewka skrzypowa - 10 ml Płyny zmieszać. Zażywać 3 razy dz. po 5 ml. Preparat wcierać we włosy przed umyciem (na 8 godzin) w celu nadania im połysku, puszystości oraz w celu ich odżywienia i wzmocnienia. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, skąpomocz, choroby skórne. Rp. Nalewka łopianowa - 10 ml Nalewka tatarakowa - 10 ml Nalewka z arniki - 10 ml Nalewka nagietkowa - 10 ml Nalewka glistnikowa - 10 ml Płyny zmieszać. Zażywać 3 razy dz. po 5 ml. Schorzałe miejsca przemywać 2-3 razy dz. Do płukania włosów używać rozcieńczony preparat: 1 łyżka leku na 500 ml wody. Wskazania: trądzik młodzieńczy i różowaty, łuszczyca, owrzodzenia, pryszcze w czasie miesiączki, wypryski; bóle brzucha, zaburzenia metaboliczne i trawienne, brak łaknienia, skurcze jelit i żołądka, zaburzenia w wydzielaniu żółci, zaburzenia sercowe. Rp. Napar łopianowy - 100 ml Jajko surowe - 1 szt. Napar tatarakowy - 100 ml Składniki wymieszać (jajko rozbić w chłodnym naparze). Włosy zwilżyć obficie płynem, przykryć folią na 3 godz.; następnie włosy umyć i wypłukać starannie w naparze pokrzywowym. Wskazania: wypadanie włosów, zniszczone włosy zabiegami fryzjerskimi. Rp. Korzeń (liść) łopianu - 1 łyżka Kłącze perzu - 1 łyżka Ziele mniszka - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Kwiat nagietka - 2 łyżki Składniki wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar z łopianu. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, choroby skórne, zakaźne, wątroby, trzustki, żołądka i pęcherzyka żółciowego, nieżyt jelit, zaparcia, zaburzenia trawienne, skąpomocz, kamica moczowa, zapalenie przydatków, osłabienie, po zatruciach. Rp. Korzeń łopianu - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Kłącze tataraku - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka

Ziele nawłoci - 1 łyżka Zmieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej. Wskazania: skąpomocz, stany zakażeniowe i zapalne układu moczowego, kamica moczowa, po zatruciach, choroby skórne, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby zakaźne, wątroby, trzustki, śledziony, pęcherzyka żółciowego i żołądka, nieżyt jelit, zaparcia, zaburzenia przemiany materii, choroby oczu. Rp. Korzeń łopianu - 1 łyżka Owoc jałowca - 1 łyżka Liść rozmarynu - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Liść mięty - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić jak wyżej. Pić 3 razy dz. po 100 ml. Wskazania: skąpomocz, obrzęki, dna, reumatyzm, kamica moczowa, skąpe i bolesne krwawienia miesiączkowe, niewydolność wątroby, żółtaczka, bóle wątroby i pęcherzyka żółciowego, zastoje i brak żółci, kamica żółciowa, choroby trzustki, skurcze mięśni gładkich, bóle brzucha, choroby zakaźne i skórne, przeziębienie, zaparcia, ostre zaburzenia trawienne.

Macierzanka piaskowa - Thymus serpyllum (Labiatae). Opis. Krzewinka płożąca się po ziemi, gęsto ulistniona; liście równo-wąskolancetowate, najczęściej nagie; kwiatostan główkowaty; kielich od spodu silnie owłosiony, dwuwargowy; korona - różowofioletowa; pręcików 4, dwusilnych. Kwitnie od maja do jesieni. Rośnie w lasach i borach sosnowych, niekiedy na ich skrajach. Lubi gleby suche, piaszczyste, kamieniste; siedlisko dobrze nasłonecznione. Cała roślina pachnie tymiankiem. Surowiec. Surowcem farmakopealnym jest ziele macierzanki -Herba Serpylli (Thymi serpylli), które jest w sprzedaży w sklepach zielarskich (opak. 25 i 50 g). Ziele zbiera się przed, w początkach lub w czasie kwitnienia i suszy w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Herba Serpylli zawiera ok. 0,2-0,6% olejku eterycznego, gorycz - serpyllinę, flawonoidy, garbniki - ok. 5%, kwasy organiczne (chinowy, kawowy, chlorogenowy), witaminy (np. C). Wśród flawonoidów możemy znaleźć luteolinę, diosmetynę, apigeninę i skutelareinę; mają one budowę glikozydów. Olejek macierzankowy składa się głównie z cymenu, tymolu, cytrylu i karwakrolu. Działanie. Macierzanka działa wykrztuśnie, odkażająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, wiatropędnie, słabo moczopędnie; zwiększa wydzielanie soku żołądkowego, pobudza łaknienie i poprawia trawienie; działa ponadto rozkurczowo i rozgrzewające; upłynnia zalegającą w drogach oddechowych wydzielinę śluzową. Wskazania: chore zatoki, schorzenia układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, biegunka, zaburzenia trawienia, zapalenie nerek i pęcherza moczowego, skąpomocz, nieżyt żołądka i jelit, dychawica oskrzelowa (nalewka), osłabienie. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta ważące 3-4-5 kg -5-6 ml, 6-7 kg - 7-9 ml, 8-9 kg - 10-12 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 15-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,8-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 5055 kg - 71-78,5 ml 3-4 razy dz. lub częściej. Dawkę można zwiększyć o 50-100%. Nalewka macierzankowa - Tinctura Serpylli: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Alkoholmel Serpylli: do 100 ml nalewki wlać 100 ml miodu i sok z cytryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce.

Majeranek ogrodowy - Majorana hortensis sive Origanum majorana (Labiatae). Opis. Krzewinka dorastająca do 50 cm wys.; pędy szaro owłosione; kwiaty okółkowe skupione w rodzaj szczytowych kłoskowatych główek; koronę drobna, wargowa, biała lub liliowa. Roślina uprawiana. Kwitnie od lipca do sierpnia. Majeranek wysiewa się w kwietniu (I połowa) do gruntu techniką rzędową. Lubi gleby wilgotne, humusowe, liściaste, o pH 5-5,5 lub 6. Jesienią po zebraniu plonów rozrzucamy obornik i oramy (przekopujemy). Rzędy powinny być od siebie oddalone o 20-25 cm. Zbiór przeprowadza się w czasie kwitnienia rośliny. Rośliny uprawiane w miejscach nasłonecznionych są wartościowsze od roślin rosnących w cieniu. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Majoranae, które można kupić w sklepach zielarskich i spożywczych. Skład chemiczny. W zielu znajduje się pięknie pachnący olejek eteryczny w ilości 0,7-3%, którego głównym składnikiem jest terpinen, terpineol (alfa i beta) oraz octan linalilu. Ponadto ziele zawiera garbniki - ok. 10%, witaminy (C, B, K, E, A), sole mineralne (tlenek wapnia - 30,5g/kg, potas - 16,1g/kg, sód - 0,62g/kg, pięciotlenek fosforu - 6,4g/kg, żelazo - 200 mg/kg, mangan - 110mg/kg, cynk - 10 mg/kg, miedź 16,5mg/kg, molibden - 1,94 mg/kg), substancje goryczkowe, fitosterole, pektyny, cukrowce, kwasy organiczne, flawonoidy (diosmetynę, apigeninę). Nośnikiem aromatu jest uwodniony cis-sabinen (dwupierścieniowy terpen z grupy tujanu; tujany to węglowodory). Działanie. Majeranek działa rozgrzewająco, rozkurczowo, odkażająco, przeciwzapalnie, mlekopędnie, lekko przeciwbólowo, lekko uspokajająco, żółciopędnie, wykrztuśnie, moczopędnie, wiatropędnie; upłynnia zalegającą wydzielinę śluzową w drogach oddechowych i ułatwia jej wydalenie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego, a przez to polepsza trawienie i ułatwia przyswojenie mleczka pokarmowego, przywraca prawidłową perystaltykę jelit, znosi nierną fermentację jelitową, reguluje wypróżnienia. Wskazania: wszelkiego rodzaju zaburzenia trawienne i dolegliwości przewodu pokarmowego (wzdęcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, uczucie pełności w brzuchu, nudności, bóle brzucha, wymioty, biegunka, niestrawność, odbijanie, przejedzenie, sprue, skurcze mięśni gładkich przewodu pokarmowego, zaparcia), brak apetytu, obfity i (lub) tłusty posiłek, nieprzyjemny zapach z ust wydobywający się w rzeczywistości z jelit, laktacja, nieżyty układu oddechowego, kaszel, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby skórne (uregulowanie trawienia ma duże znaczenie w leczeniu schorzeń dermatologicznych, podobnie jak i przemiany materii czy odtrucie organizmu), kamica moczowa i żółciowa, skąpomocz, choroby wątroby i trzustki. Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. pc 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25,7-28,5 ml, 11-15 kg - 31-42,8 ml, 16-20 kg - 45-57 ml, 21-25 kg - 60-71 ml, 26-30 kg - 74-85,7 ml, 31-35 kg - 88,5-100 ml, 36-40 kg - 102,0-114 ml, 41-45 kg - 117-128,5 ml, 3-4 razy dziennie lub częściej. Nalewka majerankowa (majerankówka) - Tinctura Majoranae: pół szkl. zioła zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni: przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 10 ml. Nalewką przemywać: owrzodzenia, czyraki, pryszcze, nadżerki, zmiany sączące, opryszczki, wypryski, odparzenia, oparzenia, rany i skórę łojotokową. Olej majerankowy - Oleum Majoranae: pół szkl. ziela zalać 150 ml oleju o temp. 50-60o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1-2 łyżki przy niedostatecznym wydzielaniu żółci, kamicy żółciowej, zastojach żółci, wzdęciach, w celu pobudzenia apetytu i trawienia oraz przy zaparciach (2-3 łyżki); do oczyszczania skóry suchej, wrażliwej, ze stanami zapalnymi, nie znoszącej toników i mydła, przy trądziku młodzieńczym, licznych wągrach i bladej cerze; do okładów na wyżej wymienione schorzenia skórne; do wcierań wzmacniających, inhalacyjnych, rozgrzewających i przeciwbólowych oraz uspokajających i nasennych (całe ciało łącznie ze stopami natrzeć olejem majerankowym, ważne jest natarcie szyi, zwłaszcza przy przeziębieniu i grypie); do lewatyw (100-200 ml oleju o temp. 38o C) przy niestrawnościach, stanach zapalnych jelita grubego (dolnej okrężnicy i esicy), bańki odbytowej oraz odbytu, przy zaparciach, bolesnym i nieprzyjemnym parciu na kał, przy ostrej drażniącej biegunce oraz hemoroidach. Ponadto olej majerankowy jest oczywiście wygodną i wspaniałą przyprawą. Rp. Olej majerankowy - 50 ml Olej anyżowy (biedrzeńcowy) - 20 ml Olej tymiankowy - 20 ml Olej miętowy - 10 ml

Wymieszać. Stosować do wcierań ihalacyjnych, rozgrzewających, przeciwbólowych, wzmacniających, uspokajających i ułatwiających zaśnięcie. Nacierać całe ciało rano i wieczorem po czym położyć się do łóżka i dobrze wygrzać. Wypić jednocześnie następującą mieszankę ziołową: Rp. Ziele majeranku - 1 łyżka Kwiat rumianku - 1 łyżka (lub krwawnika) Ziele tymianku, lebiodki lub macierzanki - 1 łyżka Owoc anyżku, kopru lub kolendry - 1 łyżka Kwiat lipy - 1 łyżka (lub bzu czarnego) Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Dawki - patrz napar majerankowy. W razie gorączki zażyć odpowiedni lek, np. salicylany, benzydamina, ibuprofen. Wskazania (do powyższej kuracji): przeziębienie, zmarznięcie, katar, kaszel, choroby zakaźne podobnie objawiająca się (nieżyty układu oddechowego). Rp. Ziele majeranku - 1 łyżka Ziele mięty - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić i stosować jak napar majerankowy. Wskazania: bóle brzucha, zaburzenia trawienia, bóle wątroby i pęcherzyka żółciowego oraz trzustki, zaparcia, skurcze jelit, obfity i (lub) tłusty posiłek.

Marchew siewna (ogrodowa) - Daucus carota (Umbelliferae). Opis. Roślina dwuletnia dorastająca do 1 m wys.; korzeń gruby, żółty lub pomarańczowy; liście owłosione, podłużne, dwu-trzy-krotnie pierzaste; kwiaty zebrane w złożony baldach; kielich 5-ząbkowy; korona biała, pięciopłatkowa; owoc - rozłupnie. Kwitnie od lipca do sierpnia. Roślina uprawiana. Na łąkach i wzgórzach spotkać można marchew zwyczajną dziką o białym lub żółtym korzeniu, którą można używać de celów leczniczych zamiast marchwi ogrodowej. Jej cechy charakterystyczne to: łodyga szorstko owłosiona; liście dolne wyraźnie ogonkowe, natomiast górne osadzone na łodyżce przy pomory pochewki, owłosione, dwu-trzykrotnie pierzastosieczne, o odcinkach równowąskich, włoskowato zakończonych; kwiaty brzeżne białe, kwiat środkowy w baldaszku purpurowy; baldachy osadzone jakby w ptasich gniazdkach, u spodu mają rozetkę liści; baldaszki z pokrywami 3-wrębnymi; owoce serduszkowate do 0,5 cm dł. pokryte kolcami. Surowiec. Będziemy wykorzystywali liście (tak często wyrzucane), korzenie i owoce - Folium, Radix et Fructus Dauci carotae. Liście zbiera się podczas wykopywania korzeni, owoce - w I fazie dojrzałości. Z marchwi dzikiej liście zbiera się w czasie kwitnienia rośliny. Wartościowy też jest baldach (kwiat) w I fazie rozkwitu - Umbella Dauci. Surowce suszy się w temp. do 40o C. Do celów leczniczych można użyć nasiona marchwi siewnej sprzedawane w sklepach ogrodniczych. Skład chemiczny. Liście zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, furanokumaryny, sole mineralne i witaminy, saponiny, alkaloidy. Owoce zawierają olej tłusty, olejek lotny, oksykumarynę, umbeliferon i flawonoidy. Korzenie natomiast posiadają wapń - 39 mg/100 g, fosfor - 37 mg, chlorek sodowy - 59 mg, potas - 87 mg, żelazo - 0,8 mg, jod - 38 ug/kg, cynk -1,1 mg/kg, mangan - 5 mg/kg, karoten - 1-2,5 mg/100 g (dla porównania przypominam, że glistnik zawiera 15 mg karotenu), tokoferol - 0,21%mg, tiaminę - 0,050 mg, ryboflawinę - 0,10 mg, niacynę - 1,50 mg, W. pantotenowy - 0,21 mg, pirydoksynę - 0,19 mg, biotynę - 2,5 ug, kw. askorbinowy - 8 mg, rutynę - 10 j. B.-C., fitochinon - 0,003 mg, kw. foliowy - 0,1 mg/100 g, węglowodany - do 7%, fosfatydy, kumaryny, kwasy organiczne, saponiny, olejek eteryczny i in. Działanie. Liście, kwiaty i owoce działają wykrztuśnie, przeciwbakteryjnie, przeciwgrzybiczo, rozkurczowo, rozgrzewająco, napotnie, silnie moczopędnie, przeciwobrzękowo fotouczulająco, żółciopędnie, wiatropędnie i pobudzająco na system trawienny. Herbatka z suszonej naci leczy ponoć żylaki odbytu (lewatywy i jednoczesne picie naparu). Nalewka z ziela marchwi dzikiej i z naci – przeciwtrądzikowo i rozjaśniająco, przeciwplamiczo, przeciwwągrowo. Wskazania: przeziębienie, nieżyty układu oddechowego, suchy kaszel, zmarznięcie, skąpomocz, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego i trawiennego, zaburzenia trawienia, osłabienie, biegunka, zaparcia, laktacja (działanie mlekopędne), skąpe miesiączkowanie, choroby skórne. Napar: 3 łyżki kwiatów lub 2 łyżki owoców, albo liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci zależnie od wieku: do 3 r. ż. - 16-25 ml, do 6 r. ż. 33-40 ml, do 10 r. ż - 58-80 ml, do 15 r. ż - 90-125 ml, 3-4 razy dz. Nalewka marchwiowa – Tinctura Dauci: pół szkl. świeżego lub suchego ziela marchwi dzikiej lub naci zalać 200 ml wódki; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Do 100 ml nalewki marchwiowej dolać 100 ml spirytusu kamforowego. Skórę łojotokową, trądzikową i z wągrami przemywać 3 razy dz. Marchew jako przystawka. Składniki: - 1 kg marchwi - tłuszcz - 3 dkg - mąka - sól, pieprz, koperek Marchewki oskrobać, opłukać, pokroić w plasterki lub zetrzeć na tarce w paski; włożyć do rondla, dodać wody i dusić do miękkości. W połowie gotowania osolić, osłodzić do smaku. Gdy marchewka miękka posypać mąką, zagotować; następnie włożyć masło surowe i posiekany koperek i dalej już nie gotować. Podawać do ziemniaczków, mięsa lub samą z grzankami z bułki. Zupa marchewkowa stosowana przy biegunkach, niestrawności oraz nieżytach jelit i żołądka. Składniki: - 1 kg marchwi - 1 l wody - sól

Marchewki oskrobać, opłukać i zetrzeć na tarce drobnej, w paski lub pokrajać w plasterki. Pokrojoną (utartą) marchew zalać wodą i gotować pod przykryciem 60 minut. Oddzielić marchew od wywaru, rozgnieść lub przemielić przez maszynkę. Przetartą marchewkę połączyć z wywarem w którym się gotowała. Przelać do czystych butelek i przechowywać w lodówce. Przed podaniem przygrzać. Można podawać niemowlętom. Zupka mleczno-marchewkowa. Składniki: - zupka marchewkowa (przygotować jak wyżej) - 200 ml - mleko w proszku - 6 łyżek Mleko w proszku rozprowadzić stopniowo letnią zupką marchewkową na jednolitą papkę, połączyć z pozostałą częścią zupy marchwiowej i gotować 3 minuty. Można podawać niemowlętom. Sok marchewkowy – Succus racens Dauci. Przynajmniej 1 kg marchwi oskrobać, umyć i przepuścić przez sokowirówkę. Otrzymany sok pić 3-4 razy dz. po 50 ml. Dzieciom, które niechętnie jedzą jarzyny podaje się sam sok marchewkowy z mlekiem osłodzony miodem (100 ml soku + 100 ml mleka + 2-3 łyżki miodu). Sok marchewkowy i cytrynowy polecam pić przy wszystkich chorobach skórnych i zakaźnych. Odrzuconą przez sokowirówkę masę marchewkową nie wyrzucać lecz wymieszać z sokiem cytrynowym oraz cukrem, załadować do wyparzonych słoiczków, można dodać tarte jabłka, po czym poddać pasteryzacji w wodzie o temp. 80o C przez 20 minut. Stosować też przy rekonwalescencji z następującą mieszanką ziołową: Rp. Ziele mniszka - 1 łyżka Korzeń łopianu - 1 łyżka Ziele pokrzywy - 1 łyżka Ziele lub owoc wiesiołka dwuletniego lub dziwnego - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Nasienie kozieradki - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić napar z 2 łyżek mieszanki na 1 szkl. wrzątku. Pić 2 razy dz. po 100-200 ml.

Mącznica lekarska - Arctostaphylos uva-ursi (mącznica niedźwiedzie uszko); (Ericacaae). Opis. Krzewinka o leżących gałązkach dorastających do 1 m dł.; liście zimotrwałe, podługowate, całobrzegie; kwiatostany groniaste, zwisłe; kielich pięciodziałkowy; korona biała lub różowawa, wewnątrz owłosiona, zrosłopłatkowa, dzbaneczkowata, pięcioząbkowa; pręcików 10; słupek 1; owoc jagoda barwy czerwonej o miąższu białawym, mączystym. Występuje w północnej części niżu, w południowej części - rzadko spotykana; rośnie pospolicie na Podkarpaciu, w Bieszczadach. Rośnie w lasach widnych i na ich skrajach; lubi gleby zbielicowane, piaszczyste, o różnej wilgotności. Roślina pod ochroną !. Surowiec. Surowcem farmakopealnym jest liść - Folium Uvae-ursi, który można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g), FP I, II, III, IV i V. Liście zbierane są od czerwca do września i suszone w temp. do 40o C. Skład chemiczny. Surowiec zawiera glikozydy fenolowe (arbutynę i metyloarbutynę) - 5-7%, pirozyd, kawoiloarbutynę, hydrochinon czysty - ok. 1%, salidrozyd, gencjobiozyd 4-hydroksyfenylu, flawonoidy (hiperozyd, izokwercetyna, mirycetyna), kwasy polifenolowe (galusowy, chinowy, elagowy), kw. ursolowy będący zw. trójterpenowym, garbniki pirogalowe i elagowe - 10%, uvaol. Arbutyna - beta-glukozyd hydrochinonu. Hydrochinon znajdujący się w tym gllkozydzie fenolowym łączy się z kwasem glukuronowym; w moczu alkalicznym, od hydrochinonu odłącza się glukoza i kw. glukuronowy. Dopiero tak uwolniony hydrochinon wykazuje silne działanie bakteriobójcze i przeciwwirusowe (odkażające drogi moczowe). Ważne jest aby podczas doustnego stosowania liści brusznicy, mącznicy, kwiatu wrzosu czy ziela bagna zwyczajnego pić sole alkalizujące mocz, np. Sal Vichy dostępna w aptekach. Działanie. Substancje zawarte w mącznicy działają odkażająco, moczopędnie, przeciwkrwotocznie (kw. elagowy i galusowy), odtruwająco, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, żółciopędnie (flawonoidy, fenole), przeciwbiegunkowo i przeciwkamiczo. Mącznica zwiększa wydalanie z organizmu jonów sodowych i chlorkowych. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe dróg moczowych i nerek, krwiomocz, polucje, nasieniotok, moczenie nocne, skąpomocz, hipernatremia i hiperchloremia. Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 8-10 kg - 11-14 ml, 11-15 kg - 15,7-21 ml, 20-25 kg - 28,5-35,7 ml, 30-35 kg - 42,850 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 50-55 kg - 71-78,5 ml 4 razy dz. Rp. Liść mącznicy - 1 łyżka Korzeń goryczki - 1 łyżka Wymieszać i zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 2 razy dz. po 100 ml. Wskazania: polucje, nasieniotok, moczenie nocne, brak apetytu, niedostateczna wydzielanie soków trawiennych, zaburzenia trawienne, osłabienie. Polucje - samoistne wytryski nasienia podczas snu w okresie pokwitania (nie u wszystkich chłopców występują). Polucje (zmazy nocne) występują także u wielu dorosłych mężczyzn. Jest to zjawisko normalne spowodowane wstrzemięźliwością seksualna, jednakże kłopotliwe, podobnie jak nasieniotok. Nasieniotok - wyciek nasienia z cewki moczowej bez pobudzenia płciowego, najczęściej przy oddawaniu kału i moczu. Przy moczeniu nocnym należy także zażywać wit. B1.

Nasturcja większa i nasturcja mniejsza - Tropaeolum maius et Tropaeolum minus (Tropaeolaceae). Opis. Rośliny jednoroczne (w naszym klimacie!) dorastające do 2-3 m dł.; łodyga okrągława, gładka, soczysta, srebrzystozielona, płożąca się po ziemi i wznosząca się przy wierzchołku; liście okrągławe, tarczowate (parasolowate), na długich ogonkach łączących środek blaszki liściowej z łodygą; kwiaty wonne, dość duże, dwubocznie symetryczne; warga dolna z ostrogą; korona pięciopłatkowa, żółta, pomarańczowa, czerwona lub kolorowa; pręcików 8; słupek 1; owoc - rozłupnia. Cała roślina przy roztarciu daje miły, specyficzny, mocny zapach. Kwitnie od czerwca (lipca) do przymrozków. Roślina uprawiana. Odmianę - Trepaeolum maius nanum (karłowata), która także jest lecznicza, dorasta co 30 (50) cm wys. (dł.). Nasturcje wysiewa się w II połowie kwietnia lub w maju wprost co gruntu (siew kupkowy w odległości co 20 cm po 3 szt.). Czas wschodu nasion trwa 14-18 dni. Lubi glebę przepuszczalną, wilgotną, bardzo ładnie rośnie nawet na glebach kamienistych i ciężkich z dużą domieszką wapnia. Znosi półcień, ale najobficiej kwitnie w stanowisku słonecznym i wilgotnym. Gdy roślina zostanie porażona szkodnikami (należy obserwować spód liści!), np. mszycami, gąsienicami różnego rodzaju, należy dokonać oprysku roślin środkiem Decis 25 EC lub Owadofos płynny 50. Po 21 dniach (licząc od dnia oprysku) roślina nie zawiera szkodliwych substancji zawartych w środkach owadobójczych i może być bezpiecznie stosowana do celów leczniczych. Surowiec. Surowcem jest kwitnące ziele nasturcji - Herba Tropaeoli (maii vel mini, vel maii nani) sive Herba Nasturtii, które zbiera się do września (II poł.), wiesza na sznurku i suszy w dobrze przewietrzanym miejscu (najlepiej na przeciągu) w temp. do 40o C. Ziele można też szybko wysuszyć w otwartym, lekko ogrzanym piekarniku. Na wolnym powietrzu nasturcja schnie bardzo długo (łodygi!) i dlatego proponuję oberwać same owoce, kwiaty i liście. Cennym surowcem są niedojrzałe owoce nasturcji Fructus Nasturtii oraz same kwiaty - Flos Nasturtii. Owoce można wysuszyć w podwyższonej temp, do 60o C, kwiaty natomiast w ciemnym miejscu. Skład chemiczny. Surowce zawierają glikozyd gorczyczny (glikotropeolinę) - 0,03%, enzym - mirozynazę, olejek eteryczny (benzolo-gorczyczny), wit. C (ponad 100 mg/100 g), flawonoidy, tłuszcze, sole siarki i potasu, kwasy, garbniki i in.. Ferment mirozynaza rozkłada glikotropeolinę na aromatyczny izosiarkocyjanian benzylowy i wodorosiarczan potasowy, o silnych właściwościach grzybo-, bakterio- i wirusobójczych (niszczy zarówno bakterie Gramm-dodatnie jak i Gramm-ujemne). Działanie. Nasturcja działa silnie odkażająco i to nie tylko na układ pokarmowy czy oddechowy, ale również na układ moczowy, wykrztuśnie, silnie żółciopędnie, moczopędnie, napotnie, rozkurczowo, przeciwzapalnie, przeciwgnilnie, odwaniające, wiatropędnie, ogólnie wzmacniająco i odtruwająco; pobudza wydzielanie śliny, soku trzustkowego, żołądkowego i jelitowego; przyśpiesza trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; pobudza apetyt,; reguluje wypróżnienia i przemianę materii; reguluje krwawienia miesiączkowe. Ułatwia oddychanie i działa uspokajająco; zauważyłem też, że likwiduje kłucie w sercu oraz kołatanie serca (wyciągi alkoholowe i mocny wywar). Likwiduje zastoje żółci zapobiegając w ten sposób powstawaniu kamicy żółciowej. Zastosowana zewnętrznie, zwłaszcza w nalewce, działa przeciwłojotokowo, osuszająco, przeciwzapalnie, przeciwwągrowo, antyseptycznie, przeciwropnie; poprawia krążenie skórne. Wskazania: zaburzenia trawienne (odbijanie, burczenie i przelewanie w kiszkach, wzdęcia, kurcze), zaparcia, stany zapalne i zakażeniowe układu pokarmowego, oddechowego i moczowego, kamica moczowa i żółciowa, żółtaczka, niedostateczne wydzielanie soków żołądkowych, trzustkowych, jelitowych i żółci, zastoje żółci, choroby zakaźne, przeziębienie, choroby alergiczne połączone z nieżytem układu oddechowego i pokarmowego, kaszel różnego pochodzenia, nieżyt jelit i żołądka, bóle żołądka, trzustki, wątroby, śledziony i pęcherzyka żółciowego, osłabienie, choroby skórne, zaburzenia miesiączkowania, hormonalne i metaboliczne, upławy, wyczerpanie nerwowe, gorączka, zatrucia. Zewnętrznie (płukanki, przemywanie, okłady): rany, owrzodzenia, liszaje, wypryski, ropnie, pryszcze różnego pochodzenia, trądziki, opryszczki, stany zapalne narządów płciowych, jamy ustnej i gardła, zapalenie i stany ropne spojówek oraz gałki ocznej. Napar: 2 łyżki ziela, owoców lub 3 łyżki kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić; napar mleczny osłodzić miodem. Pić 3-4 razy dz. po 100 ml lub lepiej 6 razy dz. po 50 ml (zasada: mało i często); dzieci ważące 10-15 kg - 7-10,7 ml, 20-25 kg - 1417,8 ml, 30-35 kg - 21-25 ml, 40-45 kg - 28,5-32 ml, 50-55 kg -35,7-39 ml, 6 razy dz. Niemowlętom

najlepiej podawać napar z kwiatów lub z młodych liści, według wagi ciała: 3-4 kg - 2 ml, - kg - 3--4 ml, 7-8 kg - 5 ml 5—6 razy w ciągu doby. Nalewka nasturcjowa - Tinctura Nasturtii: pół szkl. ziela lub kwiatów zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po 30 kropli (w bólach - 3 razy dz. po 5 ml); dzieci ważące 1520 kg - 6-8 kr. 25-30 kg - 10-12 kr., 35-40 kg - 15-17 kr., 45-50 kg - 19-21 kr, 4-6 razy dz. Intrakt nasturcjowy - Intractum Nasturtii: pół szkl. świeżego, zmielonego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Ze świeżych zmielonych kwiatów proponuję sporządzić alkoholaturę "Zimną": pół szkl. kwiatów zalać 150 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Ocet nasturcjowy - Acetum Nasturtii: pół szkl. świeżego lub suchego ziela, albo owoców zalać 200 ml octu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować jako przyprawę do tłustych potraw (mięs, galaret, zup, sosów, ryb, marynat, sałatek); do przemywania skóry ze stanami zapalnymi, z łojotokiem, trądzikiem oraz w celu jej zakwaszenia; do płukania włosów (1 łyżka octu na 2 szkl. wody) przetłuszczających się, uszkodzonych zabiegami fryzjerskimi i szamponami, pozbawionych puszystości i połysku, przy łupieżu oraz w celu zakwaszenia; do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych i ropnych (1 łyżka płynu na 1 szkl. wody); do kąpieli zmęczonych, obolałych i opuchniętych nóg (50 ml na 2 l wody) oraz kąpieli ogólnych przy obrzękach, osłabieniu, wysiękach okołostawowych i chorobach skórnych oraz kobiecych (200 ml na pół wanny wody); do okładów na wcześniej wymienione schorzenia skórne (1 łyżka octu na 2 łyżki wody). Ocet nasturcjowy można mieszać z octem arnikowym i nagietkowym w równych częściach i stosować do okładów. Nalewkę nasturcjową stosować do wcierań w umyte włosy na 12 godz. po czym wypłukać je w naparze tatarakowym lub pokrzywowym. Takie zabiegi działają odżywczo, wzmacniająco i regenerująco na włosy oraz skórę głowy owłosionej. Rp. Ziele nasturcji - 1 łyżka Ziele (korzeń) mniszka - 1 łyżka Ziele bylicy pospolitej, bożego drzewka lub piołunu - 1 łyżka Kłącze perzu - 1 łyżka Liść mięty - 1 łyżka Ziele dziurawca - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar nasturcjowy. Wskazania: choroby wątroby, pęcherzyka, trzustki, żołądka i jelit. Rp. Ziele nasturcji - 1 łyżka Ziele (kwiat) dziewanny - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Wymieszać. Surowce zalać 2 szkl. wrzątku i parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar nasturcjowy. Wskazania: grypa, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, przeziębienie. Rp. Nalewka nasturcjowa - 10 ml Nalewka tymiankowa - 10 ml Nalewka majerankowa - 10 ml Nalewka dziewannowa - 10 ml Nalewka szałwiowa - 10 ml Nalewka sosnowa, świerkowa, modrzewiowa lub jodłowa - 10 ml Nalewka jałowcowa - 10 ml Gliceryna płynna - 30 g Płyny wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki. Preparat bardzo wartościowy. Dzieciom podawać 15-20 kr. 4-5 razy dz., najlepiej na miodzie lub w mleku z miodem Wskazania: kaszel, stany zapalne układu oddechowego, przeziębienie, grypa, angina, świnka, odra, ospa, utrudnione oddychanie z powodu kataru, płonica, błonica, zaburzenia trawienia. Rp. Ziele nasturcji - 1 łyżka. Kwiat wiązówki - 1 łyżka Ziele lub kwiat wrotyczu — 1 łyżka Ziele dziewanny - 1 łyżka lub jej kwiat - 2 łyżki Ziele tymianku - 1 łyżka

Liść melisy - 1 łyżkę Ziele majeranku - 1 łyżka Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 łyżka Ziele wiesiołka dziwnego lub dwuletniego, albo ich nasiona - 1 łyżka Wymieszać; 2 łyżki mieszanki zaleć 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz, po 150 ml. Jednocześnie dobrze natrzeć się olejem anyżowym, arcydzięglowym lub majerankowym, tymiankowym lub sosnowym. Wskazania: przeziębienie, grypa, nieżyty układu oddechowego, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, zaburzenia trawienia, bóle brzucha. Mieszanka daje szybkie i pewne wyniki lecznicze.

