Die Beginsel Van Stof 5n4451

die beginsel van stof

(laat-verse, sprinkaanskaduwees, aandtekeninge)

Breyten Breytenbach

Human & Rousseau

Vir my ontslape broer Basjan en my voorlopervriend FVZS

“elke slag as jy my lees bly daar iets minder van my oor”

“outside of a dog, a book is man’s best friend. Inside of a dog it’s too dark to read.”

Kongfoe sê die begin van wysheid is om elke ding by die naam te noem. (Dit is ook die aanvang van waansin.)

1

tussen dooie vriende is ons gedigte slawe

“time flies like an arrow; fruit flies like a banana” – Groucho Marx

’n voetnoot onder die nag van geskiedenis

in die nag toe alles swart verbrand is tot ’n kruis van as teen die blinde ruit en die hond se blaf ’n donker vlieër weggewaai in die donkerte na waar die maan skeur soos die kiel van ’n sinkende skuit het ek my taal gedroom

die titelblad swart besmeer met tekens nou onontsyferbaar rou en binne die boek het ek my afbeelding drie keer gesien staan

eers tussen dooie vriende met die bespikkelde treurige gesigte

van honde wat direk in die blinde lens staar terwyl hulle gedagtes soos leë glase draai in die hande en ek was daar met dun nek en snor ons gedigte is slawe elk met ’n volle wuif vere fier op die kop

toe in ’n tableau by afskeid in die tuin van die nag met mantel en ’n hoed wit hare my moeder ’n bejaarde maagd in my omhelsing en verder terug in die voue van verheue ook ander vertroudes as fakkels van vergeet

was ek nou die profeet weggestuur om te bespied of daar lewe is in hierdie wêreld of die sinnelose balling teruggekeer om te sê ons taal was ’n voetnoot

onder die onleesbare bladsy geskiedenis?

’n laaste keer op ’n bank in die leë tuin van ’n malhuis vir aftandse verjaardes as geraamte met ’n bietjie bitter vlees toegewikkel in die kombers en wilde kuif en oë blinde albasters

buig en prewel buig en prewel baie woorde o baie woorde maar net die gefluister van dooie slawe maar nie genoeg om keep of skip te maak nie en buite die boek verby alle luister die blaf en die wind en die as van maan in donker water

die tweede vers

die een woord ’n blinde indoena wat met skuifelstok na die hoogte buite die stad gesukkel het om hand bo die oë in die diepte te staar

roep die ander op: ’n drafstappie krygers stowwerig asof met as bedek wat deur dae en nagte ’n bottel seewater aan die kus gaan skep het en nou sing van die vure van verte om leefweet se dors te les

draf in NY, 16 September 2007

op ’n koggelpas sal jy hol deur klowe van hierdie megapool met onder ooglede nog die spoeling van ’n droom van donkerte, Septemberlug is ’n blou vlag rimpelende in torings glas om ’n komende seisoen van koue aan te kondig

met ’n koggelie bewimpel jy jou asem tot aan die oewer van die Styx waar laas nag se maan nog dobber soos ’n pampoen vol water, ’n skool meeue vlieg stroomaf verby

om besinning te versin en sing-sing die dood in te haal

want dit is tog die bedoeling van die lyf: aanhou beweeg tot die gedig boontoe dryf

gedig 810

toe ek jare gelede my eerste verse aan Dirk Opperman gewys het

het hy gesê: eers wanneer jy ’n duisend skyf vir skuif skryf tot jy lam is in die kruis sal jy begin agterkom waar-oor dit gaan

hy had waar-skynlik des-tyds gelyk

(nie waar nie, Dirk? nou jy wie weet waar sooigelyk met die tyd en die woorde lê)

New York, September 2007

Ounooi: wat ’n verrassing dat jy vir die eerste keer sedert al die jare hier in die vreemde kom besoek aflê terug in die boonste donker kamer van daardie ouhuis waar wind soms in die luike fluit en die vloerplanke kraak onder tyd se tred en die hitte somers swaar en wit soos ’n broeis hemel die aarde versmoor

nou kan jy my dogter wat jy nooit ontmoet het nooi na jou vertrek sodat sy oplaas haar grootmoeder met ’n snikkende ‘goeie rus’ mag begroet –

uit die skemer hoor ek die gefluister van oumatjie-raad die sagte geskinder oor ’n ewigheid

jy sal ontuis wees in hierdie miernes van mense en motors waar jy my kom kry, Oumens jy sal huiwer om die straat oor te steek en verdwaal in supermarkte van spieëls en rook – of is alle aarde en ruimte nou aan jou bekend en wat is my naam?

tog wil ek dit vir jou wys – die dartelende helikopters die torings met in duiselende dakverdiepings hoerhuise vir engele en hoe met die oorgang na herfs die newel van die heuwels rol om as ondeursigtige grys gewig te beweeg oor die rivier

ek is tevrede in die vreemde, Ounooi noudat ek weer van jou kon weet in die boonste kamer aan die einde van die gang waar jy op die bed uitgelê nog staar na die eindeloosheid van voëls en son anderkant die plafon

en in die weeg-beweging tussen hand en papier jou liewe gesig hier iewers sigbaar kon bly in die gedig

liefling, taal

liefling, ek skryf vir jou in hierdie taal want ek kan my nie daarvan loswoord nie. dis ’n grusame ervaring om in die grafte van voorouers te krap. ek skaam my

hierdie taal, liefling verdwyn in die mond as die laaste smaak van die klippie wat ons gesuig het teen die dors, verdwyn omdat dit in die mond van besoedelde witmense was al het dit ook iets van ’n heelal getong

met skamel woorde wil ek nog ’n laaste keer ons liefde besing van mond tot wond tot genadelose grond. ek skaam my dat ek my nou daarvoor moet skaam

die mond is te geheim om pyn nie te voel nie. ek sal die graf oopkrap en die klippie tussen jou dye begrawe en die laaste spoegie speeksel sluk.

die dood is om nooit weer dors te word nie, my liefling taal

tweegesprek

baie oosterse verse wat vertel van die gesprek tussen getuie en die maan in die water as helder ewebeeld vasgedryf in beweging

gaan uit van die veronderstelling dat daar bo die oppervlak ’n oewer is

Rumi het hierdie gedig geskryf en toe die vel in die poel laat glip: kyk hoe verdrink die woorde met hare donker bloed uit ’n wond hoe word die nagmond nat papier soos die maan se versonke skip

kyk hoe swermsing voëls

’n woordeboek van wyshede:

as julle net lank genoeg stil kan sit sal ek hulle laat dans in die waterskyning van sin

22-12-07

(Vir Hans ten Berge)

winter en blou voor die swaar hek van die Luxembourgtuin verkoop ’n sigeunervrou met lang swart vingernaels stomende kastaiings in kardoesies

kyk op hoog die silwer vaandel wasemstreep agter ’n spuitvliegtuig kyk op, kyk op

in die diepte wat verbeelding te bowe gaan in die doodgaan van die nag dieper as die geboortevlies van die Melkweg ’n seweduisend ligjare weg van Urd

waar dit glinsterend en galmend is op die Berge van Skepping in die skitterbeeld Kassiopeia waar in ’n spiraalkolk van baring die newel opbreek in fragmente om pad te gee onder hul eie gewig te verskiet te begin skyn met die lewensgeheime van kool- en suurstof in die hart

kyk op, kyk op ons blou en silwerige planeet soos ’n eensame baringsvrug van ondenkbaarheid in ’n wiegie asem siembamba siembamba in die doodgaan van die nag waar dit glinsterend en galmend is

so ver van die see loop meeue met klinkerende naels oor die bevrore oppervlak dik soos ’n blinde bril

van die dammetjie in die Luxembourgtuin

die onvoltooide vers

heeldag ry hulle deur landskappe oop soos ’n gemoed waar spoed geen verskil maak nie

teen die einder altyd ’n bergreeks uitgeknip soms ’n vaal gordyn verlate/gelate want wat agter is kan net dieselfde wees dan weer ruig soos ’n blou wolk of potsierlik net nog ’n brok in die collage van afstand en aanwesigheid

heeldag bekruip hulle die begrip ‘berg’ opberg/verberg/bergenis deur wingerde, verby perde en koeie langs arm boerderytjies waar klere soos vlae van identiteit verslete aan drade wapper

lyke, lyke die stank van onthou

heeldag ry hulle deur landskappe met die goeie bedoeling om die reis sinbaar te maak, en daarom versinbaar en singmatig en wat gesing word moet jy kan dans met versengende hittegolwe ’n dynserigheid

totdat dit aand skep naby ’n see so glinsterend versilwer soos satyn of ’n gelakte spieël waar lig versuip

lyke, lyke die stank van onthou om hierdie land uit die geheue te verban

in die donker kantel swaels hulle arabeske in die donker kom daar sterre ’n flonkerende lafenis

lyke, lyke, lyke

Arles

in Arles om twaalf is die son ’n pendoring in die oog skaduwees loop orent al langs die mure van steë gekronkel en gekrom om die koue asem van die mistral te mislei en hoog bo die kerk se koepel baldaad swaels komplekse arabeske om nie aan die pen te ry nie net weggooiwoorde te wees oor die blou baldakyn van papier nie

in Arles staan die digter op die binneste plein gegiet in brons geleun op sy stok met ’n breërandhoed op die kop en staar na waar agter blinde mure die banier-bruin rivier Rhône barke vol rys stroomop vervoer

die donker hotel se voorportaal is swaar van wit doodslelies se geur en teen die mure glim portrette van jong matadors wat hier in donker kamers by kerse voor die altaar vir die maagd die kleed van lig aangetrek het want in Arles verblind die wind jou oë en die arena se klipplaveie is met bloed bevlek

met laatnag wanneer sterre deur die gitblou geskeurde hemel akrobaat en sigeuners op die oorkantse oewer sing van stiergevegte en harlekyne en die hart ontbloot ’n blonde vrou haar borste by die lig van Van Gogh se geel Café la Nuit op die binneste plein en die brons drilvlees van die digter se wange bewe

die maan is ’n skommelende dooie boot wat baniere lig vervoer het swart bulle bulk uit die vleie sonbesies is weggooiwoorde van die lewe in Arles het die katlagter jou hart aan die doring geryg

die metafoor as skepper van betekenis

ek gee my ma die skuld: deur geboorte aan my te verleen het sy my uitgelewer aan die dood

vir my pa was dit slegs ’n onbesonne daad: in die paringsritueel wat tot ’n stolstorting moes verstyf was hy die komeet met te veel kosmiese saad in die stert

en van meet af lig die dood op loer in my lyf soos ’n skaduwee van beweging wat die maan skyf vir skyf verorber en uitspoeg as donker klip

ek gee my ma die skuld:

sy was die skip waarin ek soos ’n onwettige immigrant die grens wou oorskry na die paradys net soos die maan bly soek soek na die gewig van water as voortbestaan van sinneloosheid

in die nag vervloek ek kom en waan die gedig van afgryse wat gaan van lip na oorskryfvinger oor ’n see van papier gevaarwater soos die skadustreep van ’n verskote komeet:

en weet my pa was die woorde maar my ma die mond: sy kon tog die stingel in die wond geknik het!

ek gee my ma die skuld en die skedel wanneer ek oor die reëls en die reling leun

om weer ’n flonkerwit rimpeling van haar immer ontwykende gesig te sien dobber in die boot se blou afbeelding

berig, 16 September 2008. New York

In die park wuif wind plataanbome se kruine met ’n laaste versugting van kolkende orkane wat oor watervoos stede aan die Golf geswiep het sodat slegs dryfhout en rotte en slym oorbly

In beeldradiofuike spartelspuit hol politiekers verrotte formules en suwwe towerspreuke en die gepeupel jubel soos stadige gekke

Op Union Square se plaasmark lê stapels boerpampoene waar son haar versoen met die seisoen van sterwe in geboepte spieëls. So flikker en flikflooi die verganklike naderhand op die tong

Jy sal hoed begin dra as beskerming teen die besoedeling van berigte van bloed

en verskroeide engele wat pluim en plons uit die bloute van onse hemel, om jou oë te verweer teen die vlekke van militêre vuurvliegtuie se blits en gloed

Maar wanneer die donker bedompig dog broos spoel teen die hekke van strate en nag die geloei van vuurwaens vul wéét jy: as jy maar op die daknok kon klouter hoër as die platane se mompelwind

Sal jy skrylings as vors die hoed kan lig voor die gat bo hierdie megapool waar Verhoeder en Behoeder en ander velerlei moederbeelde soos ploegskare glinster en skuur om die niet te skeur. Binnekort dool gedagtes diep tussen berge en riviere en hoor jy die bewussyn versamel en gedeel deur al die dooie ekke

Stuur dan hiermee hierdie oomblik van self:

hoe ontvou dit, bly ontvou die aanhoudende gewelf!

die guns

O Here, wanneer jy weer hierlangs verbykom – dink aan oom Martin, aan Daantjie, aan my ma … Maak hulle wakker sodat hulle nog net één keer mag sien hoe wonderbaarlik is hierdie wêreld, nog één keer opgewonde soos perde op stal die vars oggendlug van oneindigheid mag ruik

Oukei, ek weet, ek weet ons het alles opgefok – maar o Here, skud die stof uit hulle beendere sodat hulle nog net één keer mag hoor hoe jubel die nagtegaal in die kloof, mag sien – nee voel hoe bloos ons aarde soos ’n ryperwordende appelkoos wat wangdraai ooste toe as die nag haar onttrek

Moenie snoep wees nie, o Here – gee, géé vir oom Martin, vir Daantjie, vir my ma en al die geslagte dooies één oogknip se onthou in hierdie benoude

ewigheid van verdwyning, opdat ons almal onder die kors vergetelheid vir ’n stonde in die tombe weer die bons van lewe vir jou onthalwe mag deel.

die sonnet as verstekeling

om direk te vaar in oopgaan se oog maanmunt te pluk uit haar verslete boog

seevarke buitel grysblink in oker water pelikane weerstalt in laag swiepende geskater

in Doebai dobber dhows soos drywende krismiskoeke met dek-kajuite se dekorasies uit heilige boeke

kanteldromende derwisje dans en draai die liefde met die hart en hak en sooltoon van diewe

woordenaars verkondig profesieë in die strate papegaaismouse verkwansel nagkoninginne se bates

die aarde braak vuur en steierende Babeltorings vergaan mens kan die harige son met ’n stok doodslaan

hier is die hooglied van besinning se versinsels hier blye oopgaandae van sing en sing en sing

1 Januarie 2010

wanneer dit lig word en die son ’n skip in vlamme oor die watereinder styg is die hele eiland klip.

hoog in die hemel hang die harmattan met roet en stof van ’n dorre binneland se distansies wat vergeet het van tyd

maar hier is dit stil. in die nag het klappers ontplof met die donker klank van dooie rotte in ’n droë put gegooi

luister weer hoe stil is die lig wat kleur aansteek oor vullishope,

oor verskimmelde mure, oor die kraai met die borslap

op die moskee se dak, oor die klopkeel akkedis met die kerfie skaduwee, die uitgespoelde vis met die uitpeuloog, die bok, die hond, die vlieg, die wou.

wanneer dit lig word besluit jy om te lewe, om die nuwe jaar met ’n gedig te begroet: maar ook te wéét

die offerande van bok, hond, vlieg en wou soos ook ander woorde wat jy nou onthou – liefde, genade, leefsterwe en rou – se gewig is minder as wind se gesig

weglêbrief vir gedig

Liewe gedig, bly by my. Moet my nie nou so na aan die einde in die steek laat nie. Ons kom al baie stories saam oor jare en getye, deur lande en landskappe en liefdes en geheime kamers waar galge getroon het, van die een masker na die ander apestreek of apostroof of begrafnis. Wie ken my beter?

