Filozofske Discipline 6f5v

FILOZOFSKE DISCIPLINE, PRAVCI I PERIODI

Ontologija Ontologija , odnosno metafizika , proučava osnove celokupne stvarnosti , ili biće svega bivstvujućeg.Ime ontologija prvi put se pojavljuje u XVII, a ime metafizika već u I veku p.n.e. Aristotel je nauku o prvim uzrocima stvarnosti nazivao prvom filozofijom ili teologijom. Nemački filozof Kristijan Volf razlikovao je ontologiju kao opštu metafiziku od posebnih metafizika, kao što su teologija, psihologija I kosmogonija. Biće je tokom istorije filozofije tumačeno kao temelj postojanja celokupne stvarnosti, koji nije ničim uslovljen, kao apsolut ili supstancija.Sama supstancija imala je tokom istorije filozofije različita odredjenja : ideja kod Platona, bivstvo kod Aristotela , duh I materija kod Dekarta, apsolutni duh kod Hegela, volja za moći kod Ničea… Teorija saznanja ili epistemologija Teorija saznanja ili epistemologija bavi se problemom saznanja. Umesto ovog pojma upotrebljava se I pojam gnoseologija.Nazivi potiču od grčkih reči gnosis I episteme ( saznanje ) .Njenim osnivačem smatra se engleski filozof Dzon Lok iz XVII veka, iako se filozofija bavi problemom saznanja od svog nastanka. Najopštije govoreći , teorija saznanja proučava uslove mogućnosti, poreklo I granice ljudskog saznanja. Ona pokušava da odgovori na pitanja poput sledećih : kako se može znati da je neka tvrdnja istinita ; šta je dokaz za istinitost neke tvrdnje; može li tvrdnja biti proverena; šta znači ‘’znati nešto’’ ; da li je ljudsko znanje uopšte moguće itd. Filozofija nauke Filozofija nauke proučava elemente naučnog istraživanja I njegovu vrednost.Ona se bavi , na primer, naučnim postupcima ( metodama ) I modelima dokazivanja, problemima predstavljanja naučnog znanja, metafizičkim pretpostavkama nauka, problemom rasta naučnog znanja itd…Osamostaljenje ove filozofske discipline u XX veku neposredno je povezano sa razvojem modern nauke. Logika

Logika je filozofska disciplina koja se bavi osnovnim oblicima mišljenja , pojmovima, sudovima, I valjanim postupcima zaključivanja.Već je Aristotel razvio silogističku ( deduktivnu ) logiku, a Frensis Bekon postavio osnove induktivne logike.Krajem XIX I u XX veku posebno se razvila simbolička logika. Etika Etika (filozofija morala) proučava moral, odnosno, motive, ciljeve, I norme čovekovog delovanja I moralnog prosudjivanja.Sama reč potiče od grčke reči ethos – običaj .Osnovni pojmovi u antičkoj etici su pojam moralnog dobra I pojam vrline, a u modernoj pojmovi dužnosti I ljudska prava.Največi doprinos etici u istoriji filozofije dali su Sokrat, Platon, Aristotel, Kant I Mil. Filozofija politike Filozofija politike je grana filozofije koja se bavi pojmovima I argumentima političkog mišljenja.Glavni problem kojim se ona bavi su : suština političke moći I mogućnost njenog ograničavanja, problem društvene pravde, problem slobode, problem društvenih ustanova, medju kojima posebno mesto zauzima država I sl. Aksiologija Aksiologija ( grč.axios – vredan, dostojan divljenja ) je grana filozofije koja se bavi vrednostima, kao što su : moralne, religijske, umetničke, naučne, političke I dr. Estetika Estetika je filozofska disciplina koja se bavi posebnim oblikom ljudskog stvaralaštva – umetnošću. Termin estetika prvi je upotrebio Baumgarten u XVIII veku. Ona se ispituje lepo I vredno u umetnosti , suštinu umetničkog stvaranja I doživljaja umetničkog delovanja. Filozofska antropologija ( grč.anthropos – čovek ) bavi se suštinom, odnosno prirodom ljudskog bića. (M.Savić, V.Cvetković, N,Cekić- Filozofija 2003 ; 24-25 ) GLAVNI ONTOLOŠKI TOKOVI I PRAVCI Metafizički ( ontološki ) pravci ili stanovišta zavise od kriterijuma klasifikacije ( principium divisionis ) ili principa deobe . Tako su prema broju načela ( principa ) bivstva u