Nawłoć pospolita i nawłoć kanadyjska - Solidago virga-aurea et Solidago canadensis (Compositae). Opis 1. Solidago virga-aurea (złota rózga) - roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga naga lub z rzadka owłosiona; liście odziomkowe jajowate, tępe, brzegiem piłkowane; liście dolne, łodygowe podłużno-eliptyczne, zaostrzone, prawie całobrzegie lub piłkowane; liście górne -lancetowate, zaostrzone, zawsze brzegiem piłkowane, siedzące; koszyczki kwiatowe liczne, zebrane w piramidalne wiechy (nie zawsze); kwiaty żółte, pachnące; owoc - niełupka. Kwitnie od lipca do września. Rośnie w szpilkowych borach, w zaroślach, na zboczach, na łąkach, w widnych lasach i na polanach; często tworzy skupiska; lubi gleby ciężkie, bielicowe; pospolita w całym kraju, 2. Solidago canadensis - roślina wieloletnia dorastająca do 200 cm wys.; łodyga krótko owłosiona; liście wąskie i wydłużone, brzegiem ostro piłkowane, nagie lub owłosione, trójwiązkowe; koszyczki kwiatowe drobne; kwiaty złocistożółte; owoc - niełupka z puchem kwiatowym. Kwitnie od lipca do września. Rośnie nad brzegami wód, niekiedy uprawiana w ogródkach i na działkach, W Polsce rosną także: nawłoć późna - Solidago serotina (bylina do 150 cm wys., wyprostowana, krótko owłosiona; na szczycie opatrzona w szypuły kwiatowe zakończone bardzo drobnymi licznymi koszyczkami kwiatowymi, barwy żółtej lub pomarańczowej; kwiaty zebrane w jednostronne, wiechowate kwiatostany; liście lancetowate, zaostrzone, brzegiem piłkowane i szorstkie; od spodu na wiązkach przewodzących - owłosione, brzegiem orzęsione; kwitnie do września; rośnie pospolicie nad brzegami rzek i strumieni oraz w lasach przy wodach; najczęściej występuje masowo i rzuca się w oczy w postaci żółtego łanu) i nawłoć wąskolistna - Solidago graininifolia (bylina do 150 cm wys.; łodyga wzniesiona, naga lub szorstka w dolnej części; liście równowąskolancetowate, u nasady i na końcu ostro zakończone, brzegiem i od spodu na wiązkach - szorstkie; kwiaty żółte, zebrane w wiechy, płaskie, błyszczące; kwitnie od lipca do sierpnia; rośnie przy rzekach i strumieniach. Te dwa gatunki nawłoci są nieznane pod względem składu chemicznego, wiadomo jednak, że działają silnie uspokajająco, lekko nasennie, żółciopędnie i silnie moczopędnie; dawkuje się je tak jak inne nawłocie. Płytki chromatograficzne wykazały zbliżony skład chemiczny do pozostałych gatunków Solidago. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Solidaginis, które można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich (Herbapol, Herba Lux, Kawon; opak. 50 g). Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, rozkłada cienką warstwą lub wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40o C; ziele schnie łatwo. Same liście nawłoci - Folia Solidaginis, są w smaku mnie, ostre niż całe ziele i przy tym równie wartościowe. Skład chemiczny. Ziele (liście) nawłoci zawiera saponiny - ok. 2-2,5%, alkaloidy, glikozydy flawonoidowe - ok. 0,5% (kwercytrynę, rutynę, astragalinę), garbniki - ok. 10%, olejek eteryczny - ok. 0,5-0,7%, kw. chlorogenowy, kw. kawowy, kw. askorbinowy, amid kw. nikotynowego, karotenoidy, śluzy, kw. oleanolowy, zw. dwuterpenowe, sole, fermenty i in. Działanie. Wszystkie nawłocie (w tym także wąskolistna i późna) działają silnie moczopędnie, odtruwająco, napotnie, przeciwobrzękowo, przeciwgorączkowo, przeciwkamiczo, odkażająco, hipotensyjnie (obniżają ciśnienie krwi), uspokajająco, lekko nasennie, silnie żółciopędnie, przeciwzapalnie, wykrztuśnie, przeciwbiegunkowo; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne (wpływ przeciwwysiękowy); regulują przemianę materii i wypróżnienia; pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; przyśpieszają trawienie i wchłanianie mleczka pokarmowego; pobudzają apetyt. Wskazania: skąpomocz, obrzęki, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, ropomocz, białkomocz i cukromocz (+kokoryczka), gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne i skórne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia trawienia, schorzenia śledziony, wątroby i żołądka, skurcze przewodu pokarmowego, upławy, zaburzenia miesiączkowania, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wysięki okołostawowe, puchlina wodna (wodobrzusze), nadciśnienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, nieżyty układu oddechowego, nieżyt jelit, reumatyzm, dna, astma, kaszel różnego pochodzenia, gruźlica, cukrzyca. Zewnętrznie (przemywanie nalewką): choroby skórne ropne i na tle łojotoku (trądziki, stany zapalne). Napar: 2 łyżki ziela lub samych liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta (polecam tylko napar z liści !, nie z całego ziela) ważące 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-6 razy dz.

Nalewka z nawłoci - Tinctura Solidaginis: pół szkl. ziela lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5-10 ml: dzieci ważące: 15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5-2 ml, 30-35 kg -2-2,5 ml, 40-45 kg - 3 ml, 50-55 kg - 4 ml, 3-4 razy dz. w 50 ml wody. Alkoholatura “zimna”: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 400 ml alkoholu 40-60%; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Rp. Ziele nawłoci - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Korzeń babki - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Liść kasztanowca - 1 łyżka Kwiat nagietka - 2 łyżki Liść pokrzywy - 1 łyżka Kora wierzby - 1 łyżka Ziele tasznika lub tobołka - 1 łyżka Kwiat (ziele) krwawnika - 1 łyżka Kora lub gałązki brzozy - 1 łyżkę Ziele połonicznika - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Wymieszać bardzo starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci - patrz napar z nawłoci. Przy pomocy tej mieszanki zahamowałem krwiomocz i bóle nerek. Mieszanka ponadto działa uspokajająco, wzmacniająco; polepsza samopoczucie; rozkrusza złogi w drogach moczowych i ułatwia ich wydalenie; działa odkażająco, moczopędnie, odtruwające, żółciopędnie i przeciwobrzękowo. Wskazania: stany zapalne układu moczowego, kamica moczowa i żółciowa, bóle nerek, krwiomocz, skąpomocz, obrzęki, zaburzenia miesiączkowania i metaboliczne, choroby skórne, reumatyzm, artretyzm, rwa kulszowa, zatrucia, zaburzenia trawienia i choroby zakaźne. Rp. Ziele nawłoci - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Ziele rdestu (obojętnie którego) - 1 łyżka Ziele jemioły - 1 łyżka Kora, liść lub kwiat (całe gałązki) kasztanowca - 1 łyżka Kwiat (liść) lub owoc głogu - 1 łyżka Liść brzozy - 1 łyżka Wymieszać bardzo dokładnie. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z nawłoci. Wskazania: łamliwość i przepuszczalność naczyń krwionośnych (plamica), obrzęki, wysięki okołostawowe, choroby alergiczne, wybroczyny na siatkówce, stany zapalne naczyniówki, tęczówki, rogówki, białkówki i spojówek, nierne krwawienia miesiączkowe i przy tym nieregularne oraz z wydzieliną śluzową, zwiększane ciśnienie w gałce ocznej, nadciśnienie, zapalenie zatok, krwiomocz, stany zapalne układu moczowego i oddechowego, bóle nerek, kamica moczowa i żółciowa, stany zapalne trzustki, śledziony, wątroby, żołądka i pęcherzyka żółciowego, choroby skórne i zakaźne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, miażdżyca, reumatyzm, dna, cukrzyca, zaburzenia hormonalnej dusznica bolesna, żylaki kończyn i odbytu (jednocześnie stosować lewatywy w ilości 100200 ml o temp. 38o C), zapalenie jelit i odbytu (lewatywa), choroby włosów (jednocześnie stosować płukanki w tym naparze).

Nostrzyk żółty - Melilotus officinalis (Fabaceae). Opis. Roślina dwuletnia dorastająca do 100 cm dł.; łodyga cienka i silnie rozgałęziona, podnosząca się lub wzniesiona; liście trójlistkowe; listki dolnych liści rombowatojajowate, górnych - podłużnie lancetowate, brzegiem ząbkowane; przylistki szczeciniaste; kwiaty żółte, pachnące miodo-sianem, zebrane w wąskie, wydłużone kwiatostany; owoc - jednonasienny strąk. Kwitnie od lipca do września. Rośnie na łąkach, na ugorach, przy budowach, na polanach, w zaroślach, nad brzegami rzek; lubi gleby wilgotne i luźne, choć nie zawsze na takich rośnie. Roślina pospolita. Podobne właściwości lecznicze wykazuje nostrzyk biały o białych kwiatach, często rosnący obok żółtego. Nostrzyk biały - Melilotus albus posiada mnie kumaryny. Surowiec. Surowcem jest całe ziole - Herba Meliloti, FP I, II, III, IV, V które można nabyć w aptekach i w sklepach zielarskich (Herbapol, Kawon, Elanda, Herba Lux; opak. 50 g). Ziele zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, wiesza na sznurkach i suszy w dobrze przewietrzanym miejscu (zrobić lekki przeciąg) o temp. do 40o C. Ziele zmielić i przesypać do szczelnego opakowania. Skład chemiczny. W zielu występują: aromatyczna kumaryna - ok. 1%, garbniki, śluzy, kw. kumarynowy, kw. melilotowy, flawonoidy, kw. alantoinowy, alantoina, kw. moczowy, metylo-betaina kw. nikotynowego, trygonelina, 3,4-dihydrokumaryna - 0,2%, dikumarol - 0,2%, kw. meliloto-o-kumarynowy. Kumaryna powstaje z melilotozydu i glukozydu kw. cis-kumarynowego. Alantoina - heterocykliczna pochodna mocznika, słabo rozpuszczalna w wodzie (!), nierozpuszczalna w alkoholu i eterze; wydalana jest wraz z moczem przez ssaki jako wydalniczy produkt azotowy (do jej powstania w organizmie potrzebny jest enzym - urykaza, którego nie mają: pies dalmatyńczyk, małpy człekokształtne i człowiek; organizmy które nie posiadają urykazy wydalają kw. moczowy, trudno rozpuszczalny w wodzie, i dlatego ulegający odkładaniu w stawach i innych tkankach, powodując chorobę zwaną artretyzmem, czyli dnawą (dna), która objawia się między innymi mocznicą, kamicą moczową, silnymi bólami). Allantoina wykazuje właściwości regenerujące, tj. przyśpieszające gojenie się ran i naskórnikowanie; czysta lanolina stosowane jest w postaci maści - Ung. Allantoini i w postaci zasypki - Alantan. Kumaryna - pochodna alfa-pironu, lakton kwasu cis-o-hydroksycynamonowego, połączenie kwasu trans-cynamonowego z kw. kumarynowym; substancja chemiczne łatwo sublimująca, dobrze rozpuszczalna w wodzie, w etanolu i w eterze. Działanie. Nostrzyk działa przeciwzakrzepowo (antyagregacyjnie, czyli zapobiega zlepianiu się krwinek: ważne przy zawale, zatorach, miażdżycy, zakrzepowym zapaleniu żył i in.), przeciwzapalnie, moczopędnie, hipotensyjnie, silnie uspokajająco, pobudzająco na krążenie krwi i limfy, nasercowo, lekko nasennie, wzmacniająco, polepszająco na samopoczucie, silnie przeciwobrzękowo (przeciwwysiękowo), przeciwropnie, napotnie przeciwgorączkowo, odtruwająco, rozkurczowo, odkażająco, zmiękczająco; reguluje przemianę materii i wypróżnienia; zwiększa wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego, jelitowego oraz żółci. Wskazania: zastoje krwi i limfy, zaburzenia krążenia obwodowego i mózgowego, obrzęki, wysięki okołostawowe, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, zastoje żółci, zapalenie żył, skrzepy krwi, dusznica bolesna, zatory, zawały, zawroty głowy, osłabienie pamięci i kojarzenia, szum w uszach, uderzenia gorąca i krwi do głowy, żylaki, częste omdlenia, miażdżyca, bóle brzucha, nieżyt jelit i żołądka, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, skąpe, bolesne i nieregularne krwawienia miesiączkowe, reumatyzm, dna, bezsenność, stres, lęki, zdenerwowanie, choroby skórne, zakaźne i gruczołów dokrewnych, stany zapalne spojówek i gałki ocznej, nieżyt układu oddechowego i moczowego, kamica żółciowa, choroby wątroby, trzustki i śledziony, zaparcia, gorączka, przeziębienie, zaburzenia trawienia. Zewnętrznie (okłady, przemywanie, płukanki): ropnie, pryszcze, owrzodzenia, choroby oczu i kobiece, choroby włosów, łojotok (nalewka) i trądziki, suchość skóry z ogniskami zapalnymi (mocny napar), wągry. Napar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2-3 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-8 ml, 7-8 kg - 10-11 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 12-14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg 50-57 ml, 45-50 kg - 65-35 ml, 3-4 razy dz. Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka nostrzykowa (nostrzykówka) - Tinctura Meliloti: pół szkl. ziela zalać 250 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki (2-3 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody).

Intrakt - Intractum Meliloti: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 400 ml gorącego alkoholu o temp. 70o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po pół - 1 łyżeczce w 50 ml wody. Macerat – Maceratio Meliloti: 1 szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; odstawić na 6-8 godzin; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml. Przechowywać w lodówce. Sok nostrzykowy - Succus Meliloti recentes: świeże ziele nostrzyka przemielić przez maszynkę do mięsa i zalać masę roślinną do połowy wodą przegotowaną o temp. pokojowej (np. na 1 szkl. zmielonej masy dać pół szkl. wody) i odstawić pod przykryciem na 6 godzin. Następnie wyciąg odcedzić od masy roślinnej i przefiltrować przez watę. Pozostałą nam masę nostrzykową nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Na każde 100 ml soku dać 100 ml miodu i 100 ml alkoholu 40%, wymieszać. Tak przyrządzony przetwór zażywać 4 razy dz. po 2 łyżki. Sam sok zażywa się 4 razy dz. po 3 łyżki. Przetwory przechowywać w lodówce. Ten z miodem i alkoholem jest trwały przez cały rok pod warunkiem, że będzie przechowywany w zimnym miejscu i szczelnie zamknięty. Olej nostrzykowy - Oleum Meliloti: 1 szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 150 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60-70o C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Olej stosować do: przemywania i oczyszczania skóry bardzo wrażliwej na kosmetyki, suchej, zwiotczałej, z przebarwieniami i wągrami skóry; do okładów na spierzchnięte wargi pokryte opryszczką, strupami lub innymi zmianami; do okładów na ropnie, strupy, rany, oparzenia, owrzodzenia, rozpadliny i bolesne pryszcze; do kąpieli olejowych włosów przy suchym łupieżu i stanie zapalnym skóry owłosionej, przy wypadaniu, łamliwości, rozdwajaniu i braku połysku włosów; do lewatyw przy zatwardzeniach, bolesnym parciu na kał, np. podczas stanów zapalnych esicy i okrężnicy, niestrawności fermentacyjnej i gnilnej, przy świądzie odbytu, stanach ropnych jelit itd.; do wcierań w zrogowaciałe stopy i dłonie, najlepiej w postaci maści: Rp. Maść lub krem - Linomag - 30 g Olej nostrzykowy - 1 łyżka Maść żywokostowa - 1 łyżka Składniki ucierać w moździerzu aż do połączenia, jednocześnie je lekko podgrzewając na maszynce elektrycznej. Stosować też do leczenia suchości, stanów zapalnych skóry oraz ran i rozpadlin. Rp. Nalewka nostrzykowa - 10 ml Nalewka z ruty lub kasztanowca (sok, intrakt) - 10 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki w 50 ml wody. Wskazania: zaburzenia krążenia mózgowego i obwodowego, zastoje limfy, osłabienie pamięci, szum w uszach, zawroty głowy, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, choroby skórne i alergiczne, wybroczyny na siatkówce, zapalenie naczyniówki, tęczówki, białkówki, rogówki i spojówek, nadciśnienie, zaburzenia sercowe, miażdżyca, złe samopoczucie, okres po- i przekwitania, wyczerpanie nerwowe. Lek działa po 14 dniowym, regularnym zażywaniu!.

Olcha czarna i olcha szara - Alnus glutinosa et Alnus incana (Betulaceae) Opis. Alnus glutinosa (olsza czarna) - drzewo do 20 m wys.; korona rzadka o gałęziach wzniesionych ku górze; korowina ciemnoszara; liście odwrotnie jajowate, tępe; blaszka liściowa spodem, tylko w kątach wiązek przewodzących owłosiona; młoda gałązki nagie, połyskujące, czerwonawe, pachnące; pączki lepkie, jajowate, zwisające po 3-5 na szczycie gałązek; kwiaty pręcikowe (pyłkowej w postaci gąsienic; kwiaty żeńskie w kwiatostanach szyszeczkowatych są zebrane po 3-5; osadzone na szypułkach; owoc - wąsko oskrzydlony orzeszek, ukryty w szyszeczkach. 2). Alnus incana (olsza szara) - drzewo lub krzew do 20 m wys.; korona gładka, połyskująca, jasnoszara; młode gałązki omszone; pąki krótko= szypułkowe, przytulone, owłosione, jajowate, ostro zakończone, na brzegu podwójnie piłkowane; młode liście omszone; kwiaty pręcikowe (pyłkowe) na omszonych szypułkach, czteropręcikowe; kwiaty żeńskie, czyli słupkowe prawie siedzące po 3-5, po dojrzeniu drewniejące; szyszeczki utrzymują się na drzewie nawet 3 lata. Olchy lubią gleby żyzne, wilgotne, podmokłe, a więc rosną na bagnach, na moczarach, w podmokłych lasach. Zbiorowisko olch na podmokłym terenie nazywamy olszyną. Surowiec. Surowcem są liście, pąki w pierwszej fazie rozkwitu, kora i całe gałązki wraz z pąkami, szyszeczkami i kwiatami pyłkowymi - Folium, Gemmae, Cortex et Summitates (Frondes) Alni. Gałązki pozyskuje się w czasie kwitnienia (pylenia), tj. w marcu (ostrożnie, aby nie otrzepać pyłku i nie odrzucać szyszeczek zeszłorocznych!). Liście zbiera się w maju (tylko wtedy!). Korowinę można zbierać cały rok. Pączki zbiera się, gdy są częściowo otwarte (nie przegapić tego okresu, który jest zależny od warunków klimatycznych; wymagana jest stała obserwacja drzewa). Gałązki doskonale zastępują korę. Liście i pączki należy wysuszyć w temp. do 40o C, w ciemnym miejscu i dobrze przewietrzanym. Gałązki i korę należy suszyć w temp. do 80o C (w otwartym piekarniku). Z około 200 g świeżych gałązek po wysuszeniu i zmieleniu otrzymuje się ok. 100 g suszu. Skład chemiczny. Wszystkie surowce bogate są w lupeol, betulinę, kw. betulinowy, żywice, garbniki, olejek eteryczny, kw. allantoinowy, allantoinę, suberynę i we flawonoidy. Liście i pączki zawierają dużo witamin, głównie kw. askorbinowy, wit. P (rutyna, hiperozyd), fitochinony i kw. foliowy. Działanie. Surowce działają przede wszystkim ściągające, to znaczy: - wywierają wpływ bakteriobójczy, koagulując białka bakterii i niszczą toksyny bakteryjne (dotyczy to też wirusów); - hamują odczyn zapalny, krwawienia, zmniejszają przepuszczalność śródbłonków naczyń krwionośnych, likwidują wysięk; - denaturują białka powierzchniowe tworząc ochronny strup izolujący; - skurczają naczynia krwionośne i limfatyczne, zmniejszając przekrwienie; - działają przeciwbólowe j znieczulająco; - hamują biegunki i nierne ruchy robaczkowe; - przyśpieszają gojenie się owrzodzeń, ran i oparzeń. Ponadto surowce wywierają wpływ moczopędny, uspokajający, żółciopędny, wykrztuśny (pączki i liście i hamujący na laktację. Wskazania: hiperlaktacja (mlekotok), nieżyty jelit i żołądka, ostra biegunka, stany zapalne przewodu pokarmowego, choroby wrzodowa, gorączka, przeziębienie, choroby zakaźne, zatrucia, reumatyzm, niar soków żołądkowych, stany zapalne i ropne gardła i jamy ustnej, nierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne i ropne narządów płciowych; zapalenie gałki ocznej i spojówek. Zewnętrznie: (płukanki, okłady, przemywanie): łojotokowe zapalenie skóry, mokre wypryski, rany, owrzodzenia, liszaje, ropnie, łupież tłusty, brak połysku i puszystości włosów, wypadanie włosów, tłuste włosy, wrastające paznokcie, nierna potliwość, wągry przy cerze tłustej, trądziki. Napar: 3 łyżki pąków lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące: 3-4 kg - 6-8,5 ml, 5-6 kg – 10,7-12,8 ml, 7-9 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz. (w biegunkach 5 razy w ciągu doby); dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 3-5 razy w ciągu doby. Napar korzystnie działa przy obrzękach, kamicy moczowej i żółciowej oraz przy skąpomoczu i stanach zapalnych układu moczowego.

Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 2 szkl. wody; gotować 20 minut; dolewać wyparowaną ilość wody; odstawić na 10 minut; przecedzić. Pić jak napar lub stosować zewnętrznie. Należy dodać, że odwar ten hamuje krwiomocz. Nalewka olchowa (olchówka) - Tinctura Alni: 1 szkl. suchych liści, pąków lub gałązek zalać 400 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przcfiltrować, Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml w 50 ml wody lub stonować zewnętrznie. Do płukanek: 1 łyżka nalewki na 300 ml wody przegotowanej. Sok olchowy - Succus Alni recentes: pąki lub liście (świeże i zmielone w maszynce) zalać wodą do polowy (na 1 szkl. masy roślinnej dać pół szkl, wody; przykryć i odstawić na 6 godzin; następnie wyciąg odcedzić od miazgi i przefiltrować przez gazę lub watę. Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Na zimę zakonserwować: do 100 ml wyciągu wlać 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu, wymieszać; zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Taki sok olchowy jest niezmiernie cenny; działa wybitnie wzmacniająco. Stosować go w rekonwalescencji, w chorobach zakaźnych, skórnych i metabolicznych, w kamicy moczowej i żółciowej, w stanach zapalnych nerek i dróg moczowych oraz w nieżycie układu oddechowego. Proszek olchowy - Pulvis Alni: suche kiście lub pączki zmielić w młynku na pył. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić. Można zmieszać z miodem: na łyżeczkę proszku dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. alkoholu lub gliceryny, wymieszać; zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżki. Proszek olchowy jest znakomitą zasypką na rany, zmiany sączące, owrzodzenia i liszaje. Rp. Ziele melisy - 1 łyżka Liść lub kora olchy - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Wymieszać i zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3 razy dz. po pół łyżeczki; dobrze popić lub po zmieszaniu z miodem i jednocześnie stosować wewnętrznie jako przysypkę: na opryszczkę, nadżerki i zmiany sączące. Rp. Gałązki lub kora olchy - 2 łyżki Kwiat rumianku - 1 łyżka Kwiat nagietka - 3 łyżki Ziele (kwiat) krwawnika - 1 łyżka Ziele szałwi - 1 łyżka Wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl, wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3 razy dz. po 100 ml; stosować do okładów, przemywań i płukanek. Wskazania: zapalenie i bóle piesi, mlekotok, ropnie, rany, owrzodzenia, opryszczki, nadżerki, stany zapalne narządów płciowych (nasiadówki + jednoczesne picie wywaru), upławy, zaburzenia miesiączkowania, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia, nieżyt żołądka i jelit. Rp. Kora lub gałązki olchy - 1 łyżka Kora lub liść kaliny - 1 łyżka Ziele jasnoty - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić jak wyżej. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Wskazania: zapalenie przydatków, pierwsze i nieregularne miesiączki, upławy, stany zapalne pochwy i warg sromowych (nasiadówki i jednoczesne picie wywaru).