Ek het jou nie altyd goed behandel nie, het jou misbruik, met jou gehoer, jou selfs soos ’n wafferse Petrus verraai as sentimentele swakte of iets wat mens onder die mantel vir vegters in die berge fluister nog voor die haan ’n derde keelskoonmaak kraai.

Tog het ek jou eintlik nooit versaak nie. Ek het gesien hoe hard jy probeer om my voorhoede te wees en my agterhoede

van angs en ekstase te dek, hoe dikwels jy verskoning vir my moes maak.

En nou is jy mondig – of doodgewoon gatvol? Nou kan jy kammalie op jou eie sonder my leef. Maar vertoef nog ’n wyle. Hou my hand vas en lei my nou ek al hoe minder weet of kan sien om die woorde soos skaars kleingeld af te tel. Kom ons maak ons hou nog van mekaar en reis die laaste lettergrepe saam tot waar ek jou uit die hand kan laat loop na die dood van die tong.

O, ons kon verder gegaan het, ek gee jou dit toe, tot aan die grense van oorgang waar ek te bang was om jou, my gidsklong, te verloor.

Onthou jy nog ons verre ontdekkings in donker treine deur die nag, klik-klak, en die drome wat ek jou aangegee het, om voordag te ontwaak en hongerig

deur die venster te kyk op nuwe landskappe van regoplê-berge waar ánder wilde gedigte woon – wat maak die mense daar?

Jy is die enigste een wat ek ooit toegelaat het in die intieme verloorplekke, om sáám met my en die geliefde onder die laken te lê met jou voete soos skurwe metafore.

En nou is ons oud. Ek soek jou, roep bokkie-bokkie op die werf, blaai deur verflarde notaboekies om te kyk of jy dalk ’n boodskap gelos het (jy het altyd te veel los gedagtes gehad). Maar jy is soek. Jy wil jou tog nie wréék nie?

Wanneer ek wakker word uit die nag het jy ’n leë vel papier vir my gelos. Oor die werktafel kyk jy stom na my. Wat wil jy sê?

Dat dit verby is? Ek te oud en vol vlekke?

Dat ek ons gedagtes nie meer kon beskerm, die praatklier nie meer in jou wou steek, en jy verkies om soos ’n ondier in die bos te bly om te sing en te dans van vergete gode?

Maak my dan liewer dood voor jy gaan. Bly my by. Sny my keel-af as sluitreël!

loopdop

die vaatjie is net groot genoeg vir twee bottels rou whisky maar gesout onderleë in die stadige kuns van veroudering al suip die hout omtrent ’n derde van die kosbare vog

proe ’n jaar later hoe puur is die drank op die tong so gewyd soos die heer se genade

wanneer die hand die dag te bewerig is en die oog te dik geblink om die bottels nog tong-sekuur deur die klein gaatjie bo-op die vaatjie te kan stuur en skink – soos om te kyk in nag se oog –

wéét ek oplaas dat ek geen dooie woord ooit weer hoef te skryf of bedink nie

2

en verder terug in die voue van verheue

(sermones ad mortuos)

“hey dude: never leave unused a good loose-hanging noose” – Sy Aun Moon

al die gewig van woorde

die man loop deur die land met onder ’n doek aan sy hand iets wat lyk soos ’n kou: hy sê dit is die wêreld

af en toe teen die aand se kant gaan sit hy waar die wind nog brand en dan is dit asof iets roer en roekoer soos ’n sinkende son onder die kleed

eendag het hy oplaas gestrand teen die laaste skuinste van die labirint waar boerinne en hul knegte in kronkelende hangende tuine hand in die hare staan en huil, en die doek afgehaal

o god daar was ’n see en berge en sand en bosse en stede van miljoene krioelende mense met voetspore en lyke in die beddens en rook wat uit krematoriumskoorstene vlieg –

mens moet ’n gedig nooit te lank laat word nie

die voor-gedig

ek sou vir jou ’n sprankelnuwe Mercedes met wieldoppe van chroom kon gee vir jou geboortedag – maar dan sou die dorp se mense mos sê: “kyk nou net hoe windgat is Koesee, waar sou hy die geld gesteel het?”

het dit wel oorweeg om ’n wit hings te bring met silwer beslaande stiebeuels en saal sodat jy Saterdagaande oor die meent kan galop wanneer sterrewinde fladdervlag bo Sneeukop (“so tik ek hom met die handsambok . . .”) maar wat weet jy van diere voer? die perd sou vrek met opgeblaasde pens en die buurt bestink tot in die spens

toe dog ek wat van kraaknuwe skoene

van dié wat die hemel swart laat blink? maar dan sou jy van kerk tot kerk wou Sondag en die gemeente se siele versondig in hulle gebedel om verlossing

op die nipper het ek jou amper ’n ingewyde maagd aangebied ’n mollige blondine met skraps ondergoete van kant en ’n moesie in die kruis – maar jy sou die arme mens flinters verniel het en dan was ék die koppelaar skillig aan mishandeling

opsie wyn was buite die kwessie siende jy so vals sing wanneer jou gat stamp en bowendien jou hemp ook beproes, en van boeke het jy en die vismotte tog al genoeg

toe soek ek ’n eerlike politikus as handlanger om op afdae die slakke in die agtertuin bokland toe te help – maar hulle was almal uitverkoop

wat sou dan ’n geskikte present wees om die oudagkoms van my tjom te vier? ’n gedetailleerde kaart van Lapland dalk? maar takbokke vertrap mens glo as jy daar sou pis in die sneeu – of ’n plastiekkabouter om dambord mee te speel? kén jy ooit dambord se reëls?

nee, daarom skryf ek maar vir jou hierdie gedig sodat jy jou eie papier saam kan vat as spaarsamigheidsdaad van intellektuele gewig en voorkoming van ’n verlies aan gesig wanneer jy weer by die keffie vis en tjips gaan koop

paginamagina

(verjaardagaantekening as ode aan Ampie Coetzee)

Ouboet, ek sit my beste gesig op om hierdie gedig vir jou te skrywe want jy, liewe maatjie, word ’n fris sewentig (let daarop hoe spoor die rym na gewig)

en wanneer lig en lied ons laat staan en ons skeef gaan lê met die stil kreet van protesvreugde in die hart is ons wat jonk is van dae en nagte (meesal omdat ons die tyd se gewrigte vergeet het) dit aan ons weggaan verskuldig om mekaar van die wal in die sloot te help en so die koei van verbeelding in die put te versuip

en omdat ek lief vir jou is

kom: ons drink die wyn en eet die brood en tjoeftjaf is ons albei dood

na hoeveel plafonne het ons gestaar oor die jare hoeveel bleek bergspitse hoeveel swerms voëls soos wegvlieglyne aasvreterwoorde wat soek om vers te word hoeveel verkleurmannetjies in die heining ontsyfer?

Ouboet, indien ons die almanak van dae op hierdie aarde kon onthou wat sou in tekens behoue bly?

sekerlik die wind as die kind se hand wat versinde bergtoppe aai en ’n kraai soos ’n oogknip van verganklikheid

die sneeu so ’n koue asem tussen bome die nat as van laatsomernagte die teer binneboudsvlees van die vrou

en dan van watter sin sou die letterspoeling wees wanneer die hand van die kind blind opgemaakte bergtoppe aai en kraai die boomkruine kraak soos ’n dooie skarnier tussen lewe en grond?

mik niks maar wag stadig kom ons drink die wyn en eet die brood tjoeftjaf is ons albei dood

baie is aan ons gegee voëlsang die maan bo die nag se soom verse van Oom Wyk en Opperman wors by die slagter en beskuit uit die oond en af en toe ’n slukkie wyn in vergoeding vir voorbeeldigheid

op die dansbaan met die hemp oopgeslaan oor die baadjiekraag het ons skaars ’n voet verkeerd gesit met brylcreem in die hare was ons blink van boekgeleerdheid kombuiskennis katelvaardigheid bekvernuf

hoe heerliker die ies van drank en idealisme hoe meer kak het ons gepraat

en baie het ons weggegooi ou baadjies en baaisiekels dooie katte en historiese aandadigheid en die gekyf en gekekkel van hulle wat o so cool as tweetaaljakkalse (maar ene gat) op awesome agterente skuiwe

ons het die tafel vir mekaar gedek met lig-gestyselde servette en glase vol son op genadige dae ook ’n vleisie daarby en deur die ruite gesien hoe bewe die lewe in woordblare buite hoe vlies binnelandswolke bo die spits en die stof en muisdrolletjes nie raakgesien die skaduwees in hoeke van kamers nie gewaar onder beddens waar voorsterwers die tyd vasgelê het

op voorgestoeltes het ons gesit en in agterbanke en soms in die deur gestaan vir aankoms of vertrek of sommer om ’n ogie in die seil te hou vir die bakleiery op straat

en gereis of dan getrewwel om op vreemde kuste uit te waggel

lotuseters en boknaaiers papierswape en skeefskutters en perskediewe in dese en gene wéét ons hóé om op ’n stoep te sit onder ’n bloeisel vuurspuwende naghemel

niks is uiteindelik ons s’n nie en nêrens is ons tuis want as die maan ’n misverstand is

is die son immers verstand en daar is hoeka geen grond om op te staan behalwe in dit wat verby is

droom is nagskrywe wanneer die lyf in ondergrondse riviere van melancholie dryf en die beelderyk ’n sintuig word

(maar ons eet die brood en drink die wyn want tjoeftjaf gaan ons albei verdwyn) ons oudsryders van ’n patetiese droom gebleikte Afrikane (in Tanzanië word albino’s opgekerf vir muti) moedswillig en moeg en stompsinnig gestruggle vir ’n taal wat eens geweet het van koekemakrankas en liewenheersbesies om nou weg te syfer soos die water wat mens in ’n sif aandra vir die donkie wat klippers vreet in die Karoo

met woorde het ons skanse teen die smet van dood probeer bou en toe het bevryding die land oorspoel totdat ons krom soos brandsiek brakke vir ons eie skaduwee moes loop koggel

natuurlik het ons kennis van alles geneem en toe weer vergeet en die sin van ons wees op die wêreld het ’n duistere onsin geword

vir die skape van ons kennis het ons ou stomp broodmesse in ruil gekry want die lewe skil mens soos ’n ui totdat daar niks oorbly behalwe ’n waterigheid in die oog

kyk ons sal die kadawers van ons wysheid oorlaat aan die alleswetendheid van wurms en met die een goeie oog ’n laaste keer korrel deur die trapdeur se sleutelgat af in die kelder van ewigheid

maar fok hulle nè Ouboet die ou en die nuwe kapitaliste vernaam gepoephol in hulle stralers en Mercedesse die voorbankers en die kripvrate die rassiste van weleer die huigelaars en die heiliges en die werfbobbejane en die gatgabbas die polisie en veral die veiligheidspolisie (fok hulle) en die bevryders met die botox gewetens en dié wat anonieme briewe skrywe fok die politici fok baie spesiaal die staat

ek haal my bril af maak die notaboek oop

sal ek geboordjie en gedas pampoenwense vir jou skryf op papier? nee professor! jy ken tog die metafoor as stoorkamer van toor en van goël

waar die engel soos ’n voël wat wil nes bou die wurms van betekenisvertering opgaar

’n wieg van oogverblindende sterrereise teen die hemel se dak wanneer die nag so stil is dat jy die donker kan hoor knetter die oorstelpende wolkestapeling waarvan ons woordstopseltjies maak om die skoonheid te rook totdat ons gedagtes soos voëlvlug vervaag die berg se blou deining die bome van kremetart tot flambojant tot bloekom verby hoekom

(vinke wat fokkol weet van vergaanvolk los visitekaartjies op die vensterbank en vee hulle vere af aan die vat-so sonder om ’n ooglid te verroer)

mens skryf gedigte sodat die woorde

met mekaar kan praat

wie sê die ark is ’n wrak? wie gee voor Noag was ’n vark in Palestina te gesuip om te hoor hoe swaar dra brak waters aan die vrag verdronktes toe dit nog nat soos nag was oor die aarde? og og dis tog net strontstories by die trog

hulde hulde vrot van skulde skilpaddop is eerliker die lewe is ’n tweede vrou, Ouboet jy ontdek haar eers later raak tot oor jou ore verstrik in haar sjarme jy dra vir haar soetkoek aan skarlaken lak vir haar toonnaels ’n kettinkie van Koptiese goud om haar middel in geheime te lyf maar in die nag voel jy soms

haar trane teen jou beaarde hand kom agter sy staar na haar gesig in winkelglas dat sy ’n geheue dra aan parfuum wat jy nie ken nie en wanneer jy na ’n wêreldreis voor dooiemansdeur te staan klop wéét jy sy het lankal ’n ander minnaar

Ouboet, solank ek nog die een woord agter die ander kan pas en jy nog voldoende die aanlas-las van lees kan bemeester ter wille van ontlasting sal ons onthou om die rug teen die wind te keer want ons het geen ander keuse as om te maak met oog en hand dankbaar om soos die slang nog net beweging te wees

grawe jy solank die kortpad oop en ek sal al agter jou loop

want ons drink die wyn en eet die brood en tjoeftjaf is ons albei dood

maar intussen maak ek staan as enigste klip bo die gat van die maan hierdie glasie steen

en kyk hoe span die skip haar seile!

vryheid broer vryheid!