istoriji filozofije, odn. Ontologije iskristalisala tri osnovna pravca : monizam, dualizam I pluralizam. […] Iako je sa stanovišta savremene filozofije podela monističkih filozofskih doktrina na materijalizam I idealizam zastarela I predstavlja Prokrustov krevet – ipak se još uvek , prema suštinskim odlikama bivstva svih pojedinačnih bića u filozofiji govori I piše o dva osnovna ontološka pravca. Idealizam ( grč.eidos, lat. forma = oblik, pralik) naziva se još I spiritualizam ( lat. Spiritus = duh ) .Pri tome , spiritualizam treba razlikovati od spiritizma ( prizivanje I verovanje u duhove ) . Idealizam se dalje obično deli na : subjektivni, objektivni I apsolutni.Uslovno rečeno , svaka filozofija je zapravo idealizam ( subjektivni ) – ukoliko pod idejama podrazumevamo najopštije pojmove, a pod filozofijom bitno, pojmovno mišljenje – koje se iskazuje ( grč. Kathegorei ) u terminima visokog stepena apstrakcije. Materijalizam ( grč. Hyle, lat. Materia = ono što sve ostalo poradja, majka ) je filozofska pozicija u kojoj se postulira materija u odnosu na duh, bivstvo u odnosu na mišljenje, svet u odnosu na svest, stvarnost u odnosu na umnost. […]Naravno u zavisnosti od kriterijuma klasifikacije imamo različita materijalistička stanovišta. Tako se prema karakteru materijalnosti obično razlikuju : naivni ( zdravorazumski, vulgarni ) , mehanicistički, posmatrački ( konteplativni ) i istorijski ( aktivistički, dijalektički ) materijalizam. Ako se podje od kriterijuma odredjenosti samoga bivstva , onda imamo dva ontološka stanovišta : determinizam i indeterminizam.Uobičajena deterministička pozicija je fatalizam, gde se sve tumači neumitnom sudbinom.Najzad, ako se kao principium divisionis ontoloških pravaca ili tokova uzme odnos prema Bogu kao apsolutu, onda imamo sledeće osnovne filozofske pozicije : teizam, panteizam, deizam i ateizam.[…] OSNOVNI GNOSEOLOŠKI PRAVCI Zavisno od korpusa pitanja ili problema u vezi sa saznanjem , a shodno kriterijumu klasifikacije , u gnoseologiji se razlikuju odredjeni pravci.Na primer , ako nam je princip podele izvor( I ) saznanja , onda možemo imati sledeće pravce : senzualizam ( lat.sensus = čulo ) , empirizam ( lat.empiria = iskustvo uopšte) , racionalizam (lat.ratio = razum, um) I razne vrste iracionalizma ( voluntarizam, intuicionizam, teologizam, misticizam I dr.). Dalje, ako nam je kriterij odnos prema saznanju I mogućnost istinitog saznanja, onda se obično razlikuju :

dogmatizam, skepticizam, kriticizam I realizam.Dogmatizam ( grč.dogma=učenje, zakon) je takvo filozofsko stanovište gde se znanja usvajaju nekritički I tretiraju se kao nepromenjeni zakoni.Skepticizam ( grč.skeptomai=biti neodlučan, sumnjati ) je saznajnoteorijski pravac u kome se sumnja u stečena znanja I mogućnost saznanja istine.Skepticizam može biti umereni ili metodski ( Dekart ) , fikcionalizam, ali I radikalni skepticizam tj. Agnosticizam ( grč.agnoston = nesaznajno ). Najznačajniji predstavnik kriticizma I.Kant preduzima pokušaj da sintezom empirizma I racionalizma izvrši analizu (kritiku) ljudskog saznanja.Realizam (lat.res = stvar) je pravac u kome se saznanje temelji na stvarnosti , a istinito saznanje na adekvaciji .Realizam ima više podvrsta : naivni (zdravorazumski), sholastički. Kritički, pozitivizam, neorealizam itd. Za jednog od najpoznatijih savremenih gnoseologa Alfreda Ejera, postoje zapravo četiri osnovna saznajno – teorijska pravca : naivni realizam, redukcionizam, naučni pristup I deskriptivna analiza. ISTORIJA FILOZOFIJE I NJENA PERIODIZACIJA I Antička filozofija ( od VII veka pre Hrista do 529 god kada car Justinijan zatvara sve filozofske škole u Atini ) II Srednjovekovna filozofija ( od 529.god. do XV veka ) III Novovekovna filozofija ( od XV veka do Hegelove smrti 1831 ) IV Savremena filozofija ( od 1831 god. Do danas ) ( I.Kolarić , Filozofija 2006 ; 26 , 28, 34 )