Orzech włoski - Juglans regia (Juglandaceae). Opis. Drzewo dorastające do 25 wys.; kora srebrzystobiała; liście nieparzysto-pierzaste, pachnące, duże; listki podłużnie jajowate; kwiaty męskie (pyłkowe, pręcikowe) zebrane w długie, zwisające, gąsienicowate kwiatostany; kwiaty żeńskie - siedzące, zielonawe, po 2-3 w kątach liści; owoc - orzech (pestkowiec) okryty pachnącą, zieloną, miękką, soczysta łupiną. Kwitnie w kwietniu (II połowa) lub w maju. Drzewo często sadzone, niekiedy uprawiane; szczególnie pospolit w południowej i w południowo-wschodniej Polsce. Surowiec. Surowcom jest nie tylko orzech, ale także kora, zielona łupina orzecha (tak często wyrzucana) i liść Cortex, Fructus, Folium Juglandis sue Cortex Nucum Juglandls viridis vel Putamina Nucum. Folium Juglandis można kupić w sklepach zielarskich. Korę lub młode gałązki (Frondes Juglandis) pozyskuje się wiosną lub jesienią; liście zbiera się w maju (ewentualnie w I połowie czerwca). Surowce suszy się w normalnej temperaturze, przy czym korę i gałązki można wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 80o C. Bardzo cennym surowcem są niedojrzałe, świeże owoce, z których przyrządza się sok, intrakt, alkoholaturę zimną i alkoholmiód. Skład chemiczny. Surowce zawierają: naftochinon (dwuketonowa pochodna naftalenu) - juglon; hiperozyd, 3-arabinozyd kwercytyny i kemferolu, kwasy fenolowe kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. galusowy), witaminy (wit. C: liście zebrane w maju - 300-500 mg/100 g, łupina i niedojrzałe orzechy -2-3 tyś. mg tj. 2-3 g/100 g; kw. foliowy, wit. P, fitochinony, czyli wit. K), olejek eteryczny - 0,01-0,03% (główny składnik to heksen2-alem-1), karotenotdy - ponad 30 mg/100 g, garbniki - 3-4 %, violaksantynę, flawoksantynę, alkaloid – yuglandyne. Należy wiedzieć, że łupina i niedojrzałe owoce zabierają aż 25% garbników. Działanie. Surowce działają silnie ściągające, odkażająco, przeclwszkorbutowo, przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, rozkurczowo, przeclwrobaczo, trawiennie, moczopędnie, wzmacniające, odtruwające i przeciwkaszlowo. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, układu moczowego i oddechowego, osłabienie, choroby zakaźne, skórne, wirusowe (surowce wykazują działanie przeciwwirusowe), oczne i przeziębieniowe, schorzenia wątroby, trzustki, śledziony i pęcherzyka żółciowego, zaburzenia trawienia, biegunka, niestrawność, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, bóle brzucha, nierna potliwość (kąpiele), robaki obłe, choroba wrzodowa, skąpomocz, obrzęki, nadciśnienie, nierne krwawienia miesiączkowe, upławy, stany zapalne narządów płciowych. Napar: 2 łyżki liści lub suchych łupin zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy da. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6,4-8,5 ml, 5-6 kg - 10,7-12,8 ml, 7-3 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117,8 ml, 4 razy dz. Odwar: 2 łyżki gałązków lub kory zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; odstawić jeszcze na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. W robaczycy wypić na czczo 200 ml mocnego naparu lub odwaru jednorazowo po czym wypić 100 ml naparu glistnikowego i 200 ml naparu z owoców bzu czarnego. Zabiegi powtarzać co 2 dni. Odwar stosować do płukanej i nasiadówek 30 minutowych przy stanach zapalnych narządów płciowych i upławach (jednocześnie pić napar lub odwar w ilości 200 ml 3 razy dz.). W odwarze (mocnym) płukać włosy przetłuszczające się, z łupieżem, wypadające, pozbawione połysku i puszystości oraz w celu ich zabarwienia (jasnym włosom mocny wywar z łupin, kory lub gałązek nadaje rudawy kolor, ciemnym jedynie taki połysk; zabarwia też siwe włosy, zwłaszcza wtedy gdy połączymy go z wywarem z kory dębowej). Przy stanach ropnych i zapalnych oraz krwawieniach z dziąseł płukać jamę ustną odwarem z łupin lub kory (gałązek), albo naparem z liści. Nalewka orzechowa (orzechówka) - Tinctura Juglandis: pół szkl. suchych liści, gałązek, kory lub łupin zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Chore miejsca (opryszczki, ropnie, bolesne pryszcze, owrzodzenia, liszaje, liszajce, figówki, oparzenia, odparzenia, wypryski sączące itd.) przemywać nalewką 4 razy dz. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 1 szkl. wody przegotowanej. Na chore oczy stosować 10 minutowe okłady z naparu liściowego 3-4 razy dz. W przypadku biegunek, ostrych stanów zapalnych, robaczycy, parcia na kał, podrażniania odbytu, żylaków odbytu i owrzodzeń zastosować bardzo skuteczne lewatywy z odwaru z kory lub gałązek, albo z mocnego naparu liściowego o temp. 38o C w ilości 100-200 ml. Lewatywy stosować codziennie lub co 2 dni.

Zasypka juglandowa - Cutipulvis Juglandis: suche liście lub korę zmielić w młynku na pył. Chore miejsca (zmiany sączące, rany, oparzenia, owrzodzenia, odparzenia, opryszczki) pudrować 3-4 razy dz.. Proszek juglandowy można zmieszać z zasypką Alantan lub Linomag (1 łyżka proszku na 1 łyżkę zasypki, wymieszać) i stosować w wyżej wymienionych schorzeniach oraz do przysypywanla skóry łojotokowej i z trądzikiem młodzieńczym. Miód wzmacniający juglandowy - Mel Juglandis: na każdą łyżeczkę sproszkowanych liści lub łupin, albo soku z liści dać 1 łyżkę miodu i 10 kr. gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Sok z liści orzecha - Succus Juglandis recentes: świeże liście lub niedojrzałe orzechy zmielić przez maszynkę do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy (na każdą 1 szkl. miazgi dać pół szkl. wody), przykryć i odstawić na 6 godzin; wyciąg odcedzić od masy roślinnej i przefiltrować przez watę lub gazę. Pozostał nam masę przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Zażywać 4 razy dz. po 4 łyżki. Można też do 100 ml soku w ać 100 ml alkoholu 40% i 100 ml miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu i wlać 100 ml soku cytrynowego, wymieszać bardzo starannie i odstawić na 3 dni do zimnego miejsca. Przechowywać w lodówce. Zażywać 4 razy dz. po 1-2 łyżki; dzieci - 2 łyżeczki lub 1 łyżka przetworu 3-4 razy dz. Lek warto zapasteryzować na zimę (w wodzie o temp. 80o C przez 20 minut). Intrakt juglandowy (juglandówka) - Intractum Juglandis: pół szkl. świeżych i zmielonych liści lub łupin, albo też niedojrzałych owoców zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie. Podobnie przyrządza się alkoholaturę zimną ze świeżych liści, łupin lub niedojrzałych owoców, lecz przy pomocy alkoholu o temp. pokojowej. Alkoholmel Juglandis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z zielonych części rośliny wlać 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego, wsypać 100 ml cukru i 1 łyżkę wanilii lub cynamonu, wymieszać wszystko razem i odstawić do lodówki na 3 dni. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Rp. Świeże lub suche liście orzecha włoskiego, albo sucha lub świeża kora - pół szkl. Ziele wrotyczu (lub sam kwiat) świeże lub suche - pół szkl. Ziele glistnika suche - 1 łyżka Zmielone surowce wymieszać i zalać 150 g gliceryny płynnej i 50 ml wody przegotowanej; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 1 raz dz. po 2 łyżki (max 3 łyżki). Wskazania: robaki obłe (owsiki, glisty), czerwie płaskie. Jednocześnie pić napar z następującej mieszanki ziołowej: Rp. Owoc borówki - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Goździki - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić rano i wieczorem po 200 ml. Rp. Liść orzecha włoskiego - 1 łyżka Liść (ziele) pokrzywy - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka Korzeń lub liść łopianu - 1 łyżka Surowce wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci - patrz napar z liści orzecha włoskiego. Substancje zawarte w mieszance wywierają działanie wzmacniające, moczopędne, odtruwające, przeciwkrwotoczne, krwiotwórcze, żółciopędne i trawienne; zapobiegają powstawaniu miażdżycy, kamicy moczowej i żółciowej, regulują przemianę materii i trawienie, chronią wątrobę przed stłuszczeniem i marskością, leczą liczne choroby skórne. Mieszanka bogata jest w sole mineralne i w witaminy. Wskazania: choroby zakaźne, osłabienie, wiek podeszły, niedobory witamin i bioelementów, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia w wydzielaniu żółci, choroby wątroby, trzustki i żołądka, nieżyt jelit, skąpomocz, obrzęki, zatrucia.

Perz właściwy - Agropyron repens sive potius Elytrigia repens (Gramineae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; kłącza długie, jasne, rozgałęzione; źdźbło gładkie, nagie, jednokłosowe; liście wąskie, szorstkie; pochewki liściowe gładkie; kłos gęsty, wąski, pionowy, 715 cm dł.; kłoskl jajowatolancetowate, zielone, pięcio-dziesięciokwiatowe, skierowane szeroką stroną ku osi głównej, siedzące wyraźnie we wcięciach osi kwiatostanu; plewy 2, biało obrzeżone, ostre; plewki 2. Kwitnie od czerwca do lipca. Rośnie na polanach, na łąkach, na ugorach, w ogrodach, na polach. Surowiec. Surowcem jest kłącze - Rhizoma Graminis (Rhizoma Agropyri), FP I,II,III,IV, które sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich. Kłącze zbiera się wiosną lub jesienią po bronowaniu pól (brony wydobywają kłącza na powierzchnię ziemi lub zgrabują je na skraj pola, co sprawia, że są łatwo dostępne dla zielarza), szybko myje pod bieżącą wodą, osusza w czystej ściereczce, rozkłada cienka warstwą i suszy na wolnym powietrzu lub w lekko ogrzanym piekarniku. Skład chemiczny. Kłącze zawiera fruktan - trytycynę (5-20%), monocukier - D-fruktozę (3%), inulinę, mannit, agropyren, inozyt, glukowanilinę, azotan potasu, krzemionkę, wit. C - 150 mg/100 g, związki proteinowe -9%, olejek eteryczny - 0,01-0,05%, karoten, kw. glikolowy, kw. glicerynowy i in. Działanie. Wyciągi z perzu odtruwają organizm (usuwają szkodliwe substancje wewnątrz- i zewnątrzpochodne z organizmu), zabezpieczają wątrobę przed stłuszczeniem, zmniejszają stężenie lipidów, w tym także cholesterolu we krwi (działanie llpotropowe), pobudzają procesy utleniania w tkankach, działają korzystnie na przemianę materii (działanie regulujące), uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, działają przeciwmiażdżycowo, moczopędnie, przeciwobrzękowo, lekko przeczyszczająco, żółciopędnie, odkażająco; regulują prace przewodu pokarmowego; zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej; opóźniają procesy starzenia się organizmu. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, otyłość, wszelkie choroby skórne (np. łuszczyca, częste czyraki, trądziki, dermatoza okołoustna, wypryski), choroby zakaźne, stłuszczenie i marskość wątroby, niewydolność wątroby; schorzenia trzustki, pęcherzyka żółciowego i nerek oraz dróg moczowych; zaburzenia trawienia, zaparcia, miażdżyca, wysoki poziom cholesterolu we krwi, cukrzyca, osłabienie, leczenie antybiotykami i sulfonamidami, zatrucia, zaburzenia hormonalne. Odwar: 3 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 5 min.; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg – 8 ml, 5-6 kg - 10,7,-12,8 ml, 7-8 kg - 15-17 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml, 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 6475 ml, 40-45 kg - 85,7-96,4 ml, 50-55 kg - 107-117 ml, 3-4 razy dz. Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżych lub suchych zmielonych kłączy zalać 100-120 g gliceryny; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2 razy dz. po 1 łyżeczce w 50 ml wody z sokiem cytrynowym. Intrakt - Intractum Agropyri: pół szkl. świeżych zmielonych kłączy zalać 250 ml alkoholu 40% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5 ml. Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Ziele rdestu - 1 łyżka Korzeń lub ziele mniszka - 1 łyżka Korzeń łopianu - 1 łyżka Liść brzozy - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Owoc jałowca - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Ziele połonicznika - 1 łyżka Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka Ziele (kwiat) wrzosu - 1 łyżka Składniki bardzo starannie wymieszać. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; gotować 4-5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta i dzieci - patrz odwar z kłączy perzu. Mieszanka bardzo wartościowa.

Wskazania: obrzęki, wysięki okołostawowe, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego, kamica moczowa, krwiomocz, zaburzenia w wydzielaniu moczu, cukromocz; zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby skórne i zakaźne; wszelkie choroby wątroby, żołądka, crzustki i pęcherzyka żółciowego. Rp. Kłącze perzu - 1 łyżka Ziele lub nasienie wiesiołka dwuletniego, albo dziwnego - 1 łyżka Ziele jemioły - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Ziele lub kłącze kokoryczki - 1 łyżka Ziele lub korzeń mniszka - 1 łyżka Kwiat (liść) lub owoc głogu - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić i pić jak wyżej. Wskazania: wiek podeszły i choroby z nim związane (miażdżyca, niar cholesterolu, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia sercowe, choroby skórne, metaboliczne, hormonalne, włosów, zaparcia itd.). Choroby zakaźne.

Podbiał pospolity - Tussilago farfara (Compositae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 30-40 cm wys.; kłącze długie, grube, rozgałęzione; pęd kwiatonośny pokryty łuskami, początkowo zielonawymi, potem czerwonawymi, pojawia się wczesną wiosną (marzec-kwiecień) przed rozwojem liści; koszyczek kwiatostanowy żółty, pachnący, zamykający się na noc, w dni zimne i przed deszczem, szybko przekwitający; liście okrągławosercowate, długoogonkowe, brzegiem nierówno ząbkowane; pędy kwiatonośne i blaszki liściowe od spodu pokryte pajęczynowatymi włoskami; owoc - niełupka z puchem kielichowym. Rośnie na rumowiskach, na ugorach, na przydrożach, na budowach, na świeżych usypiskach ziemi, przy wykopach długo trwających; lubi gleby świeżo usypane, gliniaste, wapienne, niekiedy kamieniste; stanowiska dobrze nasłonecznione z niską roślinnością. Roślina pospolita, często występuje masowo. Surowiec. Surowcem jest kwiat (koszyczek), łącznie z szypułką, oraz liść, rzadziej kwiat z kłączem - Flos (Anthodium), los cum Rhizomun et Folium Farfarae seu TussRaglnis (farfarae) - FP I, II, III, IV et V. Succus et Folium Farfarae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Kwiaty bez lub wraz z kłączem zbiera się w I fazie rozkwitu; liście pozyskuje się od maja do lipca. Surowce suszy się w temp. 20-40o C. Skład chemiczny. Liście, kłącza i kwiaty zawierają śluzy - do 8%, garbniki - do 18%, olejek eteryczny, flawonoidy, sole mineralne (dużo cynku, manganu i potasu), goryczkę - tussilaginę, sterole, kwasy, karotenoidy, witaminy, cholinę, alkaloidy i in. Działanie. Podbiał to cenna roślina zielarska, w którą warto się zaopatrzyć. Wyciągi z surowców działają przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwpodrażnieniowo (powlekająco), przeciwzapalnie, rozmiękczająco, antyseptycznie, rozkurczowo, żółciopędnie, moczopędnie, słabo napotnie i przeciwgorączkowo, odtruwająco i uspokajająco; pobudza wydzielanie soków trawiennych; reguluje wypróżniania. Wskazania: kaszel, krzemica, rozedma płuc, astma, stany zapalne i zakażeniowe gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc, przeziębienie, choroby alergiczne objawiające się nieżytem układu oddechowego, choroby zakaźne (grypa, angina, krztusiec itd.), zaparcia, choroba wrzodowa, zażywanie salicylanów, stany zapalne przewodu pokarmowego, nieżyt jelit, wzdęcia, niestrawność, choroby skórne, nieżyt żołądka. Napar: 2 łyżki liści, kwiatów i (lub) kłączy zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50 ml (w nieżytach układu oddechowego, kaszlu) lub 3-4 razy dz. po 150-200 ml. Niemowlęta ważące 3-4 kg - 2-2,8 ml, 5-6 kg - 3,5-4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 4-5 razy w ciągu doby. Dzieci ważące 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg -10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,8-21 ml, 35-40 kg 25-28,5 ml, 45-50 kg -32-35,7 ml, 4-6 razy dziennie. Alkoholatura zimna: pół szkl. zmielonych kwiatów lub liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub 6 razy dz. po pół łyżeczki (2,5 ml). Dzieci ważące 1520 kg -1-1,4 ml, 25-30 kg - 1,7-2,1 ml, 35-40 kg - 2,8-2,5 ml, 45-50 kg –3,2-3,5 ml, 3-4 razy dz. lub połowę powyższych dawek 6 razy dz. Nalewka podbiałowa (podbiałówka) - Tinctura Farfarae: pół szkl. suchych kwiatów samych lub z kłączami, albo też liści zalać 400 ml wódki lub wina białego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Dawki wina podbiałowego można zwiększyć o 50%. Intrakt podbiałowy - Intractum Tussilaginis: pół szkl. świeżych liści lub kwiatów zalać- 400 ml alkoholu 40-60% o temp. wrzenia, odstawić na 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Alkoholmel Tussilaginis: do 100 ml wyciągu alkoholowego z podbiału wlać 100 ml miodu, wsypać pół łyżeczki cynamonu lub wanilii, albo też imbiru; wymieszać. Przechowywać w zimnym miejscu. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce (nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie) lub 2 - 3 razy dz. po 1 łyżce. Dzieci - 1-2 łyżeczki leku 4-6 razy dz. lub rzadziej. Sok podbiałowy - Succus Farfarae: świeże liście podbiału przepuścić przez sokowirówkę w celu otrzymania soku. Można też inaczej: świeże liście podbiału przemielić przez maszynkę do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy (na 1 szkl, zmielonych liści dać pół szkl. wody; przykryć i odstawić na 6-8 godzin, po czym przecedzić. Masę roślinną nie wyrzucać, lecz przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Sok zażywać 4— 6 razy dz. po 2 łyżki. Przechowywać w lodówce, nie dłużej jednak jak 5 dni. Można go zakonserwować poprzez: zalanie alkoholem 40-70% (100 ml na 100 ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 300 ml wina), gliceryną (100 ml na 100 ml), miodem (200 ml miodu na 100 ml soku) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Sok stabilizowany gliceryną zażywa się 4 razy dz. po pół łyżeczki (działa łagodnie przeczyszczające co jest dla wielu

osób wadą tego przetworu, dla innych natomiast wskazanym dodatkowym skutkiem leczniczym), pozostałe przetwory zażywa się 4 razy dz. po 10 ml lub 6 razy dz. po pół łyżeczki. Rp. Liść (kwiat) podbiału - 2 łyżki Igliwie (gałązki) sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Kwiat lawendy - 1 łyżka Porost islandzki - 1 łyżka Kwiat lipy - 1 łyżka Kwiat dziewanny - 1 łyżka Kwiat bzu czarnego - 1 łyżka Kwiat lub ziele wrzosu - 1 łyżka Ziele majeranku - 1 łyżka Składniki wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar podbiałowy. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, choroby zakaźne, przeziębienie, gorączka, zaburzenia trawienia, astma, katar sienny. Rp. Wyciąg alkoholowy z podbiału - 10 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Nalewka szałwiowa - 10 ml Nalewka anyżowa - 10 ml Nalewka tymiankowa - 10 ml Nalewka pierwiosnkowa - 10 ml Nalewka melisowa - 10 ml Nalewka mydlnicowa - 10 ml Nalewka arcydzięglowa - 10 ml Nalewka tatarakowa - 10 ml Miód - 100 ml Składniki wymieszać bardzo starannie. Zażywać 4 razy dz, po 1 łyżeczce lub 6 razy dz. po pół łyżeczki, Wskazania: nieżyty układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres. W przypadku bezsenności i chorób nerwowych zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce leku. Rp. Wyciąg alkoholowy podbiałowy - 10 ml Wyciąg alkoholowy z anyżu - 10 ml Odwar z korzenia żywokostu - 50 ml Sok z cytryny - 30 ml Miód - 100 ml Wymieszać. Zażywać kilka razy dz. po 1 łyżce. Dzieci - 2 łyżeczki leku 4-5 razy dz. Wskazania: patrz wyżej. Rp. Liść lub kwiat podbiału - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Siemię lniane - 1 łyżka Liść szałwii - 1 łyżka Liść mięty - 1 łyżka Ziele lebiodki - 1 łyżka Kwiat bławatka lub innego chabra - 1 łyżka Korzeń babki - 1 łyżka Kwiat czarnej malwy lub ślazu - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Porost islandzki - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić i pić jak napar podbiałowy. Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, choroba wrzodowa, zaparcia, nieżyty jelit i żołądka, niestrawność, zaburzenia trawienia, skurcze jelit i żołądka, przeziębienie, choroby skórne i zakaźne, skąpomocz stany zapalne układu moczowego, kamica moczowa; do okładów na chore oczy.

Pokrzywa zwyczajna - Urtica dioica i pokrzywa żegawka - Urtica urens (Urticaceae). Opis. 1). Pokrzywa zwyczajna - bylina dorastająca do 150 cm wys.; łodyga prosta, sztywna, podobnie jak liście - parząca, pokryta gruczołowatymi włoskami zawierającym kw. mrówkowy; liście na długich ogonkach, podługojajowate, brzegiem grubo ząbkowane, od spodu jaśniejsze; ulistnienie równoległekrzyżowe; kwiaty żeńskie o 1 słupku i czterodziałkowym okwiecie, zebrane w zwisające kwiatostany groniaste; owoc - orzeszek. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita w całej Polsce, często występująca masowo; lubi gleby wilgotne, bogate w azot, przepuszczalne; rośnie w lasach, na ich skrajach, na polanach, ne obrzeżech łąk, w zaroślach, nad rzekami i zarośniętymi brzegami źródeł, na rumowiskach i na przydrożach. 2). Pokrzywa żegawka - roślina Jednoroczna dorastająca do 60 cm wys.; liście jajowate, brzegiem wcinano-ząbkowane; ulistnienie skrętoległe-krzyżowe; kwiaty pręcikowe i słupkowe zwieszne w kwiatostanach, krótszych od ogonków liściowych. Kwitnie od maja do października. Pospolita w całym kraju; rośnie na polach, w ogrodach, na przydrożach, w ziołoroślach, na wilgotnych wzgórzach, w laskach l zaniedbanych, starych sadach. Surowiec. Surowcem jest liść lub całe ziele, albo też kłącze - Folium (FP, I,II,III,IV) vel Herba et Rhizoma cum Radicibus (wraz z korzeniami) Urticae. Cennym surowcem jest młode (zebrane wczesną wiosną, gdy jeszcze nie osiągnęło 20 cm wys) ziele wraz z kłączem i korzeniami - Herba cum Rhizomum et Radicibus Urticae. Succus et Folium Urticae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Ziele zbiera się do czerwca, w późniejszym okresie pozyskuje się tylko górne części pędów. Liście obrywa się do sierpnia. Wszystkie surowce należy wysuszyć w ciemnym miejscu o temp. do 40o C i zmielone przechowywać w szczelnym opakowaniu. Skład chemiczny. Ziele i liście (kłącze nie zawiera jedynie chlorofilu) zawierają wit, C - 100-270 mg/100 g, karoten - do 20 mg, chlorofil alfa- i beta- 2,5-5%, ksantofll - 0,12%, fitochinony czyli wit. K - 0,64%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, krzemu, manganu, magnezu, potasu, fosforu i miedzi), acetylocholinę, ryboflawinę, kw. pantotenowy, tiaminę, pirydoksynę, histaminę, kw. mrówkowy, kw. krzemowy, krzemionkę, 2-metyloheptenol, antofen, acetofenon, garbniki, kw. glicerowy i glikolowy, flawonoidy, kw. foliowy i wiele innych. Działanie. Przetwory z pokrzywy (ziele wraz z kłączem działają silniej) zwiększają wydalanie z organizmu mocznika, chlorku sodu i szkodliwych produktów chemicznych zewnątrz- i wewnątrzpochodnych wraz z moczem i potem; ułatwiają trawienie, zmniejszają stężenie glukozy we krwi; zwiększają liczbę krwinek czerwonych i zawartość hemoglobiny we krwi, likwidują niewielkie wiosenne i zimowe hipowitaminozy, ogólnie wzmacniają organizm, zwiększają odporność organizmu na choroby, działają przeciwzapalnie, przeciwkrwotocznie, antyseptycznie, przeciwbiegunkowe, przeciwreumatycznie, mlekopędnie i przeciwnowotworowo. Pokrzywa reguluje przemianę materii, likwiduje obrzęki, zapobiega powstawaniu kamicy moczowej i żółciowej, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się organizmu oraz zastojom żółci i plamom na skórze. Pokrzywa dostarcza m.in. krzemionkę przeciwdziałającą miażdżycy i zmarszczkom (krzemionka zapobiega utracie elastyczności włókien elastynowych i kolagenowych). Wskazania: niar chloru i sodu w organizmie, obrzęki, nadciśnienie, mocznica, skąpomocz, dna, zapalenie i zakażenie nerek oraz dróg moczowych, kamica moczowa, krwiomocz, cukromocz i białkomocz, cukrzyca, białe upławy, nadczynność tarczycy, zaburzenia czynności jajników, zapalenie przydatków, zaburzenia miesiączkowanie, przedłużające się, nieregularne i bolesne miesiączkowanie połączone z upławami (kłącze i ziele pokrzywy + ziele glistnika + korzeń arcydzięgla + ziele skrzypu + ziele piołunu + korzeń żywokostu + kwiat nagietka + liść kasztanowca + ziele lub kwiat wrotyczu + liść melisy + liść mięty + ziele tymianku - w równych częściach; 2 łyżki mieszanki na 1 szkl, wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić: pić 3 razy dz. po 200 ml), osłabienie pomiesiączkowe, stan przedmiesiączkowy (kłącze + ziele pokrzywy + kora, liść lub kwiat kaliny + ziele glistnika - w równych częściach; 2 łyżki, mieszanki na 1 szkl. wrzątku, zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić; pić 3 razy dz. po 100-150 ml), bladość, okres po- i przekwitania, miażdżyca, pękanie naczyń krwionośnych, niedokrwistość, częste omdlenia (napar z ziela pokrzywy i jednoczesne zażywanie nalewki arnikowej - 20 kr. 3 razy dz.), choroby zakaźne i skórne, prze ziębienie, rak, reumatyzm, artretyzm, choroby układu oddechowego, zaburzenia trawienia, biegunka, choroby wątroby, śledziony, trzustki, pęcherzyka

żółciowego i żołądka, laktacja, choroby włosów, nieżyt jelit, zaparcia, zatrucia, zaburzenia metaboliczne. Zewnętrznie (płukanki, wcieranie, przemywanie, maseczki, okłedy i jednoczesne doustne stosowanie wyciągów z pokrzywy): trądziki, owrzodzenia, łojotok, pryszcze różnego pochodzenia, rany, otarcia naskórka, ropnie, stany zapalne skóry i narządów płciowych, wypadanie włosów, łupież tłusty, brak połysku, puszystości, łamliwość i rozdwajanie się włosów, opryszczki, operzenia, liszaje, wypryski. Napar: 2 łyżki kłączy, ziela lub liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8-10 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 25-28 ml, 15-20 kg - 43-57 ml, 25-30 kg -71-86 ml, 35-40 kg - 100114 ml, 3-4 razy dz. Macerat: 4 łyżki świeżego zmielonego ziela lub liści zalać 1 szkl, wody o temp. pokojowej; wytrawiać 6-8 godzin; przecedzić; pić jak napar. Odwar: 3 łyżki kłączy wraz z zielem zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić jak napar. Sok pokrzywowy - Succus Urticae: świeże ziele i (lub) liście zmielić maszynką do mięsa i zalać wodą przegotowaną do połowy; przykryć i odstawić na 8 godzin; przecedzić. Masę roślinną nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 5 dni. Zażywać 4 razy dz. po 2 łyżki. Sok można zakonserwować poprzez zalanie: alkoholem 40-60% (100 ml na 100 ml), winem białym lub czerwonym (100 ml soku na 200 ml wina), gliceryną (100 ml na 100 ml), miodem (100 ml soku na 200 ml miodu) lub zasypanie cukrem (200 ml cukru na 100 ml soku). Tak zakonserwowany sok zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Ekstrakt pokrzywowy: do 1 szkl. suchych lub świeżych, zmielonych liści, albo ziela wraz z kłączem wlać 100 ml alkoholu 40-70% lub gliceryny; wytrawiać 7 dni; przeflltrować. Wyciąg wydusić z masy roślinnej. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki. Schorzałe miejsca pędzlować kilka razy dziennie. Olej pokrzywowy - Oleum Urticae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela albo liści zalać 100 ml oleju o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce lub stosować zewnętrznie do: kąpieli olejowych włosów (w przypadku suchości, łupieżu, rozdwajania i łamliwości, wypadania, braku połysku, zniszczenia zabiegami fryzjerskimi oraz w celach profilaktycznych, aby wzmocnić i odżywić włosy), do maseczek olejowych na skórę (płachty gazy zmoczyć w oleju i nałożyć na skórę: twarz, szyję czy dekolt; trzymać 40 minut, zdjąć, po czym zastosować masażo-wcieranie oleju pokrzywowego, niar zetrzeć delikatnie watką; maseczka daje znakomite efekty w przypadku skóry suchej, zniszczonej, pomarszczonej, pokrytej wągrami i ogniskami zapalnymi, pryszczami i rozpadlinami, w przypadku skóry bladej i z plamami; stosować też profilaktycznie jako kurację odmładzającą oraz przeciwtrądzikową), do okładów na chore, spękane i spierzchnięte wargi oraz na rany, ropnie, nadżerki, owrzodzenia, oparzenia, otarcia naskórka i in.; do natłuszczania warg i skóry zamiast używania kremów; do oczyszczania skóry jako olejowe mleczko kosmetyczne, oraz do wcierania i kąpieli dłoni i stóp zrogowaciałych i spękanych. Olej pokrzywowy można mieszać też z innymi olejami ziołowymi i podobnie stosować, np. z olejem morszczynowym, nagietkowym, arnikowym, żywokostowym. Nalewka pokrzywowa - Tinctura Urticae: pół szkl. ziela, liści lub kłączy zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela lub kłącza zalać 300 ml alkoholu o temp. pokojowej; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Alkoholmel Urticae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z pokrzywy wlać 100 ml miodu; wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz, po 1 łyżce. Miód pokrzywowy - Mel Urticae: na każdą łyżeczkę zmielonej pokrzywy dać 1 łyżkę miodu i 10 kropli wódki lub gliceryny, wymieszać; odstawić na 3 dni; zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem lek wymieszać. Proszek pokrzywowy - Pulvis Urticae: suche liście lub ziele zmielić w młynku do kawy na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płyskiej łyżeczce; dobrze popić. Rp. Maść pokrzywowa - Unguentum Urticae. Składniki: - 1 łyżka ekstraktu pokrzywowego glicerynowego lub 1 łyżka oleju pokrzywowego - 1 łyżka nalewki pokrzywowej (lub intraktu) - 1 opak. 50 g (ml) kremu Nivea - 2 łyżki kremu lub maści Linomag, albo maści allantoinowej lub nagietkowej. - 4 krople olejku lawendowego lub różanego Sposób przyrządzenia.