26 Junie 2009

jaarbrief

(vir my vriend, Laurens van Krevelen)

suid na die ou huis vir die einde van die jaar 2008. winter. in die nag hoor ons nuus dat sneeu die Pireneë wit gaan dek met skaamte tot aan die soom van die see. hier lek reën ysige tongetjies uit ’n lae grys hemel. dakgeute gorrel oor. panne glim. ’n koue wind verwoel die loekwart se blare. die palmboom het blykbaar die Argentynse mot se knaende hartaanslag oorleef. al wat oorbly van laatsomer se rooi knewels in die granaatboom is leë doppe soos skulpe sonder see. voëls is weg. net die nartjieboom staan krom van geel glimmende vrugte

in die arboretum van die onderste veld in die heuwel se vou waar die grond rooi en diep gereep word deur wildevarke op soek na knolle het die vrou en ek ’n seder ’n eik en ’n ginkgo geplant wat ons nooit tot volwassenheid sal sien troon nie

geduldig sal ons die klipmure verwarm. ek soek koerante vir die aansteek en kom af op ’n jaar se opgegaarde gebeure: Amerika het ’n nuwe president as profeet (arme drommel), luukse hotelle staan in ligte laai, verstekelinge verdrink soos sneeu in die nag, kinders eet krieke en gras in Afrika, bankiers kla oor swak gehalte kaviaar, in Afghanistan suis bomme neer en ou mense in lang gewade lag

deur roggelende rooi kele, in sommige gebiede met skemeraand swaai opgehangdes in die bries en ander streke is oorspoel, die nagtegale het verstikte borste, Amsterdam se hoere dink daaraan om te staak, kamele ontplof, politieke skurke en narre bokspring en bal vuiste met gepoetste naels om die volk tot trane op te sweep …

ek verfrommel die papier. lê hout aan in die kaggel. die reuk van droë laventelstingels en takke van die kersie en die peer in die voorjaar gesnoei sal die huis balsem

die whisky in my vaatjie het verouder tot ’n soet amandelsmaak. die wyn is diep en rooi en groet my met die vertroudheid van gedigte wat ek vir die eerste keer lees

wat word van voëls in die winter? wie se asem dra ek in my longe? hoe ver terug het voorsate so gehurksit tuur in lekkende vlamme na die verwondering en die verwoesting?

met die vuur van vergeet se hitte teen my voorhoof vereer ek alle nakomelinge …

Can Ocells

die najaarsdag

“Descubra se o futuro é cinzento mismo ou se é você que está de olhos fechados” PriceWaterhouseCooper

wanneer Woordfoël opstaan om deur die venster op die dag te kyk is alles buite vaag en vloeibaar in vlae newel wat uit die vallei in die donker gegroei het alle afstand is onsigbaarheid en hy nog waggeltong soos ’n praatvraat van laas nag se lewe as dood se dansmaat in die hart se klop

’n lid het oor die maan se beenoog geskuif soos ’n klou in die najaar is voëls stom en swaar noord (weet hy) kam ’n bergreeks die luglyn

na die laaste hoogte voor ’n ander land die huis is ’n kruik vol soet asem van kanferfoelie en jasmyn asof die melodie van geheuemusiek en oor die werf sal vroeë hitte die warm reuk van die vyeboom sprei sodat daardie mantel versier met rose wat die vrou geplant het die dou se klammigheid mag droog wanneer son aanstons die mis verdamp

daar onder by die mielies by die groendoringboom loop ’n optog skimme – Hikmet vooraan onder die vlag so rooi soos sy hare sy ouers met naamlose gesigte as vervlieting die dwerg met die brandende hoed op ’n stok Doefoe in die fladderende lykkleed van reise Darwiesj met die skimmelperd aan ’n tou die hele wêreld is ’n mandala wat wieg in tyd se beweging

Woordfoël is ’n gelukkige ou hy het sy opgegaarde jare soos pampoene op die dak kon pak vir miere en vir voëls die maan sal weer oopvou en verrot tot sien die kind sal sy asse uitgooi oor die see en ’n klip met sy naam in die pampoenland plant

oplaas (dink Woordfoël) oplaas kom die doodloop van die reis in sig want aan die naat van bewussyn flikker die dans van die oplase metafoor en dis goed dat hy nou byna alles uitvee en vergeet soos ’n droom van newel

soos ’n droom het sy lewe verbygegaan vol ontmoetings en begroetings en vlamme in die woestyn met die roete deur die nag uitgestippel woord vir woord in wit skulpe

Can Ocells, September 2009

onthougoed

hoeveel keer het hy opgestaan van die ketel en die ketting getrek, weggespoel die vrugte van sy lyf soms purper soos wingerde in die aandstilte soms ’n oranje vlam asof hy die son verteer het – die vleis van dooie diere en diertjies, die heuning, die vye uit ’n buurman se boord, die rys van deltas in verre lande

hoeveel keer het sy oë oor berge gewei, het hy gesteun in die nag, het hy briewe uit koeverte gehaal, het hy kaal onder ’n stort gestaan, die stof van sy voete geslaan, oor ’n glas wyn na die vrou gekyk – al die banale aaneenskakelings van bestaan

en wat weet hy van die rondloperklong van toe wat met rugsak en pyp deur strate van vreemde stede gedwaal het op soek na slaapplek of betekenis of oor heuwels van onbekende kontreie om die wit van die maan met sneeu te vergelyk

is daar ’n som/son/gebied wat as deurlopende lied genaamnoem kan word

wie se hand beweeg deur hierdie plek, wie se omlyning beskadu die bekkige ek, wie befluister die klein moment van skrywe se afsterwe van gebrekkige woord tot verwoording

jy kan nie verkeerd gaan nie

hoe langer jy lewe hoe beter die kans vir doodgaan hoe wyer die spektrum van moontlike maniere om styf te skop hoe vindingryker die nar se kostuums en gekoggel

die kurkeike teen die helling vertel van hang indien jy nog soepel genoeg vir boomklim sou wees en nie bang vir nekbreek nie, die sinode meeue op die geoesde koringland so vroeg in die môre so baie myle ver van die see skinder skel van verdrinking van krappe wat lekkerbekkig aan oë smul, die hond aan die bos se soom hou jou lippelekkend dop en droom snuffelend van soigheid en sagte plekke vet onder die liggaam se klere,

veldbrande wil met ’n gretige gesels van tonge aan jou lek, voertuie op die hoofweg grom, die man met die mus in die steeg wys vir jou met hongerige oë die flitsende lem in sy hand, selfs die bekende bed so lank reeds die nagskulp vir die weekdier se liefdes en drome se lakens is skielik met die verloklike landskappe van ’n vreemde doodsweet bevlek en dan die wolke die stede wat vreemd geword het wanneer jy die hart hoor ophou klop

hoe langer jy lewe hoe ryker en meervuldiger die sekerheid van eindelike sukses: jy is vry en bevoorreg soos die roekelose dobbelaar in die casino vir wie die steentjies net nooit verkeerd kan val nie

voëls

Zafej: ’n grys stad van verlate fabrieke met skoorstene waaruit die rook van aktiwiteite nie meer pluim nie en in die verte ’n horison waar hemel en aarde in verwatering ontmoet soos bure wat saam begrafnis toe loop maar nie met mekaar praat nie

met ’n lang en wankelrige trap klim ons boontoe na die platdak van een van die uitgeholde geboue – die ou man met die wit hare begelei my (sy naam is Breyten) en wys woordeloos die vier windrigtings van die dooie stad uit

onder die asbleek uitspansel op die dak

is praalgrafte in helder primêre kleure uit ligte hout gekerf met motiewe van maskers en voëls en peulende oë vrolik en grotesk soos die dekorasies van bote op ’n Oosterse rivier

wie lê hier so lankal begrawe? wat was hulle rang en gang in die wêreld? hoe was hul gesigte en wat was hulle name? het hulle ’n taal gehad om te praat? is hulle kadawers hier opgedis vir die voëls om te verslind en die bloedbevlekte reste bot toe gewikkel in brokaatgewade weggebêre in die smal duisternis soos ontvleesde klinkers in ’n stanza? en hoekom is die verf so vars?

die ou man soos ’n voël se skadu aan my sy sê niks / weet niks / onthou niks behalwe dat winde oor die wêreld waai

die skoorsteen op die dak is ’n hoë kloktoring – wanneer ek na antwoorde tas pluk my hand per ongeluk ’n growwe tou soos die oopmaak van ’n strofe en van iewers val die somber gebeier van klepels

die ou man kerm en lig blinde oë na die skielike gefladder van ’n duisternis vlerke uitgehonger soos ’n son se wond en wind

die hart-stér

(vir Caro) “uiterste helderheid is ’n misterie” – Magmoed Darwiesj

die wolke sal bly tussen water en wind om die lig te bou in tuimelende binding en ontbinding van herinnerde drome

agter die berg onthou ’n maan die klank van donkerte die klip se gesig ingeskerp in kwartiere van sien

is ons die vel van die aarde wat met die jare sal plooi

tot verborge patrone van liefde? is ons die vlam om die fees van verloorders te vier?

wie sal met ons praat van die huweliksoptog ingeskeep in die gedig? wie sal ons vertel van die vlees se vokale?

kyk, in jou hand bewe verbeelding se lettergrepe nog soos die lewe van vlindervlerke – wie sing ooit die wegvlieglied en wie ken die vreemdeling se land?

kyk weer die blou planeet se nagmusiek uitgemeet in die uitspansel van jou hand: daar is geen liefde wat nie weerklank is nie

en verder as geheue in die weggange van ewige beweging gevou rook die hart so stil soos ’n oog

die wolke sal bly en verder as geheue in die ewigheid van drome brand die hart soet en seer want heerlik, heerlik, heerlik is die lewe!

28 Maart 2010

“en wie sal die land van die vreemdeling ken?”

toe dit tyd was om te gaan lê het ons naak soos by geboorte by die plek gekom en dit was goed so

ek het om ons gekyk hoe ons hier teen die hoogte ingelyf gaan verstyf in die sloot uit die aarde met oral om ons die landskap se wegval in ’n verre verskiet van leegtes en rook en alles was vreedsaam nou

ek het geweet dit sal wees soos ’n onweerstaanbare vaak wat as sug oorgaan in die verlywing van slaap sonder oewers

en ek het die laaste storie gelees die gewriemel van woorde rondom die lippe van die oog

toe die tyd daar was vir die veergaan in droom en die bloed reeds donker en swaar en bewegingloos in die lyf het ek ’n laaste groot behoefte aan water gehad en opgestaan om eenkant te pis – mens wil jou lyk nie met urine en braaksel verdonker

en gesien hoe hulle ingepas rus die duisternis monde waar die maan finaal kermloos kom nestel en die oë reeds voëls wat wit weggevlieg het – my mense

(mens wil jou lyk nie met urine en braaksel verdonker)

Boetman, boetie, broer

(geskryf in die trein tussen New York en Providence en terug, vir Chris Louw, 3 en 4 Desember 2009)

onderweg deur ’n ander vasteland riet en palmiet en watergras is roesbruin in die vleie in klein hawens lê plesierjagte soos gestrande walvisse toegeseil vir die seisoen die water weerkaats ’n rilling skeefblou son maar in die skadu is dit swart en bodemloos winterkaal bome het elk ’n gaping van leegte gekeep in die aarde waar wurms slaap met in gedagte rites en asies die onverwagse weerloosheid van begrip – net ’n dooie vis swem saam met die stroom

o land van sterwe is ons terug in die natuurstaat

waar die enkele lewe alleen en armoedig en lelik en brutaal en kort flikker en verdwyn en daar saggies geween word wanneer niemand meer kan hoor – kyk die natgereënde lyk in die ou voëlhok naby die komposhoop waar hy blomme geplant het

Skietfontein is die plaas se naam moenie kyk na die papier nie moenie kyk na die verflarde gedagtes wat soos verskrikte voëls fladder in die nag

op stap deur stuifreënstrate van ’n studentedorp waar dood te ver in die toekoms is om te onthou met Kersfees op hande en deur winkelpaleise sif onskuldige musiek “o kom hier en aanbid hom” net ’n dooie vis swem saam met die stroom verskeep in die aarde se droom van vrede

en waar geen grense van oortuiging en beveiliging meer is nie want alle taal is ongesond in die mond sodat die kop soos ’n padda moet bars die angstige knettering van bitter vrees en lang messe flits in nagte van slagting geweervuur se vokale en medeklinkers hoe hopeloos is daar geveg om vasstaanplek tussen al die ander modderige vlugtelingkadawers in die loop yskoue kennis van vergaan se brand (my land! o, my land!)

hoe bewe bestaan-se-hand om die sneller Kalasjnikof stil stylfiguur sekuur onder die ken en die vis oplaas kaal geswem gelewe uit die donker gespoel soos voëlvlug

kyk ’n ewige keer met oë oop leksel bloed aan die gesig die vlek van geskiedenis se blye tyding – kyk hoe kyk die natgereënde lyk in die ou voëlhok

naby die komposhoop waar hy blomme geplant het

kroos

my pa slaan molle met sy kierie dood onder die grond die vreksels gun mens mos geen rus nie ons is in ons moer

my ma kuier van rusplek tot laaste rusplek met baksels beskuit en vars gesels en sing van die see se redding en lag tot haar brilglasies grys word van wasem

my oudste broer sit met sy veggeweer paraat in die hospitaal se sterfsaal hy sal wie ook al skoor wil soek met die olifante, leeus, buffels en tsetsevlieë persoonlik in hul kanondonder skiet ons is in ons moer

my aanneembroer neem foto’s van steë en weduwees en drome en ligskaduwees wat nie meer daar is nie en begrawe visse en naelstringe in die ondertuin as wegsitsnoepgoed vir die molle

ons treiter mekaar uit voorspookselvrees vir die nie-daar-wees van vergaan se swaksiekte en yling en mik-mik vir wegloop om in die onderdonkerte vry en diep asem te kan gaan haal die dood is immers ’n nimmereindigende reis en ons behoefte aan die troos van bestemming onversadigbaar ons is in ons moer

my jongste boetie sit in sy rolstoel in ’n duiwehokkie en staar met oë vol lig na die gefladder van vlerke op die televisieskerm versmoor in ’n sneeustorm en staar die dood ongelowig in die gesig

my sussie loop op en af in die straat met Mozart op haar skouer wat die Nagkoninginaria soos ’n operahoer met roekoerkoerborste fluit en sing sy sê: “ja jong, nou is ons almal daar …” en “ja jong …” aap die voël haar na: daardie papegaai oorleef kind en kraai lag-lag terwyl rookpluime die township op die bult se hemel swartsmeer

ek is die digter ek skryf van gister na môredonker die woorde soos moldrome en die vis se solosang ek skryf die letters neer soos linies vleesverorberende miere ek stik die nate en verstik die gate ek ryg die derms uit in portrette van gelate dis my job ek skryf:

ons is in ons moer

Goeie Vrydag, 2010

die digter

(vir C.B.)

om alles te weet en niks te weet nie soos die gek gebore in die twaalf huise van die nag aan die voete opgehang in die vors se binneplaas teen somber daglig nog raaisels prewel

raaiselagtig die sinne wat sissend drup in die as, raaiselagtig die verhaal van die ruiter op die heuwel wat wanneer die maan haar donkerte gekalf het in ’n sproeireën druppels deur die rivier klief

om voëlsang na die daeraad te bring sodat die gek weer gelyk mag hê: dat daar altyd weerskynlikheid sal wees

’n spieël van vuur en woordrook van die jas verskroeide vere gehang om die vertellerslyf

dat die vors agter die venster mag kyk na die bleek gesig, die afkopkavalier, die sjamaan se hakkelende lag as vark – en onder in die driffie ruik dit al na silwer soos die populierblare verrot

brief (oorgang)

Beste Breyten: ek hoop jy weet waar jy is op hierdie ronddraai van die aarde. (In Vermont.) Miskien het jy met die landing uit die lug die lang en donker meer gewaar, hoe die wind se klam tong die water tot stilrilling lek, en dat ’n eerste sneeustorting die bome wit poeier soos pennevrugte

Pas op om nou nie gat-oor-kop te val op die bevrore sypaadjies nie. Geniet die wasemvlaggies aan die mense se lippe en die organies verboude voedsel in die restaurant wat uitkyk op ’n oker rivier in vloed. Kyk hoe gesaghebbend beduie die kerktorings van hierdie dorp

Moet nou nie weer vervaard aan die praat gaan nie (wanneer ’n gehoor so stil luister is dit soms met skok oor die stroom onverdunde stront

uit jou mond). Hou jou by jou lees. Moenie soek vir maklike simpatie nie. Wie weet immers waarvan jou verse probeer praat en oor wat sou jy jammer wees vir jouself? En môre is ’n ander land

Wees bly oor die wyn wat die gasheer jou skink, hou dit teen die lig, spoel dit in jou mond rond, komplimenteer die vet kelnerin met ’n bedaarde knik (maar darem ook ’n knipoog en ’n stuitige klap van die tong teen die verhemelde lippe): môre is ’n ander land

Maar vir vannag: probeer die bad vol water tap, steel die botteltjies sjampoe en room, soek na ’n televisiekanaal met volnaakte mense wat onverpoosd ou gimnastiese patrone van poes en piel uitspel. Vergeet die swartgesig herinneringe wat hul stukkende vlerke deur die sneeu op die hotel se dak sloerp.

Dink (as jy wil) aan die somber rante wat jy vroeër vandag op die horison gesien het, hoe stadig hulle beweeg, en wonder of daar nog muis of rot of wilde plant onder die sneeukors kan lewe. Dis nie die moeite werd om in die gang (wat ruik na ou voetstappe) te gaan luister na die stemme agter geslote deure nie. Hier praat niemand jou taal

En word môreoggend wakker in ’n vreemde bed. Trek die laken oor die onbetaamlike wit wond van die droom wat teen jou oë kom klop het soos ’n bloederige duif. Eet brekfis en glimlag met mense wat jy oor ’n uur sal vergeet. Wees te vroeg vir jou vlug. Koop ’n koerant. Trek gesigte vir die vreemde mombakkies in die toiletspieël En dan, terwyl die oorstaanplek wegval onder die vlerke (’n meer, soos hemeldiere se kots die wit in bome en op die grond), skryf vir jouself ’n brief woorde as latere ononthoubare letsels – so te sê vermom in die gedaante

van ’n gedig – om aan te dui jy was hier. En herhaal dat môre ’n ander land sal wees

Skryf vir jouself ’n brief woorde as latere ononthoubare letsels so te sê vermom in die gedaante van ’n gedig waaroor jy met vraende vergeetvingers kan streel om aan te dui jy was hier om dit wat jy wéét te herhaal in taal: dat môre ’n ander land sal wees

Clifton

(Vir VZ)

1

ons sal die onsterflike eindigheid van lewe ophou probeer ontleed ons onbegrip met leedwese bemompel vir lang tye is die kop nou leeg volmaan oordag in die hemel maar goed om desdoende van afskeid tot afskeid ingelyf te word in die groot leeglê

ons skuifel tot aan die see se soom om die jags reuk van poësie te snuif te luister na branders se gesels so/sal/ons/hul/le/een/vir/een/

op/don/der

die oneindige sterflikheid van lewe soos die liefde soos stompskiet soos somersneeu

2

met helder môre staan ons op die strand waar branders sproeibek maan teen die ou-ou rusie en geruis van getye, korrel ons skaduwees in die sand, staar witoog na waar ’n halfverrotte klip taan in die hemel – wat is my naam? so verstaan-verstaan sal ons vergaan tot die waan van sinvolheid

die dood is ’n planeet wat met tyd se oopskuif soos die skip

haar donker vlerke in die harthawe ontplooi. so weet-weet sal ons vergeet van die skaam wenteling as begrip van beelde – en net rymwoorde se ritme onthou: die branding en die brand van ’n hartslag in die niet in dooiemaanmond

3

kyk, hier is die wêreld en hier is die woord duskant die wete en anderkant die dood wat van wete en wette niks weet nie – sy lê en wag in die bed vir jou om met hortende hart by haar in te gaan

kyk, so rustig jy sien haar nie eens asemhaal nie intiem myne soos ek myne is

intiem joune …

sy is die maan in die water

4

dan ruik mens op die wind wat van koers en koestering verander die seisoen se draai is op hande

en wankelrig sonder die stutte van opgegaarde eiewees sien mens donkerte vorentoe: fratsgolwe

koue orkane kolke in die hemel lyke tussen rotse die seemeeu peins reeds tries met verkeerde vere in die manel. ouerword bring visioene van onnoselheid, ou vriend

dat dit alles omsons sou wees en nood leer bid maar vir wat-wie en waar-mee?

behalwe die uitspoel van mompelwoorde … laat ons vasstaan teen die lêmaak want om te leer ontsyfer is om te lewe

nog ’n bietjie sluimer nog ’n bietjie slaap en om te leef

al wysheid waarna ons nog strewe knipperogend in die dalende duisternis van sneeu

3

nomadismes

(’n fragmentarium)

De mens dat arme beest hij is er en hij is er geweest Hij rent door alle landen tot hij geen asem heeft En als hij neervalt is hij bang En bid en blaft en beeft – Hugo Claus, “Verdwaald liedje”

*

die mis uit die vallei is ligtende nagstilte wat verdamp tot die lig van voëlsang hier in die kloof

so lig ek die laken oor jou lyf so sal die voël sing van donkerte na die son

*

die doolhofvolk dans met ligte tred in die donker: o, bewussyn is ’n stippellyn herinneringe aan die ondergrondse baarmoeder

*

toe ek op my sterfbed die oë opslaan sien ek jou daar sit in die skemer – gryns op die bakkies maar ook meewarige druppel in die oog

jy het my ver laat loop om by te bly maar nou wéét jy ek was nog altyd jy

*

hoe heerlik is dit om laatnag op te staan en nadat hier die gedig gewoord is in ink weer in die bed te gaan lê en kyk hoe lig geleidelik blom agter ruite te sien

hoe beweeg ’n tak geluidloos in vermoede wind terwyl mens verder slaap

*

om te skryf op soek na betekenis in die winter wanneer die lykies van voëls soos koue klippe met vere op die grond lê, en woorde aan die lippe sterf soos metafore in die papier

*

so koester ek jou klein maaksel woorde in die holte van my hand

so is jy nog afwesig om tot inhoud te vorm

uit ’n binding geledinge so sal ek oor jou blaas totdat jy lewe asem van dons na bons na wégland

koestertjie

*

tussen verwagting en veragting is die wee ’n werwel ’n weegskaal wat nie as wig kon dien om die wind van woede te versag tot agting nie

*

op soek na gedig in die winter aan die grens: dood is die wingerde windvertaal die bome

wit die see: die bewussyn ’n spieël droomwaarhede

*

na baie jare het ons die laaste groot vertrek in die huis oopgebreek

mure tot aan die dak geteël en spinnerakke oral gedagtes wat oorbly na ’n droom

Letaro die ou geluksgodin betrap op haar skoppelmaai soos ’n uil in skielike daglig

het haar stofjas om haar gevou en met vuil en verwaaide vlerke die huis mopperend verlaat

maar gesê as julle my dalk nodig sou hê ek is wel hier iewers in die wyk

*

wanneer sy agteroor buig in die kooi sodat pels vogtig blink en hy die pienk oortjies kan trek is daar haas geen einde aan baas se plesierstampe om die diertjie vrek te kry

*

Priorat se wêreld is ’n byenes van berge met die kleur van pers koper ougrond lood en silwer en goud blou pieke kam uit

bo groen spatsels oral van wingerde wat in vrede lewe …

vry vertaal uit die Katalaans van Salvador Estrem I Fa in die dorpie El Mola waar outyd mense hul messe sommer teen die oubloed boustene van die huise geslyp het terwyl swaeltjies ketse deur die vaal hemel klief

*

in die nag het vaandels gewapper en geluidlose seevoëls het langsaam gevlieg op swaar wieke oor die gloeiende water wat ’n nat silwer vel was om die lig uit die hemel op te vang en weerklink

*

in die nag het hulle gekom – swart of wit bevrydenaars? of al twee? (hulle geweld is immers voëls van eenderse vere)

en toe die wind geknetter het en die maan groot en grys was al die voëlhokke afgebrand

nou is daar geen noot op die drade nie: uit die stank dwarrel rook wit en swart soos vlerke

*

dagtaak wanneer jy deur nag versaak word: om gedig te maak

teen alle onwaarskynlikheid in op soek na gesig

* Tâ be kay khirqa bandam jism-e gham-farsûda? Hoe lank moet ek nog hierdie lyf van verdriet afgeleef klee in lewe se kleurrykheid? Hoe lank moet die witgesig hanswors met klokkies aan sy mus nog rotte jag in die berg wanneer sneeu die ewigheid verraai?

*

oor hierdie eiland in die son eensklaps ’n miljoen wit skoelappers die skaduwees fladderende sneeuvlokke

en bote wat die diepsee ploeg

is gedagtes ook al doen niemand ooit die dinkwerk nie

wit skedelvlaggies met swart omboor soos woorde aan papiernuus knibbel: nog ’n seisoen en ons is wurms

die lewe metafoor

*

hy wat hom te buite gaan aan eend in die aand sal knaend kwaak deur die nag

*

hy wat ’n donkie naai op straat se broek sal deur skollies geskaai word

*

moet nooit woorde in die mond van ’n dooie lê nie: dit smaak na ontbinding

*

met najaarkantel in New York en stroke hemel bo ’n blou geloof vlam duisend sonne in glasmure sodat jy selfs in die donkerste kloof beweeg omgeef van lig se flikkergloed en die skaduwee se manteldans aan jou voete

when the year tips to fall in the city and heavens above strip the blue of belief one thousand suns flare in glass facades and you move in a flickering glow of light even in the darkest canyon with shadow capering at your feet

*

skrywer luister doekoor na die geritsel van potlood oor papier loop nie te koop met sy hol of die holtes van sy hart nie, hou sy bek, laat syfer betekenis en woorde se waaragtighede deur die uitmekaarhaal en inmekaarsit van beweging tot strukture: vorm is die verbeelding van plek

maar waarom de fok moet ek opdok vir die grapjas in die narrekleed wat uitsprake staan bokbokbeduie in die kykglas?

*

(die vermeerdering)

in Antwerpen staan die hoere straatlangs geglans in uitstalruimtes van glas soos varsgebakte brode elk met ’n vissie in die mik behalwe dié met die pers slakslurpies wat skrik vir niks

*

(seevrug) koester daai oester met ’n druppel woestersous: hoe skaam swel haar lippies!

*

halfnag kom suip halfmaan in die see aan Rio de Janeiro se kus omsoom met donker hompe berg soos die rugwerwels van die draak

wat hier versuip en versand geraak het, en kyk hoe wit vlam die suiderkruis ’n naambord vir ewigheid se nagklub

*

dit was die somer van lang warm aande dit was die somer van die trein wat die stad teen skemeruur verlaat om te spoed deur goue koringlande wat aans versomber onder ’n hemel van pers en van bloed dit was die somer toe voëls gesnik het in die bos dit was die somer toe jy jou liefdes probeer onthou het en hoekom hulle gesigloos soos ’n kombers gewigtig in die nanag teen die seertjies aan jou bene skuur dit was die somer van sterre wat vervaag in die straat en van woorde wat skielik opraak in papier

dit was die somer toe jy geweet het jy sien dit alles dalk ’n laaste keer: die wolke, die woud, die wonde van sterre soos name in die nag die nonne met hulle skuwe enkels

*

in die oumensuur sit die man kaal op voordagbreek se voorstoep want nag het weinig verfrissing gebring en sterre was veldvure, en kyk uit oor die wêreld waar donkerte rooksluiers lig totdat net poele skaduwees oorbly

op oker landerye is die hooi gebaal, sonneblomme staan soos vrome Moslems met geboë hoofde en lappe oor gelate ooswaarts gerig en wag vir die ligvlam om te roep dat hulle lippe mag bewe die eerste voëls is nog half aan die slaap

potlode wat skerp gemaak moet word om die dag te skryf

om die dag te skryf: die water in die stadige rivier sal weerspieëlde wolke moet kry en die hemel se afwesige gesig

die boer ontwaak om sy hand te rig na kontoere van ’n ewige begin

*

as die sterre wurms is (soos die voortvarende digter gesê het) dan is die maan soos sy vannag daar groei ’n glimmende kopbeen wat voort bly vaar deur droë swart water van die aarde as verrottende onvergeetlikheid

*

ek onthou dat ek gehelp het om God se hoed swart te verf want sy Sending was vir ewig die dood en dat my hande daarna ’n hele lewe lank swart was soos spieëls

*

moenie kwaad wees nie, verdrommelde Bitterblaf – vir wie? vir wat? jou broers het nie jou brood gesteel nie die berg het elke tweede jaar weer geblom met watervalle blink strepies oor die wange jou skoene het jou tog al die seisoene gehou met ruimte vir eelte

dis jy en jy alleen

wat oud en ylhoofdig geword het om op boom en voël te vloek en nou op jou skaduwee spoeg

het jy gedink jy sou vir ewig lewe soos die padda wat wegkruipertjie speel met die maan in die water?

*

tussen verskyn en verdwyn is daar dank jou die duiwel darem ’n glasie wyn vir die pyn

*

donkeroggend met die opstaan om weg te gaan het twee helder sterre laag teen die hemel ’n vyfvinger hoog bo die oosterkim stil en sterk en tevrede geflonker

asof hulle skeure is op ’n versluierde heelal en dit was goed

daar was nog geen aanduidelikheid tussen die lug bo en die see nie en miskien was een ster die bespiegeling van die ander

eers deur die slapende dorp spookagtig wit in die taxi se kopligte dan al langs die woestynskap van hierdie eiland wat geleidelik been en silwerig word in die intieme vermenging van lig en stof gedra op die wind sodat daar geen uiteensetting kon wees tussen aarde en die hiernamaals nie behalwe vir die vulkaniese berg wat donkerder blom by die vertrekpunt

miskien was die berg ’n tweevoud van die verfluisterde nag

groot en kleiner helder ster laag teen die hemel se laaste oproep het eers verbleek en is toe gespeen stil en sterk en tevrede en dit was goed

want dit was nou moontlik om op te vlieg deur die lae met die dae en nagte van gister ’n tweeword-weergalming

*

in koel binnetuine voordag afgespuit sodat die blare nog glinster en frangipaniblomme wit blink sit jy

buite die mure straatjies vol donkerlyf mense in oranje gewade

is die wind belaai met vaal stof uit die Sahara is die kremetart op die dorpsplein van sand ’n dier met grys peule is die dor flanke van die vulkaniese berg wat bewegingsglans op die see weerkaats met hoog daar bo verwaaide bruin valke swewend, kantelend, doodskrete in die bors van lyfdonker vroue wat kraalsnoere verkwansel

wat gaan jy doen met die oorblywende jare maande weke ruimte die swaels wat die aandword onrustig maak die sterre soos brandende skepe wink-wink vir mekaar die getalle te oud om te tel

sit jy met die vel papier op die buitetafelblad en klad woorde:

wat gaan jy doen met die oorblywende

maande weke ure minute

buig en skulp en beweeg die hand in koel binnetuine wat voordag afgespuit is …

*

dis die oë wat te gulsig is wat nie wil ophou drink en tot siens sê vir dit wat nooit weer gesien of besoek sal word nie –

die glooiing van heuwels bruin en grys die hemelblou lug soos ’n lys om die ewige ruimte

die hart en die kop het lankal laat staan verstaan dat die kort lewe versaak gaan word om gou-nou te verdonker gebraak in die gat van sterwe

dis die oë wat soos ’n vrek alle gesigte en landskappe en die fluisterversugting van beweging vas wil hou

soos ’n vink met sonvlek aan die takkie klou en bewe: “meer lig! meer lig!”