Do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej lub w gorącej wodzie włożyć podłoże maściowe (krem i maście); gdy ulegnie ono rozpuszczeniu wlać do niego olej lub ekstrakt glicerynowy – pokrzywowy, potem nalewkę pokrzywową; składniki ucierać aż utworzą jednolitą masę. Ciepły krem przenieść do odpowiedniego pojemnika i zimnego miejsca. Stosować do pielęgnowania wszystkich rodzajów skóry. Krem działa odżywczo, przeciwzapalnle, antyseptycznie, wygładzająco, regenerująco i przeciwzmarszczkowo. Dobrze natłuszcza i nawilża wargi oraz skórę. Zapobiega wągrom, czyli zaskórnikom. Wyciągi alkoholowe z pokrzywy można wcierać we włosy w celach pielęgnacyjnych (co 2 dni przez 2 tygodnie, potem przerwa). Włosy płukać w naparze lub w odwarze, albo też w rozcieńczonych wyciągach alkoholowych (1 łyżka wyciągu na 2 szkl. wody).

Połonicznik nagi - Herniara glabra i połonicznik kosmaty - Herniara hirsuta (Caryophyllaceae). Opis. Obie rośliny są do siebie podobne. Różnica polega tyłka na tym, że połonicznik kosmaty w przeciwieństwie do połonicznlka nagiego (gładkiego), ma łodygę i liście gęsto, odstająco owłosione. Są to rośliny wieloletnie (w mroźne zimy wymarzają) dorastające do 15-20 cm dł,; łodyga leżąca, rozgałęziona, pokryta drobnymi, krótkoogonkowymi, jasnozielonymi, podłużnie eliptycznymi listkami; kwiaty drobne, żółtozielone, umieszczone w kątach liści; owocem jest torebka. Kwitną od czerwca do października. Połoniczniki rosną na łąkach, na polanach, na przydrożach, na pastwiskach; lubią gleby piaszczyste, gliniaste, wapienne. Surowiec. Surowcem jest ziele połonicznlków - Herba Herniarae (FP), które zbiera się od czerwca do września i suszy w temp. do 40o C. Herba Herniarae możne kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Połoniczniki posiadają flawonoidy (flawonole) - 1-2%: rutozyd, hiperozyd, kwercetyna, galaktozyd, arabinozyd i triglukozyd kwercetyny i izoramnetyny (narcyzyna), kumaryny (herniaryna, skopoletyna - 0,2%, umbeliferon), fenolokwasy (kw. kawowy), olejek eteryczny - 0,2%, alkaloidy, saponiny trójterpenowe - 5% (glabrolidy A,B,C, pochodne kwasu gipsogenowego i hydroksymedykagenowego), kw. galakturonowy i in. Działanie. Połoniczniki działają głównie moczopędnie (zwiększają wydalanie jonów chloru i sodu oraz mocznika - wpływ przeciwobrzękowy), przeciwwysiękowo (uszczelniają i wzmacniają błony komórkowe oraz śródbłonki naczyń krwionośnych), rozkurczowo, napotnie, odkażająco na drogi moczowe, rozkruszająco na złogi w drogach moczowych (ułatwiają ich wydalenie w postaci piasku), żółciopędnie, przeciwalergicznie; pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; odtruwają organizm. Wskazania: skąpomocz, obrzęki, wysięki okołostawowe, reumatyzm, dna, mocznica, kamica moczowa, stany zapalne i zakażeniowe nerek i dróg moczowych, hiperchloremia, hipernatremia, bolesne oddawanie moczu, nieprzyjemne parcie na mocz, zapalenie przydatków, gorączka, choroby skórne, zakaźne i przeziębieniowe, zaburzenia metabolizmu, nadciśnienie, zatrucia, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, choroby uczuleniowe, choroby wątroby, pęcherzyka i trzustki, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaburzenia trawienia. Bardzo korzystnie działa w chorobach skórnych, np. trądzikach. Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg -14-20 ml, 20-25 kg - 28-35 ml, 30-35 kg - 43-50 ml, 40-45 kg T 5764 ml 4 razy dz. Nalewka: pół szkl. suchego ziela zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po 10 ml. Podobnie przyrządza się nalewkę na winie. Przeznaczona jest także do przemywania skóry trądzikowej i łojotokowej (1 łyżka nalewki na 100 ml wody przegotowanej). W chorobach układu moczowego stosować wyciągi wodne z połonicznika.

Porost islandzki - Lichen islandicus seu Cetraria islandica (Parmeliaceae). Opis. Porost islandzki, czyli płucnica Islandzka należy do plechowców, czyli do roślin niższych, których ciało nie jest zróżnicowane na wyspecjalizowane organy, typowe dla roślin wyższych. Ta piękna roślina zielarska należy do gromady Lichenophyta (Lichenes) i rośnie stosunkowo często w suchych borach iglastych w górach i na niżu. Porasta ziemię, pnie drzew, skały i głazy. Bardzo pospolicie występuje w krajach północy. W Polsce jest pod częściową ochroną. Porosty są to złożone symbiotyczne organizmy. Plecha porostów składa się z dwóch organizmów: grzyba i glonu, które ze sobą współżyją pod względem fizjologicznym (grzyb dostarcza glonom wody z solami mineralnymi i stanowi zewnętrzną ochronną otoczkę, a glon przeprowadza proces fotosyntezy w wyniku, której powstają głównie cukry i tłuszczowce). Często do plechy porostów dołączają się bakterie azotowe wiążące wolny azot z powietrza, dzięki czemu roślina wytwarza substancje azotowe białkowe i niebiałkowe. Porosty rozmnażają się wegetatywnie przy pomocy soredium (soredia = urwistki) i isydium (izydia). Oba odłamki plechy zawierają obydwa organizmy. Interesująca nas płucnica islandzka ma plechę brunatną lub brunatnozieloną (zależenie od wilgotności panującej w środowisku życia rośliny), silnie rozgałęzioną, dichotomicznie powycinaną, spłaszczoną, liśclokształtną, brzegiem nierównomiernie ząbkowaną i o brzegach podwiniętych do wewnątrz, środkowa część plechy przytwierdza się do podłoża dolną powierzchnią, specjalnymi nitkami grzyba - chwytnikami (ryzoidy). Ciało płucnicy jest poplamione na czerwonawo i biało. Jako ciekawostkę podaję, że porosty mają zdolność wytwarzania zarodników w apothekiach czyli w miseczkach (produkuje je część grzybowa). Surowiec. Surowcem jest cała plecha porostu - Thallus Lichenes islandici sive Thallus Cetrariae islandicae. Lichen islandicus (FP IV,V i USL) nożna kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Plechę (Thallus) zbiera się cały rok ze stanu naturalnego w dni suche, po czym suszy w temp. do 60o C i przechowuje w swiatłoszczelnych opakowaniach. Skład chemiczny. Porosty zawierają głównie węglowodany - polisacharydy, rzadziej monosacharydy. W dużych ilościach występuje llchenina i izolichenina - substancja pokrewna celulozie, rozpuszczalna w gorącej wodzie i łatwo ulegająca hydrolizie na glukozę; ponadto zawiera: hemicelulozy, kwas krzemowy, kwasy llchenowe - do 5% (kw. usninowy, kw. funiaroproto-cetrarowy, proto-liche-sterynowy, kw. fizodowy i in.), śluzy, barwniki, sole mineralne (jod, miedź, krzem i in.). Działanie. Porost islandzki (mylnie, ale często nazywany mchem islandzkim) działa przede wszystkim powlekająco (osłaniająco), przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, antybiotycznie (przeciwbakteryjnie), przeciwgruźliczo, przeciwnowotworowo, wzmacniająco, przeciwwymiotnie, przeciwpotnie, żółciopędnie, uspokajająco, moczopędnie, odtruwająco; reguluje wypróżnienia i przemianę materii, zwiększa produkcję i wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego. Wskazania: kaszel różnego pochodzenia, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, chrypka, nowotwór, przeziębienie, choroby zakaźne,schorzenia skórne, choroby alergiczne objawiające się nieżytem dróg oddechowych, zaburzenia trawienia, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, niostrawność, stany zapalne przewodu pokarmowego, zaparcia, choroba wrzodowa, zaburzenia miesiączkowania i przemiany materii, choroby hormonalne, upławy, wole endemiczne, choroby wątroby i trzustki, choroby włosów, zatrucia, nierna potliwość, brak apetytu, miażdżyca, wiek podeszły i choroby z nim związane, po zawale serca, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, kuracja odmładzająca, choroby oczu, zapalenie przydatków i jąder, żylaki kończyn, hemoroidy, skąpomocz, choroby nerek i dróg moczowych. Zawnątrznie (przemywanie, okłady, maseczki, nasiadówki, płukanki): choroby kobiece (stany zapalne, świąd, upławy), trądziki, ropnie, zmiany troficzne, wypadanie włosów, łamliwość i rozdwajanle się włosów, łojotok, łojotokowe zapalenie skóry, owrzodzenia, rany, oparzenia, opryszczki, liszaje, stany zapalne i zakażeniowe gałki ocznej oraz powiek, zmęczenie, pieczenie, łzawienie i opuchnięcie oczu (+ preparat mineralno-witaminowy i jednoczesne picie naparu!). Napar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 min. i przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 50 ml (zasada często i mało); dzieci ważące: 5-6 kg - 4 ml, 7-8 kg - 5-5,7 ml, 9-10 kg - 6-7 ml, 15-20 kg - 10,7-14 ml, 25-30 kg - 17,3-21 ml, 35-40 kg - 25-27,8 ml, 45-90 kg - 32- 36 ml, 4-6 razy dz. Odwar: 2 łyżki plechy zalać 1 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka porostowa - Tinctura Cetrariae: pół szkl, plechy zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub 3-4 razy dz. po 5-10 ml. Przeznaczona jest również do przemywania skóry. Dzieciom podawać w mleku z miodem lub w herbacie tymiankowej albo lebiodkowej. Ekstrakt płucnicowy - Extractum Cetrariae: pół szkl. plechy zalać 150 ml alkoholu 40-70%; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki. Alkoholmel Cetrariae: do 100 ml wyciągu alkoholowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Wyciąg glicerynowy: pół szkl. plechy zalać 100-150 g gliceryny; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Zażywać 4 razy dz. po pół łyżeczki z sokiem owocowym lub w naparze tymiankowym z miodem. Do leczenie schorzeń skórnych stosować nalewkę, ekstrakt lub odwar z płucnicy. Doskonały jest także olej porostowy: pół szkl. plechy zalać 150 oleju słonecznikowego lub sojowego o temp. 60o C; wytrawiać 7 dni; przefiltrować. Używać go do przemywania, masażo-wcierania, maseczek olejowych, kąpieli olejowych na zniszczone włosy oraz do okładów i lewatyw (stany zapalne jelit i odbytu, hemoroidy, parcie na kał, zaparcia). Rp. Porost islandzki - 1 łyżka Plecha morszczynu - 1 łyżka Kłącze lub ziele kokoryczki - 1 łyżka Ziele przytulii - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wody; zagotować i odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Stosować przez conajmniej 25 dni, potem przerwa 14-dnlowa i kurację powtórzyć. Wskazania: choroba Basedowa, wole endemiczne, zaburzenia przemiany materii, nadciśnienie, pękanie naczyń krwionośnych, zaburzenia hormonalne, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, zaparcia. Lek silny! Rp. Porost islandzki - 1 łyżka Ziele hyzopu - 1 łyżka Liść szałwii - 1 łyżka Ziele gistnika - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml. Stosować przez conajmniej 30 dni, potem zastosować przerwanie leczenia na 2 tygodnie i tak powtarzać. Wskazania: nierna potliwość, choroby alergiczne, nieżyt układu oddechowego, bóle brzucha, wątroby i trzustki, skurcze żołądka i jelit, kamica żółciowa, zaburzenia trawienia, trądzik odwrócony acne inversa. Rp. Plecha morszczynu - 1 łyżka Porost islandzki - 4 łyżki Korzeń żywokostu - 3 łyżki Wymieszać. Zalać 2 szkl. wody; gotować 15 minut; nie uzupełniać brakującej ilości wody!; przecedzić. Do wywaru wsypać pól łyżeczki żelatyny spożywczej, i podgrzewając mieszać aż do jej całkowitego rozpuszczenia. W osobnym garnczku zagotować miód w ilości 100 ml z połową łyżeczki gliceryny i połową łyżeczki żelatyny (mieszać na gorącą aż do jej rozpuszczenia). Oba płyny wymieszać. Na końcu dodać 1 łyżkę nalewki tymiankowej lub 2 łyżki nalewki lebiodkowej oraz 50 ml wina czerwonego lub białego, wymieszać. Przechowywać w chłodnym miejscu (w lodówce). Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Wskazania: kaszel, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, przeziębienie, choroby zakaźne, osłabienie, zaburzenia przemiany materii, choroba wrzodowa, zaparcia.

Poziomka pospolita - Fragaria vesca (Rosaceae). Opis. Roślina wieloletnia: łodyga wzniesiona, ale wiotka, u nasady z brunatnymi szczątkami starych liści, w dole owłosiona odstająco, w górze zaś przylegająco; liście 3-listkowe, brzegiem grubo piłkowane; w kątach liści rozpoczynają się długie, w pewnych miejscach (w międzywęzłach) ukorzeniające się rozłogi; kwiaty pięciopłatkowe; płatki korony białe lub różowawe; owoc - orzeszki na mięsistym, soczystym, czerwonym, bardzo smacznym dnie kwiatowym. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, w parkach, na wzgórzach, na niskich polanach i łąkach w całej Polsce. Oczywiście do celów leczniczych używać można inne gatunki czy podgatunki poziomki, np. poziomkę zieloną - Fragaria viridis (Collina), poziomkę ananasową – Fragaria ananassa, poziomkę wysoką czyli sumnicę - Fragaria moschata. Warto wiedzieć, że poziomka ananasowa to popularna truskawka uprawna, której liście (bardzo często ścinane i wyrzucane) znakomicie zastąpić mogą liście poziomki pospolitej. Surowiec. Będziemy wykorzystywać nie tylko owoc - Fr. Fragariae, ale również liście - Folia Fragariae. Liście zbiera się przed kwitnieniem (z młodych liści przygotowuje się smaczne, lecznicze herbatki), rozkłada cienką warstwą i suszy w temp. dc 40o C. Liście starsze, to znaczy zebrane w czasie pozyskiwania owoców są bogatsze w garbniki i bardziej gorzkie. Skład chemiczny. Liście zawierają wit. C - ok. 100-120 mg/100 g, garbniki ( w starszych liściach ok. 10%, w młodych - 3-5%), glikozyd, kwas salicylowy, flawonoidy, goryczki, karotenoidy i sole. W owocach występują witaminy (kw. askorbinowy - do 60 mg/100 g, wit. A - 70 j.m., wit. P - 160 mg, wlt. K - 100 ug, wit. PP - 200 ug, tiamina - 30 ug, ryboflawina - 70 ug), pektynian wapnia - 1,50%, sole mineralne (dużo żelaza, wapnia, potasu, fosforu i siarki oraz manganu), cukier inwertowy - 5,60%, kw. jabłkowy - 1,41%, kw. salicylowy, kw. cytrynowy, olejek eteryczny, kw. chinowy, kw. winowy, kw. szczawiowy, barwniki antocyjanowe i flawonowe. Działanie. Liście poziomki to typowy adstringens, czyli środek ściągający (przeciwbiegunkowy, odkażający, przeciwzapalny, przeciwwysiękowy, przeciwkrwotoczny). Surowiec działa ponadto wyraźnie odtruwająco, napotnie, przeciwgorączkowo, moczopędnle i lekko uspokajająco (wyciągi alkoholowe!); pobudza wydzielanie kwasu solnego i apetyt. Wskazania: wzdęcia, burczenie i przelewanie w kiszkach, odbijanie, nudności, wymioty, bóle brzucha (+ rumianek lub krwawnik), brak łaknienia, niestrawność, biegunka, stany zapalne i zakażenia żołądka i jelit, choroba wrzodowa, żylaki odbytu, krwotoki z przewodu pokarmowego (+ inne zioła przeciwkrwotoczne), uczucie pełności w brzuchu (+ liść mięty + ziele glistnika + liść szałwi), choroby wątroby i pęcherzyka (+ glistnik), kamica moczowa, krwiomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, choroby skórne i zakaźne, otyłość (stosować też mieszanki podane przy morszczynie, konsumować codziennie poziomki i stosować dietę 1000-1200 kał.), reumatyzm (+ kwiat wiązówki), dna (+ liść i kora brzozy). Zewnętrznie (przemywanie nalewką, okłady z mocnego odwaru, płukanki, nasiadówki): schorzenia skórne na tle łojotoku, przetłuszczające się i z tłustym łupieżem włosy, rany, ropnie, oparzenia, liszaje, opryszczki, nadżerki, owrzodzenia, wypryski, potówki, stany zapalne jamy ustnej, pochwy i warg sromowych, upławy (pić odwar z liści poziomki i kory wierzbowej w ilości 200 ml 4 razy dz.). W przypadku chorób oczu stosować okłady lub częste przemywanie. Napar: 2 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 8,5-11 ml, 5-6 kg - 14-17 ml, 7-8 kg - 20-22,8 ml, 3-4 razy dz. Odwar (doustnie i zewnętrznie): 3 łyżki liści zalać 250 ml wody; gotować 5 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka poziomkowa - Tinctura Fragariae: 1 szkl. suchych liści zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej. Alkoholmel Fragariae: 1 szkl. świeżych lekko pognieconych owoców zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni lub dłużej; przefiltrować. Do nalewki wlać 100-200 ml miodu, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce jak środek wykrztuśny i wzmacniający. Można podawać dzieciom. Konfitury z poziomek. Składniki: - 1 kg owoców - 1 kg cukru - 1 szkl. soku poziomkowego, truskawkowego, jabłkowego lub pomarańczowego (uzyskać przy pomocy sokowirówki).

Sposób przyrządzenia: z soku i cukru ugotować ulep, czyli syrop. Na gorący ulep wrzucić owoce i jak tylko ulep pokryje odstawić na bok pod przykryciem na noc. Nazajutrz smażyć aż będą niemal przeźroczyste. Składać do słoiczków, zakręcać i przechowywać w ciemnym oraz w zimnym miejscu. Tak przyrządzone konfitury nie wymagają pasteryzacji. Są pyszne i gorąco je polecam. Rp. Liść poziomki - 2 łyżki Liść babki - 1 łyżka Ziele majeranku - 1 łyżka Kwiat lipy - 1 łyżka Kwiat (ziele) wrzosu - 1 łyżka Kwiat rumianku - 1 łyżka Ziele lebiodki - 1 łyżka Ziele srebrnika - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić i dawkować jak napar z liści poziomki. Podawać dzieciom i niemowlętom. Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, schorzenia bakteryjne układu oddechowego, bezsenność, wyczerpanie nerwowe.

Przytulia - Galium (Rubiceae). Opis. W ziołolecznictwie wykorzystuje się różne gatunki przytulii, a mianowicie: 1. Przytulia czepna - Galium aparine - roślina wieloletnia ( w ostre zimy wymarza) dorastająca do 150 cm dł.; łodyga czterokanciasta, rozgałęziona, leżąca lub wspinająca się, zadzierzysta (cała roślina czepia się ubrania, a nawet skóry); liście podłużnie lancetowate (klinowato-lancetowate) zakończone kolcem; ulistnienie okółkowe; kwiaty drobne, białe lub zielonkawe; owoc - rozłupnia pokryta czepnymi haczykami. Kwitnie od czerwca do października. Roślina pospolita; występuje często masowo; rośnie nad rzekami, w lasach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, w zaroślach, na polanach; lubi gleby wilgotne, azotowe i przepuszczalne. 2. Przytulia właściwa - Galium verum - bylina dorastająca do 1 m dł.; łodygi i liście pokryte czepiającymi się haczykami; liście wąskie; ulistnienie okółkowe; kwiaty drobne, żółte. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na łąkach, w lasach, w zaroślach, nad wodami, na przydrożach, na miedzach. 3. Przytulia wonna - Galium odoratum - bylina pachnąca kumaryną; łodyga gładka, w węzłach owłosiona, 4-kanciasta; liście cienkie, ciemnozielone, jajowate lub lancetowate; kwiaty w szczytowym podbaldachu; korona 4-krotna; pręcików 4; płatki korony białe, czerwonawe lub różowawe; owoc - 2dzielna rozłupnia. Kwitnie od maja do czerwca. Rośnie w lasach, w zaroślach, w borach; lubi gleby kwaśne, luźne, żyzne. Uwaga! Przytulia wonna znana jest także pod nazwą - marzanka wonna lub Asperula odorata (aspero - chropowate, ostre; asperitas, asperitatis = szorstki). 4. Przytulia wyprostowana - Galium erectum (erectum = prosty, wyniosły) - bylina do 1 m wys.; łodyga sztywna, wzniesiona; liście wąskie, zakończone kolcem, z wierzchu połyskujące; ulistnienie okółkowe; kwiaty białe, 4-płatkowe; pręcików 4. Prawie identyczna jest przytulia łąkowa, to jest pospolita - Galium mollugo (mollis, mollio, molliculus = miękki, delikatny), także lecznicza. Surowiec. Surowcem jest ziele przytulii - Herba Galii, które zbiera się od maja do sierpnia i suszy w temp. 20-40o C. Uwaga! Czernienie ziela przytulii podczas suszenia jest zjawiskiem normalnym. Spowodowane to jest hydrolizą kwasową irydoidów zawartych w surowcach w wyniku czego powstają związki pochodne, prostsze w budowie i o ciemnym zabarwieniu. Skład chemiczny. Przytulie zawierają glikozyd - asperulozyd, kw. cytrynowy, kw. galusowy i askorbinowy, saponiny, alkaloidy, dużo krzemionki, olejek eteryczny, sole (dużo jodu), kumaryny, gorycze, pochodne antracenu, flawonoidy, kerotenoidy, fermenty. Działanie. Przytulie działają głównie rozkurczowo, antyseptycznie, żółciopędnie, pobudzająco na przemianę materii, odtruwająco, silnie moczopędnie, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, przeciwkamiczo, ściągająco i przeciwmiażdżycowo. Wskazania: wypryski, wrzody, pryszcze, nierna potliwość, rany, oparzenia, trądziki, łojotok, łuszczyca, obrzęki, skąpomocz, kamica moczowa, krwiomocz, zastoje żółci, kamica żółciowa, zaburzenia trawienne, nieżyt jelit i żołądka, choroba wrzodowa, zmniejszona krzepliwość krwi, schorzenia wątroby i dziąseł, hemoroidy, miażdżyca, wiek podeszły, kuracja odmładzająca, biegunka, niestrawność, dna, reumatyzm, zatrucia, choroby zakaźne. Przytulia jest pewna w działaniu. Zauważyłem, że działa regulująco na krwawienia miesiączkowe i hamuje upławy (nasiadówki i napar stosowany doustnie jednocześnie). Przytulie warto łączyć z innymi ziołami krzemionkowymi, np. ze skrzypem, przetacznikiem, rdestami, perzem, kozieradką. Napar: 2 łyżki przytulii zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml. Niemowlęta ważące 3-4 kg - 4-5 ml, 5-6 kg - 7-3 ml, 7-8 kg -10-11 ml, 3-4 razy dz., dzieci ważące 9-10 kg - 12,14 ml, 15-20 kg -21-28 ml, 25-30 kg - 35-43 ml, 35-40 kg - 5057 ml, 4 razy dz. Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl wody; gotować 8 minut; odstawić na 5 minut; przecedzić. Pić jak napar. Pulvis Galii: suche ziele zmielić na pył. Zażywać 3 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce do herbaty; dobrze popić. Mel Galii: na każdą łyżeczkę proszku przytuliowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki; wywieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce.

Pulvis Galii jest doskonałą zasypką na wszelkiego rodzaju rany, mokre wysypki, nadżerki, owrzodzenia, oparzenia i potówki. Można go zmieszać z zasypką Alantan, Dermatol lub Linomag (proporcja 1:1). Macerat: 4 łyżki świeżego i zmielonego ziela zalać 1 szkl. wody o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem 8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. Można osłodzić miodem lub sokiem owocowym. Succus Galii: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa. Na każdą 1 szkl. masy roślinnej dać pół szkl. przegotowanej wody; wytrawiać pod przykryciem 8 godzin; wyciąg odcedzić od masy, nie należy jej jednak wyrzucać bo zawiera jeszcze znaczne ilości soku. Aby go wydobyć należy masę roślinną przepuścić przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Pić 4 razy dz. po 50 ml. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie miodem (100 ml soku na 200 ml miodu), winem (100 ml soku na 200 ml wina), wódką (100 ml soku na 100 ml wódki) lub zasypanie cukrem (100 ml soku na 200 ml cukru). Nalewka przytuliowa - Tinctura Galii: pół szkl. ziela zalać 400 ml wódki lub spirytusu; macerować 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 3-5 ml. Stosować do przemywania schorzałych miejsc typu owrzodzeń, ran, odparzeń i na tle łojotoku oraz niernej potliwości. Podobnie przyrządza się intrakt i alkoholaturę zimną na świeżym zielu. Rp. Nalewka przytuliowa - 10 ml Nalewka szałwlowa - 10 ml Azulan - 5 ml Nalewka arnikowa - 10 ml Spirytus salicylowy - 20 ml Wymieszać. Stosować do przemywania skóry z pryszczami, łojotokiem, ropniami, owrzodzeniami i cery trądzikowej. Dobrze usuwa wągry i oczyszcza pory; działa przeciwzapalnie, osuszająco, silnie odkażająco i złuszczająco. Rp. Ziele przytulii - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Owoc jałowca - 1 łyżka Liść brzozy - 1 łyżka Liść borówki lub mącznicy - 1 łyżka Ziele połonicznika - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100 ml lub 2 razy dz. po 200 ml. Wskazania: skąpomocz, ropomocz, kamica moczowa, obrzęki, dna, reumatyzm, choroby skórne, zatrucia, zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne.

Przywrotnik - Alchemilla (Rosaceae). Opis. 1). Przywrotnik połyskujący - Alchemilla gracilis seu A. micans - roślina wieloletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga owłosiona, podnosząca się; liście nerkowate lub okrągławosercowate, ciemnozielone, 7-11-klapowe, brzegiem ząbkowane, z wierzchu owłosione; przylistki czerwonawo lub fioletowo nabiegłe; kwiatostan - wiecha; kwiaty zebrane w żółtawozielone pęczki; owoc - smaczny orzeszek. Kwitnie od maja do września. Rośnie w lasach, na łąkach, na polach, na ugorach, na pastwiskach i w zaroślach. Roślina pospolita w całym kraju. Tworzy skupiska, niekiedy występuje masowo. 2). Przywrotnik pasterski - Alchemilla monticola sive A. pastoralis - bylina rosnąca na łąkach, brzegach lasów i na pastwiskach; łodyga owłosiona: liście okrągławonerkowate, owłosione, 7-11-klapowe, brzegiem tępo ząbkowane; kwiatostan - szczytowa wiecha z żółtawozielonawymi, drobnymi kwiatami; owoc - orzeszek. Oba przywrotniki na brzegu liścia posiadają wypotniki czyli hydatody - mechanizmy podobne do aparatów szparkowych - stomata, które wydalają wodę w postaci kropelek, a zjawisko to zauważyć można wczesnym rankiem; od dawna „rosie przywrotnikowej” przypisuje się nadzwyczajne właściwości lecznicze, co wymaga jednak przebadania. Niektórzy badacze twierdzą, że faktycznie„rosa przywrotnikowa" zawiera różne związki chemiczne, co potwierdziły moje pilotażowe badania chromatograficzne. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Alchemillae, które zbiera się od maja do września, rozkłada cienką warstwą i suszy w temp. 20-35 C. Lecznicze są też owoce (zbierane w I fazie dojrzałości lub zanim dojrzeją, i wysuszone w lekko ogrzanym piekarniku, a następnie zmielone) - Fructus Alchemillae. „Rosę przywrotnikową” zbiera się do słoiczków bardzo wczesnym rankiem, potem przelewa do buteleczek z ciemnego szkła i przechowuje w lodówce; zbiór rosy z przywrotników jest oczywiście rzeczą wymagającą cierpliwości i czasu. Osobiście wierzę w jej moc leczniczą, musi być jednak odpowiednio zażywana i przez dłuższy czas. Skład chemiczny. Do końca nie jest poznany. Zawiera olejek eteryczny, garbniki (ok. 8-10 %), saponiny, kwasy organiczne, znaczne ilości wit. C, flawonoidy, karotenoidy, gorycze, żywicę, sole mineralne. Rosa zawiera aminokwasy, cukry, kwasy fenolowe, flawony, związki terpenowe i sole mineralne. Działanie. Przywrotniki działają przede wszystkim ściągająco, moczopędnie, odtruwająco, żółciopędnie, ogólnie wzmacniająco, przeciwzapalnie i odkażająco; wzmaga wydzielanie soków trawiennych, pobudza apetyt, przyśpiesza trawienie. Wskazania: zaburzenie trawienia (wzdęcia, burczenie, przelewanie, odbijanie), uczucie pełności w brzuchu, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, stany zapalne i zakażeniowe jelit oraz żołądka, choroba wrzodowa, schorzenia wątroby i trzustki, brak apetytu, osłabienie, złe samopoczucie, schorzenia skórne, zatrucia, choroby zakaźne. Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 min.; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg -1 łyżeczka, 5-6 kg - 1 i pół łyżeczki do herbaty, 7-8 kg - 2 łyżeczki płynu, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 1 łyżka, 15-20 kg - 2 łyżki, 25-30 kg - 3-4 łyżki naparu 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej. Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 10 minut; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka przywrotnikowa - Tinctura Alchemillae: 1 szkl. ziela zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 10 ml. Skórę przetłuszczającą się, z pryszczami i stanami zapalnymi przemywać nalewką 4 razy dz.; leczy także opryszczki i owrzodzenia. Odwarem płukać jamę ustną przy stanach zapalnych i ropnych, przepłukiwać pochwę oraz stosować do lewatyw przy hemoroidach, stanach zapalnych, niestrawności i parciu na kał. Z naparu przywrotnikowego robić okłady na chore oczy (pieczenie, łzawienie, światłowstręt, zapalenie, świąd, osłabienie wzroku; jednocześnie zażywać wit. A, Linomag - płyn (2 razy dz. po 1 łyżeczce), wit. E oraz dodatkowo preparat mineralno-wltaminowy). Ocet przywrotnikowy - Acetum Alchemillae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 250 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do: płukania jamy ustnej (1 łyżka octu na 1 szkl. wody przegotowanej), pochwy i warg sromowych (100 ml octu na 1 l wody lub naparu rumiankowego) przy stanach ropnych i zapalnych; przemywania skóry w celu jej zakwaszenia i odkażenia (skóry delikatnej, uszkodzonej mydłami, łojotokowej, z wągrami, stanami zapalnymi, z trądzikiem i wrzodami) - 1 łyżka octu na 1 szkl. wody; płukania włosów uszkodzonych, wypadających, łamliwych, z łupieżem, w celu ich zakwaszenia i rozjaśnienia (200 ml octu na 2 l wody); okładów na

miejsca opuchnięte i owrzodzenia oraz ropnie (100 ml octu na 100 ml wody; zmoczyć płat waty obficie w płynie i położyć na chore miejsce, przykryć folią i jeśli to jest możliwe zabandażować na 3 godziny; okłady zmieniać i stosować 3 razy dz.). „Rosę przywrotnikową” zażywać 3 razy dz. po 15 kropli przez przynajmniej 20 dni; kuracje powtarzać co 2 tygodnie. Można też postąpić następująco: 100 ml „rosy przywrotnikowej" wymieszać z 50 ml alkoholu 40% i 50 ml miodu, dodać 2 goździki, 2 szczypty wanilii i cynamonu. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce jako środek wzmacniający, „czyszczący krew" i poprawiający samopoczucie. Sok przywrotnikowy - Succus Alchemillae: świeże liście lub całe ziele przywrotnika zmielić przez maszynkę do mięsa; każdą 1 szkl. miazgi zalać 1 szkl. ciepłej przegotowanej wody; odstawić pod przykryciem na 6 godzin, po czym otrzymany wyciąg oddusić od masy roślinnej. Sok pić 4 razy dz. po 50 ml. Można go zakonserwować poprzez zalanie alkoholem 40-70% (100 ml soku na 200 ml wódki), miodem i winem (100 ml cukru, 100 ml soku, 100 ml miodu i 200 ml wina zmieszać razem) lub wódką i miodem (100 ml soku + 100 ml miodu + 200 ml wódki - zmieszać) i zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Wartościowy jest też sok przytuliowy (Galium - przytulia) zmieszany z gliceryną, miodem i sokiem cytrynowym (proporcja 1:1:1:0,5 części), który działa lekko przeczyszczająco (działanie dodatkowe), a zażywa się go wówczas 3 razy dz. po 1 łyżce.

Rdest ostrogorzki - Polygonum hydropiper (Polygonaceae). Opis. Roślina jednoroczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł. lub wys.; łodyga podnosząca się, rozgałęziona, naga; liście lancetowate, krótkoogonkowe; kwiatostan - kłos zwisający na szczycie pędów; kwiaty zielonawo-czerwonawe; okwiat 4-krotny; pręcików 6; owoc - orzeszek; liście mają ostrawy smak. Kwitnie od lipca do października. Rośnie nad brzegami wód, przy rowach, na przydrożach, na usypiskach ziemi, na wzgórzach, na zaniedbanych grządkach, w sadach, na ugorach, na polach, w lasach i na łąkach; lubi gleby kwaśne i wilgotne, Rdest ostrogorzki należy odróżnić od rdestu plamistego - Polygonum persicaria, który posiada na liściach charakterystyczne, ciemne plamy i nie ma ostrego smaku. Porównując jednak skład chemiczny obu rdestów wynika, że jest on podobny, a to oznacza, iż mają także zbliżone właściwości lecznicze; rdest plamisty nie zawiera tylko ostrogorzkiego poligodialu. Surowiec. Surowcem farmakopealnym (FP II,III,IV) jest ziele rdestu ostrogorzkiego - Herba Polygoni hydropiperis, które można pozyskać ze stanu naturalnego w okresie kwitnięcia i wysuszyć w temp. do 40 stopni C, lub kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Ziele zawiera flawonoidy - do 3% (kwercytryna, kwercetyna, hiperozyd, persykaryna, izoramnetyna, ramnazyna, rutyna, 7-metyloester persykaryny i in.), garbniki - do 5%, olejek eteryczny poligodialem, konifertyfoliną, izotadeonalem, varburganalem; ponadto saponiny, kw. elagowy, kw. galusowy, barwnik - fagopirynę. Kwas elagowy - dipepsyd kw. galusowego rozpuszczalny w gorącym alkoholu, silnie hamuje krwawienie. Działanie. Wyciągi z ziela rdestu ostrogorzkiego i pienistego uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, likwidują biegunki, działają silnie przeciwkrwotocznie - hemostatycznie (zwiększają lepkość czyli krzepliwość krwi, a odkrył to radziecki uczony - Krawkow), lekko narkotycznie i wyraźnie przeciwbólowo (soki, wyciągi alkoholowe). Ponadto flawonoidy zawarte w surowcu działają żółciopędnie, moczopędnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, a garbniki - odkażająco. Wskazania: nierne krwawienia miesiączkowe, krwotoki maciczne, krwiomocz, choroba wrzodowa, krwawienia z przewodu pokarmowego, hemoroidy połączone z zaparciami (wyciąg glicerynowy!), biegunka (w tym także krwawa),krwotoki z nosa, krwawiące rany (okłady i jednoczesne picie soku lub maceratu), pękanie l przepuszczalność naczyń krwionośnych - plamice, żylaki, upławy, zapalenie przydatków, stany zapalne pochwy, krwawiączka, grypa, gruźlica, ostry kaszel, stany zapalne naczyniówki, spojówek l gałki ocznej, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie. Przeciwwskazania: zakrzepy krwi w naczyniach krwionośnych, zawał, dusznica bolesna, zapalanie żył, słabe krążenie mózgowe, wieńcowe l w kończynach. Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem 6-8 godzin; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 100 ml (w skazach krwotocznych i w krwotokach) lub 3 razy dz. po 100 ml, w innych chorobach. Niemowlętom nie podawać (bezpieczniejsze są inne rdesty i przy tym nie drapiące w gardle). Dzieci ważące 15-20 kg 21-23 ml, 25-30 kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 3-4 razy dz.; w razie krwotoków - częściej. Pulvis Polygoni hydropiperis: suche ziele zmielić na pył; zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki. Mel Polygoni hydropiperis: na każdą łyżeczkę proszku rdestowego dać 1 łyżkę miodu i 1 łyżeczkę gliceryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Wyciąg glicerynowy: pół szkl. świeżego lub suchego, zmielonego ziela zalać 100-120 g gliceryny; wytrawiać 14 dni; odcedzić wyciąg od masy (do gliceryny można dodać 50 ml alkoholu 40% w celu lepszej ekstrakcji, zwłaszcza w przypadku suchego surowca, który pochłania dużo rozpuszczalnika). Zażywać 2-3 razy dz. po 2 łyżeczki płynu rozmieszanego z sokiem owocowym. Alkoholatura zimna: 1 szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub stosować zewnętrznie do przemywania, spryskiwania ran, ropni, owrzodzeń, wyprysków, pryszczy i opryszczek. Intrakt rdestowy - Intractum Polygoni hydropiperis: pół szkl. świeżego ziela zalać 400 ml alkoholu 4070% o temp. 75 u; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak alkoholaturę. Nalewka rdestowa - Tinctura Polygoni hydropiperis: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml lub używać zewnętrznie. Nalewką i intraktem z rdestu nożna spróbować leczyć teleangiektazje, dermatozy i trądzik różowaty.

Sok rdestowy - Succus Polygoni hydropiperis: świeże ziele zmielić przez maszynkę do mięsa; każdą 1 szkl. masy roślinnej zalać 100 ml przegotowanej wody o temp. 30-40 C; macerować pod przykryciem 8 godzin; odcedzić miazgę od wyciągu, ale jej nie wyrzucać lecz przepuścić jeszcze przez sokowirówkę. Oba wyciągi połączyć. Sok pić 3-4 razy dz. lub w razie krwotoków częściej po 30-50 ml. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie alkoholem lub gliceryną (100 ml na 100 ml). Wówczas taki lek zażywać 3-4 razy dz. po 2 łyżeczki. Przechowywać w lodówce! Galaretka rdestowa: 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać 40O ml wrzącej wody (wodę wlewać stopniowo i wszystko razem starannie mieszać),gotować 1-2 minuty stale mieszając aż do całkowitego rozpuszczenia się żelatyny, następnie dodać 3 łyżki gliceryny i 5 łyżek suchego lub 8 łyżek świeżego mielonego ziela rdestu, zagotować, wymieszać i przelać do słoika, zakręcić, a następnie przenieść w zimne miejsce; w czasie zastygania galaretki masa roślinna opadnie na dno naczynia, a ciała czynne zawarte w niej przejdą do samego leku (ulegną rozpuszczeniu). Galaretkę rdestową zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce (w razie krwawień częściej) lub stosować zewnętrznie do leczenia ran oraz do hamowania krwotoków. Doskonale leczy biegunki i nieżyt żołądka, wybitnie zwiększa krzepliwość krwi. Lekko ogrzaną galaretkę rdestową (o temp, ok. 37 C) można wprowadzać do odbytu przy pomocy gruszki lewatywowej w ilości 100 ml. Takie wlewy doodbytnicze stosować w przypadku guzków krwawniczych, bolesnych biegunek podrażniających śluzówkę odbytu, świądu, w razie nieprzyjemnego parcia na kał, np. podczas niestrawności oraz w stanach zapalnych. Rp. Ziele rdestu (obojętnie którego) - 2 łyżki Ziele glistnika - 2 łyżki Liść mięty - 2 łyżki Wymieszać. 1 czubatą łyżkę żelatyny spożywczej zalać stopniowo 400 ml wrzącej wody, gotować 2 minuty na wolnym ogniu stale mieszając aż do rozpuszczenia żelatyny. Do wody żelatynowej wsypać powyższą mieszankę, wymieszać i przelać do słoiczka; na końcu proponuję do płynu wlać 4 łyżki gliceryny płynnej. Lek przenieść do zimnego miejsca aby zastygł, a masa roślinna opadła na dno naczynia. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub stosować doodbytniczo po ogrzaniu do temp. 37 stopni C w ilości 2 łyżek. Lek działa przeciwbólowo, znieczulająco, przeciwkrwotocznie, przeciwzapalnie, rozkurczowo, odkażająco. Zażyty doustnie działa ponadto wiatropędnie, żółciopędnie, uspokajająco i lekko przeczyszczająco. Wskazania: zaparcia, bolesna, drażniąca śluzówkę biegunka, hemoroidy, parcie na kał w czasie niestrawności, stany zapalne odbytu i jelita grubego, krwawienia wewnętrzne, bóle brzucha, wzdęcia, skurcze. Rp. Ziele rdestu - 1 łyżka Ziele skrzypu - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Ziele ruty - 1 łyżka Ziele jemioły - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wrzącej wody; gotować 3 minuty; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150 ml. Wskazania: nierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie przydatków, upławy, pękanie i przepuszczalność naczyń krwionośnych, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, zapalenie naczyniówki, gałki ocznej i spojówek, krwawiączka, trądzik różowaty, plamice, teleangiektazje, hemoroidy, krwiomocz, krwotoki z nosa, choroba wrzodowa, krwawa biegunka, schorzenia wątroby, trzustki i śledziony, żylaki kończyn.

Rdest ptasi - Polygonum aviculare. Opis. Roślina roczna lub dwuletnia dorastająca do 50 cm dł.; łodyga pełzająca po ziemi lub podnosząca się, rozgałęziona; liście drobne, eliptyczne; kwiaty zielonkawe z białym lub czerwonawym obrzeżeniem; owoc - orzeszek. Kwitnie od maja do listopada. Rośnie na grządkach, na polach, przy budowach, na usypiskach ziemi, na miedzach, na ugorach i przydrożach; bardzo pospolity. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Polygoni avicularis, które zbiera się w początkach lub w czasie kwitnienia, rozkłada cienką warstwą lub lepiej wiesza na sznurkach i suszy w temp. do 40 stopni C. Herba Polygoni avicularis (FP I,II,III,IV i V) sprzedawane jest w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Surowiec zawiera flawonoidy (avicularinum, hiperozyd, kwercetynę), kwasy fenolowe (kw. kawowy, kw. kumarynowy, kw. chlorogenowy, kw. galusowy), kw. szczawiowy, kw. askorbinowy, kw. krzemowy, olejek eteryczny, fitochinony, antyaneurynę, śluzy, karoten - 40 mg/100 g, krzemionkę - 1 %, garbniki do 40% (glikotanoidowe, katechiny), emodynowce i in. Działanie. Rdest ptasi działa moczopędnie, żółciopędnie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, odkażająco, przeciwobrzękowo i odtruwająco. Ponadto silnie przeciwkrwotocznie, przeciwbiegunkowo, przeciwkamiczo (zapobiega tworzeniu się kamieni i złogów w drogach żółciowych, w pęcherzyku żółciowym oraz w drogach moczowych i w nerkach), przeciwmiażdżycowo (zw. krzemu, flawonoidy), polepsza trawienie, ułatwia przyswojenie mleczka pokarmowego, uszczelnia i wzmacnia naczynia krwionośne, stabilizuje błony komórkowe, zwiększa lepkość krwi i jego ciężar właściwy, ułatwia usunięcie z organizmu jonów chloru i sodu, przyśpiesza ziarninowanie ran, leczy trądzik, dermatozy, plamice i stany zapalne błon śluzowych, hamuje krwawienia maciczne, zapobiega krwotokom z nosa i dziąseł, likwiduje upławy, reguluje przemianę materii. Wskazania: gruźlica, dna, reumatyzm, skąpomocz, koklusz, kaszel, kamica moczowa i żółciowa, niewydolność wątroby (rdest wg doniesień naukowych ma ochraniać jej miąższ), nieżyt jelit i żołądka, nadciśnienie (rdest ptasi obniża ciśnienie krwi), choroby skórne, biegunka, skazy krwotoczne, krwawiączka, gromadzenie się w organizmie szkodliwych metabolitów, zatrucia, zmniejszona odporność organizmu, brak przyrostu masy ciała przy prawidłowym odżywianiu się. Przeciwwskazania: uczulenie na promienie słoneczne, po zawale, zatory, dusznica bolesna, zapalenie żył, zapalenie wlelonerwowe, postrzał, kręcz szyi, skłonność do tycia, otyłość, opryszczka, cukrzyca, hiponatremia, hipochloremia, brak wit. z grupy B, półpasiec. Uwaga! Podczas zażywania przetworów z rdestu ptasiego należy przyjmować doustnie wit. B1 (tiaminę czyli aneurynę): dzieci: 3 razy dz. po 1 tabl. 3 mg; dorośli - 3 razy dz. po 2 tabl. 3 mg. Z rdestu ptasiego przyrządza się takie same leki jak w przypadku rdestu ostrogorzkiego i plamistego, podobnie się je też dawkuje!.

Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis (Labiatae). Opis. Bylina dorastająca do 2 m wys., pięknie pachnąca; łodyga drewniejąca, pokryta spękanym korkiem, silnie rozgałęziona, sztywna i stojąca lub wiotka i zwisła; liście wąskie, długie, grubawe, pokryte drobnymi włoskami, z wierzchu ciemnozielone, od spodu srebrne, po środku blaszki widać rynienkę, od spodu w tym samym miejscu podłużne uwypuklenie - wiązka przewodząca główna; kwiaty niebieskofioletowe; kielich 5-ząbkowy; korona 2-wargowa, owłosiona; pręcików 2; słupek 1: owoc rozłupnia. Roślina uprawiana w ogródkach (w okresie wegetacji) i w doniczkach w mieszkaniach. Lubi glebę wilgotną, żyzną (najlepiej kompostową zmieszaną z torfem i glebą liściastą w równych częściach i z domieszką grubszego piasku), przepuszczalną i przewietrzaną; niedopuszczalne jest przesuszenie rośliny, bo to powoduje opadnięcie liści i wyginięcie rośliny; co 1-2 tygodnie roślinę trzeba zasilać nawozami - Florovit, Flora, Azofoska. Rozmnaża się przez sadzonkowanie (5-10 cm gałązki włożyć do wody, gdy puszczą korzonki - po ok. 2 tygodniach - posadzić do wilgotnej gleby; nie wystawiać od razu na słońce!). Roślinę trzymać w miejscu dobrze nasłonecznionym i w dni upalne zraszać. Surowiec. Surowcem jest ziele (liść) rozmarynu - Herba (Folium) Rosmarini (FP I, II, III, IV, nie jest proponowana do V), które można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Susz przechowywać w szczelnych pojemnikach!. Skład chemiczny. Rozmarynu zawiera olejek eteryczny - do 3%, a w nim cyneol, kamforę, pinen, linalol, borneol, kamfen, felandren; alkaloid - rozmarynecynę, gorycz - karnozol - 1,2%, kwasy: rozmarynowy – do 0,3%, oleanolowy, ursolowy - ok. 3%, bursztynowy; flawonoidy, saponiny, garbniki. Działanie. Rozmaryn działa silnie żółciopędnie, rozkurczowo, hipotensyjnie, uspokajająco, nasennie, rozgrzewające, napotnie, przeciwrobaczo, moczopędnie, wiatropędnie, odkażająco, wykrztuśnie, wzmacniająco, pobudza oddech i serce. Zastosowany miejscowo działa drażniąco, wywołuje zaczerwienienie, łagodzi bóle. Wskazania: brak żółci, brak apetytu, skurcze jelit, żołądka, dróg żółciowych, bóle wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, jajników i gardła, stany zapalne gardła, zaparcia, kamica żółciowa, zastoje żółci, po wycięciu pęcherzyka żółciowego, niewydolność wątroby, zaburzenia trawienne, nudności, nieżyt jelit i żołądka, upławy, skąpe krwawienia miesiączkowe połączone z bólami, zapalenie przydatków, stany zapalne jąder, prostaty; wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, wewnętrzny niepokój, stres, zimne, sine ręce, bladość, przeziębienie, stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, katar, choroby zakaźne (grypa, świnka, angina, odra, ospa), reumatyzm, nadciśnienie, zawroty głowy, szum w uszach, chwilowe zaciemnienia w oczach, uderzenia krwi do głowy po schylaniu się, zmarznięcie, skąpomocz, gorączka, osłabienie serca, utrudnione oddychanie, schorzenia skórne. Zewnętrznie: do wcierań, kąpieli, okładów, przemywań, płukanek; mięśnio-, stawo- i nerwobóle, ropnie, trądziki, owrzodzenia, wągry, łojotok, potówki, mokre wypryski, opryszczki, przetłuszczające się włosy z tłustym łupieżem, stany zapalne narządów płciowych, jamy ustnej i gardła, nierna potliwość. Napar: 2 łyżki ziela lub liści zalać 400 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić, pić 3-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg - 50 ml, 3 razy dz. Nalewka rozmarynowa (rozmarynówka) - Tinctura Rosmarini: 1 szkl. ziela (liści) zalać 400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 5 ml lub 2-3 razy dz. po 10 ml. Dzieci ważące: 15-20 kg - 1 ml, 25-30 kg - 1,5-2 ml, 35-40 kg - 2,5-3 ml, 3 razy dz. Nalewkę można używać do wcierań i przemywań. Alkoholmel Rosmarini: do 100 ml nalewki rozmarynowej wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4 razy dz. po 1 łyżce. Olej rozmarynowy - Oleum Rosmarini: 1 szkl, suchego lub świeżego ziela (liści) rozmarynu zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1-3 łyżki jako dobry środek żółciopędny, żółciotwórczy, regulujący wypróżnienia, trawienie, pobudzający apetyt i rozkurczowy. Stosować też do wcierań przeciwbólowych i rozgrzewających w chorobach układu oddechowego, zakaźnych, po zmarznięciu, przy zmęczeniu, osłabieniu i złym samopoczuciu wetrzeć olej rozmarynowy w szyję, plecy, klatkę piersiową, brzuch, stopy i położyć się do łóżka, wypić napar rozmarynowy lub z innych ziół, zależnie od potrzeby). Wielce dobroczynnie na organizm chorego działa ulatniający się olejek eteryczny zawarty w nalewce lub oleju rozmarynowym. Polecam także rozpylać nalewkę rozmarynową w pomieszczeniu w którym leży chory (np. na pyłkowice, nieżyt oskrzeli, grypę, przeziębienie). Skuteczne jest również palenie suchego ziela na

talerzyku w pomieszczeniu pacjenta w wyniku czego wydziela się leczniczy dym o miłym zapachu. Rozmarynu nie lubią komary i mole, ale przyciąga on koty i psy(nie podawać tej rośliny zwierzętom bo jest dla nich trująca!). Rp. Ziele rozmarynu - 2 cz. Liść mięty - 1 cz. Owoc anyżu mielony - 1 cz. Korzeń omanu - 1 cz. Liść szałwi - 1 cz. Kwiat rumianku - 1 cz. Ziele majeranku - 1 cz. Ziele tymianku - 1 cz. Igliwie lub gałązki sosny, świerku, jodły lub modrzewia - 1 cz. Zioła starannie wymieszać. Są bardzo wartościowe. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić jak napar rozmarynowy. Wskazania: nieżyt krtani, oskrzeli, kaszel, zapalenie płuc, katar, utrudnione oddychanie, chrypka, ból gardła, pyłkowica, krztusiec, przeziębienie, choroby zakaźne, gorączka, bezsenność, wyczerpanie nerwowe, osłabienie, wewnętrzny niepokój, zaburzenia trawienia, zapalenie pęcherza moczowego, miedniczek nerkowych, pęcherzyka żółciowego, wątroby, żołądka i jelit, biegunka. Powyższą mieszankę ziołowa warto użyć do wypełnienia płóciennego worka, który następnie należy zaszyć. Tak zrobioną poduszeczkę ziołową polecam osobom cierpiącym na schorzenia układu oddechowego i bezsenność. Pomocne są dla dzieci i osób starszych. Wielkość poduszeczki ziołowej powinna być taka, aby można było na niej wygodnie spać, np. 50 cm X 70 cm. Tę mieszankę ziołową polecam też użyć do sporządzenia oleju ziołowego (1 szkl. mieszanki zalać 200 ml oleju sojowego lub słonecznikowego o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczych podobnie jak olej rozmarynowy oraz doustnie, w schorzeniach układu pokarmowego, oddechowego i moczowego), nalewki ziołowej (1 szkl, mieszanki zalać 500 ml wina lub wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki lub po łyżeczce w mleku z miodem; nalewkę tę można także wymieszać z miodem w proporcji 1:1 i zażywać 4 razy dz. po 2 łyżeczki; używać do wcierań w całe ciało, do rozpylania w pomieszczeniu chorego oraz przemywania skóry łojotokowej, z pryszczami, wągrami, bladej, z owrzodzeniami i opryszczkami) i octu ziołowego (pół szkl. mieszanki zalać 200 ml octu spożywczego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować; stosować do wcierań leczniczych, przemywań schorzałych miejsc, płukania włosów i jamy ustnej - 1 łyżka octu na 1 szkl. wody). Ocet, nalewkę (wino) i olej z powyższej mieszanki oraz z samego rozmarynu stosować jak dobrą przyprawę do mięs, zup, sosów, marynat, sałatek, galaret i in. Zapaloną mieszanką kadzić pomieszczenie chorego.

Róża dzika - Rosa canina (Rosaceae). Opis. Krzew dorastający do 3 m wys.; gałęzie okryte ostrymi, silnymi kolcami; młode pędy zielone, późniejsze drewnieją; liście złożone z 5-9 listków; listki jajowate, zaostrzone, brzegiem ząbkowane, sztywne; ulistnienie - skrętoległe; przylistki długie, zrośnięte z ogonkiem; kwiaty 5-płatkowe; płatki korony białe, różowawe lub białe z różowymi plamami; dno kwiatowe wklęsłe; owoc - szupinka (nibyowocnie) koloru czerwonego lub ciemnopomarańczowego, błyszczące, eliptyczne, wypełnione niełupkami. Kwitnie w czerwcu. Podobna jest róża rdzawa - Rosa rubiginosa o identycznej wartości leczniczej. Do celów leczniczych i konsumpcyjnych można z powodzeniem zbierać także owoce innych podgatunków i gatunków, czy też odmian róży, które rosną w Polsce, np. róża dzika "B" - Rosa glauca (róża błękitnawa), róża kutnerowata -Rosa tomentosa, róża czerwonawa - Rosa rubrifolia (czerwonolistna), róża alpejska -- Rosa alpina, róża gęstokolczasta - Rosa spinosissima, róża jabłkowata - Rosa pomifera (pomifer, pomiferum = owocodajna, owocorodna). Surowiec. Surowcem jest owoc i liść - Fructus (FP I,II,III,IV) et Folium Rosae. Z róż ogrodowych, takich jęk; Rosa centifolia = róża stulistna o kwiatach silnie pachnących, dużych, pełnych, kulistych barwy różowej; Rosa lutea (foetida) = róża żółta o kwiatach ciemnożółtych; Rosa gallica = róża francuska o kwiatach dużych, pachnących, pojedynczych, barwy czerwonej lub różowej; Rosa rugosa = róża pomarszczona (japońska, fałdzista) będąca krzewem do 2 m wys., o kwiatach dużych, o szerokich płatkach barwy karminoworóżowej; Rosa moyesii = róża Moyesa z kwiatami do 7 cm średnicy o płatkach aksamitnych l odcieniu szkarłatnokarminowym, uzyskuje się kwiaty - Flos Rosae lub same płatki korony - Petala Rosae. Płatki obrywa się świeże i w czasie ładnej, suchej pogody po czym suszy w temp. do 40 C, rozłożone cienką warstwą. Owoce zbiera się gdy dojrzeją i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 50 stopni C, potem mieli i przesypuje do szczelnego pudełka. Fructus Rosae - w wolnej sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Na zimę należy zgromadzić przynajmniej 2 kg suchych owoców. Liście zbiera się od maja do lipca i suszy w temp. do 40 C. Skład chemiczny. Owoce róży zawierają wit. C (kw. L-askorbowy i kw. dehydroaskorbowy) - ok. 500 mg/100 g (od 300 do 1200 mg/100 g), wit. A - 10.000 j.m., wit. P - 600 mg, wit. K - 400 ug, wit. B1 – 150 ug wit. B2 - 100 ug, wit. PP - 1300 ug, sole mineralne (dużo wapnia, potasu, fosforu, żelaza^, magnezu), garbniki - 2%, barwnik - likopinę, tokoferole, karotenoidy (zeaksantyna, ksantofil, betakaroten), flawonoidy (rutyna, astragalina, tylirozyd, izokwercetyna), kwasy organiczne (dużo cytrynowego, jabłkowego, szczawiowego, octowego), pektyny, olejek eteryczny - 0,3%. Działanie. Liście i płatki róży działają wykrztuśnie, moczopędnie, uspokajająco, rozkurczowo, ściągające i żółciopędnie. Wyciągi z owoców działają odżywczo, spazmolitycznie, moczopędnie, lekko żółciopędnie, przeciwalergicznie, uspokajająco, przeciwkaszlowo, wykrztuśnie, odtruwająco, przeciwnowotworowo, przeciwmiażdżycowo, wzmacniająco; regulują wypróżnienia i trawienie, uszczelniają naczynia krwionośne i je wzmacniają, polepszają samopoczucie. Wskazania: choroby zakaźne, przeziębienie, schorzenia skórne, gorączka, bezsenność (+ inne zioła), kaszel, nieżyty układu oddechowego, zaparcia, osłabienie, nieżyt przewodu pokarmowego, choroba wrzodowa, alergie, choroby trzustki, pęcherzyka i wątroby, czerwonka, reumatyzm, stres, ciąża wyczerpanie nerwowe, skąpomocz, stany zapalne i zakażeniowe nerek i dróg moczowych, laktacja, palenie tytoniu, żylaki, miażdżyca, po zawale serca, choroby włosów, zapalenie przydatków, okres poi przekwitania, zaburzenia hormonalne, nowotwory. Napar: 3 czubate łyżki suchych owoców lub 2 czubate łyżki liści, albo też 4 duże szczypty zmielonych płatków róży zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; napar z owoców i płatków róży osłodzić miodem. Pić 2-3-4 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 2 łyżeczki, 5-6 kg - 34 łyżeczki, 7-8 kg - 2 łyżki, 3-4 razy dz.; dzieci - 100-150 ml naparu kilka razy dz. Wyciągi z róży są całkowicie bezpieczne i warto nimi zastępować zwykłą herbatę. Nalewka różana (różanówka) - Tinctura Rosae: pół szkl. suchych owoców lub liści, albo 1 szkl. suchych płatków róży zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 2-3 razy dz. po 1 łyżce lub 1 raz dz. po 30 ml. Intrakt różany - Intractum Rosae: 1 szkl. świeżych zmielonych owoców zalać 500 ml wina lub wódki o temp. 75 C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Wyciągi alkoholowe z róży można wymieszać z miodem (stosunek 1:1) uzyskując Alkoholmel Rosae, który zażywa się 2-3 razy dz, po 1 łyżce. Rp. Owoc róży - 1 łyżka Owoc bzu czarnego - 1 łyżka Owoc głogu - 1 łyżka

Owoc jarzębiny - 1 łyżka Owoc jałowca - 2 łyżki Surowce zalać 5 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić; osłodzić dobrze miodem. Pić 3-4 razy dz. po 200 ml. Wskazania: stany ozdrowieńcze, osłabienie, złe samopoczucie, zatrucia, wyczerpanie nerwowe, stres, wszelkie choroby skórne i zakaźne, gorączka, przeziębienie, nieżyt układu oddechowego, moczowego i pokarmowego, dna, reumatyzm, zaparcia, zaburzenia przemiany materii, palenie tytoniu, kaszel, miażdżyca. Rp. Owoc róży - 1 łyżka Liść melisy - 1 łyżka Ziele jemioły - 1 łyżka Kwiat lawendy - 1 łyżka Owoc głogu - 1 łyżka Kwiat rumianku - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-3 razy dz. po 200 ml; niemowlęta - 2-3 łyżeczki, 2-3 razy dz.; dzieci - pół-1 szkl. 2-3 razy dz. Wskazania: wyczerpanie nerwowe, lęki, bezsenność, stres, zaburzenia trawienia, bóle brzucha, zaparcia, biegunka, nieżyt jelit i żołądka. Rp. Nalewka z owoców róży - 10 ml Nalewka walerianowa - 10 ml Nalewka głogowa - 10 ml Nalewka melisowa - 10 ml Nalewka tymiankowa - 10 ml Nalewka serdecznikowa - 10 ml Nalewka lebiodkowa - 10 ml Nalewka arcydzięglowa - 10 ml Miód naturalny - 50 ml Składniki wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki. Wskazania: wyczerpanie nerwowe, bezsenność, stres, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, złe samopoczucie, wewnętrzny niepokój, kaszel, pyłkowica, schorzenia skórne (jako lek wspomagający), okres po- i przekwitania. Rp. Owoc dzikiej róży - 2 łyżki Kwiat lub liść pierwiosnka - 2 łyżki Kwiat lipy - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Ziele hyzopu - 1 łyżka Ziele lebiodki - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Owoc bzu czarnego - 1 łyżka Owoc anyżku - 1 łyżka Korzeń omanu - 1 łyżka Kwiat lawendy - 1 łyżka Owoc jałowca lub pączki, igliwie, gałązki sosny, świerku albo jodły - 1 łyżka Liść szałwi - 1 łyżka Wymieszać starannie. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć 20 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml; dzieci - 50-100 ml 4 razy dz. Wskazania: nieżyty układu oddechowego, pokarmowego i moczowego, choroby zakaźne, przeziębienie, kaszel, alergie, bóle brzucha, schorzenia skórne, gorączka, zaburzenia przemiany materii, kamica moczowa i żółciowa, zastoje żółci, wyczerpanie nerwowe.