*

die wonderlikheid van lewe om na al die jare nog wakker te word vlugtig te onthou hoe mens eens ’n kind was in tasbare ruimtes van koue en klank ’n haantjie kordaat te hoor kraai asof hy so pas die wêreld so groot soos ’n dag geskep het

(en nog weer jou asemhaling vars teen my hand te voel)

*

hierdie land ruk my soos ’n koors wat ledemate swaar verlam / kromskouer-voël staar ek in verblindende son totdat ’n vloed donkerte alles oorspoel / die aande wat nie wil gaan lê, jou hande rooi in die dalende lig / om weer te weet: taal is die neerslag omvang en donker ruimte van verbeelding en ek te onhandig om die land op te sê, verruklike hakkeling as ’n uitspansel sterre lam / mense word stommer, krommer van geweld, blind-dooie voëls gevang in baarvlies vrees / aai my asseblief: die hemel is altyd verder, verder en wat meer aanpasbaar as moederruimte water?

*

(“sonder Afrikaans is ek niks” – Jan Rabie) dis waar dat ek swaar in die mond geword het en baie begrippe het nou die muwwe smaak van mompeling

maar hoe kan ek ooit hierdie berg en branders en wind en die vlug van voëls anders ervaar as geskep uit die taal van die voorouers se sagte klik en nie-nie?

*

en as ek nie ’n slaaf was nie hoe sou ek kon droom van vryheid? as ek nie in die tronk was nie hoe sou ek kon weet van kleur? as ek nie die oorlog verloor het nie

hoe sou ek kon leer van waardigheid?

kyk hoe vlug die voël voor die dalende aand oor voue donkerte

hoe statig wieg vet oumatjies wanneer hulle snoere kwatsjkrale om toeriste se ongeneë nekke probeer hang – kyk in die maanlig hoe skitter hulle klede soos dié van koninginne!

*

ek het in suidelike stede oornag waar reent soos donker golwe die armes se krotbuurte berg-af spoel en mens moeilik die onderskeid tussen skyt en modder sien

in vreemde kamers

in beddens waar so baie al geslaap en drome gesweet het met teen die mure afdrukke van Munch se verwese vrouefigure en Van Gogh se koringlande onder ’n hemel van krullende verf

“wat het van ons wêreld geword die goedkoop geweld die vernietigende vraatsug op die knieë aan die trog en die afsterwe van alle eer?”

maak ’n gedig sit dit op soos ’n gesig

(gedig is om met herhaalde vlegbewegings van stokkieswoorde tereg te kom in die voëlnes van die ander bewussynsboom)

*

die weerspreking is daar: hoe om die woorde te ry asof hulle betekenisvlees is en in die beweegweging ’n ek te verwek wat jy lief mag kry

klanke verlyf in ritme en die koppeling verhaal tot taal en vertaling totdat die papiervlies soos ooglede bewe om sin en sinne singend te bevry en aan die pen te laat ry in die spreekspelspeeksel van ekstase

*

in waarheid was die lippe natuurlik klippe wat hulle wou voordoen as wippe opdat jy mog voël jy lewe met die handskoen

om die son te soen: nou sny kykglasskerwe die vlieëversameling van ’n gedig tot daardie oergesig wat jy hartklop vir hartklop van stamel tot aanhoustilte verskryf

*

wanneer die somernag warm en vol maan is wat soos ’n barkas deur die fosforiese duisternis vaar slaap jy buite op die dakterras bo die stad van verre ruising, van glinsterende koepels en ’n versiersuikerde Eiffeltoring as vuurkolom om rigting te gee

maar ek, ek sal op reis gaan toegekombers in ’n vreemde lyf op die dek skoorstene sal soos maste swaai en branders ritme pols deur die boot se sugte en vlugte

en môre wanneer die maan die karkas van ’n droom is op die bodem sal ek met oop oë lê kyk hoe die hemel se beweging soos waterverf stol tot die kleure van hier is ek en daar is jy

en die nag se verdronke afwesigheid probeer onthou onthou die vreemde reisigerlyf in woorde wat een vir een vervaag uit die vingers

*

mense van die labirint eendag oud anderdag kind wanneer jy die hart van leegwees bereik

hart vasgedraai

in kolk van niks eendag son anderdag wolk met inkstrepe wind verbeelding is die beweging van plek

* (“drei Minuten war ich älter und hab’ ich dies geschrieben”)

nou het ek gedog bly nog net oor variasies op die bekende landskappe gesyfer deur ’n kors woorde dieselfde lywe begrawe onder klank – ek het te veel geskrywe ek het te veel gesterwe

maar dan uit die blindheid

van wat naby is die vreemde musiek van dinge: die kan op die stoof die stof in die gordyn die dooie tor op die rug in die tuin die metafoor wat uit die paragraaf vul om hier gevérs te kom ster-sterf

nog ’n bietjie soek nog ’n bietjie vloek in die donker

*

om dan heeltemal weg te gaan na waar alle vlees soos gedagtes vergaan in die donker en mee te neem die wind in die wolke die voël se roep uit die berg … soos die skulp op die rak nog alles onthou van die see

*

hier lê Digter woordkaal vermeningvuldiger wurmtaal

*

wat ’n wonderlike reis was dit oor vastelande en seisoene deur sneeu en deur sand verby stede met name wat sing op die tong

oral was armoede oral ellende oral slagpale en slagvelde en stompgebrande dorpe in rykmanskombuise het potte gestoom op straat het verminktes op gatte geskuifel

laatnag was die vrou se hand ’n gelofte die kind het met stokkies in die stof gespeel in boekwinkels het papierstemme gemurmel in galgkamers het mense aan toue geswaai soos pendulums oor ’n landkaart van lewe

vanaf bergpieke was daar rook in valleie voëls het in die klowe gesing eilande was drywende arke op die kim wat ’n wonderlike reis was dit oor vastelande en seisoene

4

buig en prewel buig en prewel baie woorde o baie woorde

“To know and yet how not to know is the greatest puzzle of all.” – Philip Guston

(Ek het ontsnap uit die fuik)

Ek het ontsnap uit die fuik in daardie verre dorp en vinnig soos die wind tot aan die see beweeg, daarna eers kus-op om weg te kom van plekke waar mense my gesig sou eien, toe land-in oor ruwe berge waar paaie opraak en afgronde ruis in die donkerte, verder altyd verder voortgedryf deur die vrees om weer gevang te word, deur nagte en deur dae, skuins onder die wind verby rooskleurige vestings wat die oggendson vang soos verblinde maagde, oor dorpspleine waar honde skaduweespeletjies speel, en soms het ek gestrompel en soms met ’n bakhand besmette water uit ’n leivoor geslurp en soms was ek te moeg om deur nog ’n heining te kruip en buk-buk deur nog ’n boord te draf met die hart in die keel en ’n klont vuil brood in die hand, deur seisoene en oor jare, daar was kraaie en daar was papegaaie en op die heuwels hoenderhane, en in ’n binneplaas

het ek onder ’n oranje kombers op plaveie gelê aangebied as die tipiese gemartelde met verspotte ribbes en vodde as voetbindsel sodat die mense kon kom kyk met bejammering soos suigtonge in die kies, die hemel was laventel met af en toe die spikkelflits van ’n helikopter, deur al die tye van my lewe totdat my geheue ruig geword het soos ’n onbeboude perseel en ek my naam oplaas vergeet het, ’n onbekende smaak op die lippe, ’n glimlag wat in die nag in my oor fluister maar soos ’n glimlag verdwyn wanneer ek omdraai met ’n sug, saam met skares in die gange tussen glastorings waar gereflekteerde wolke ’n ewigheid dans en tot waar toekoms vervaag soos ’n verlede en die lig oor die misbanke die weg aandui na oseane wat ys word, na die leë geskreeu van wind, na onherkenbare silhoeëtte, na die volslae sinneloosheid van lewe en die aasvoëlverbetenheid van sterwe, en tot op ’n werf waar klippe was en ’n oranje son in die stof en ook in die blare van die prieel oor die stoep en waar kinders met

geskeurde klere my taal nie kon verstaan nie het ek soos ’n geboë swerwer die trappies opgeklim tot in die donker vertrek waar ek met al die bitterheid van paaie en die geritsel van skerpioene en die hol voosheid van vrot pampoene soos son-semen oor die landerye wat ek nooit weer sal sien nie by jou wou weet waarom jy my verraai het, waarom al die klimate gelede, wat was my oortreding, wie was die magte aan wie jy my uitverkoop het, kyk hoe stomp het my hande geword, en nou is daar niks meer wat jy aan my kan doen nie, en die bries was soos ’n asem in die leë skemering van die kamer en toe dit die plakkaat teen die muur effens laat beweeg soos ’n dooie vlerk het ek gesien dat ek die oë in jou gesig op die papier nooit geken het nie.

(Koop ’n hond)

Koop ’n hond by die plaaslike dierebeskermingsvereniging want hulle doen goeie werk. Met digte donker vag van anderhalfduim lank. Verkieslik ’n reun: ’n teef sal dalk jou hande probeer lek wanneer jy die pote met tou vasmaak. Gooi die halsband weg en trek al jou klere uit en sny die hond keelaf met ’n mes so skerp soos ’n gedagte wanneer jy die rugstring en die boude van die vrou weerkaats sien staan in ’n staanspieël van ’n kamer vol anonieme lig. Maak ’n skoon snit en wurm die vliesbedekte kadawer versigtig uit die vel. Waak teen vlieë. Gooi die kadawer weg. Sny die vel in repies en moenie huil nie. Dis beter as die hond nie ’n naam gehad het nie. Bak die stroke in ’n oond. Maal dit tot ’n fyn poeier. Meng met roet en gliserien – of krokodiltrane indien jy genoeg in voorraad het. Maak met dieselfde bloederige mes vir jou ’n stilus skerp,

so skerp soos ’n woord wat betekenis soek, en dies meer. Skryf nou ’n gedig oor ’n donker hond. Waak teen vlieë.

(In die stowwerige woonstel)

In die stowwerige woonstel vol dooie boeke, wat nie meer bewoon word nie, en stapels vergane nuus en kledingstukke wat eens op ’n somermiddag in ’n tuin gedra is, het die vaas vol sneeurose wat die man met die stukkende hand gister as besoekgeskenk gebring het oornag tot volheid gebloei. Soos monde vol baie lippe met ’n ietwat weemoedige blos asof hulle te veel gedigte opgesê het. Die skoonheid moet ewig wees dis so onverwags en vlietend. Opeens beweeg ’n mou van satyn oor die tafel, weeg die hees klanke, en ganse vlieg kalligrafies oor ’n landskap laatlewesneeu. Opeens is dit alles die afstand werd. Al weet die mens maar min van metafisika.

(Wat het van die tyd geword?)

Wat het van die tyd geword? Ons het dit stadig gebruik, Suiniglik en spaarsamig met teelepeltjies as ware. Teelepels (Suigware) waarheid om ’n oseaan onsin mee leeg te skep. En skielik was dit op! Al daardie dooie ure by lughawens wag Vir vliegtuie. Soontoe om weer terug te kom. Syntoe en trog. Die meeste mense soos orent wurms. Bo teen die dak van Die ewigheid ’n flonkerende fluistering sterre waar die reën Van onmeetlikheid gate gevreet het. Die maan is Sartre Se mal oog wat die tyd vir waarheid aangesien het. My ouma is ’n eendvoël. Die lewe ’n lieg. (Ewigheid.) Die stad is ’n sigbare en hoorbare trilling. Wêreldbanke, Klankpiramides, busse soos bewegende miedens, parke Waar honde kak en met rusbanke vir die haweloses wat bewe Van drank se na-trek en hulle wat blokkiesraaisels invul Met pienk tonge. ’n Trok, snuiwend, glinsterend, met die letters G.O.D. Guaranteed Overnight Delivery. (Ewigheid.) Winters Wanneer die son ’n swaard is om skerp deur skagte

Tussen wolkgrypgeboue te steek. Maar saans sit twee ou liggame Albei wit en eenders aangetrek aan tafel in die kroeg Se hoek en luister varkoor na die vroue-pianis. ’n Niggie? ’n Aangenome kind? (Ewigheid.) Onmoontlik om te sê of hulle Mans of vroue is. Blackface Skeelkyk skryf: “Die skrywer sal die wêreld Soos sy is (in haar so-te) terugvat, rou, swetend, swetsend, Stink, heeltemal alledaags, om haar met ’n diep buiging aan Die vryhede voor te stel op die basis van ’n vryheid. Ek bedoel die skrywer staan op ’n voetstuk van vryheid. Winters huiwer vliegtuie bo die getande luglyn, silwer Vlieërs aan onsigbare lyne van onwaarskynlikheid. Dis nie genoeg om aan die skrywer die vryheid om alles Te sê toe te skryf nie. Hy (Blackface) moet vir ’n publiek Van samelewing (ewigheid) (oop)skryf wat die vryheid het Om alles te verander, en dit beteken die vernietiging Van klasseverskille, die afskaffing van alle diktatuur, Die voortdurende vernuwing van die kaders, die aan-een Omverwerping van orde sodra dit versteen tot wet. In ’n woord (Vuis): literatuur is by uitstek die subjektiwiteit Van ’n gemeenskap in permanente revolusie.”

En in die toe-tes is die toepaslikhede toe, ’n destydse nou Van meet en pas deur donker klowe. (Ewigheid.) A! Ha-ha-ha he’s got the last laugh / He-he-he She’s got the last laugh / Ho-ho-ho who’s got The last laugh now!

(Wanneer die wêreld onder ons vlerke wit is)

Wanneer die wêreld onder ons vlerke wit is, met vlekke blou van waterpanne, uit ’n verwarring van nagdroom, die nag is ’n droom die nag is ’n draai in die tyd. Wanneer die wêreld wit is onder ons vlerke want ons oë is dik en stil bloot te lank geskil deur lig, die lig van die nag, die nag is ’n donker mes van stilte. Wanneer ons wakker word bo Afrika, ons ganse lewe al vlieg ons oor Afrika, Afrika beweeg nie, Afrika is die wit nag van my drome. Vlieë, insekte, goggas, stof, snot, blindheid, pyn, bloed, stom krete, saad, mes, stront, oog, vlieë, stof, dans, pyn, vlieë, oog, stof, vlieë. Om na ’n lang stilte weer die steiltes (die stellings en die stellasies) van die woord te wil uitklim. Maar stilte is goed, is brood. Jy moenie te veel torring aan die vuur nie. Die gedig is immers die hand wat soos ’n skaduhond al langs die woorde loop. Om af en toe ’n been te lig. Is om in die eerste instansie weer die verknogting aan die volk te vind.