Ruta zwyczajna - Ruta graveolens (Rutaceae). Opis. Krzewinka do 100 cm wys.; w pierwszym roku tworzy rozetę liści pierzastosiecznych, a w drugim roku wykształca wysoki pęd z kwiatami i owocami; liście 2-3-krotnie pierzastosieczne zawierające zbiorniczki wypełnione olejkiem lotnym; kwiatostan baldachokształtny; kwiaty boczne 4-krotne, szczytowe 5-krotne; kielich 4-5 działkowy; korona złożona z 4-5 zielonożółtych płatków, na bokach ząbkowanych; pręcików 8-10; słupek 1; owoc – torebka. Do celów leczniczych i farmaceutycznych uprawiana. W obrocie handlowym znajdują się nasiona ruty, zatem każdy może ją pozyskać z własnej uprawy. Nasiona wysiewać kupkowo (po 4) w II połowie lutego lub w I połowie marca do skrzynek napełnionych ziemią kompostową z piaskiem; trzymać je w dobrze nasłonecznionym miejscu i w temp. 20-25o C. Gdy wykształcą odpowiednią liczbę liści (5-6) i osiągną odpowiednią wysokość (5-8 cm) należy je wysadzić wprost do gruntu w odstępach 30-40 cm, nie wcześniej jednak jak w II połowie maja i do gleby dobrze użyźnionej (nawożonej kompostem, obornikiem lub nawozami sztucznymi, np. Azofoską. Sadzić na stanowiskach dobrze nasłonecznionych. Ruta lubi zraszanie i wilgotną glebę. Surowiec. Surowcem jest ziele i liść ruty (FP I, II, III, IV; - Herba et Folium Rutae, które zbiera się stopniowo odcinając górne pędy rośliny (15-20 cm od dołu) przed lub w czasie kwitnięcia rośliny. Krzewinkę ruty można eksploatować nawet 3-4 lata pod warunkiem, że będzie się to działo stopniowo i racjonalnie. Surowiec suszy się w temp. do 40o C. Ziele lub liść ruty można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich (opak. 50 g). Skład chemiczny. Surowce zawierają olejek eteryczny - ok. 0,3%, rzadko 0,7% (składniki: metylo-n-heptylowy keton, metylo-n-nonylowy keton, keton metylooltylowy, keton metylo-n-amylowy, metylo-n-heksylowy keton, pinen, cymen, limonen, aldehydy, kwasy, estry i karbinole), rutaretynę (glukozyd rutaryny), rutamarynę, kw. graveolenowy, psoralen, bergapten, ksantotoksynę, alkaloidy - 0,2%, flawonoidy (rutozyd - 1-2%, ramnotyna). Alkaloidy znajdujące się w rucie można podzielić na 3 grupy: 1. Alkaloidy chinolinowe - graveolina, graveolinina, 2. Alkaloidy furochinolinowe - fagaryna, skimianina kokusaginina. 3. Alkaloidy pochodne akrydonu - arborynina, rutakrydon. Działanie. Ruta działa żółciopędnie, moczopędnie, przeciwalergicznie, przeciwprzesiękowo, rozkurczowo, przeciwobrzękowo, stymulująco, odkażająco, hipotensyjnie, wykrztuśnie, fotouczulająco, przeciwzapalnie, uspokajająco, lekko nasennie, przeciwbólowo; przeciwdziała powstawaniu wybroczyn krwawych przez uszczelnienie i wzmocnienie naczyń krwionośnych; z solami miedzi tworzy połączenia, neutralizuje więc działanie jonów miedzi w tkankach; hamuje utlenianie kwasu askorbinowego i adrenaliny, a zarazem wzmaga i przedłuża ich działanie; rozszerza naczynia wieńcowe i krwionośne; zwiększa wydzielanie soku trzustkowego i żołądkowego. W dużych dawkach jest niebezpieczna, gdyż kurczy mięśnie macicy; zażyta w dużych ilościach wywołuje efekt neurodepresyjno-narkotyczny, ślinotok, podrażnienie śluzówek, zwolnienie tętna, nierne obniżenie ciśnienia krwi, biegunkę, wysypkę, świąd, bóle i zawroty głowy, obrzęk języka, zapaść i śmierć. Wskazania: choroby wątroby, pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, trzustki, śledziony, nerek i dróg moczowych; łamliwość i przepuszczalność naczyń krwionośnych, obrzęki, stłuczenia, opuchlizny, wysięki około= stawowe, pokrzywka, łuszczyca, trądzik młodzieńczy i różowaty, dermatoza okołoustna, opryszczka, teleangiektazje, żylaki, bielactwo, nadciśnienie, choroba wieńcowa, dusznica bolesna, osłabienie serca, wybroczyny na siatkówce, zapalenie spojówek i gałki ocznej (naczyniówki, rogówki itd.), krwiomocz, zażywanie i niedobór wit. C, miażdżyca, choroba Wilsona, wszelkie choroby zakaźne, zmęczenie, zatrucia, wadliwa przemiana materii, stres, wyczerpanie nerwowe, lęk, bezsenność, drżenie, wewnętrzny niepokój, nerwice mięśniowe, nerwica serca, jelit i żołądka, zapalenie przydatków, choroby alergiczne i układu oddechowego, zapalenie korzonków nerwowych, reumatyzm, dna, zaburzenia hormonalne, zaburzenia miesiączkowania, zapalenie żył, stany zapalne uszu, węzłów chłonnych i przewodu pokarmowego, zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia koncentracji, osłabienie pamięci, stany ozdrowieńcze, osłabienie wzroku, złamanie kości, zapalenie okostnej, naderwanie l zapalenie ścięgien. Przeciwwskazania: ciąża, uczulenie na roślinę (olejek zawarty w rucie u niektórych osób może spowodować świąd skóry, jej zaczerwienienie i zapalenie oraz pojawienie się pęcherzyków). Uwaga! W czasie zażywania przetworów z ruty nie opalać się. Z tego względu, że większość substancji czynnych zawartych w rucie nie rozpuszcza się w wodzie wyciągi alkoholowe są bardziej wartościowe od wyciągów wodnych.

Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 60 min.; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 10-15 kg - 14-20 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 2-3 razy dz. Alkoholatura „zimna": pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce; dzieci ważące 10-15 kg - 0,7-1 ml, 20-25 kg - 1,4-1,7 ml, 30-35 kg - 2,1-2,5 ml, 40-45 kg - 2,8-3,2 ml, 3 razy dz. Nalewka rutowa - Tlnctura Rutae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Intrakt rutowy - Intractum Rutae: pół szkl. świeżego ziela zalać 300 ml wina lub wódki o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak alkoholaturę. Alkoholmel Rutae: do 100 ml wyciągu alkoholowego z ruty wlać 100 ml miodu i 50 ml soku z cytryny, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci - 1-2 łyżeczki. Mel Rutae: suche ziele ruty zmielić na proszek. Na każdą łyżeczkę proszku rutowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny lub wódki, wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce; dzieci 1 łyżeczka miodku rutowego 3 razy dz. W przypadku schorzeń skórnych (żylaków, teleangiektazji, plamic, pryszczy, ropni, siniaków, ran itd.) rutę stosować wewnętrznie i zewnętrznie (wcieranie wyciągów alkoholowych, oleju rutowego lub maści rutowej). Olej rutowy - Oleum Rutae: pół szkl. świeżego lub suchego ziela zalać 200 ml oleju o temp. 60 stopni C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-2 razy dz. po 1 łyżeczce po jedzeniu lub stosować do wcierań w skórę przy pękających naczyniach krwionośnych, żylakach, plamach, trądziku, owrzodzeniach, dermatozach, liszajach, ropniach, ranach, opryszczce, siniakach i in. Olej rutowy wcierać też w szyję, plecy, brzuch, klatkę piersiową, stopy przy chorobach zakaźnych, goryczce, przeziębieniu i zapaleniu korzonków nerwowych, mięśni i stawów. Takie wcieranie stosować też przy osłabieniu, zmęczeniu i nieżytach układu oddechowego. Jest bardzo pomocne, a przy tym nigdy nie zawodzi. Rp. Maść rutowa - Unguentum Rutae. Składniki: - 1 łyżka nalewki rutowej - 1 łyżka oleju rutowego - 2 łyżki gliceryny - 60 g kremu lub maści Linomag (lub lanoliny, maści z wit. A, euceryny) - 1 łyżka smalcu wieprzowego Sposób przyrządzeni a s do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć smalec i Linomag oraz olej rutowy; gdy podłoża maściowe ulegną rozpuszczeniu i gdy wymieszamy je z olejem rutowym poprzez energiczne ucieranie i lekkie podgrzewanie (składniki utworzą jednolitą masę) wlać do moździerza nalewkę rutowa wymieszaną z gliceryną; wszystko razem ucierać i podgrzewać aż do połączenia. Ciepłą maść przelać do pojemnika i przenieść w zimne miejsce. Stosować do natłuszczania skóry i warg spękanych, suchych, ze stanem zapalnymi, wrażliwych oraz przy pękaniu naczyń krwionośnych (plamicach). Maść wybiela też skórę likwidując plamy. W razie uczulenia maść odstawić. Rp. Ziele ruty - 1 łyżka Ziele dziurawca - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Kora lub liść kaliny - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Owoc bzu czarnego - 1 łyżka Ziele mniszka - 1 łyżka Owoc głogu - 1 łyżka Kwiat (liść) głogu - 1 łyżka Owoc (kwiat lub liść) Jarzębiny - 1 łyżka Liść kasztanowca - 1 łyżka Korzeń arcydzięgla - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Ziele nostrzyka - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 100 ml. Dzieci ważące 10-15 kg - 15 ml, 20-25 kg - 25-30 ml, 30-35 kg - 40-50 ml, 40-45 kg - 50-60 ml, 3 razy dz. Wskazania: pękanie naczyń krwionośnych, żylaki, wybroczyny na siatkówce, nadciśnienie, nierne i bolesne oraz nieregularne krwawienia miesiączkowe, stan przedmiesiączkowy, osłabienie

pomiesiączkowe, bladość, częste zesłabnięcia, uderzenia krwi do głowy, nagłe uczucie gorąca, szum w uszach, zawroty głowy, częste zapadanie na choroby zakaźne, nieżyty układu oddechowego, choroby alergiczne, stany zapalne nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, skąpomocz, bóle nerek, obrzęki, reumatyzm, dna, schorzenia skórne, zatrucia, zaburzenia metaboliczne i trawienne, choroby trzustki, wątroby, pęcherzyka i dróg żółciowych, zaburzenia hormonalne, cukrzyca, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność ,lęki, wewnętrzny niepokój, okres po- i przekwitania, zaburzenia sercowe, nerwice wegetatywne, np. żołądka, serca, jelit, nieżyt jelit i żołądka, zaparcia, brak apetytu, wypadanie włosów, sine i zimne ręce, upławy, zapalenie jąder, stan zapalny przydatków, rak, choroby dziąseł (krwawienia, stany zapalne), choroby śledziony.

Rutwica lekarska - Galega officinalis (Leguminosae). Opis. Bylina do 100 cm wys.; łodyga podnosząca się, rozgałęziona; liście nieparzysto-pierzasto-złożone, krótkoogonkowe, o 9-17 listkach; listki lancetowate, wydłużone, zaostrzone, nagie; przylistki szerokolancetowate: grona kwiatowe gęste, wyrastające z kątów liści, od których są dłuższe; kwiaty niebieskawo-białe na nitkowatych szypułkach; owoc - strąk. Roślina uprawiana; dziko rośnie na wilgotnych łąkach, na brzegach wód i w zaroślach w pd.-zach. Polsce oraz w Bieszczadach i w lasach Beskidów. Kwitnie od lipca do sierpnia. Surowiec. Surowcem jest kwitnące ziele - Herba Galegae, które jest sprzedawane w aptekach i w sklepach zielarskich . Skład chemiczny. Ziele zawiera alkaloidy (galeginę, hydroksygaleginę, peganinę), glikozyd flawonoidowy - galuteolinę, flawonoidy (luteolinę, kwercetynę, kempferol, izoramnetynę), saponiny, czterocukier - stachiozę, garbniki, gorycze, sole mineralne i witaminy. W surowcu występuje około 0,3% galeginy złożonej z węgla, wodoru i azotu oraz olejek eteryczny. Działanie. Wyciągi z rutwicy działają napotnie, przeciwgorączkowo, żółciopędnie, moczopędnie, mlekopędnie i hipoglikemicznie (obniżają stężenie glukozy we krwi). Napar: 2 łyżki ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut: przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 15 ml, 15-20 kg - 25 ml, 25-30 kg - 35-40 ml, 35-40 kg - 50-75 ml, 45-50 kg - 80-90 ml, 3-4 razy dz. Nalewka rutwicowa - Tinctura Galegae: pół szkl. suchego ziela zalać 300 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki; dzieci ważące 10-15 kg - 1 ml, 20-25 kg - 1,5 ml, 30-35 kg - 2-2,5 ml; 40-45 kg - 3 ml, 3-4 razy dz. Intrakt rutwicowy - Intractum Galegae: 1 szkl. świeżego ziela zalać 400 ml alkoholu 40-70% o temperaturze wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. Rp. Nalewka z rutwicy - 10 ml Nalewka kokoryczkowa - 10 ml Nalewka szałwiowa - 10 ml Nalewka pokrzywowa - 10 ml Nalewka łopianowa - 10 ml Nalewka z porostu islandzkiego - 10 ml Nalewka morszczynowa - 10 ml Wymieszać. Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżeczce. Wskazania: cukrzyca, nadciśnienie, zaburzenia przemiany materii. Fizjologiczne (prawidłowe) stężenie glukozy D (+) we krwi człowieka wynosi 3,9-6,1 mmol/l (0,7-1,1 g/l). W moczu glukoza normalnie nie występuje. W cukrzycy stężenie glukozy we krwi zwiększa się, a objaw ten określa się mianem hiperglikemii. Po przekroczeniu progu nerkowego - 10 mmol/l (1,8 g/l) glukoza pojawia się w moczu - glukozuria (cukromocz). Niewielkie ilości glukozy w moczu można stwierdzić u osób po dużym napięciu nerwowym, w stanach lęku i stresu, a także po zjedzeniu obfitego posiłku węglowodanowego. Insulina zmniejsza stężenie glukozy we krwi, zwiększając przechodzenie glukozy D do komórek.

Skrzyp - Equisetum (Equisetaceae). Opis. 1. Skrzyp polny – Equisetum arvense – roślina wieloletnia dorastająca do 30 cm wys., średnio 15-20 cm. Pędy zarodnikowe: łodygi soczyste, żeberkowane, żółtobrunatne lub czerwonawe; pochewki wokół łodygi są 8-9-ząbkowe, brunatnawe; na szczycie kłosy zarodnikonośne. Pędy asymilacyjne: dorastają do 20-30 cm wys.; zielone, wokół łodygi pochewki 6-18 czarne ząbki, biało obrzeżone. Ulistnienie okółkowe. Liście właściwe są zrośnięte we wcześniej wspomniane pochewki, czyli liście są drobne, ząbkowane. To, co ludzie zwykli nazywać liśćmi jest w rzeczywistości odgałęzieniami pędu głównego. Odgałęzienia są więc wąskie, równowąskie, kanciaste, szorstkie, ułożone okółkowo, barwy zielonej. Zwiększają one powierzchnię asymilacyjną pędu. 2. Skrzyp łąkowy – Equisetum pratense – roślina wieloletnia, dorastająca do 30-35 cm wys. Pęd zarodnikowy – żółtawy, pochewki w węzłach łodygi są 10-15-żabkowe, biało obrzeżone. Pędy asymilacyjne szarozielone, wąskie odgałęzienia nieco zwisłe, w okółkach, 3-kanciaste. 3. Skrzyp leśny - bylina do 60 cm wys.; pędy asymilacyjne jasnozielone z licznymi rozgałęzionymi, wiotkimi, zwisającymi w dół, długimi gałązkami; gałązki w przekroju poprzecznym mają kształt równoramiennego krzyża, podobnie jak u skrzypu polnego. Rośnie w lasach, w zaroślach, na zrębach, nad wodami, przy łąkach podmokłych, na polanach, zawsze jednak w miejscach cienistych i przy drzewach. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Equiseti, które zbiera się od czerwca do sierpnia i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60-70o C. Suche ziele jest bardzo kruche, ma miły, sianopodobny zapach. Należy je zmielić i przesypać do szczelnego naczynia. Herba Equiseti (FP I, II,III, IV i V) - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Ściany komórkowe skrzypów są przesycone krzemionką – ok. 5-6%, rzadko 10%, która rozpuszcza się w wodzie i w alkoholu, czyli przechodzi do rozpuszczalnika i jest przy przyswajalna dla naszego organizmu. Skrzypy ponadto zawierają flawonoidy - galuteolinę, ekwizetrynę, luteolinę, kwercetynę, izokwercytrynę, kemferol i apigeninę; saponiny ok. 3-5% (ekwizetoninę), indanonowce, kw. akonitynowy, kw. szczawiowy, kw. jabłkowy, karotenoidy, alkaloidy (nikotynę, trójmetoksypirydynę, palustrynę, palustrycynę), tiaminazynę czyli antyaneurynę, kw. kawowy, garbniki i in. Działanie. Wyciągi ze skrzypów działają moczopędnie, przeciwobrzękowo, odtruwająco, przeciwkamiczo (zapobiegają powstawaniu kamicy moczowej), przeciwmiażdżycowo, przeciwrakowo, lekko żółciopędnie; uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, stabilizują błony komórkowe (wpływ przeciwwysiękowy), regulują przemianę materii, utrzymują prawidłową elastyczność skóry i błon śluzowych, a przez to zapobiegają powstawaniu zmarszczek, zwiększają krzepliwość krwi, ułatwiają organizmowi przyswojenie wapnia; likwidują drobne krwawienia, wzbogacają organizm w niezbędną krzemionkę, jony K (potas) i Mg (magnez). Wskazania: skąpomocz, obrzęki, gruźlica, choroby pęcherza moczowego, dróg moczowych i nerek (stany zapalne, krwawienia, kamica), skaza dnawa (artretyzm), trądziki, żylaki, łuszczyca, rany, pryszcze, łojotok, reumatyzm, krwotoki z nosa (+ liść kasztanowca), nierne krwawienia menstruacyjne, ciąża, laktacja, podeszły wiek, profilaktyka, kaszel, zaburzenia przemiany materii, wszelkie choroby zakaźne, nieżyt jelit i żołądka, choroby wątroby, hemoroidy, kuracja odmładzająca, złamanie kości (fractura), zapalenie okostnej, wybroczyny na siatkówce, pękanie naczyń krwionośnych, teleangiektazje, rany, oparzenia, opryszczki, upławy, zapalenie przydatków, choroby błon śluzowych, stany zapalne spojówek i gałki ocznej, nadciśnienie, choroby uszu, krwawiączka, choroby paznokci i włosów, schorzenia dziąseł (krwawienia, stany zapalne), zatrucia. Przeciwwskazania: brak lub niedobór wit. B1, rwa kulszowa, postrzał, zapalenie korzonków nerwowych, bradykardia, rzucawka ciążowa, mięśniobóle, przykurcze mięśni. Uwaga !!! Osoby pijące przetwory ze skrzypu powinny jednocześnie zażywać wit. B1 - 1 razy dz. po 1 tabl. 25 na 2 h przed wypiciem preparatu skrzypowego. Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wody wrzącej; parzyć pod przykryciem 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 100-150 ml lub 2 razy dz. po 200 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 3-6 kg - 2 łyżeczki, 7-8 kg - 3 łyżeczki płynu 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 2 łyżki, 15-20 kg - 40 ml, 2530 kg - 50 ml, 35-40 kg - 75 ml, 45-50 kg - 85-90 ml, 3-4 razy dz. Odwar: 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; uzupełnić brakującą Ilość wody; przecedzić. Pić jak napar.

Nalewka skrzypowa (skrzypówka) - Tinctura Equiseti: 1 szkl. suchego ziela zalać 500 ml wódki lub spirytusu; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub 2 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody. Nalewka nie zawiera krzemionki. Intrakt skrzypowy - Intractum Equiseti; pół szkl. świeżego zmielonego ziela zalać 300 ml alkoholu 4070% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać jak nalewkę. W przypadku chorób skórnych, ocznych i błon śluzowych stosować przemywanie odwarem lub nalewką, okłady, pędzlowanie i płukanki. Zawiera krzemionkę. Cenny w leczeniu trądziku różowatego, sterydowego i dermatozy okołoustnej.

Stokrotka pospolita - Bellis perennis (Compositae). Opis. Bylina dorastająca do 20 cm wys.; listki w różyczce, łopatkowate, brzegiem ząbkowane (nie zawsze), nagie lub owłosione; kwiaty na długich szypułkach, języczkowe - białe, często czerwono nabiegłe, rurkowe - żółte. Kwitnie od kwietnia do października. Rośnie na łąkach, na polanach, przy drogach, na trawnikach, w sadach, w ogrodach. Stokrotki są często uprawiane w celach dekoracyjnych. Odmiany szlachetniejsze (pełne, czerwono plamiste) też są oczywiście lecznicze. Surowiec. Surowcem jest ziele lub sam kwiat (koszyczek) stokrotki - Herba vel Flos (Anthodium) Bellidis. Surowce należy wysuszyć w temp. do 40o C. Fl. Bellidis - w sprzedaży w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Surowca zawierają olejek eteryczny, flawonoidy, saponiny, gorycz, garbniki, kwasy, sole, witaminy i inne substancje nie zbadane. Działanie. Stokrotka działa przede wszystkim moczopędnie, odtruwająco, zapobiega powstawaniu obrzęków i kamicy moczowej, reguluje przemianę materii, obniża ciśnienie krwi, reguluje wypróżnienia i cykl miesiączkowy. Wskazania: zaburzenia przemiany materii, choroby zakaźne, zatrucia, zaparcia, schorzenia skórne, kamica moczowa, stany zapalne układu moczowego, obrzęki, dna, reumatyzm, nieżyt żołądka i jelit, kaszel, nadciśnienie, skąpomocz, pękanie naczyń krwionośnych. Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1 szkl. wrzątku; parzyć pod przykryciem 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki płynu 3-4 razy w ciągu doby; dzieci - 100 ml 3 razy dz.

Ślaz leśny i ślaz zaniedbany - Malva sylvestris et Malva neglecta (Malvaceae). Opis. 1). Ślaz leśny czyli dziki - roślina dwu- lub trzyletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga podnosząca się, w górze owłosiona, rozgałęziona; liście 5-7-dłoniastoklapowane; kwiaty umieszczone w kątach liści; działki kielicha podługowate w liczbie 3; płatki korony - purpurowo-różowe z ciemnymi prążkami lub fioletowe, głęboko wcięte; owoc - rozłupnia. Kwitnie od lipca do września. Roślina pospolita; rośnie na przydrożach, na przychaciach, na łąkach i ugorach, w starych sadach i ogrodach. 2). Ślaz zaniedbany czyli pospolity - bylina do 50 cm wys.; łodyga podnosząca się; liście owłosione, okrągławe lub nerkowate, długoogonkowe, 5-7-klapowe, brzegiem kartowane, w nasadzie sercowate; kwiaty w kątach liści, szypułkowe, po kilkę, bladoróżowe lub białe; owoc - rozłupnia złożona z rozłupek tworzących charakterystyczny krążek. Kwitnie od czerwca do września. Roślina pospolita; rośnie na glebach piaszczystych i wapiennych (przydroża, przychacia, polne drogi, zapuszczone grządki, ugory). Surowiec. Surowcami są: kwiat i liść ślazu leśnego - Flos et Folium Malvae sylvestris (FP I,II,III, IV) oraz ziele lub liść ślazu zaniedbanego - Herba vel Folium Malvae neglectae. Surowce suszy się w temp, do 40o C. Kwiat ślazu leśnego można kupić w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Ślazy zawierają śluzy - ok. 8% glikozyd - syringidynę, garbniki, malvinę, delfinidynę, malvidynę (te trzy ostatnie do antocyjany), karoten, sole magnezowe i wapniowe, kwasy (np. uronowe), witaminy i in. Działanie. Napar, macerat i odwar ze ślazów działają osłaniająco (powlekająco), zmiękczająco (np. na masy kałowe, strupy), przeciwzapalnie, przeciwbiegunkowo, żółciopędnie; regulują wypróżnienia. Wskazania: nieżyt układu oddechowego i pokarmowego (stany zapalne, zakażeniowe, ropne), zaburzenia trawienia, zaparcia, biegunka, zażywanie leków, które uszkadzają lub mogą uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, np. salicylanów, sulfonamidów, antybiotyków; stany zapalne gałki ocznej i spojówek, przemęczenie i opuchnięcie oczu; stany zapalne gardła i jamy ustnej oraz warg sromowych i pochwy, suchość skóry; choroba wrzodowa. Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 100 ml (ok. 6 razy w ciągu doby); niemowlęta - 1- 3 łyżki naparu 4-6 razy dz. Jeżeli chcemy uzyskać odwar to należy 2 łyżki suszu ślazowego pogotować w 200 ml wody przez 5-8 minut. Macerat: 4 łyżki liści lub ziela ślazu zalać 200 ml wody przegotowanej o temp. pokojowej; odstawić pod przykryciem na 8 godzin, po czym przecedzić. Pić jak napar. Rp. Napar lub odwar ślazowy - 100 ml Odwar z lukrecji - 100 ml Odwar z korzeni babki - 100 ml Odwar z korzeni żywokostu - 100 ml Odwar z siemienia lnianego - 100 ml Napar lipowy - 100 ml Płyny wymieszać. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 ml; niemowlęta - 1 łyżka 3-4-6 razy dz.; dzieci - 50-100 ml kilka razy w ciągu dnia. Wskazania: nieżyt układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, zaparcia, biegunka, zaburzenia trawienne, stany zapalne Jelit i żołądka, choroba wrzodowa, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków syntetycznych, bóle brzucha. Można też stosować do przemywania skóry suchej i wrażliwej (płyn przechowywać w lodówce nie dłużej jednak jak 7 dni), trądzikowej, pomarszczonej i z dużą ilością wągrów. Polecam też zastosować okłady na twarz i szyję przez 40 minut. Stosować do lewatyw (100-250 ml płynu o temp. 37o C) przy stanach zapalnych odbytu, bańki odbytowej, jelita grubego, przy zaparciach i biegunkach oraz niestrawności i hemoroidach. Używać również do płukania umytych włosów, które są suche i łamliwe oraz z łupieżem tłustym i suchym. Rp. Ziele (kwiat) ślazu - 2 łyżki Kwiat bławatka - 1 łyżka Kwiat lub ziele pierwiosnka - 1 łyżka Ziele świetlika - 1 łyżka Kwiat lipy - 1 łyżka Ziele fiołka tr. - 1 łyżka Wymieszaj. Przyrządzić i dawkować jak napar ślazowy.

Wskazania: kaszel, chrypka, katar, stany zapalne i zakażeniowe dróg oddechowych, pyłkowica, choroba wrzodowa, nieżyt jelit i żołądka, przeziębienie, choroby zakaźne, stany zapalne układu moczowego, skąpomocz, kamica moczowa. Stosować do okładów na oczy przy stanach ropnych i zapalnych.