Hulle wat jou taal praat. Ek kry dit nie meer nie. Hulle is verby. Die stilte tussen ons het verkrummel soos muwwe brood. Ons het fokkol vir mekaar te sê en doen dit met moeite. Fok die volk van bo tot onder van agter en van voor in die agterstrate en die vore. En in die tweede plek: om terug te tas in die duister en uit te prakseer of jy nog die vermoë het om boor-geboorte woorde uit die stilte te toor. Dit is die plesier van ou skandes onthou. Toe die woordkry ’n ereksie was. Toe volk nog gladde boude had. Maar die hand is moeg en blou van snuffel en verdwaal in paragrawe ordentlikheid. Te muf om nog paddas uit die aarde te grawe. Die fokkol het alles toegerank. Onder die grond lê stink Volk besmet met Woord.

(eg(g)olalie)

Om op ’n skoon blou Europese somermiddag wanneer slegs ’n effense windjie aan die plataanboomblare pluk deur die stad se strate te dwaal van boekwinkel tot boekwinkel. Kom sê nou maar Parys. Bly instinktief weg van buurte waar toeriste, verdwaalde bokkers, soos troppe skape maal. Die gehalte lig, die skaduvlekke oor keie, die weerkaatsing van die rivier in hoë vensters van huise op die oewer – alles denke en drome en dade oor eeue hier uitgespeel. Ruimte het nie begin of einde in die tydelike sin en tog is dit die omgewing waarbinne gedagtes beweeg om te groei en te bloei en dalk geblus te raak. Die flâneur kom af op die onverwagse vonds van ’n boek wat hy nie ken nie, Nietzsche à Nice, vlugtige oorsig van die kere wat oom Frikkie teen die einde van sy lewe in Nice aan die Côte d’Azur oorwinter het. Die laaste verblyf 1887, die laaste tekste geskryf in verskillende bôrdienghuise oor kort periodes van uiterste inspanning. Soms het die heimatlose filosoof met bokkesprongetjies deur die strate getrippel. Omtrent dieselfde tyd woon ’n jong Franse denker in die stad met die hoop dat die klimaat goed sal wees vir sy swak longe. Jean-Marie Guyau het ’n aantal boeke gepubliseer,

Skets van ’n moraliteit sonder verpligting of sanksie en Die nie-geloof van die toekoms. Die Fransman sterf jonk en verval in die vergetelheid. Miskien loop die twee filosowe mekaar in ’n boekwinkel raak. Dis jammer dat hulle nie werklik kennis maak nie; oom Frikkie wil so graag ’n gemeenskap van vrye geeste om hom vergader, ’n broederskap van die “ligte wete” (le gai savoir), ’n nuwe ridderorde en ’n kunsinstituut. Nietzsche en Guyau lei kortstondiglik parallelle lewens: albei musikante, albei verkies om hulself deur poësie uit te druk, hulle hou al twee daarvan om te reis – die nomadisme van die filosoof-kunstenaars. En veral, beide streef na ’n beter staat, ’n plek waar mens vryer kan asemhaal en waar die lewensgeesteskrag tot op die hoogste vlak uiting vind. Guyau is aandagtig vir die skoonheid van landskappe: die analogie is die allerbelangrikste veerkrag vir ons manier van dink en die fondasie van alle verskynsels. “Die lig van denke kan slegs nuwe rigtings en somber hoeke belig indien dit daarheen gereflekteer word deur reeds bestaande verligte oppervlakke. Mens word slegs getref deur dit wat jou aan iets herinner al is daar ook verskille. Begrip is ten minste gedeeltelik om te onthou.” Metafoor is die grondleggende wyse waarop ons die wêreld kan gryp en begryp. “Voordat jy kan wéét, moet jy begin deur jouself te verbeeld.” Metafoor is die vesel van taal, die essensiële werktuig van kennis. “Die Goeie en die Skone wat lank beskou is as metafisiese werklikhede,

trek nou by wyse van spreke by ons in; hulle is nou … die effekte van ons eie intellektuele samestelling.” Die flâneur sit op die oewer van die Seine en onthou Paul Celan het in hierdie bruin waters verdrink. Nietzsche onderstreep asies in Guyau se opstelle en skryf daarnaas met uitroeptekens: “Dis ék!” “Dít mag ek nie vergeet nie!” Guyau: Kuns is die middegrond tussen die subjektiewe en die reële; met wetenskaplike metodes skep dit ’n illusie, dit maak gebruik van die waarheid om die oë mee te vang; wie sê vir mens moraliteit is nie ’n kuns wat tegelyk mooi en bruikbaar is nie? Miskien verlei dit ons terwyl ons verneuk word. Verpligtinge is dalk slegs ’n bietjie binnelyfse kleur. Guyau beweer daar is ’n sekere vrygewigheid onskeidbaar van bestaan; Nietzsche maak die stelling dat die heelal sigself net kan regverdig as estetiese verskynsel, lees asseblief daarmee saam dat hy oortuig is van die natuur se totale onverskilligheid. Guyau skryf: dat die natuur se hoogste poësie miskien toe te dig is aan haar totale steriliteit, dat dit nie lewe géé nie maar slegs bevat en met ’n soortgelyke afsydigheid kan gee en neem; oom Frikkie lees: dat die natuur ’n agtergrond is waarteen

die mens sy handelinge afspeel sonder dat daar enige werklike regverdiging of rede is behalwe die behoefte of die drang om verder te gaan. Om aan te hou beweeg en geraas te maak. Die wêreld gedoem tot ’n voortdurende verteenwoordiging. ’n Eggolalie.

(toe ek hom sien)

toe ek hom sien is hy gekneus van kop tot tone, selfs in goeie seisoene is die mens weinig meer dan ’n sak verrottende vel van vlees en vet met binne-in die glibberige organe en beendere soos grafstingels, maar dis asof hy in ’n geveg was in ’n put uitgehongerde honde, met onder die arm ’n doos waaruit bloed syg. dis die Vervanger, sê hy, ek het geweet dat ’n God se aandag bestry kan word, sê hy, die begrip eengoddelikheid self roep ’n dubbel op want hoe kan lig sonder skaduwee bestaan, of wete sonder gewete of beeld sonder verbeelding, en ek het ’n doos vol woorde gepak gedun uit verse oor die jare en toe dit nag was na hom geneem. hoe kan ek jou vertel dat die donker vol drome is? toe ek hom sien het ek verklaar dat hierdie swermende woorde wat so byt en kerm omdat hulle blind is gedagtes en begrippe en ’n vel van onthou is,

dat hy hulle moet verbind tot die Vervanger, en hy het gesê dis teen die beginsel van stof wat skepping is, maar ek het gesê alle baring is paring en soos sterre is daar met die donker baklei want om te bestaan moet daar skeiding wees. en hier is ek nou terug uit die seisoen van verstrooiing met God in die doos en iewers versamel op ’n verrottende vel papier ’n ontferming woorde as Vervanger.

(Die ou man was hees)

Die ou man was hees en hy het altyd in ’n fluistertoon gepraat. Hy het gestink soos iemand wat vir lang tye alleen in die bos gebly het. Hierdie keer het hy my saamgeneem om vir my die dierelewe te wys. Hoekom sê ek “hierdie keer”? Want dis ’n laaste geleentheid, solank woorde nog moeiteloos na die oppervlak van die papier kan styg. Hoe sal ek weet wanneer dit verby is? Deur watter nagte sal ek dwaal sonder om te weet van ek of jy of die bewussyn dun soos ’n laag papier? Net nog van ’n oerwoud waar klein en groot gedagteloos maar met die verblindende drang van oorlewing deurvlam mekaar opvreet. Hy het my gewys hoe rats krokodille deur die kreupelhout stert om knaagdiere en watervoëls en bokkies te oorval. Die lewe was ’n geritsel en soms ’n doodskreet wat soos angs oor jou beenstruktuur geskraap het. Teen skemer het ons gesien, maar dit was ’n ligte skemer, hoe twee katte, leeus met glimmende tande soos lemme wat in die vuur van eeue getemper is, tot die dood toe baklei in ’n moeras, en die lang

rooi hale waar bloed opwel deur die verskeurde velle. Ons het elkeen in ’n skuiling in die grond gaan wegkruip vir die nag, miskien so tien na vyftien jaart verwyder van mekaar. Myne was ’n redelike ondergrondse ruimte amper soos ’n kelder. Bo-oor die opening was ’n deksel van gevlegte gras. Maar hoe skerp is die roofdiere se sin vir reuk? Sjimpansees sal ure lank met ’n stok soos ’n knuppel teen ’n bynes slaan totdat dit kraak en hulle gillend van ekstase by die heuning kan kom. Die hond sal met opgewonde tjankgeluidjies grawe na die mol. Die erdvark sal met snoet en kloue deur die kors van die miershoop breek. Toe die leeu teen die grasdeksel begin krap, het sand en stokkies op my neergesif. Van binne, van onder, het ek die deksel probeer vashou, desperaat. Ek het die leeu gehoor grom van verbete woede, met die dringendheid van lewe-en-dood. Hoe moet dit wees wanneer daar geen ruimte is nie, slegs die vraelose instink soos ’n vraelose vlam? Is daar nog pyn wanneer jy geëet word? Ek het die ou man se naam herhaaldelik geskreeu. Maar ek het geweet die aarde demp alle klank. Deur die skrewe tussen takkies en gras kon ek die leeu se pote sien grawe, die gretige naels, en selfs iets van ’n glimming van oog en van tand. Ek het die deksel van binne probeer vashou en bloed het teen my arms

afgeloop. Later toe dit verby en stil was (maar miskien is my vooruitskrywe slegs ’n patetiese ontvlugtingspoging), ek kon nie weet of die ou man die leeu met ’n mes doodgesteek of met ’n ysterpaal doodgeslaan het nie – later het die ou man gesê ons moet onmiddellik oppak en teruggaan Pretoria toe, ons was in ernstige moeilikheid want hy het ’n kosbare dier moes vernietig. En vir wat? Dit was nooit deel van die plan nie.

(my mede-digters: ons luister)

my mede-digters: ons luister na mekaar se gekerm of gejubel die wit mane van ballingskap die swart slagtersink van oorloë ons kyk na die hande bevlek met pyn elkeen van ons bring na die tafel ’n dooie duif toegedraai in papier en bied aan die geritsel van miere wat soos woorde die verrottende vleis verorber wit mane van ballingskap die bloedstrepe van armoede hande bevlek met die verlywing van liefde

maar om dan uit te stap op straat waar hoere met hoë naakte boude pronk die skoenpoetsers op hul hurke die son in lappe en borsels probeer vang

selfoontyd opgeveil word vir 250 peso’s per oproep straatkinders gewikkel in plastieksakke en ou manne met swart voetsole soos dooies lê en slaap transvestiete hul maskers van oorskryding opmaak en beskilder die mal man met die Bybel om bekering roep in die skadu van Simon Bolivar op sy brons perd

“Maar ek het niks. Ek het niks behalwe ’n hart om julle lief te hê en ’n swaard om julle te beskerm …”

maar om dan met trane van swart rook die lewe in volle teue in te adem!

Medellín

(Ek was een van die bevoorregtes)

Ek was een van die bevoorregtes, saam met ’n aantal hoere, om die geboorte-tot-koningskap van die nuwe koning van Swede by te woon. Hy was op daardie stadium ’n draak in ’n kuip warm, stomende water. Ons moes hom omdraai en streel, verskeie kere. By die derde geleentheid het ek dit te hardhandig gedoen. Toe die seremonie verby was, het hy, nog steeds in sy gedaante as draakvis maar nou by sy volle koninklike positiewe gesis en al tussen die bene van die aanwesiges gesoek totdat hy my voet, my regtervoet, met sy bek beet kon kry en byt. Gelukkig was hy tandeloos. Ek was uitgesluit van die verdere verrigtinge en wou na my hotel toe om die land te verlaat. Dit sou beter wees so. Maar ek was naak. Buite die katedraal met die trappies af het ’n welgeklede ouerige heer aangebied om my te help. Sy deftige, outydse motor sou my na die hotel neem. Die ou meneer was ’n kamerling van die koning, hy het ’n lang jas gedra en ’n wandelstok met ’n silwer

knop. Ons is weer die trappe op om binne na my klere te soek. Die ou kalant sê die koning het by afloop van die seremonie gevra wie die vent is wie se voet hy gebyt het. O, het die hoere gelag, hy is sommer die een of ander Suid-Afrikaner. Nou wat het hy dan téén my? het die koning gevra. My klere was nêrens. Net my jas, en dié was veels te groot. Ek het dit aangetrek. ’n Knoop het afgespring en op die vloer gelê en blink. Onder by die ou man se motor moes mens versigtig wees. Want daar was ’n drol op die sypaadjie. Die ou man het, diskreet ongelukkig, na sy polshorlosie gekyk.

(In die ruim vertrek)

In die ruim vertrek het ’n groepie van ons om ’n groot tafel gesit. Die aanwesiges wou by my weet wat ek dink van die land se situasie. Ek het my kritiek so objektief moontlik gelewer. Dit was my indruk. Maar tog. Miskien was ek besig om my mond verby te praat. Ek het bewus geword van iets onder die tafel. Toe ek afbuk, sien ek president Thabo Mbeki op sy knieë besig om een van die aanwesiges se stewels te poets. Hy het na my gekyk en sy hand uitgesteek. In stilte het ek sy hand geskud. Sy oë was stil. Niemand het opgelet wat gebeur nie. Nou was ek in die verknorsing want hoe moet ek nou my betoog aanpas? Dit was reeds te laat. Van die manne om die tafel het my met vrae aangepor om verder te gaan en skielik het ek gedog, te hel, ek mag netsowel tot aan die grens beweeg. Ja, het ek betoog, in feite glo ek alles moet oorgedoen word van onder tot bo. En daarmee, het ek geweet, is my band met die bevrydingsbeweging finaal verbreek. Nou was daar geen weg terug nie. Van nou af was ek in die kamp van die teen-revolusionêre.

Of was dit die revolusionêre? Die president het opgestaan. Niemand om die tafel het hom gesien nie of hulle het gemaak asof hulle hom nie sien nie. Hy het nie na ons gekyk nie. Sy skouers was geboë.