Śliwa tarnina - Prunus spinosa - (Rosaceae). Opis. Krzew do 4 m wys.; gałązki z ostrymi kolcami, starsze zdrewniałe, młode owłosione, czerwonobrunatne; liście podłużnie eliptyczne, brzegiem piłkowane, krótkoogonkowe; kwiaty białe, pachnące, pojawiają się przed liśćmi; owoc - kulisty, ciemnoniebieski z nalotem, cierpki w smaku pestkowiec. Kwitnie w II poł. kwietnia i w maju. Roślina pospolita; sadzona na miedzach, często spotykana na skrajach lasów i zarośli. Surowiec. Surowcem są kwiaty i owoce - Flos et Fructus (Baccae) Pruni spinosae. Owoce i kwiaty można kupić w sklepach zielarskich. Kwiaty zbiera się na przełomie kwietnia i maja, a następnie suszy szybko w ciemnym i przewiewnym miejscu w temp. do 35-40o C. Do tej temperatury można ogrzać lekko piekarnik i tam kwiaty wysuszyć. Owoce zbiera się w październiku, po przymrozku i suszy w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 70o C. Owoce należy zmielić, czego nie wymagają kwiaty. Skład chemiczny. Kwiaty zawierają olejek eteryczny z kamforą, flawonoidy (kwercetyna, kemferol i jego 2,7-diramnozyd), nektar, garbniki, prunazynę, cukrowce i sole oraz kwasy. Owoce zawierają garbniki - do 4%, alkaloidy, pektyny, cukry, wit. C -ok. 30 mg/100 g, kw. jabłkowy, antocyjany, flawony (kemferol) i prunazynę. Działanie. Kwiaty działają napotnie, moczopędnie, lekko przeczyszczająco, lekko przeciwbólowo, przeciwzapalnie, uspokajająco, rozkurczowo, żółciopędnie; uszczelniają naczynia krwionośne. Owoce wywierają wpływ ściągający, orzeźwiający i moczopędny. Wskazania (KWIATY): skąpomocz, zapalenie nerek i dróg moczowych, krwiomocz, kamica moczowa, obrzęki zastoinowe, dna, reumatyzm, zatrucia, zaparcia, zapalenie śluzówki przewodu pokarmowego, hemoroidy, zaburzenia trawienia, bezsenność, stres, wyczerpanie nerwowe, lęki, okres po- i przekwitania, stany przedmiesiączkowe, schorzenia alergiczne i skórne, choroby zakaźne, przeziębienie, nieżyt układu oddechowego. Napar: 4 łyżki kwiatów zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci do 7 r ż. -30-50 ml, od 7 do 12 r ż. - 100 ml, od 13 do 15 r ż. - 120-150 ml; niemowlęta ważące 8-9 kg - 2 łyżeczki płynu 3 razy dz. Wskazania (OWOCE): chorobę wrzodowa, niestrawność, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, biegunka, zapalenie pochwy i warg sromowych, upławy, nierne krwawienia miesiączkowe, zapalenie gardła i jamy ustnej, zapalenie przydatków. W przypadku chorób kobiecych pić odwar z owoców i jednocześnie stosować nasiadówki w odwarze 30 minutowe lub płukanki. Odwar: 2 łyżki owoców zalać 1 szkl. wody; gotować 5 minut; odstawić na 15 minut; przecedzić. Pić 34 razy dz. (w ostrych stanach co 4 godz.) po 100 ml. Dzieci ważące 10-15 kg - 20 ml, 20-25 kg - 30 ml, 30-35 kg -40-50 ml, 40-45 kg - 60 ml, 3-4 razy dz.

Tasznik pospolity - Capsella bursa pastoris (Cruciferae ). Opis. Roślina dwuletnia dorastająca do 40 cm wys.; łodyga gałęzista, mocna, sztywna; liście dolne zebrane w różyczkę, zatokowo ząbkowane lub pierzastodzielne, niekiedy całobrzegie, podługowate, na ogonkach; liście górne siedzące; kwiatostan - grono baldachokształtne; kwiaty białe, drobniutkie, rzadziej różowawe; owoc - sercowatotrójkątna łuszczynka osadzona na cienkiej, nitkowatej szypułce. Kwitnie od kwietnia do października. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na ugorach, na polach, na grządkach, przy drogach, w sadach, w ogrodach i na usypiskach ziemi, przy budowach, wykopach). Uwaga! Tasznik jest często mylony z tobołkami polnymi - Thlaspi arvense łodyga kanciasta, bruzdowana; liście zatokowo ząbkowane; cała roślina pachnie czosnkiem; łuszczynka jajowata, szeroko oskrzydlona. Tobołki wykazują podobne właściwości lecznicze i mają podobny skład chemiczny. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Bursae pastoris lub ziele wraz z korzeniem Herba cum radicibus Bursae pastoris, które zbiera się w czasie kwitnięcia, ale gdy już są owoce, i suszy w temp. do 35o C. Trwałość surowca 4 miesiące!. Ziele tasznika sprzedawane jest w sklepach zielarskich i w aptekach (patrz data na opakowaniu!). Z tobołków pozyskuje się ziele wraz z palowym korzeniem - Herba cum radicibus Thlaspeas, w czasie kwitnięcia. Skład chemiczny. Ziela i korzeń tasznika oraz tobołka zawierają cholinę, acetylocholinę, tyraminę, garbniki, fitochinon, ryboflawinę, kw. askorbinowy, karoten, saponiny, glikoalkaloid siarkocyjanowy -siarkocyjaninowy allilu, kw. kawowy, kw. jabłkowy, kw. cytrynowy, kw., fumarowy, sole siarki, potasu, fosforu i wapnia, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę, diosminę), histaminę i in. Działanie. Wyciągi z tasznika i tobołka wywierają wpływ przeciwkrwotoczny, odkażający, wykrztuśny, żółciopędny, moczopędny, przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny. Zwiększają perystaltykę jelit, regulują przemianę materii, likwidują nieżyty jelit i żołądka, uszczelniają i wzmacniają naczynia krwionośne, zapobiegają wylewom krwi pod skórę, wysiękom limfy; kurczą macicę, drażnią zakończenia nerwów układu współczulnego, kurczą naczynia, podnoszą ciśnienie krwi, zwiększają napięcie ścian żołądka i jelit, hamują krwotoki maciczne. Wskazania: głównie krwotoki maciczne (zamiast sporyszu i kłączy gorzknika), nierna krwawienia miesiączkowe, niskie ciśnienie krwi, plamice, żylaki, krwotoki z siatkówki i wybroczyny na siatkówce, krwawienia z nosa i dziąseł (+ wit. C i napar z ruty), krwiomocz, zapalenie nerek l pęcherza moczowego, biegunki (w tym także krwawe), gruźlica, teleangiektazje, trądzik różowaty, choroba wrzodowa, kamica moczowa ł żółciowa, reumatyzm, dna, wysięki limfatyczne i okołostawowa, nocne moczenie i polucje, pokrzywka, czerwonka, krwawiączka, wymioty u ciężarnych, hemoroidy. Najbardziej wartościowe są zimne wyciągi z ziela (sok, macerat, nalewka, alkoholatura). Bezwartościowe są napary, odwary, intrakty. Macerat: 4 łyżki świeżego lub suchego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić w zależności od potrzeby 100-150 ml 2-4 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 21-32 ml. 20-25 kg - 42,8-53,5 ml, 30-35 kg - 64-75 ml, 40-45 kg - 85,796,4 ml, 3-4 razy dz. Nalewka tasznikowa - Tinctura Capsellae bursae: 1 szkl. ziela zalać 400-500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3.4 razy dz. po 1-2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie. Alkoholatura zimna: pół szkl. świeżego i zmielonego ziela zalać 300 ml alkoholu 40-70% o temp. pokojowej; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1-2 łyżeczki. Miód tasznikowy - Mel Bursae pastoris: na każdą łyżkę miodu dać 1 łyżeczkę proszku tasznikowego z suchego ziela i pół łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Sok tasznikowy - Succus Bursae pastoris: świeże ziele tasznika (lub oczywiście tobołka) zmielić przez maszynkę do mięsa. Każdą 1 szkl. masy roślinnej zalać 100 ml wódki, wytrawiać o godzin w szczelnie zamkniętym słoju, po czym wszystko przepuścić przez sokowirówkę. Otrzymany wyciąg zażywać 3-46 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody. Na zimę zakonserwować poprzez zalanie winem (100 ml wyciągu na 150 ml wina) lub miodem (100 ml wyciągu na 100 ml miodu i 50-60 g gliceryny). Tak zakonserwowany lek zażywać 3-4 razy dz. po 2-3 łyżeczki. W mieszankach ziołowych, z których przyrządza się odwar lub napar tasznik pełni rolę dostarczyciela flawonoidów uszczelniających i wzmacniających naczynia krwionośna, w minimalnym natomiast stopniu - środka hemostatycznego = przeciwkrwotocznego.

Tatarak zwyczajny - Acorus calamus (Araceae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącze grube, pełzające, o silnym specyficznym zapachu; łodyga 3-kanciasta, u nasady czerwona; liście wąskie, silnie wydłużone, zaostrzone, płaskie; kwiatostan kolbowaty; kolba walcowata, pokryta zielonymi, drobnymi kwiatami. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tatarak rośnie nad brzegami wód (jeziora, stawy, bajora leśne, bagna, mokradła). Tatarak nie wydaje owoców w naszym klimacie. Rozmnaża się wegetatywnie. Owoc - sucha jagoda. Surowiec. Surowcem jest kłącze tataraku - Rhizoma Calami (FP I,II, III, IV i V) sive Rhizoma Acori calami, rzadziej liście czy kwiat - Folium, Flos Acori calami. Kłącza wykopuje się od marca do sierpnia lub lepiej od 15 czerwca do 15 sierpnia, bo wtedy właśnie panuje wysokie stężenie substancji czynnych w roślinie. Liścia i kwiaty pozyskuje się od 15 czerwca do 30 lipca. Surowce suszy się w temp. do 40o C, przy czym kłącza zalecam pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić kłącze i nalewkę tatarakową - Tinctura Calami. Skład chemiczny. Cała roślina zawiera olejek eteryczny (kłącze - do 6-6,5%, ziele o połowę mniej), którego głównymi składnikami są: azaron - 80%, kalamen - 4%, eugenol - 0,3%, kamfen - 0,2%, selinen, gwajen, pinen i mircen. Ponadto surowiec zawiera akorynę, saponiny, śluzy, gorycze, cholinę, kwasy, garbniki. Działanie. Wyciągi z tataraku wywierają działanie żółciopędne, rozkurczowe, przeciwzapalne, silnie odkażające, rozgrzewające, wykrztuśne, przeciwbólowe, uspokajające, napotne, słabo przeciwgorączkowe, wiatropędne, tonizujące, moczopędne, osłaniające; ponadto pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; zwiększają apetyt, regulują wypróżnienia i trawienie. Wskazania: nieżyt żołądka i jelit, niestrawność, sprue, biegunka, zaburzenia trawienia, ból brzucha, zapalenie pęcherzyka i dróg żółciowych oraz wątroby i trzustki, niedokwaśność treści żołądkowej, choroba wrzodowa, zaparcia, stany zapalne i zakażeni owe nerek oraz dróg moczowych, obfity i tłusty posiłek, nieżyt układu oddechowego, przeziębienie, wszelkie choroby zakaźne i skórne, osłabienie, wyczerpanie nerwowe, stres, bezsenność, choroby włosów, gorączka, kamica żółciowa i moczowa, wychudzenie, choroby alergiczne. Napar: 2 łyżki kłączy, liści lub kwiatów zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 2-4 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 6 ml, 5-6 kg - 10 ml, 7-8 kg - 15 ml, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 20 ml, 15-20 kg - 35 ml, 25-30 kg - 50-60 ml, 35-40 kg - 75-35 ml, 45-50 kg - 95-100 ml, 3-4 razy dz. Mocny napar lub odwar stosować do płukanek, okładów, przemywań i nasiadówek przy chorobach kobiecych (równocześnie pić napar!). Odwar: 2 łyżki kłączy zalać 2 szkl. wody; gotować 4-6 minut; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka tatarakowa - Tinctura Calami (tatarakówka): 1 szkl. kłączy lub liści zalać 500 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce lub stosować zewnętrznie do przemywań i okładów. Do płukania: 1 łyżka nalewki na 150 ml wody przegotowanej. Napar tatarakowy znakomicie leczy stany zapalne spojówek, powiek i gałki ocznej. Likwiduje też choroby alergiczne oczu. W tym celu polecam 10 minutowe okłady na oczy zmieniane co 5 minut, a stosowane co 6-8 godzin. Jednocześnie zażywać doustnie przetwory tatarakowe. Częste przemywanie skóry nalewką likwiduje wągry, pryszcze powstałe w trakcie miesiączki i ciąży, ropnie, owrzodzenia, liszaje, trądzik i wypryski. Niszczy też opryszczki. Olej tatarakowy - Oleum Calami: pół szkl. kłączy zalać 150 ml oleju lub oliwy o temp. 60 C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki przy chorobach pęcherzyka i wątroby oraz zaparciach i osłabieniu. Stosować też do wcierań leczniczych (rozgrzewających, inhalacyjnych, przeciwbólowych) przy wszelkich chorobach zakaźnych, nieżytach układu oddechowego, przeziębieniu, zmęczeniu, mięśnio-, stawo- i nerwobólach. Olej wciera się w szyję, plecy, klatkę piersiową, brzuch i w stopy. Olej tatarakowy używać także do maseczek olejowych przy cerze bladej, zanieczyszczonej wągrami i z licznymi ogniskami zapalnymi (pryszczami, zaczerwienieniami itd.) oraz w celach odmładzających. Włosy z łupieżem suchym i tłustym, łamliwe, zniszczone zabiegami fryzjerskimi, wypadające - nacierać obficie olejem tatarakowym, przykryć na 4-6 godz. po czym zmyć je w szamponie jajecznym lub ziołowym, a następnie wypłukać w naparze lepiężnikowym lub tatarakowym. Stosować aż do skutku. Napar, odwar lub olej tatarakowy stosować do lewatyw (100-200 ml płynu o temp, 38o C) doodbytniczych przy hemoroidach, stanach zapalnych, zakażeniowych, podrażnieniowych oraz bolesnym parciu na kał i niestrawności. Równocześnie pić wyciąg wodny z tataraku.

Macerat: 3 łyżki kłączy zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp. pokojowej; macerować pod przykryciem przez 6-8 godzin; przecedzić. Pić jak napar. Można podawać niemowlętom. Proszek tatarakowy - Pulvis Calami: suche kłącze zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po pół łyżeczki proszku, dobrze popić. Proszek ten można zmieszać z miodem (1 łyżeczka proszku na 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina) i zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Rp. Kłącze (liść, Kwiat) tataraku - 1 łyżka Ziele mniszka - 1 łyżka Ziele glistnika - 1 łyżka Liść mięty - 1 łyżka Ziele dziurawca - 1 łyżka Mech (porost) islandzki - 1 łyżka Wymieszać. Przyrządzić napar, który należy dawkować jak odwar z tataraku. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe wątroby, pęcherzyka, dróg żółciowych, bańki wątrobowotrzustkowej, trzustki, żołądka i jelit, niewydolność i ból wątroby, kamica żółciowa i moczowa, zastoje żółci, zaparcia, bóle brzucha, skurcze jelit i żołądka. Rp. Olej tatarakowy - 50 ml Olej szałwiowy - 50 ml Olej anyżowy - 50 ml Olej Jałowcowy - 30 ml Olej sosnowy (lub z innego iglaka) - 50 ml Wymieszać. Stosować do wcierań w całe ciało przed udaniem się na spoczynek. Równocześnie wypić napar z następującej mieszanki ziołowej: Rp. Ziele tymianku - 1 łyżka Kwiat dziewanny - 2 łyżki Kwiat lawendy - 1 łyżka Ziele majeranku - 1 łyżka Igliwie sosny, świerku, modrzewia lub jodły - 1 łyżka Siemię lniane - 1 łyżka Porost islandzki - 1 łyżka Korzeń babki lub żywokostu - 1 łyżka Korzeń lukrecji - 1 łyżka Kwiatostan macierzanki lub ziele lebiodki - 1 łyżka Owoc bzu czarnego - 1 łyżka śliwki suszone - 3 łyżki Owoc Jałowca - 1 łyżka Wymieszać bardzo starannie. 3 łyżki mieszanki zalać 2 szkl. wody; zagotować i od razu odstawić na 30 minut pod przykryciem. Następnie przecedzić., dobrze osłodzić miodem. Pić 4 razy dz. po 150-200 ml; dzieci - 100-150 ml. Wskazania do powyższej kuracji to: przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, odry, świnki czy ospy, nieżyty układu oddechowego, zmarznięcie, osłabienie, rekonwalescencja i stres.

Topola - Populus (Salicaceae). Opis. 1. Topola czarna - Populus nigra - drzewo do 30 m wys.; korona ciemnobrunatna; liście wiosenne owłosione, później nagle, jajowato-rombowate; kwiaty bez okwiatu, zebrane w gąsienicowate kwiatostany; pylniki czerwone; kwiaty żeńskie (słupkowe) z żółtymi znamionami; owoc - torebka z puchem w postaci waty. Kwitnie w kwietniu. 2. Topola biała - Populus alba - drzewo do 30 m wys.; korowina szarobiała; pączki ostre, nielepkie jak to jest w przypadku topoli czarnej, okryte filcem; liście zatokowowrębne, z wierzchu ciemnozielone, od spodu jasne, białawe. Lecznicza Jest także topola osika o charakterystycznie drgających na wietrze listkach kolistych lub jajowatokolistych, brzegiem ząbkowanych; korona żółtawoszara, dorasta do 25 m wys.; pączki lepkie i ostre. Cenna jest również topola aromatyczna czyli balsamiczna - Populus balsamlfera -drzewo do 20 m wys.; kora jasna; korona stożkowata; liście duże, jajowate, z wierzchu błyszczące, ciemniejsze niż od spodu; pączki ostre, wydłużone, pokryte żywicą o silnym zapachu; silny zapach wydzielają też młode liście. Do celów leczniczych używa się także topolę włoską - Populus italica i topolę kanadyjską - Populus canadensis. Surowiec. Surowcem są pączki, liście i całe młode gałązki wraz z pączkami lub rozkwitającymi liśćmi - Gemmae, Folium et Summitates (Frondes) cum folia Populi. Liście zbiera się w II połowie maja, w czerwcu i w I poł. lipca. Pączki i gałązki pozyskuje się od I poł. kwietnia do I połowy maja. Surowce suszy się w lekko ogrzanym otwartym piekarniku (do temp. 40 C) lub przed nim, Liście podczas suszenia często czernieją; jest to zjawisko normalne. W sklepach zielarskich niekiedy sprzedawane są pączki topoli. Skład chemiczny. Surowce zawierają benzoisalicynę, olejek eteryczny - ok. 0,5%, flawonoidy, populinę (glikozyd saligeniny połączony z kw. benzoesowym), żywice i garbniki. Działanie. Przetwory z topól wywierają głównie wpływ napotny, przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, wykrztuśny, uspokajający, żółciopędny, moczopędny, przeciwobrzękowy, poprawiający samopoczucie, wzmacniający i lekko nasenny (zwłaszcza w stosunku do dzieci i osób w podeszłym wieku). Pochodne salicyny hamują cyklooksygenazę prostaglandynową, w związku z czym działają przeciwbólowo (w dawce 200 ml naparu). Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne wszelakiego rodzaju, gorączka, nieżyty układu oddechowego, złe samopoczucie, profilaktyka, reumatyzm, nieżyt układu moczowego i pokarmowego, dna, kamica moczowa i żółciowa, bóle różnego pochodzenia, zapalenie przydatków, upławy, stres, skąpomocz, obrzęki, zaburzenia trawienia, stany zapalne uszu. Napar: 2 łyżki liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy d2. po 100-150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 16 ml, 4-6 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45-50 ml, 30-35 kg - 70-75 ml, 40-45 kg - 35-100 ml, 4-6 razy dz. Odwar: 3 łyżki pączków lub gałązek, albo liści zalać 2 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Dawkować jak napar. Można podawać niemowlętom. W razie bólu 200 ml odwaru 2-3 razy dz. Tyle też podawać w wysokiej gorączce. Nalewka topolowa (topolówka) - Tinctura Populi: 1 szkl. pączków, gałązek lub liści zalać 400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 2 łyżeczki; max. - 15 ml. Stosować do przemywania schorzeń skórnych na tle łojotoku. Intrakt topolowy - Intractum Populi: pół szkl. świeżych zmielonych pączków lub gałązek, albo młodziutkich liści zalać 300 ml alkoholu o temp. 75o C; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Stosować jak nalewkę. Alkoholmel Populi: do 100 ml intraktu lub topolówki wlać 100 ml miodu, 100 ml soku cytrynowego, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Nalewkę i intrakt warto przyrządzić przy pomocy wina i podawać dzieciom w herbatce z owoców dzikiej róży lub bzu czarnego z miodem. Rp. Liście, pączki lub gałązki topoli - 2 łyżki Kwiat wiązówki - 1 łyżka Kora lub liść jesionu - 1 łyżka Kora wierzby (lub jej liść) - 1 łyżka Wymieszać. Całość zalać 4 szkl. wody; gotować 15 minut; przecedzić; uzupełnić brakującą ilość wody. Dawkować jak napar topolowy. Można podawać niemowlętom.

Wskazania: gorączka, choroby zakaźne, dreszcze, przeziębianie, obrzęki, kamica moczowa, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego oraz moczowego, ostra biegunka, reumatyzm, artretyzm, choroby skórne, zaburzenia trawienia.

Tymianek pospolity - Thymus vulgaris (Labiatae). Opis. Krzewinka dorastająca do 30 cm wys.; łodygi podnoszące się, rozgałęzione, w dole drewniejące, owłosione (szare włoski); liście drobne, prawie siedzące, jajowate, pokryte szarymi włoskami; ulistnienie równoległe; kwiaty drobne, fioletowe lub różowe, rzadziej białe czy różowo-liliowe; kwiatostan główkowaty; owoc - rozłupka. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Tymianek pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego. Dla celów farmaceutycznych i leczniczych uprawiany. Surowiec. Surowcem ,jest ziele - Herba Thymi (FP I,II,III,IV i V), które zbiera się w trakcie kwitnięcia rośliny po czym suszy w temp. do 40 C. W aptekach i w sklepach zielarskich nożna nabyć ziele (opak. 50 g), syropek tymiankowy – Sirupus Thymi compositus - 125 ml) i ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi. Skład chemiczny. Ziele tymianku zawiera olejek eteryczny - ok. 0,7-2% (składniki: tymol, cyneol, pinen, borneol, linalol, cymol), garbniki do 10%, kwasy (chlorogenowy, ursolowy, kawowy, oleaginowy), flawony (luteolinę, apigeninę, gorycze, saponiny. Działanie. Przetwory tymiankowe działają głównie wykrztuśnie, przeciwkaszlowo, bakteriobójczo, lekko znieczulająco, żółciopędnie, napotnie, słabo przeciwgorączkowo, przeciwzapalnie, przeciwropnie, przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwrobaczo, przeciwświądowo, rozkurczowo i uspokajająco. Pobudzają wydzielanie śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu oddechowego, kaszel, przeziębienie, choroby zakaźne, pyłkowica, astma, koklusz, gruźlica, schorzenia skórne i włosów, niestrawność, nudności, wymioty, biegunka, stany zapalne i zakażeniowe przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, pęcherzyka, wątroby i trzustki, bóle brzucha l wątroby, skurcze żołądka i jelit, zapalenie przydatków, upławy, stany zapalne pochwy i warg sromowych, gorączka, wyczerpanie nerwowe (+ inne zioła, np. glistnik), zaburzenia trawienia, stany zapalne i zakażeniowe układu moczowego, kamica moczowa i żółciowa, niemiły zapach z ust. Zewnętrznie (płukanki, nasiadówki, przemywanie, pędzlowanie nalewką lub ekstraktem, okłady): opryszczki, owrzodzenia, grzybice, nadżerki, ropnie, pryszcze, liszaje, liszajce, oparzenia, odparzenia, wypryski, rany ropiejące, rumień, pleśniawki, zajady, potówki, łupież tłusty, łojotok, trądziki, liczne wągry. Napar: 2 łyżki ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Napar mleczny osłodzić miodem. Pić 4-6 razy dz. po 100-150 mi; niemowlęta ważące 3-4 kg - 1 łyżeczka, 5-6 kg - 7 ml, 7-3 kg - 2 łyżeczki, 3-4 razy dz.; dzieci ważące 9-10 kg - 14 ml, 15-20 kg - 21-28 ml, 25-30'kg - 35-42 ml, 35-40 kg - 50-57 ml, 45-50 kg - 64-71 ml, 4-6 razy dz. Nalewka tymiankowa - Tinctura Thymi: pół szkl. ziela zalać 300 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół- 1 łyżeczce. Alkoholmel Thymi: do 100 ml nalewki lub ekstraktu tymiankowego wlać 100 ml miodu, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 2 łyżeczki; dzieci -1-2 łyżeczki płynu kilka razy dz. Ekstrakt tymiankowy - Extractum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml wódki; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po pół łyżeczki. Olej tymiankowy - Oleum Thymi: pół szkl. ziela zalać 200 ml oleju słonecznikowego lub sojowego, albo oliwy; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce przy schorzeniach pęcherzyka, dróg żółciowych, wątroby i zaparciach połączonych ze wzdęciami. Stosować do wcierań w całe ciało przy przeziębieniu, zmarznięciu, nieżycie układu oddechowego, chorobach zakaźnych, wyczerpaniu nerwowym, pyłkowicy, mięśnio-, stawo- i nerwobólach oraz przy zmęczeniu i osłabieniu. Dobrze jest zastosować jednoczesny masaż, po czym udać się do ciepłego łóżka.

Wiązówka błotna - Filipendula ulmaria (Rosaceae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 150 cm wys.; kłącza grube, pokrzywione i rozgałęzione; łodyga kanciasta, w górze rozgałęziona, ulistniona; liście przerywanopierzaste, z wierzchu nagie, ciemnozielone, od spodu białofilcowate; odcinki liści w 2-5 parach, szerokojajowate, brzegiem nierównopiłkowane; kwiaty zebrane w widoczny z daleka baldachokształtny kwiatostan, białe lub żółtawe, pachnące, gęste; owoc -niełupka charakterystycznie skręcona. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita w całym kraju; rośnie na podmokłych terenach (podmokłe łąki, polany, lasy widne, torfowiska), przy rzekach, stawach, jeziorach, bajorach leśnych i strumieniach, często obok trzciny, tataraku i kosaćca. Inna nazwa wiązówki to tawuła! Surowiec. Surowcem jest kwiat (kwiatostan), ziele, sam liść i kłącze wraz z korzeniami - Flos (Inflorescentia), Herba, Folium et Rhizoma Ulmariae (Filipendulae ulmariae vel Spiraeae). Flos Ulmariae - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III. Liście i ziele zbiera się od maja do lipca, kwiaty - od czerwca do I połowy sierpnia, natomiast kłącza na przedwiośniu, na wiosnę, późnym latem lub w Jesieni. Surowce nadziemne należy wysuszyć w temp. do 40o C, a kłącza - w otwartym piekarniku ogrzanym do temp. 60o C lub przed nim. Skład chemiczny. Surowce zawierają flawonoidy (m.in. 4-glukozyd kwercetyny - ok. 10-12%, hiperozyd, avikularynę), olejek eteryczny - ok. 0,2% (składniki: wanilina, aldehyd salicylowy,- 0,2%, salicylan metylu, heliotropina), garbniki - do 12%, izosalicynę, spireozyd - do 1,2%, monotropitozyd — hydrolizujący do estru metylowego kwasu salicylowego, glukozy i ksylozy (ok. 0,1%). Działanie. Związki salicylowe i flawonoidy hamują cyklooksygenazę prostaglandynową, dzięki czemu działają przeciwzapalnie i przeciwbólowe. Ponadto tawuła działa przeciwgorączkowo, uspokajająco, napotnie, żółciopędnie, moczopędnie, przeciwreumatycznie, odkażająco, wykrztuśnie, oczyszczająco; reguluje przemianę materii i wypróżnienia, przyśpiesza trawienie, wzmaga wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego. Wskazania: bóle różnego pochodzenia (200 ml naparu lub odwaru, albo 1 łyżka nalewki), przeziębienie, gorączka, nieżyt układu oddechowego, moczowo-płciowego i pokarmowego, choroby zakaźne i skórne, stres, bezsenność (wyciągi alkoholowe), kamica moczowa i żółciowa, obrzęki, reumatyzm, dna, zastoje żółci, skurcze jelit i żołądka, biegunka. Napar: 2 łyżki kwiatów, ziela lub liści zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 5 ml, 5-6 kg - 7 ml, 7-8 kg - 10 ml, 3-4 razy dz. lub w razie potrzeby częściej; dzieci ważące 9-10 kg - 13 ml, 15-20 kg -30 ml, 25-30 kg - 40 ml, 35-40 kg 50 ml, 45-50 kg - 70-100 ml, 3-6 razy dz. Odwar: 2 łyżki kłączy lub kwiatów, ziela, liści zalać 1 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 15 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Pić jak napar. Nalewka wiązówkowa - Tinctura Ulmariae: pół szkl. kłączy, ziela lub 1 szkl. kwiatów zalać 300-400 ml wódki lub wina; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 4-6 razy dz. po 10-15 ml w 50 ml wody lub naparu tymiankowego, albo rumiankowego. Stosować zewnętrznie do przemywania chorób skórnych wywołanych przez wirusy i bakterie, np. trądzik młodzieńczy, ropnie, owrzodzenia, opryszczki. Podczas zażywania przetworów wiązówkowych polecam przyjmować doustnie wit. C w dawce 8001000 mg/24 h (5 draż. 200 mg). Rp. Wiązówka - 2 łyżki Liście gruszy domowej zebrane w czerwcu i wysuszone w temp. 20-40 C (zawierają dużo, bo nawet 4% arbutyny) - 2 łyżki Ziele wrzosu - 1 łyżka Liść mącznicy lub borówki - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Liść brzozy - 1 łyżka (lub Jej kora, gałązki) Liść pokrzywy - 1 łyżka Korzeń omanu - 1 łyżka. Wymieszać. Przyrządzić l dawkować Jak napar z wiązówki. Wskazania: stany zapalne i zakażeniowe układu moczowo-płciowego (nerek, dróg moczowych, cewki moczowej), kamica moczowa, skąpomocz, obrzęki, reumatyzm, dna, zatrucia.