(As ek jou sou vertel)

As ek jou sou vertel dat hulle na hierdie plek kom, dié wat hulle leuenlewens uitgeskryf het, hulle beweeg lomerig en tog lig soos vlinders, een vir een kom hulle ’n beweging in die duisternis, elk met ’n glimmende (gloeiende) skild of dop oor die rug wat strek van die nek tot in die waai van die knieë en bo-oor die skild ’n dun vliesagtige mantel, maar dis soos ’n vel donker papier of ’n gelooide mensehuid, jy kan die gesigte nie lees nie, die arms nog slegs uitsteeksels en die hande wat hulpelose skryfbewegings maak, donker is die wêreld wanneer daar nie meer ’n son is nie, skemerige bewegings, hoog in die diepte van die heelal verskietende meteore, tot op die rand van hierdie somber kloof in die aarde wat stort na ondergrondse valleie, en die gesigte ’n laaste keer lig soos honde wat nie weet waar die blindheid vandaan kom nie, meteoor is metafoor, skryf en skryf,

en dan spring of fladder, en dat jy hier onder in die keep waar bewegings ’n laaste trilling is die woorde probeer lees op die velle, donker hale op skoelappervlerke wat vertel van die reise en liefdes van ou veldslae, en sien daar staan geskryf: “As ek jou sou vertel …”

(“Ons is hier”)

“Ons is hier.” “O.” “Jy het ons laat kom. Hoekom?” “Ek wil vir julle iets wys.” (Met ’n stokkie trek hy ingewikkelde patrone van vastelande, sterrepyle, seë en skepe in die stof op die kaai.) “Wat?” “Julle moet dit weet.” (Vir ’n lang tyd vertel hy ons ’n gemompelde verhaal terwyl hy telkens ’n onderdeel met die stokkie uitwys. Maar ek het die woorde nou vergeet. Waarom sou hy ook ’n bekende taal praat? Die tyd het gekom en gegaan.) “Kyk.” (Met die stokkie beduie hy na die see waar die bote langsaam die land verlaat, boordensvol mense in hulle beste donker klere, regop, styf ingepak, met nat broekspype en druppels wat

aan spane die son glinster en vermenigvuldig. En oor die water het hulle treurige liedere gekom soos die geskiedenis van ’n mensdom. Dit was verby, dit is verby, die land leeggevloei.) “Kyk.”

(Ek het eenkeer)

Ek het eenkeer terwyl ek agterlosig van beeld na beeld beweeg in die kuberruimte afgekom op dié van ’n mooi jong vrou op ’n bed, naak. Met suggestiewe bewegings en daar was seker ook musiek in die agtergrond was sy besig om wat lyk na ’n soepel buis harde plastiek in haar anus te steek. Die buis of slang was kleurloos blink asof ingesmeer met salf. Seker vaseline. Vir ’n lang tyd was dit nie uit te maak of sy die slang in haar lyf inwerk of uit haar ryg nie, omtrent 30 sentimeters was buite. Maar uiteindelik het dit geblyk die plan was om terwyl sy rondrol en haar boude aai die blinde ding uit haar binneste te trek. Heeltemal buite was dit meer as ’n meter lank, ’n glinsterende wurm so dik soos die voorarm van ’n tienjarige seun wat gewoond is om die donkie aan die halter vas te hou. U edele, ek weet nie of dit veronderstel was om ’n sirkustoertjie of ’n mediese eksperiment of ’n seksuele ritueel te wees nie.

(Toe ek wakker word)

Toe ek wakker word het die trein reeds tot stilstand gekom by die eindbestemming in die ondergrondse stasie. Buite op die platform het mense heen en weer beweeg maar die wa was leeg. Waar is die ander asiers? Hoe lank is ons al hier? Wat het van my vrou geword? In die treinvenster sien ek my weerspieëling – die donker pak klere van iemand wat begrafnis toe was of na ’n lang vertoef in ’n ander land sy stem verloor het – en ek is verward. Ons het twee groot koffers gehad. Hoe sou my vrou dit op haar eie kon hanteer? Ek bel haar. Sy sê sy het reeds tuis gearriveer, sy wou my nie wakker maak nie, daar is geen sorge nie, ek kan huis toe kom wanneer ek so voel,

en haar stem is lig soos ’n lentehemel bo die dakke. Buite op straat loop ek my ou vriend K raak, hy is die enigste mens wat nog my diggang lees, dit is sy eerste besoek aan hierdie stad waar ek so lank gewoon het deur seisoene van sneeu en van wind en van burgeroorloë en van sterftes. Ek ken elke buurt immers soos die holte van my hart. Hy het hiernatoe gekom om te verneem of ek nog skryf. (Skryf ek nog?) Ek gaan hom saamneem huis toe, ons gaan skaapvleis eet en wyn drink en praat oor die rol van beeldspraak in die poësie van verplasing. Niks gaan ooit verlore nie. Die droom is die waarheid. Hierdie stasie, vertel ek hom, waar mens arriveer na verre reise in afgeleë streke van seisoene vol sneeu en wind is in die agtste wyk, en ons huis onder die dak van ’n ou gebou waar dit soms bloeisels reën in die binneplaas is in die vyfde, dis daar waar my vrou nou ons koffers oopmaak en sakkies muntskulpe en bondels papegaaivere en geïllumineerde manuskripte uit Khost uitpak, ons gaan die brug oorsteek daar is minder verkeer

ek ken al die kortpaaie. Wanneer ons oor die brug loop roep ek hom kom kyk hoe wonderlik is dit: die water onder ons is een groot beskilderde doek. So lewensgetrou jy kan die oppervlak sien rimpel waar rivierbote stroom-op beweeg, en verder waar beweging en lug ineenvloei om die sieneinde van ’n horison te vorm ook alles een aaneenlopende skildery in blou en roos en die wit wieggang van wolke. In die middel van die brug draai ons om. Die rokende stad agter is nou ingesluk deur die gedyende geskilderde afbeelding en van die een oewer na die ander rol ’n verswelgende golf beskilderde water op ons af.

5

veertien sonnette vir ’n engel in Hengelo

En wie sal die vreemdeling se land ken?

1

dankbaar vir drome, vir die vlag donkerte wat wapper in die nag sonder wind. dankbaar om weg te gly na die bekende onbekende, om vry

soos ’n ontheemde te reis deur ondergrondse sale verby sterreruimtes waar geparfumeerde krale en kerse skitter, langs verhale in stede met geheue verbeeld agter geslote ooglede

en die wyn te drink en die vleis te eet in ’n mond sonder tong, en teen die mure die gelakende onverwoorde verse as skerwe

angs en verlange te vertel. te weet grootdroom groei ’n boom aan die soom van ewige ure wat deur sy vrugte mag aanhou sterwe

2

wanneer die voorouer se somber liggaam in die lykhuis gelaaf van alle herinnering slegs in die slaaf se soomlose gewaad geklee

skouerhoog soos ’n vlot wat dobber oor ’n gety van inkantasie na die laaste beenboordstasie begelei word

vir ter stoflike oorskotbestelling – vlees tot sand (of gras) en voëlklank met die stank van verrotting

in neusholte. dan bly jy oor: vlekkelose gevleuelde van my vertelling as vuur vermompel onder kluite woord

3

wat is bewussyn tog anders as die omnagting van belydenis? en belydenis as glyval van dieselfde woordwordende slang toegedraai

in doek soos blinde teks spartelend in alle onmag op soek na lig se verboeking? vir betekenisnaai is vers waarskynlik te lig in die broek

want soos my hemel van yster is so is ek van steen met op die bladsy geen skaduweespoor. wat is skrywe dan bo

en behalwe ’n arm hand se swygsame sleepsel op slag van die slang se paring? en wie gesíg die gedig in driftige dorre tye?

4

O Heer van die Rokende Spieël: wanneer ek ween van onmag en verskeuring, sal jy jou lippe op my voorhoof lê as troos? En wanneer ek die klank kwytraak in die keel of blind sou word in die oog en jou broos buitelyn my ontgaan in vlak glas,

sal jy jou hand op myne plaas en die skrywe lei van vlek tot die plek van verslinding, sodat ek vir oulaas nog mag glo die enigste manier om self te vergaan is om te besef daar was nooit ’n self om te vermaak of vir die gek te hou nie?

Slegs die rym van asem dan as vloek om die skyn van sluiting te besweer?

5

Bo melaatse geboue van die klein vliegveld kring die eerste aasvoëls lui op die wind – elkeen ’n dwarrelgedagte, ’n flarde brief sonder afsender of bestemming. Vlamblomme brand. Soldate in kamoefleerdrag hou dop. Straat-af met die aanvang van ’n labirint blikkrotte alkant luier ’n maer vark oor die pad en dan ’n donkie reeds uitgeput by voorspel van nog ’n snikhete dag. Deur sy vae bril prewelbid ’n ou man Koraanse arabeske met blou lippe. In die heilige bos hurk hulle wat tongklappertand met voorvadergeeste kibbel om die aasvoëls se ringe te mag lees. So, presies so las mens ’n gedig van in- en uitdrukke niks

6

’n Man kom na my toe en vra: “Ek het ’n tragiese uitkyk op die lewe – wat moet ek doen? Kan u my help?” Ek sê: “Meneer, al wat ek u miskien kan leer is om elke dag ’n sonnet te prakseer vir ’n engel. Vertel hom of haar van u pyn. Laat u woorde paar en vermenigvuldig en vervleg in ’n lyn klinkers waarmee u gaan probeer om die lyk van uiting óm die gespreksgenoot se nek te knoop en hang as verweer teen die esel se klaagsang.”

7

Die duiwe op die sinkdak van die Flamboyant Hotel in Ziguinchor wat so ritsel en koer nog voor die dag brander oor apebroodboom en breë rivier is dieselfde as dié van ’n honderd gedigte terug op die sinkdak van Paradyshuis in Montagu wanneer ’n opkomson oor bergspitse tuimel en die blare roer. Hulle trippel met eenderse tjierp-tjierp klounaelgeluide, hulle kantel eweneens die koppies skuins om nuuskierig sku op my af te kyk waar ek gehurk in die skemerige binnehof wag op die berig. Oor die donker verlede van honderd nagte het hulle gevlieg om met vlambelope ogies iets te kom sê. Maar hoe het hulle geweet waar om my te kry?

8

wat is beweging anders as om verwantskappe te skep? om te voel daar is landskappe en omgewing? indien daar iets buite my kon wees, iets anderkant die ruite waaraan vingertoppe mag raak om op die lappe

te bring, dan moet dit tog beteken ek bestaan? gestel ek kan myself verbeel, dan groei en taan die lewe immers, is daar geverfde skuite vol laggende mense soos trane teen die ruite en lees ek my naam soos ’n wimpel oor die maan.

engel, jy wat as flikker donkerte tussen ooglid en lig oor getye van die hemelruim vlug met my gesig:

praat met my, laat my as diepleefduiker na die wrak afdaal om te sien hoe klik en klak woorde kaal soos taal

9

ek loop oral met hom saam, Jan Afrika – slaap langs hom in die bed, reis met hom na die onderwêreld om sy drome te droom, skrik net soos hy wanneer hy uitwys waar kraaie die lyke tot flenters pla op soek na die geheim van vertering. ek maak hom wakker, kam sy hare, sluk sy koffie, help hom om die nag wat oud is weg te dra vir blootstelling aan die lig. saam betree ons landskappe en strate en verslane visioene, en weeg ons asems wanneer die kikvors tjik. (ook hou ek sy hand vas om dit te lei wanneer hy die woorde van bestaan aan papier toevertrou, en is dit my hondepoot wat skelm sy vrou se rondinge vry – want hy is koud)

net, wanneer hy blind na sy weerkaatsing staar in die spieël moet ek soos by ons geboorte weer weet: die verdomde vleesmasker het my naam vergeet

10

wanneer die nag geledig word van donkerte se bloed en jy die swaar asemhaling van branders teen die land kan hoor woed asof dit ’n wind sonder beweging is (op die seebodem dryf wrakke en dooie walvisse en wolke soos die afgedrewe baarmoedervrugte van drome) en dieper see-in ’n boot dringend bulk om te waarsku teen die gevare van onbekende erfgoed en reise, en roofvoëls aangedryf deur hongerte reeds hoog teen die silwer hemel patrone spel, en pers en rooi en wit en oranje papierblomme skielike kleur bring, want dit hoort by die lig nou lang-gil begroet deur die rillende haan met die vlag in die keel – dan weet jy nie hoe jy uit die land van berge vuur kon verskiet tot hier in die lewe se vervreemding nie, en wag op jou oë om hulle te wen aan die daggang wat deurgaan vir werklikheid

11

die aarde bewe / ’n geneeslike siekte is die lewe / en klippe is die sewe geheuens van wind:

’n ou man se skryfsels gaan nog net, lyk dit, oor liefde en dood (en hier sink elke klanksteen swaar aan opgebaarde betekenis wat gaan vergaan) of, met weker woorde, oor lood en die diefstal van die waarneembare. ’n ou man met veertjie in die hand om voor te gee hy is voël hou kokhalsend dop hoe een metafoor die ander bekruip en beskadu as praktyk van veelwywery. ’n ou man se skrywery is om met die graaf sonder steel die ingekalwerde vywer oop te probeer skrop op soek na lig in die water. in die hart se gewieg bestyg hy nog die begeerde maar wéét soos die kalf is die maan in die put om ook voor te gee sy is voël

12

in die nag al langs ’n donker kus ’n stukkende maan bo en spikkels sterre alles wat jy ooit was as vaarwater vervaag in die geheue in die nag se sloot laag op die luglyn ’n flikkerlig iets wat jy moes onthou uit die verlede ’n hawe, miskien mense, die dooies het geleer om geduldig te wees: in die nag word Afrika gebore

waar die Casamancerivier mond om haar bruin tong diep in die see te steek maar nog voor die dag ’n smaraggroen vlerk ontvou hang klein wit seeswaels pennekrassend bo die boot: uit die nag word Afrika gebore

13

geliefde, sal jy by my bly sover ek gaan deur koue harde ure, nog klop met die verrotte maan se stilte as sy skeur en sink in ’n sterre-oseaan?

herken jy eilande se swart eensaamheid hoe klippe skuiling soek in die berg en hoe baie kyk en sien dit verg

om ’n oog te vleg? en wanneer vroegte begin blom onthou jy dat woue soms some stik aan die hemel se moue om die nag se beendere toe te vou?

my gedigte, engel, is ’n almanak van klippe die woordeboek van versteende begrippe gedoop in asyn vir jou, voëlverskrikker, se lippe

ek sal my lettergrepe op doeke in strate hang sodat die lyk van gestroopte vlerke afwesigheid mag vang

14

op die buitenste grens van die dag berge sneeu soos brandstapels rokende roospetale, en in die nag die maan onder ’n kors van sterre ’n halwe gesig wat donker ontbinding oorleef het

wanneer die bosvark die wintertuin omdolwe op soek na bolle en die eerste tulp soos kleur geskulp uit die grond kraak, wanneer die seisoen wentel en die voël se skaduwee soos ’n hond se gedagte

haas oor die pad – dan mondmaak mens woorde as ’n net om die son mee te vang en mondmak te maak: hierdie vaandels op straat van ’n vreemde oord as neerslag van wind, verslae en versvlae vir die engel

wat alles weet en nooit die weë van die mens bewandel: ’n lykgewaad bevlek met die wonder van wonde

6

uitvaart

“nessuno è clandestino”

Grootbeer

en nou, broer? is hy nou by jou, die Grootbeer met wie ons so baie gespot het? (siejy vreksel, met jou bek stink asem dis nie sommer net vir vát nie!)

is hy in jou laaste kamer langs die bed rustig nou die lang spoorsny tot ’n einde kom soos dit altyd onvermydelik tot hierdie afsnypunt sou kom?

lê en kyk jy nou na hom rustig deur jou ooglede

en sal hy met eindelose erkenning jou hande soen om die vreeslose geur van jou sterwe diep in sy longe te teug?