Wierzba - Salix Opis. Do celów leczniczych można stosować następujące gatunki wierzby: 1. Wierzba biała – Salix alba L. – drzewo dorastające do 25 m wys.; korowina barwy brunatnej lub żółtawoszarej; pączki owłosione; młode gałązki oliwkowe lub oliwkowo-brunatne, zwisające, owłosione. Liście lancetowate, brzegiem piłkowane, spodem owłosione, z wierzchu łysiejące; przy liściach przylistki. Kwiaty męski pręcikowe z dwoma pręcikami. Rośnie nad rzekami i stojącymi zbiornikami wodnymi. 2. Wierzba krucha – Salix fragilis L. – drzewo dorastające do 15 m wys.; korona kopulasta; gałązki za młodu żółtawe lub brunatne, lśniące; pączki zaostrzone, odstające; liście lancetowate, wydłużone, brzegiem piłkowane, spodem sinawe, z wierzchu lśniące.Rosnie przy drogach, nad ciekami wodnymi, przy olszynach i w wilgotnych lasach. Ponadto: wierzba szara - Salix cinerea, wierzba rokita - Salix repens, wierzba wiciowa - Salix viminalis, wierzba uszata - Salix aurita, wierzba iwa - Salix caprea. Surowiec. Surowcem jest liść, kora l młode gałązki z liśćmi, bądź też z pąkami - Folium, Cortex et Frondes Salicis. Cortex Salicis - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich, FP I,II i III, IV. Liście zbiera się w czerwcu i w lipcu. Gałązki pozyskuje się od marce do lipca, a korę - wiosną lub jesienią. Gałązki i korowinę najlepiej wysuszyć w piekarniku ogrzanym do 60o C, zaś liście - w normalnej temperaturze. Skład chemiczny. Wszystkie wymienione surowce zawierają glikozydy fenolowe (głównie salicynę), garbniki - do 10%, olejek eteryczny (najwięcej w liściach i gałązkach), sole, kwasy i flawonoidy. Salicyna - połączenie saligeniny z glukozą. W toku hydrolizy enzymatycznej (ferment salicynaza) alkohol salicylowy (saligenina) rozpada się do kwasu salicylowego. W korowinie i w gałązkach wierzb znajduje się około 7-10% salicyny. Z innych glikozydów fenolowych-salicylowych zawartych w surowcach wierzbowych należy wymienić: populinę, salirepozyd, cynamylosalicynę i acetylosalicylinę. Saligenina - alkohol salicylowy, czyli o-hydroksybenzylowy; rozpuszcza się w wodzie, alkoholu i eterze. Kwas salicylowy - kw. o-hydroksybenzoesowy; trudno rozpuszcza się w wodzie, łatwo rozpuszczalny w eterze i alkoholach. Działanie. Wodne i alkoholowe wyciągi z wierzby wywierają wpływ silnie napotny, przeciwgorączkowy, przeciwreumatyczny, przeciwzapalny, odkażający, ściągający, żółciopędny, uspokajający, przeciwbólowy, moczopędny, przeciwobrzękowy, odtruwający, rozkurczowy; usuwają piasek i drobne kamienie z dróg moczowych, polepszają samopoczucie, łagodzą stres, zapobiegają zastojom żółci i tworzeniu się kamieni żółciowych, ułatwiają zasypianie, rozszerzają naczynia wieńcowe, ułatwiają przepływ krwi przez naczynia, znoszą niepokój wewnętrzny. Wskazania: przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy, świnki, odry czy ospy, gorączka, dreszcze, nieżyt układu oddechowego, moczowego i pokarmowego, biegunka, niestrawność, bóle brzucha, mięśni, nerwów l stawów, reumatyzm, dna, kamica moczowa i żółciowa, zaburzenia trawienia, czkawka (wypić 200 ml odwaru z gałązek lub kory od razu), choroba wrzodowa, obrzęki, skąpomocz. zapalenie jajników, wadliwa przemiana materii, kac (+ mocna kawa), wyczerpanie nerwowe, skłonność do płaczu, bezsenność, choroby skórne (łuszczyca, trądziki, ropnie i in.), po zawale serca, niewydolność wątroby, hemoroidy. Zewnętrznie: do okładów na chore oczy (stany zapalne i ropne), do nasiadówek 30 min. przy chorobach kobiecych, do płukania włosów przy łupieżu tłustym, do lewatyw przy biegunce l niestrawności oraz stanach zapalnych jelit, do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych i ropnych oraz do okładów na skórę przy schorzeniach bakteryjnych i wirusowych oraz łojotoku. Odwar: 3 łyżki kory lub gałązek zalać 400 ml wody; gotować 15 minut; uzupełnić brakującą ilość wody; przecedzić. Pić 3-6 razy dz. po 100 ml; niemowlęta - 1-2 łyżeczki płynu 4-6 razy dz.; dzieci do 7 r ż. 20-30 ml, od 8 do 10 r ż. - 50 ml, od 11 do 14 r ż. - 70-100 ml, 3-6 razy dz. Napar: 3 łyżki liści zalać 2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4-6 razy dz. po 150 ml; niemowlęta ważące 3-4 kg - 7 ml, 5-6 kg - 11 ml, 7-8 kg - 15-20 ml, 3-6 razy dz.; dzieci ważące 10-15 kg - 25 ml, 20-25 kg - 45 ml, 30-35 kg - 50-70 ml, 40-45 kg - 100-120 ml, 3-6 razy dz. Nalewka wierzbowa - Tinctura Salicis: pół szkl. kory, gałązek lub liści zalać 300-400 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce w 50 ml wody.

Wypicie 150 ml mocnej kawy (z 2 czubatych łyżeczek) po zażyciu 15 ml nalewki wierzbowej lub 200 ml odwaru z kory - spotęguje działanie przeciwbólowe kwasu salicylowego jaki powstaje z sali cyny zawartej w tych przetworach. 150 ml dobrze zaparzonej kawy zawiera około 150 mg koffeiny. Dlatego właśnie koffeina wchodzi w skład (obok głównego środka przeciwbólowego) wielu mieszanek przeciwbólowych. Wraz z przetworami wierzby zażywać wit. C w dawce 800-1000 mg/24 h oraz nalewkę lub napar z ruty.

Wierzbówka - Chamaenerion sive Epilobium (Oenotheraceae). Opis. 1. Wierzbówka kiprzyca - Chamaenerion angustifolium - roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys.; kłącza rozgałęzione, długie; łodyga prosta, bladoróżowa, pokryta dużymi, lancetowatymi, siedzącymi lub krótkoogonkowymi, długo dwustronnie zaostrzonymi liśćmi; ulistnienie - skrętoległe; liście całobrzegie lub brzegiem słabo falowane; nerwacja - siatkowata; kwiaty w kwiatostanach główkowatych-stożkowatych (grona); kwiaty barwy fioletowej, różowej lub fioletowo-różowopurpurowej, o płatkach szerokojajowatych, całobrzegich lub lekko wycinanych; pręciki i słupki w dół odchylone; owoc - torebka 4-klapowa: nasiona z puchem włokowym. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita; rośnie w lasach, na łąkach, na pastwiskach, na polanach, na ugorach, w rowach, przy rzekach i strumieniach, na wyrębach i na zboczach oraz usypiskach. 2. Wierzbówka nadrzeczna - Ch. vel Epilobium palustre (bagienna) - roślina wieloletnia dorastająca do 90 cm wys.; rozłogi krótkie i grube; liście całobrzegie lub nierównomiernie ząbkowane: kwiaty w gronach stożkowatych, fioletowo-różowe; płatki korony wąskie i długie. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Rośnie na terenach podmokłych, przy rzekach i strumieniach oraz w rowach. Pospolita w Bieszczadach, Beskidach, w lasach Podkarpacia, w Sudetach, w Karpatach, we wsch. Polsce i na niżu środkowym. Surowiec. Surowcem jest ziele (górne pędy) - Herba Epilobii, które trzeba samemu zebrać w czasie kwitnienia (II pół. czerwca i lipiec), a następnie wysuszyć w temp, do 40 o C. Skład chemiczny. Wierzbówki zawierają liczne substancje do końca jednak nie poznane. Są to głównie: kw. oleanolowy, kw. ursolowy, garbniki, beta-sitosterol, flawonoidy, kwasy nieorganiczne, sole. Prawdopodobnie głównym ciałem czynnym są trójterpeny i flawony. Działanie. Wierzbówka działa silnie moczopędnie, odtruwająco, przeciwobrzękowo, przeciwbólowo, rozkurczowo, przeciwnowotworowo, przeciwzapalnie, napotnie, wzmacniająco. Wskazania: przerost (gruczolak) gruczołu krokowego, zaburzenia w oddawaniu moczu, skąpomocz, stan zapalny nerek, pęcherza i moczowodów oraz cewki moczowej, zapalenie jąder i jajników, kamica moczowa, obrzęki, krwiomocz, ropomocz, zapalenie pochwy i macicy, upławy, zaburzenia miesiączkowania, okres przedmiesiączkowy, schorzenia skórne, zaburzenia hormonalne i metaboliczne, zatrucia. Napar: 3 łyżki ziela zalać 2 szkl. wrzącej wody: odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml. Nalewka na winie: 1 szkl. św1eżego lub suchego ziela zalać 500 ml wina białego lub czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 20 ml. Macerat: 1 szkl. świeżego ziela zalać 1 szkl. wody przegotowanej o temp, pokojowej; wytrawiać 8 godzin pod przykryciem; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 150 ml.

Wiesiołek - Oenothera (Oenotheraceae). Opis. 1. Wiesiołek dwuletni - Oenothera biennis - roślina dwuletnia dorastająca do 100 cm wys.; łodyga najczęściej pojedyncza, owłosiona; liście lancetowate lub podłużnie jajowate, w dole tworzą różyczkę, górne - łodygowe - tępe, brzegiem słabo ząbkowane, powyginane na brzegach, krótkoogonkowe; kwiaty duże, 4-krotne, 2-3 cm średnicy, żółte, zebrane w kłos, 4 płatki serduszkowate, krótsze od działek kielicha, ale dłuższe od pręcików; owoc – podłużnie jajowata, wydłużona, wąska, 4-klapowa torebka z drobnymi nasionkami. Kwiaty otwierają się wieczorem. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Roślina pospolita; rośnie na suchych glebach, na przydrożach, nad brzegami rzek, przy murach, na wzgórzach i usypiskach. 2. Wiesiołek wąskolistny - Oenothera muricata - roślina dwuletnia ok. 50 cm wys.; liście przyziemne w różyczce, górne lancetowate, krótkoogonkowe lub siedzące; kwiaty żółte, 1-1,5 cm śr., 4-płatkowe, w nocy otwierające się i zapylane przez ćmy. Podobny do poprzedniego, lecz występuje rzadziej. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić nasiona wiesiołka bezbronnego - Oenothera paradoxa (opak. 20 i 40 g). Surowiec. Surowcem jest ziele i nasienie wiesiołka - Herba et Semen Oenotherae. Ziele suszy się w temp. do 40 stopni C i pozyskuje ze stanu naturalnego lub z własnej uprawy. Skład chemiczny. Wiesiołek zawiera flawonoidy, kauczuk, fitosterole, kwasy, garbniki, kwas gamma-linolenowy i kwas linolowy. Działanie. Wiesiołki działają wzmacniająco, odtruwająco, przeciwmiażdżycowo (obniżają poziom cholesterolu we krwi i zapobiegają jego odkładaniu w naczyniach krwionośnych), przeciwcukrzycowo, przeciwzawałowo, uodporniająco na choroby zakaźne, żółciopędnie, ochraniająco w stosunku do wątroby, regulująco na przemianę materii i gospodarkę hormonalną oraz hipotensyjnie. Wskazania: miażdżyca, cukrzyca, nadciśnienie, osłabienie, zatrucia, schorzenia skórne i włosów, choroby zakaźne, zaburzenia metaboliczne, choroby wątroby, trzustki i pęcherzyka żółciowego, schorzenia alergiczne, nieżyt przewodu pokarmowego i układu oddechowego, stany zapalne układu moczowego, choroby narządów płciowych i serca, wiek podeszły, stany ozdrowieńcze. Proszek wiesiołkowy - Pulvis Oenotherae: nasiona lub ziele zmielić na proszek. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżeczce. Mel Oenotherae: na każdą 1 łyżeczkę proszku wiesiołkowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki wina lub gliceryny, wymieszać Zażywać 3 razy dz. po 1 łyżce. Napar: 1 łyżkę nasion lub ziela zalać 1 szkl. wrzącej wody lub gorącego mleka; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 3-4 razy dz. po 100-200 ml; niemowlęta - 2 łyżeczki; dzieci - 100 ml 3 razy dz. Nalewka wiesiołkowa na winie: pół szkl. nasion lub ziela zalać 200 ml wina białego lub czerwonego; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki.

Wrotycz pospolity - Tanacetum vulgare (Compositae). (!) Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 120 cm wys., silnie pachnąca, gorzka, nieco kamforowa w smaku; liście pierzastosieczne; odcinki (listki) podłużnie lancetowate; liście z ogonkami o odcinkach pierzastowrębnych; górne liście o odcinkach wrębno-piłkowanych; koszyczki kwiatowe zebrane w szczytowy, gęsty baldachokształtny kwiatostan; kwiaty żółte, miseczkowate; owoc - niełupka. Kwitnie od czerwca do września. Rośnie na przydrożach, przy budowach, na usypiskach i przy wykopach, na łąkach, na polach, ugorach i polanach leśnych, w ziołoroślach, nad brzegami wód. Roślina ruderalna i pospolita. Występuje najczęściej masowo. Surowiec. Surowcem są liście i kwiaty (koszyczki) wrotyczu - Folium et Flos (Anthodium) Tanaceti, FP I,II i III. Liście zbiera się od maja do sierpnia, natomiast kwiaty od lipca do sierpnia, ewentualnie do września. Surowce należy wysuszyć w temp, do 40 stopni C, najlepiej w lekko ogrzanym piekarniku lub przed nim, aby zabieg ten nie trwał zbyt długo. Skład chemiczny. Liście i kwiaty zawierają olejek eteryczny w ilości ok. 1-2%, a w nim tujon (ok. 60-70%)i izotujon, borneol, kamforę, pinen, tujol, tanaceton i salwiol; ponadto goryczkę - tenacetynę -0,19%, garbniki, flawonoidy (kwercetynę, luteolinę), kumaryny, kw. galusowy, kw. askorbowy i sole mineralne. Działanie. Wyciągi z wrotyczu działają przeciwrobaczo (czerwiogubny środek), przeciwgrzybiczo, przeciwwirusowo, przeciwbakteryjnie, pierwotniakobójczo, wykrztuśnie, tonizującą i wzmacniająco, silnie żółciopędnie, napotnie (bardzo silnie), przeciwgorączkowo, moczopędnie, nasennie (silnie), uspokajająco, (bardzo efektywnie), przeciwbólowe, przeciwobrzękowo, przeciwzapalnie, nasercowo (zwiększają siłę skurczu mięśnia sercowego i zwalniają rytm serca), rozkurczowo, odtruwające; wzmagają produkcję śliny, soku żołądkowego, trzustkowego i jelitowego; pobudzają apetyt i regulują trawienie; wpływają na gospodarkę hormonalną; regulują miesiączkowanie i metabolizm oraz wypróżnienia. Znakomite wyniki lecznicze uzyskałem przy pomocy naparu z wrotyczu w przypadku grypy i przeziębienia. Jeżeli wrotycz zastosuje się szybko to wyleczenie nastąpi po 3-4 dniach kuracji. Wprost rewelacyjne efekty uzyskałem przy pomocy następującej mieszanki ziołowej: Rp. Kwiat lub liść wrotyczu - 2 łyżki Nasienie wiesiołka - 1 łyżka Ziele majeranku - 1 łyżka Liść mięty - 1 łyżka Ziele tymianku - 1 łyżka Liść pokrzywy - 1 łyżka Liść konwalii - 1 łyżka Ziele nawłoci - 1 łyżka Liść babki - 1 łyżka Ziele mniszka - 1 łyżka Wymieszać. 2 łyżki mieszanki zalać 1 szkl. wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić 4 razy dz. po 200 ml; dzieci – 100 ml. Powyższa mieszanka obniża skutecznie gorączkę, leczy grypę, przeziębienia, likwiduje bezsenność, wewnętrzny niepokój, zaburzenia sercowe, wyczerpanie nerwowe; łagodzi kaszel; wzmacnia siły obronne organizmu, reguluje metabolizm i wypróżnienia, odtruwa organizm. Wskazania: robaki obłe, wszawica, lamblioza, wzdęcia, skąpomocz, zaburzenia w wydzielaniu żółci, kamica żółciowa i moczowa, osłabienie, stany zapalne dróg moczowych i nerek, choroby wątroby, bolesne, nieregularne i skąpe krwawienia miesiączkowe, kłucie w sercu, przeziębienie, choroby zakaźne, nieżyt układu oddechowego, choroby skórne, bolę brzucha, stres, lęk, bezsenność, koszmary nocne (+ Dolomit – 2 tabl. 2 razy dz.), gorączka. Napar: 2 łyżki kwiatów lub ziela zalać 1-2 szkl. wrzącej wody; odstawić na 20 minut; przecedzić. Pić 23-4 razy dz. po 100 ml; dzieci ważące 20-25 kg - 28-35 ml, 30-35 kg - 42-50 ml, 40-45 kg - 57-64 ml, 3-4 razy dz. W ostrych stanach (wysoka gorączka, pasożyty układu pokarmowego) wypić 150 ml naparu 3 razy dz. lub 1 raz dz. - 200 ml na czczo. Stosować do płukania włosów, przemywania skóry, płukanek i okładów. Nalewka wrotyczowa - Tinctura Tanaceti: 1 szkl. ziela lub kwiatów zalać 500 ml wódki; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 2 łyżeczki lub stosować zewnętrznie do przemywań i pędzlowań: opryszczek, pryszczy, ropni, liszajów, liszajców, wyprysków, oparzeń, owrzodzeń i in. We włosy wcierać nalewkę 2 razy dz. po czym nakryć je folią na 3 godz., umyć szamponem i wypłukać w mocnym naparze wrotyczowym.

Intrakt wrotyczowy - Intractum Tanaceti: pół szkl. świeżych liści lub kwiatów zalać 300 ml alkoholu 4070% o temp. wrzenia; wytrawiać 10 dni; przefiltrować. Zażywać 3 razy dz. po 5-10 ml w 50 ml wody. Olej wrotyczowy - Oleum Tanaceti: pół szkl, świeżego ziela lub samych kwiatów (w ostateczności mogą być i suche) zalać 150 ml oleju lub oliwy i temp. 60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować. Stosować do wcierań leczniczych (nacierać całe ciało, oprócz głowy) przy chorobach zakaźnych, przeziębieniu, zmarznięciu, zapaleniu mięśni, nerwów i ścięgien oraz przy stawobólach i nieżytach układu oddechowego. Gazę zmoczoną w oleju wrotyczowym przykładać na ropnie, owrzodzenia, suche wypryski i rany ropiejące.

Wrzos zwyczajny - Calluna vulgaris (Ericaceae). Opis. Wieloletnia krzewinka dorastająca do 80 cm wys.; pędy płożące się lub wstające, zakorzeniające się w węzłach, zimozielone, rozgałęzione; łodyżki rózgowate; liście igiełkowate, drobniutkie, 3-kanciaste; ulistnienie równoległe; kwiaty 4-krotne w jednostronnych i wielokwiatowych gronach, umieszczonych na szczycie pędów; kielich wolnodziałkowy, różowy, otoczony 4-listkowym zielonym kieliszkiem; pręciki o pylnikach u nasady z dwoma wyrostkami; owoc - torebka. Kwitnie od lipca do października; kwiaty czerwonofioletowe. Roślina dość pospolita w całym kraju, w niektórych miejscach występuje masowo; rośnie w lasach, na polanach i przyleśnych wzgórzach. Surowiec. Surowcem jest ziele - Herba Callunae (Ericae), które zbiera się w okresie kwitnienia i suszy w temp. do 40 stopni C. Flos Ericae - w sprzedaży w aptekach i w sklepach zielarskich. Skład chemiczny. Wrzos zawiera garbniki - do 7%, arbutynę i metylo-arbutynę - ok. 0,5%, kwasy organiczne (m.in. fumarowy), goryczkę, olejek eteryczny, kwercytrynę, mirycytrynę, śluzy, sole i triterpeny (kw. ursolowy). Działanie. Wodny wyciąg z wrzosu wywiera wpływ moczopędny, odtruwający organizm, przeciwobrzękowy, napotny, przeciwgorączkowy, wykrztuśny i przeciwkaszlowy, osłaniający, rozmiękczający, silnie przeciwzapalny, odkażający, głównie na układ moczowy, słabo żółciopędny czy uspokajający. Efektywnie uszczelnia naczynia krwionośne i stabilizuje błony komórkowe (działanie przeciwprzesiękowe). Wskazania: skąpomocz, stany zapalne nerek i dróg moczowych, ropomocz, białkomocz, krwiomocz, cukromocz, obrzęki, kamica moczowa, bóle nerek, nieżyt układu oddechowego, nieżyt jelit i żołądka, zaburzenia trawienia, zaparcia i biegunki, bóle brzucha, zapalenie jamy ustnej i gardła, przeziębienie, choroby zakaźne, zatrucia, schorzenia skórne, dna, reumatyzm, lekkie wyczerpanie nerwowe (+ inne zioła, np. melisa). Napar: 2 łyżki ziela lub kwiatów zalać 200-400 ml wrzącej wody; odstawić na 30 minut; przecedzić. Pić kilka razy dz. po 150-200 ml. Niemowlętom można podawać 20-50 ml naparu (bardzo korzystnie wpływa na przewód pokarmowy u niemowląt, ponadto uspokaja je). Wrzos jest miły w zapachu i smaku, można nim zastąpić herbatę.

Żywokost lekarski - Symphytum officinale (Boraginaceae). Opis. Roślina wieloletnia dorastająca do 100 cm wys.; korzeń gruby, ciemny i rozgałęziony; łodyga także gruba, sztywna, mocna, rozgałęziona, mięsista i szorstko owłosiona; liście szerokolancetowate, zaostrzone, rynienkowe, szorstko owłosione; kwiaty zwisłe, korona rurkowato-dzwonkowata; rurka zamknięta 5-podługowatymi, zaostrzonymi osklepkami otulonymi stożkowato; kwiaty różowe, purpurowe, fioletowe, żółte, rzadko - białe. Kwitnie od czerwca do lipca. Owocem jest rozłupnia. Roślina pospolita; rośnie nad brzegami wód, na mokrych łąkach i polanach, w lasach, na pastwiskach, na ugorach; lubi gleby wilgotne żyzne, choć nie zawsze na takich występuje. Surowiec. Surowcem jest korzeń (FP IV; i kwitnące ziele żywokostu -Radix et Herba Symphyti. W aptekach i w sklepach zielarskich można kupić korzeń żywokostu (opak. 50 i 100 g), syropek i maść żywokostową Sirupus et Unguentum Symphyti. Korzeń wykopuje się od lutego (II poł.) do maja (I poł.), a potem od sierpnia (II poł.) do listopada (I poł.). Korzenie należy szybko umyć, pokroić i wysuszyć w otwartym piekarniku ogrzanymi do temp. 45-50°C lub przed nim. Ziele lub same górne pędy z kwiatami suszy się podobnie jak korzenie lub w dobrze przewietrzanym pomieszczeniu, w któryś panuje półmrok i temp. 20-40o C. Ziele najlepiej powiesić luźno na sznurku, gdyż lubi się zaparzyć. Skład chemiczny. Korzeń i ziele zawierają allantoinę - do 1%, krzemionkę, śluzy - do 30%, skrobię, kwasy (chlorogenowy, ursolowy, dielagowy, kawowy), asparaginę, garbniki pirokatechinowe - do 10%, cholinę, żywicę, gumy, glikoalkaloid - konsolidynę, alkalold - symfitynę i symfitocynoglosynę, olejek eteryczny, izobauerenol. Ziele ponadto zawiera alkaloid - luzyokarpinę, a korzeń - wirydoflorynę, echnidynę i cynoglosynę. Działanie. Wyciągi z żywokostu działają przeciwkaszlowo, osłaniająco, powlekająco, przeciwzapalnie, zmiękczająco, przeciwwrzodowo, rozkurczowo, gojąco, przeciwkrwotocznie, wzmacniająco, żółciopędnie; regulują wypróżnienia i metabolizm; przyśpieszają regenerację nabłonka, mięśni, kości i skóry właściwej. Wykazują działanie pojędrniające na skórę, przeciwzmarszczkowe, oczyszczające, nawilżające, odżywcze i przeciwropne. Wskazania: zapalenie gardła, zapalenie płuc, krtani, tchawicy 1 oskrzeli, chrypka, zaniemówienie z powodu ostrego stanu zapalnego strun głosowych, kaszel, katar, zgaga, przeziębienie, choroby zakaźne typu grypy, anginy i odry, choroba wrzodowa, nieżyt żołądka 1 jelit, niestrawność, zaburzenia trawienia, biegunka, zaparcia, hemoroidy, czerwonka, sprue, ból brzucha, nadkwaśność treści żołądkowej, zażywanie leków, które mogą uszkodzić śluzówkę przewodu pokarmowego, choroby skórne i włosów, nieżyty układu moczowo-płciowego, kamica moczowa, choroby alergiczne, osłabienie. Zewnętrznie (okłady, maseczki, przemywanie, płukanki, kąpiele): suchość skóry, wągry, ropnie, strupy, wszelkie rany, nadżerki, owrzodzenia, pryszcze, oparzenie, upławy, stany zapalne jamy ustnej, gałki ocznej, spojówek i powiek oraz warg sromowych i pochwy, spierzchnięte wargi, rozpadliny skórne, żylaki, odleżyny, odparzenie, wrastający paznokieć, wypryski, rogowacenie starcze, suchość, wypadanie, rozdwajanie i łamliwość włosów, uszkodzenie włosów zabiegani fryzjerskimi, łupież tłusty i suchy. Odwar o olej żywokostowy stosować do lewatyw przy wrzodziejącym zapaleniu jelita, świądzie odbytu, hemoroidach, zapaleniu esicy i bańki odbytowej, bolesnym parciu na kał, niestrawności (odwar!), wzdęciach bolesnych, zaparciach i biegunkach. Leczenie zewnętrzne zawsze połączyć z leczeniem wewnętrznym!. Olej żywokostowy stosować do przemywania skory cienkiej, delikatnej, wrażliwej, suchej i ze stanami zapalnymi. Żywokost stosować także przy wszelkiego rodzaju złamaniach kości, zapaleniu okostnej, stawów i ścięgien. Odwar: 4 łyżki korzeni lub 2 łyżki ziela zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; odstawić na 10 minut; przecedzić. Uzupełnić brakującą ilość wody. Pić 4-6 razy dz. po 50-100 ml; dzieci ważące 10-15 kg 15 ml, 20-25 kg - 25 ml, 30-35 kg - 40 ml, 40-45 kg - 50 ml, 4-6 razy dz. Odwar można osłodzić miodem. Korzeń jest wartościowszy od ziela - jeżeli chodzi o złamania kości, nieżyty układu oddechowego i chorobę wrzodową. Olej żywokostowy - Oleum Symphyti: 1 szkl. świeżych lub suchych korzeni zaleć 300 ml oleju lub oliwy o temp. 60 stopni C; wytrawiać 14 dni; przefiltrować, W chorobie wrzodowej, osłabieniu, schorzeniach

skórnych, hemoroidach i zaparciach zażywać 3 razy d7. po 1 łyżce. Używać zewnętrznie przy leczeniu wyżej wymienionych schorzeń oraz do maseczek i przemywań skóry zdrowej w celach pielęgnacyjnych. Doodbytniczo podaje się 100-200 ml oleju o temp. 38°C. Maść żywokostowa - Ung. Symphyti. Składniki: - olej żywokostowy - 1 łyżka - wyciąg glicerynowy z żywokostu - 1 łyżka - podłoże maściowe (Linomag - krem lub maść, Alantan - maść, lanolina, euceryna, maść z wit. A lub tranowa) - 60 g - silnie sproszkowany (zmielony) suchy korzeń żywokostu - 1 łyżeczka od herbaty (płaska). Sposób przyrządzenia maści żywokostowej: do moździerza umieszczonego na gorącej maszynce elektrycznej włożyć podłoże maściowe i gdy ulegnie ono rozpuszczeniu - wlać do moździerza olej żywokostowy wymieszany z proszkiem żywokostowym, wymieszać. Następnie wlać glicerynowy wyciąg żywokostowy i ucierać składniki aż utworzą jednolitą masę, stale jednak podgrzewając. Maść przechowywać w zimnym miejscu i szczelnie zamkniętą. Chore miejsca pokrywać nią 3 razy dz. Jeżeli chcemy maść żywokostową używać do natłuszczania warg i skóry (jako naturalny kosmetyk) to nie dodajemy proszku żywokostowego podczas jej produkcji. Proszek żywokostowy - Pulvis Symphyti: suchy korzeń zmielić na pył. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 płaskiej łyżeczce, dobrze popić. Stosować też jako zasypkę leczniczą. Mel Symphyty: na każdą łyżeczkę proszku żywokostowego dać 1 łyżkę miodu i pół łyżeczki gliceryny, wymieszać. Zażywać 3-4 razy dz. po 1 łyżce. Wyciąg glicerynowy-żywokostowy: pół szkl. świeżego lub suchego korzenia zalać 300 g gliceryny; wytrawiać 7 dni; przecedzić. Zażywać 1-2 razy dz. po 1 łyżce Przy zaparciach połączonych z zaburzeniami trawiennymi i bólami brzucha. Przed zażyciem zmieszać z 100 ml soku cytrynowego lub innego. Rp. Syropek żywokostowy - Sirupus Symphyti: 4 łyżki suchego korzenia zalać 2 szkl. wody; gotować 10 minut; przelać przez gazę i nie uzupełniać brakującej ilości wody. Do wywaru wlać 100 ml miodu, wsypać pół szkl. cukru i mieszać aż do rozpuszczenia oraz połączenia składników. Na końcu dodać sok z jednej cytryny i 30 g gliceryny, wymieszać. Zażywać 4-6 razy dz. po 1 łyżce. Przed zażyciem wstrząsnąć. Przechowywać w chłodnym miejscu.