4 Mei

op pad na die grens

vyftig jaar gelede het ek ook hierlangs gereis jonk soos ’n kryger in dieselfde boemeltrein na die sneeubevlekte bergkamme van ’n grens in die nag

toe het dit ook donker geword en begin reën en toe reeds was die klere van die vlugtelinge wat twintig jaar vantevore deur bloedmaan nagte beweeg het op soek na ’n poort met die oorlog agter hulle ’n brandende stad vodde in die kloof

waar die nagtegaal nou treur

oor vyftig jaar sou ek die vergesigte van hierdie oorgang oor ’n bottel wyn voor herinnering se vuur getong in die kaggel met jou wou deel kameraad

maar jy kan nie wag nie maar jy het die weg berg-op gevind

en nou jy sesduisend myl verder suid op enkelreis gaan na waar nag se blinde grens begin skryf ek my afskeid as partituur met druppels reën vir die nagtegaal

4 Mei, Port Bou – Cerbére

herinnering

Jy en die vrou het op die wieënde dek van die plesierboot vasgemeer aan die kaai gestaan met nostalgie vir wat kon gewees het

Die see was groen en geswolle van onrus net onder die huid, die horison ’n onbekende grens na ander wêrelde, na kuste waar mense woon, die planeet wat deur die groot niet rol

“Ek sou nog altyd so wou reis, net ons twee na waar see en hemel in één lyn ophou,” het die vrou gesê

Maar jy het verduidelik dat julle aan land moes gaan voor die ankertoue breek en sissend soos slange in die water val

In die deining het ’n halfverdronke kat gedobber, swart en wit met net één oog en met gesperde kake en julle kon geen geluid hoor bo die wind se geween nie

Lank daarná het julle nog onthou van die dooie kat wat so spoel in die branders se beweging by Benghazi

5 Mei

Piedmont

wanneer ek my oë opslaan van die donker stad sien ek die bergketting reg rondom die ervaringskim kraakvars gedek in sneeu vir die voetspore van engele as geloofsbriewe na ’n ander ryk maar hier in die vlakland tussen werkloses en sonder-naam immigrante en dié met ringe in die neuse en getatoeëerde vlermuise op die skouers as bewys van toetrede tot ’n verskuilde wyk is dit warm genoeg vir die koudste lyk om nog ’n laaste keer die hitte van herinnering te voel vloei

o my broer kyk hoe bewe my hand oor die koue papier van onthou

in die katedraal van hierdie nekropool word die doodskleed met stigmata en vervaagde bloedspore soos wurmtaal van ’n man wat tweeduisend jaar gelede in die goeie grond neergelaat is agter glas uitgestal soos die vlerke van ’n vlermuis

in hierdie stad het ’n digter geskryf “die dood sal kom en jou oë hê” in hierdie stad was die titel van die digter se laaste boek: “moeë werker”

o my broer wanneer ek my oë opslaan van hierdie stad van tonnels en tombes en stom tortelduiwe soek ek na jou laaste blou herkenning-kyk

14 Mei, Torino

tuis

nou is die lug bo Katalonië stil en skoon / noord is die Pireneë absoluut wit asof toegemaak met lakens van vergeet wat uit die hemel gedaal het in die nag / niks het gebeur nie

in die bos fluit voëls om hulle gebied af te perk en reg te maak vir paring / onder koepels sal swaeltjies hulle kleihuisies bou / die minotaurus wei rustig tussen skape in die onderste land waar papawers bloei so asof sy bek nie besmeer is nie en die spatsels moet bewys dat ons nagvrees nog ’n maagd was

twee messelaars uit Oekraïne het op die dak geklouter

om die lek van laas week se donker reën in my ateljee te lap / niks het gebeur nie

ek het die aangebrande kastrol weer blink geskuur en toe buite gaan sit met my gesig na die son om vir jou te beduie hoe reis die hand al agter stilte aan (en dat niks gebeur nie)

kyk: daar is iets gerusstellends om van woord tot woord te weeg-beweeg in die vers / die vertroulikheid van ’n onbekende landskap / soos die swerwer wat met die dag se oopgaan ’n nuwe gesigveld ontdek / die mis se opklaar in afstande / ’n rivierversnelling met die klank van messe wat mossels probeer sny / ’n pluim oor die kruine /

’n swermasie trekvoëls soos leestekens om betekenis te raam / totdat hy met die onrustigheid van die ontdekker van bekende paaie die notaboek oopmaak om van woord na woord te reis in die vertes: /

solank mens aanhou swerf kan jy immers nie sterf nie

jy lag / jy sê ek bloei nou weer woorde om voor te gee dat ek die geheim gepenetreer het / en gaan lê dan op die rusbank voor die televisie om na die voetbal uit ’n ander ruimte te kyk ek is bly jy is hier / ek is bly niks het gebeur nie / dat jy my net wou laat skrik met die skryf-skryf se mik na niks deur te maak jy is dood

15 Mei, Can Ocells

7

laat-verse

skemeroog en skimmeltong is maters bewehand beweer ons skryf nog knaters maar papierskot is al lank ene flaters

drie kwatryne

1 hy wat aanbly skryfel teen die dood kry ’n oumanslyf gevrug in die woord – maar die voëltjies van verganklikheid sit kwetter reeds in die gedigteboord

2 ek ken die dood ons kom al sestig jare saam: nou nog, wanneer ek vry na die self in die spieël spel ek elke keer haar verblindende naam

3 anderdag was ek jonk en fier die hand vol woorde en ’n mooi gesig – nou brand my vel soos dooie papier en elke dag is koggelend ’n gedig

frère khère

balling onthousels verskriklik weggesyfer (Sappho)

sal jy mét my bly sover ek gaan broer klip nog klop met die stilwees van ’n verspeelde maan wat vrot en die see

van sterre laat vergaan era la negra negra solitud de las islas daar was eilande se swart alleenwees die harde koue uur verlate soos kaaie met dagbreek wanneer koue sterre en walvisse swart braak en voëls vertrek soos vrye godinne wat die hawe verlaat

y solo la sombra trémula se retuerce en mis manos (en slegs bewerige skaduwees nog vleg deur my vingers)

wat was jy voor ek jou gevind het Neruda wat wie was ek voordat jy jou bekend gestel het en hoe sal ek jou herken broer klip versteende oog van die tyd vreesloos sonder ooglid of die tong en indien wel watter woord is gestol as klinker van ewige wording qué dolor no exprimiste qué olas no te ahogaron vertel watter hartseer het jy nie gesê watter branders het jou nie versuip nie vertel

ek is vertel dat as ek jou op my kop sou bind ek sal ophou groei na duisternis en vlerke want jy sou my maanverstand as gesig kon verbeel

om die skadudiepe aarde vas te verken ek is vertel dat ek met jou as woord in die mond nooit weer moeg sou word van vlieg op een plek nie want moegheid self sal uitgespreek wees as dood se stil klippie onder die tong

en indien en dan en nou es la hora de partir oh abandonado wanneer dit die vertrekuur is sal jy my hand terughou broer klip om die maker en merker van my afwesigheid te wees?

die voëltjieroepers

ou mense is g’n bang vir dood se onwettige regering nie: séér kan dit hulle tog nie meer maak

hulle sit in ’n kring en klik klippies en sing lyste van alles wat gesien en onthou is om so ’n god se verveelflarde naam weer saam te gom en te ent in ’n boomgaard voëlklanke:

alle vergeet is boordensvol onthousels

vir oopmaak wanneer dood my oë toegemaak het

(’n brandberig)

nou dit byna sulke tyd is wil ek dit op skrif stel dat alle afsprake, ondernemings, waarskuwings, profesieë, aansprake en testamente hiermee gekanselleer word

in my hele lang lewe het ek geen enkele gedagte of insig gehad wat die moeite werd is om te onthou nie

vergeet die stellingnames / die gedigte: trek so gou moontlik ’n streep deur dit alles

moenie ernstig opneem die beloftes wat ek aan dese en gene gemaak het nie /

die ewige liefde was toe maar net ’n handbreedte ver en hemde en skoene sal gou genoeg vergaan

wees goed vir my vrou (vir geval sy my oorlewe) want sy was die hart van alles wat goed en getrou was en mooi o so mooi

en help my dogter om haar vader te vergeet soos ek my moeder en vader vergeet het die vergeetleef van bewussyn het tog slegs deur my na haar gevloei en verder niks

van monnimente gepraat: geen gedenkdiens of rouberig of steen nie asseblief (asof daar ooit rede vir so iets sou wees) geen hopie grond vir bitter eende om te beskyt neem geen notisie van nabetragtings nie dis gekwetterde fokkol vir voëls en fools

die lewe was ’n wonderlike reis al het ek ’n paar mense en eenhorings omgery langs die pad en ofskoon die roete soms verby slagvelde en plakkerskampe en knetterende stede gelei het

en nou die kar gaan staan en die karkas die doel en bestemming van die rit nie meer onthou is dit so goed om vir oulaas die ruit af te draai en die wêreld met blinde oë te ruik: “a mense, wat ’n wonderlike landskap!”

as daar nog enigiemand is wat hierdie woorde soos dit verskyn in die versande taal kan lees en indien julle enigsins die maan respekteer

vernietig asseblief alles / kyk, voor hierdie ‘ek’ wat die gek verwaandheid van bedoelde syn versin het was niks / en ná die saam-saam toemaak van woorde kom niks

verbrand die mond wat land en sand aanmekaar gelieg het / verbrand die hand wat handuit geruk tot aan die rand nog hoereer vir rym / verbrand die skryfsels en die beweging van gedagte en van droom / verbrand die piel wat so baie skoor en skoot gesoek het / verbrand die hart en die niere en die vet / laat die slym opdroog en die toonnaels verrot op ’n stapel in die buitelug

maar vermy tog die skewe rookstreep / laat dit in godsnaam geen hemel besoedel / verbrand die hele armsalige kaboedel en gooi wat oorbly vir die visse en die voëls

vee uit! ek sê: vee úit! maak skóón!

geboorte

toe Blackface uiteindelik kom by die plek van Lang Skaduwees (om ’n draai in die pad teen ’n effense skuinste baie kluite, ’n paar stofbome) was hy nie seker of dit nou bestemming en tuiste moes wees ná die reistogte van ’n lewe op soek na die oord van oorsprong nie

daar was die gemurmel van baie mense soos ’n staning Toearegs onder tente wanneer hulle kameelvleis en bokkaas eet en dalk gat-orent bid na die byekorf van ’n Mekka

en hy het eenkant gaan sit met die rug na ’n verlede van verre valleie en bruisende riviere na stede van rook en glas

om ’n gesprek aan te knoop met ’n begeerlike dame (wie was sy? ’n liefde uit sy jeug? die bure se dogter? die gids wat hom in moes lyf by hierdie onbekende vertroudheid?)

die lug was te yl vir landskappe en geen wolkkonstruksies om te onthou of aan vas te hou

maar toe hy die stikkende gelag van die onwaarskynlike nagtegaal hoor in ’n wêreld so lankal sonder voëls en die ouer vrou in die blommetjiesvoorskoot met ’n bord kos oor die werf sien loop het hy sy moeder herken

Kaatjie Kekkelbek

en gewéét daar lê ’n eindelose lewe voor

die uitstrooiing van die as

(Basjan)

Ek wou vir jou vertel die maan fakkel weer wit soos ’n skild helder oordag bo klipkaal heuwels en dat dit nooit ophou nie dat die muezzin nog met die eerste en laaste lig sy vlerkslae in die Bo-Kaap sing omdat daar steeds blindes is wat met posduiwe boer en partykeer reën dit skielike mantels sodat jy niks behalwe vervloeiing deur die ruite kan sien nie en dat dit vir ewig aanhou wou ek vir jou sê

ek wou nog vir jou sê wanneer ons jou as na die heuwel neem is dit ’n skoon en bodemlose dag met ’n hemel wat blou van wind is en bergkettings as gebulte drome dit hou vir ewig aan

enkele wolkies lê opsy gevly aan die bergkleed soos diensmaagde in wit Sondagrokke met gestyselde linte en dink miskien nie daaraan dat môre wasdag is nie

ek wou nog vir jou sê die winter gaan wyd en stil wees dit hou vir ewig aan dat daar klaar knypies sneeu teen die hange blink net soos ons wat oud is ook maar die gesigte poeier

om die krakies koue te verdoesel en dat daar nog nie waterblommetjies bloei in die damme nie maar dit sal kom want alles hou vir ewig aan

en dat dit ’n ontroerende lykewaak was die bossie proteas voor jou foto op die tafel dat jou broers en suster mooi van jou gepraat het

dit wou ek nog vir jou sê dat ons jou as toe uitgestrooi het oor die ouers se graf grys en greinerig dat ’n vaal wolkie so groot soos ’n man se hand weggewaai is oor die naburige veld maar dat voëls dit nie sal eet en miere nie hoedjies daarvan sal kan maak

vir hulle nagmaaldienste nie

dat jy van hier ’n baas se uitsig het oor die see in die verte al lê die berge reg rondom nog so blou dit hou vir ewig aan

hier sê ek dit vir jou nou op ’n stoep wat kyk oor ’n dag sonder ophou terwyl seemeeue kantel en skree langs die rotse waar branders wit klots en ’n kwikstertjie rondom my tafel wip met glinsterende ogies asof hy iets te sê sou hê van die as oor die papier

30 Mei 2010

nagreisiger

sononder op Gorée-eiland met bloed in die water en jy weet nie of jy die nag met haar sterrejas weghou van jou lyf of die dag se eindelikheid vasknoop nie

noudat ek te lank geleef het kan ek in alle eerlikheid bely dat dit nie so maklik is om lepel in die dak te steek nie

maar ek sal aanhou probeer! niks op hierdie aarde gaan my uiteindelik onder kry!

oopskryf

hoe om jouself toe te maak met woorde as beskerming teen die woordlose koue gekerm van die ewigheid

Clifton: Februarie-Mei 2010

Die Einde

Die volgende gedigte is reeds elders gepubliseer: “22-12-07” het in die laaste aflewering van Raster in Nederland verskyn (2009); “paginamagina” het in Die Burger verskyn; “jaarbrief” was afgedruk in ’n huldigingsbundel vir Laurens van Krevelen (Nederland); van die “veertien sonnette vir ’n engel in Hengelo” is daar ’n koerantgrootte aparte opgawe gemaak wat tydens die retrospektiewe uitstalling in Hengelo (2009) beskikbaar was; “frère khère” het in Engels verskyn in Intimate Stranger

(Archipelago Books, 2009).

Human & Rousseau, ’n druknaam van NB-Uitgewers, ’n afdeling van Media24 Boeke (Edms) Bpk, Heerengracht 40, Kaapstad, 8001 Posbus 5050, Kaapstad, 8000, Suid-Afrika www.humanrousseau.com

Kopiereg Teks © Breyten Breytenbach 2011

Alle regte voorbehou.

Geen gedeelte van hierdie elektroniese boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting.

E-boekontwerp: Trace Digital Services

Ook beskikbaar in druk: Eerste uitgawe, eerste druk 2009 ISBN: 978-0-7981-5221-1

Epub-uitgawe: Eerste uitgawe in 2012 ISBN: 978-0-7981-5322-5 (epub)

Mobi-uitgawe: Eerste uitgawe in 2012 ISBN: 978-0-7981-6106-0 (mobi)